Polisiyany, yaghny Ishki ister ministrligin reformalau kerek degen jer astynan jeti qoyan tapqanday dýmpu shyghyp, búghan deyin naqty shendige qarsy pikir aitpay jýrgen әrtýrli úiymdar kәdimgidey shulay bastady. Bir ghana shendini aghash atqa mingizgisi kelip, «ministr otstavkagha ketsin!» degen synaydaghy «serieznyi» sóz saptala bastady. Ne istemek kerek?

Reforma, sózsiz, kerek-aq!

Órkeniyetti ortada «mening polisiyam meni qorghaydy» degen ústanym bolsa, bizde «mening polisiyam» meni qarghaydy, arbaydy, kóshege shyqqan shal-shauqandy qudalaudan tanbaydy! Paraqorlyq pen azghyndyqtyng simvolyna ainalyp, ózin asyrap otyrghan elge әbden jekkórinishti kóringen búl organdardy bir silkip alatyn kez kelgeli qashan!

Osy túrghydan alghanda Denis Ten sekildi tanymal túlghany tapa-tal týste ayausyz pyshaqtap, jap-jas ghúmyryn qighan qylmyskerler, әriyne, polisiyanyng qoghamdaghy orny turaly әngimening janasha jandanuyna óz septigin tiygizdi.

Biraq qaraqshylardyng qolynan qaza tauyp jatqan jalghyz Ten be?! Aynalanyzgha qaranyzshy: onday qylmys kýndelikti jasalyp jatqan joq pa?!

Ten ólimining әleumettik-ekonomikalyq astary taghy bar: jastar qay jetiskeninen avtomobili ainalaryn úrlap, satyp, nәpaqa tauyp jýr deysiz?! Ózin asyraytyn túraqty júmysy bolsa, olar onday bassyzdyqqa barmas edi ghoy!

Aytpaqshy, kezinde mening de mashinamnyng ainasyn úrlaghan, bazargha barsam, satushylar maghan óz ainamdy qayta úsynghanday boldy...

Júrttyng bәri Gruziyadaghy polisiya reformasyn tilge tiyek etip, ondaghy әinekten jasalghan polisiya kenselerin mysalgha keltirip jatady. Ol da dúrys shyghar. Biraq bizding әkkiler әinekting artynda túryp ta oiyna kelgenin jasay beretin siyaqty! Sondyqtan bizge әinek kense ghana emes, әinektey, ashyq ta jariya zandar, polisiyany tyrp etkizbeytindey temirdey tәrtip kerek!

Esterinizde bolsa, Almatydaghy snayperding tirliginen keyin qaladaghy polisiya bólimshelerining ghimarattary júrttan oqys әri odaghay týrde oqshaulanyp, ózderin biyik dual-sharbaqpen qorshap aldy. Tura bir eshbir jau ala almaytyn qamal-bastiondar sekildi! Terrorister qaupi bolsa, nelikten balabaqsha, mektep, auruhanalardy dәl solay qorshap tastamaydy?!

Sol, qoldan jasalghan qorghandar polisiyanyng osy jyldar boyyna tirnektep jighan abyroyyn bir sәtte airanday tógip tastady!

Qoghamda qyzu talqylanyp jatqan osy taqyryptyng bir astary maghan únamaydy. «Qasymov ketsin!» degen talaptyng artynda jekebastyq joba-joramal jatqan sekildi. IYә, ony alyp tastayyq. Biraq ol ketkennen ne ózgeredi – jeke ministrdi emes, jýieni týgeldey auystyru kerek!

Onyng ýstine jeti jyl boyyna bir ornynda tapjylmay otyryp, «ket dese de, ketpey qoyghan» oghan taghar kinә barshylyq. Qazaqstannyng janasha tarihynda ornyn oiyp alghan, barshamyzdyng ortaq qayghymyzgha ainalghan Janaózen tragediyasynyng ózi ne túrady! Ol tústa jalghyz Qasymov emes, sol kezde sayasy sheshim qabyldaugha qatysqan barlyq shendi ornynan quyluy kerek edi! Biraq, ótirikting qúiryghy bir tútam, erte me, kesh pe, Janaózen aqiqaty ashylady! Mine, Armeniyanyng ózinde osydan 11 jyl búryn bolghan oqigha ýshin elding búrynghy preziydenti Kosharyandy tútqyndaldy, sot aldynda (eng aldymen, Ar aldynda!) jauap bermek! Bizde de solay bolmaq! Jeltoqsan, Shanyraq, Janaózen ýshin bәri jauap beredi!

Endi reforma mәselesine kóshelik.

Meninshe, qúqyq qorghau mәselesining erekshe asqynyp túrghanyn eskerip, mynaday bir qadamgha baru kerek: tayau bolashaqta Ishki ister ministri shyn mәninde el moyyndaytyn, bas biylik sózine qúlaq asatynday erekshe túlgha boluy kerek!

Yaghni, ol Qazaqstan biyligining qarapayym adamgha, onyng qarapayym túrmys-tirshiligine, qarapayym qúqtaryna degen memleketting koldaushy kózqarastyng myqty kórinisi men bolmysy retnidegi túlgha boluy tiyis! Oghan, onyng jaratylysy men týrine qarap, әrbir qazaq «osy kisi bolsa, men ózim jine otbasymnyng qúqyqtyq jaghdayyna esh alandamauyma bolady» degen senimde brluy tiyis! Onyng komissar Kattany sekildi túlghasyna qarap, qylmystyq toptar da iymenui, etek-jenin jinap jýrui kerek!

Búl ýshin ol adam múntazday taza, eshbir klangha qatysy bolmauy kerek! Áytpese, óz adamdarynyng soyylyn soghyp ketui mýmkin! Bәlkim, oghan eshkimnen de para almaytynday, eshkimning qabaghyn jautandap qaramaytynday jaghday jasap beru kerek bolar. Onyng ýstine ol polisiya qyzmetining ne ekenin biletin, sonau audandyq dengeyde júmysyn bastaghan kәsiby kadr boluy kerek shyghar. Áytpese bizde sol, auyldyng iyisi múrnyna barmaytyn, jergilikti dengeyding mektebinen ótpegen qanshama ministr men әkim jýr desenizshi!

Asyp-tasqan polisiyany tәubasyna keltirip, halyqqa jaqyndatudyng bir joly retinde keybir elderdegi sekildi (mәselen, AQSh-taghy sherifter) jergilikti basshylardy saylau mehanizmin engizse de artyq bolmas edi. Onday jaghdayda ol basshylar el aldyna shyghyp, esebin berip, óz baghdarlamasy men josparlarymen jýieli týrde bólisip túrar edi. Áytpese, BAQ ókilderinen qashyp jýrgen ministr men basqa polisiya basshylaryn kórgende kәdimgidey-aq jerge kirip ketking keledi...

Aty men zaty pәleli polisiyanyng el aldyna shyghyp, aqtalar dәleli bar ma? Qoghamdyq pikir degen ózi qyzyq qoy: osy kýnderi pogondy qúqyq qorghaushylardy qoldap, ózining ong kózqarasyn tanytyp jatqan adam neken-sayaq. Nege?! Sabyr suy sarqylghan bolsa kerek.

Ishki ister ministrligi – atqarushy biylikting biregey bólshegi. Qargha qarghanyng kózin shúqymaydy, al pogondy qargha kózdi shúqudy aitpaghanda, bir-birining qabaghyn andyp, tonnyng ishki bauynday aralasyp, ymy-jymy bir bolady. Onyng ózi jemqorlyqtyng kókesi bop tanylady. Meninshe, osy qúrylymgha shyn mәnindegi, qauqarly da qareketti qoghamdyq qadaghalau kerek-aq! Ony, mәselen, tegeurindi әri ókiletti parlamenttik komissiya jýzege asyra alar edi. Ol jaghyn da oilastyryp qoi kerek siyaqty.

Jaqynda ghana Qauipsizdik kenesining jana mәrtebesi anyqtalyp, ókilettikteri erekshe kýsheytildi. Onyng qúzyryna býginde eshkim de shәk keltire almaydy. Osynshama qauqary bar sol organ nelikten osy reformany óz qolyna almaydy? Reformany bastasyn, el aldyna shyghyp, esebin bersin!

Bir nәrse anyq: polisiya - memleket pen qoghamnyng bir ghana bóligi. Sondyqtan bir mekemeni ghana reformalap, qalghanyn bayaghy jartas - sol jartas qalpynda qaldyra beruge bolady degen ústanym – qisynsyz. Ortaq shanyraq – memleketti janalaghanda bir ghana bólmeni jóndep qana qoymaydy ghoy!

Óz basym polisiya reformasyn jalpyúlttyq, jalpymemlekettik reformanyng bir salasy dep qabyldaghym keledi: jabyq memleket jaghdayynda jeke vedomstvo ashyq bola almaydy! Polisiya jaqsy bop qalyp, «sabasyna qaray pispegi, múrtyna qaray iskegi» bop, onyng qyzmetining «kryshasy» bop kele jatqan  prokuratura men sot jaman bop jatsa, ne isteymiz? Jemqorlyqqa týbegeyli әri týpkilikti salynghan ol insituttardy reformalau ýshin taghy bir tanymal túlgha qaza tabuy kerek pe?!

Sondyqtan reforma degen keshendi әri keleli boluy tiyis!

Al múnyng ózi qazirgi Qazaqstannyng sayasy bolmysyna qatysty býkpesiz әngime bastaugha jeteleydi...

Ámirjan Qosanov, sayasatker

Arnayy Abai.kz aqparattyq portaly ýshin