ءامىرجان قوسانوۆ. سونىمەن نە بولدى ءوزى؟
پوليتسيانى، ياعني ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن رەفورمالاۋ كەرەك دەگەن جەر استىنان جەتى قويان تاپقانداي ءدۇمپۋ شىعىپ، بۇعان دەيىن ناقتى شەندىگە قارسى پىكىر ايتپاي جۇرگەن ءارتۇرلى ۇيىمدار كادىمگىدەي شۋلاي باستادى. ءبىر عانا شەندىنى اعاش اتقا مىنگىزگىسى كەلىپ، «مينيستر وتستاۆكاعا كەتسىن!» دەگەن سىڭايداعى «سەرەزنىي» ءسوز ساپتالا باستادى. نە ىستەمەك كەرەك؟
رەفورما، ءسوزسىز، كەرەك-اق!
وركەنيەتتى ورتادا «مەنىڭ پوليتسيام مەنى قورعايدى» دەگەن ۇستانىم بولسا، بىزدە «مەنىڭ پوليتسيام» مەنى قارعايدى، اربايدى، كوشەگە شىققان شال-شاۋقاندى قۋدالاۋدان تاڭبايدى! پاراقورلىق پەن ازعىندىقتىڭ سيمۆولىنا اينالىپ، ءوزىن اسىراپ وتىرعان ەلگە ابدەن جەككورىنىشتى كورىنگەن بۇل ورگانداردى ءبىر سىلكىپ الاتىن كەز كەلگەلى قاشان!
وسى تۇرعىدان العاندا دەنيس تەن سەكىلدى تانىمال تۇلعانى تاپا-تال تۇستە اياۋسىز پىشاقتاپ، جاپ-جاس عۇمىرىن قيعان قىلمىسكەرلەر، ارينە، پوليتسيانىڭ قوعامداعى ورنى تۋرالى اڭگىمەنىڭ جاڭاشا جاندانۋىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزدى.
بىراق قاراقشىلاردىڭ قولىنان قازا تاۋىپ جاتقان جالعىز تەن بە؟! اينالاڭىزعا قاراڭىزشى: ونداي قىلمىس كۇندەلىكتى جاسالىپ جاتقان جوق پا؟!
تەن ءولىمىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق استارى تاعى بار: جاستار قاي جەتىسكەنىنەن اۆتوموبيل اينالارىن ۇرلاپ، ساتىپ، ناپاقا تاۋىپ ءجۇر دەيسىز؟! ءوزىن اسىرايتىن تۇراقتى جۇمىسى بولسا، ولار ونداي باسسىزدىققا بارماس ەدى عوي!
ايتپاقشى، كەزىندە مەنىڭ دە ماشينامنىڭ ايناسىن ۇرلاعان، بازارعا بارسام، ساتۋشىلار ماعان ءوز اينامدى قايتا ۇسىنعانداي بولدى...
جۇرتتىڭ ءبارى گرۋزياداعى پوليتسيا رەفورماسىن تىلگە تيەك ەتىپ، ونداعى اينەكتەن جاسالعان پوليتسيا كەڭسەلەرىن مىسالعا كەلتىرىپ جاتادى. ول دا دۇرىس شىعار. بىراق ءبىزدىڭ اككىلەر اينەكتىڭ ارتىندا تۇرىپ تا ويىنا كەلگەنىن جاساي بەرەتىن سياقتى! سوندىقتان بىزگە اينەك كەڭسە عانا ەمەس، اينەكتەي، اشىق تا جاريا زاڭدار، پوليتسيانى تىرپ ەتكىزبەيتىندەي تەمىردەي ءتارتىپ كەرەك!
ەستەرىڭىزدە بولسا، الماتىداعى سنايپەردىڭ تىرلىگىنەن كەيىن قالاداعى پوليتسيا بولىمشەلەرىنىڭ عيماراتتارى جۇرتتان وقىس ءارى وداعاي تۇردە وقشاۋلانىپ، وزدەرىن بيىك دۋال-شارباقپەن قورشاپ الدى. تۋرا ءبىر ەشبىر جاۋ الا المايتىن قامال-باستيوندار سەكىلدى! تەرروريستەر قاۋپى بولسا، نەلىكتەن بالاباقشا، مەكتەپ، اۋرۋحانالاردى ءدال سولاي قورشاپ تاستامايدى؟!
سول، قولدان جاسالعان قورعاندار پوليتسيانىڭ وسى جىلدار بويىنا تىرنەكتەپ جيعان ابىرويىن ءبىر ساتتە ايرانداي توگىپ تاستادى!
قوعامدا قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان وسى تاقىرىپتىڭ ءبىر استارى ماعان ۇنامايدى. «قاسىموۆ كەتسىن!» دەگەن تالاپتىڭ ارتىندا جەكەباستىق جوبا-جورامال جاتقان سەكىلدى. ءيا، ونى الىپ تاستايىق. بىراق ول كەتكەننەن نە وزگەرەدى – جەكە ءمينيستردى ەمەس، جۇيەنى تۇگەلدەي اۋىستىرۋ كەرەك!
ونىڭ ۇستىنە جەتى جىل بويىنا ءبىر ورنىندا تاپجىلماي وتىرىپ، «كەت دەسە دە، كەتپەي قويعان» وعان تاعار كىنا بارشىلىق. قازاقستاننىڭ جاڭاشا تاريحىندا ورنىن ويىپ العان، بارشامىزدىڭ ورتاق قايعىمىزعا اينالعان جاڭاوزەن تراگەدياسىنىڭ ءوزى نە تۇرادى! ول تۇستا جالعىز قاسىموۆ ەمەس، سول كەزدە ساياسي شەشىم قابىلداۋعا قاتىسقان بارلىق شەندى ورنىنان قۋىلۋى كەرەك ەدى! بىراق، وتىرىكتىڭ قۇيرىعى ءبىر تۇتام، ەرتە مە، كەش پە، جاڭاوزەن اقيقاتى اشىلادى! مىنە، ارمەنيانىڭ وزىندە وسىدان 11 جىل بۇرىن بولعان وقيعا ءۇشىن ەلدىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى كوشارياندى تۇتقىندالدى، سوت الدىندا (ەڭ الدىمەن، ار الدىندا!) جاۋاپ بەرمەك! بىزدە دە سولاي بولماق! جەلتوقسان، شاڭىراق، جاڭاوزەن ءۇشىن ءبارى جاۋاپ بەرەدى!
ەندى رەفورما ماسەلەسىنە كوشەلىك.
مەنىڭشە، قۇقىق قورعاۋ ماسەلەسىنىڭ ەرەكشە اسقىنىپ تۇرعانىن ەسكەرىپ، مىناداي ءبىر قادامعا بارۋ كەرەك: تاياۋ بولاشاقتا ىشكى ىستەر ءمينيسترى شىن مانىندە ەل مويىندايتىن، باس بيلىك سوزىنە قۇلاق اساتىنداي ەرەكشە تۇلعا بولۋى كەرەك!
ياعني، ول قازاقستان بيلىگىنىڭ قاراپايىم ادامعا، ونىڭ قاراپايىم تۇرمىس-تىرشىلىگىنە، قاراپايىم قۇقتارىنا دەگەن مەملەكەتتىڭ كولداۋشى كوزقاراستىڭ مىقتى كورىنىسى مەن بولمىسى رەتنىدەگى تۇلعا بولۋى ءتيىس! وعان، ونىڭ جاراتىلىسى مەن تۇرىنە قاراپ، ءاربىر قازاق «وسى كىسى بولسا، مەن ءوزىم جىنە وتباسىمنىڭ قۇقىقتىق جاعدايىنا ەش الاڭداماۋىما بولادى» دەگەن سەنىمدە برلۋى ءتيىس! ونىڭ كوميسسار كاتتاني سەكىلدى تۇلعاسىنا قاراپ، قىلمىستىق توپتار دا يمەنۋى، ەتەك-جەڭىن جيناپ ءجۇرۋى كەرەك!
بۇل ءۇشىن ول ادام مۇنتازداي تازا، ەشبىر كلانعا قاتىسى بولماۋى كەرەك! ايتپەسە، ءوز ادامدارىنىڭ سويىلىن سوعىپ كەتۋى مۇمكىن! بالكىم، وعان ەشكىمنەن دە پارا المايتىنداي، ەشكىمنىڭ قاباعىن جاۋتاڭداپ قارامايتىنداي جاعداي جاساپ بەرۋ كەرەك بولار. ونىڭ ۇستىنە ول پوليتسيا قىزمەتىنىڭ نە ەكەنىن بىلەتىن، سوناۋ اۋداندىق دەڭگەيدە جۇمىسىن باستاعان كاسىبي كادر بولۋى كەرەك شىعار. ايتپەسە بىزدە سول، اۋىلدىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارمايتىن، جەرگىلىكتى دەڭگەيدىڭ مەكتەبىنەن وتپەگەن قانشاما مينيستر مەن اكىم ءجۇر دەسەڭىزشى!
اسىپ-تاسقان پوليتسيانى ءتاۋباسىنا كەلتىرىپ، حالىققا جاقىنداتۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە كەيبىر ەلدەردەگى سەكىلدى (ماسەلەن، اقش-تاعى شەريفتەر) جەرگىلىكتى باسشىلاردى سايلاۋ مەحانيزمىن ەنگىزسە دە ارتىق بولماس ەدى. ونداي جاعدايدا ول باسشىلار ەل الدىنا شىعىپ، ەسەبىن بەرىپ، ءوز باعدارلاماسى مەن جوسپارلارىمەن جۇيەلى تۇردە ءبولىسىپ تۇرار ەدى. ايتپەسە، باق وكىلدەرىنەن قاشىپ جۇرگەن مينيستر مەن باسقا پوليتسيا باسشىلارىن كورگەندە كادىمگىدەي-اق جەرگە كىرىپ كەتكىڭ كەلەدى...
اتى مەن زاتى پالەلى پوليتسيانىڭ ەل الدىنا شىعىپ، اقتالار دالەلى بار ما؟ قوعامدىق پىكىر دەگەن ءوزى قىزىق قوي: وسى كۇندەرى پوگوندى قۇقىق قورعاۋشىلاردى قولداپ، ءوزىنىڭ وڭ كوزقاراسىن تانىتىپ جاتقان ادام نەكەن-ساياق. نەگە؟! سابىر سۋى سارقىلعان بولسا كەرەك.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگى – اتقارۋشى بيلىكتىڭ بىرەگەي بولشەگى. قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىمايدى، ال پوگوندى قارعا كوزدى شۇقۋدى ايتپاعاندا، ءبىر-ءبىرىنىڭ قاباعىن اڭدىپ، توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسىپ، ىمى-جىمى ءبىر بولادى. ونىڭ ءوزى جەمقورلىقتىڭ كوكەسى بوپ تانىلادى. مەنىڭشە، وسى قۇرىلىمعا شىن مانىندەگى، قاۋقارلى دا قارەكەتتى قوعامدىق قاداعالاۋ كەرەك-اق! ونى، ماسەلەن، تەگەۋرىندى ءارى وكىلەتتى پارلامەنتتىك كوميسسيا جۇزەگە اسىرا الار ەدى. ول جاعىن دا ويلاستىرىپ قويۋ كەرەك سياقتى.
جاقىندا عانا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ جاڭا مارتەبەسى انىقتالىپ، وكىلەتتىكتەرى ەرەكشە كۇشەيتىلدى. ونىڭ قۇزىرىنا بۇگىندە ەشكىم دە شاك كەلتىرە المايدى. وسىنشاما قاۋقارى بار سول ورگان نەلىكتەن وسى رەفورمانى ءوز قولىنا المايدى؟ رەفورمانى باستاسىن، ەل الدىنا شىعىپ، ەسەبىن بەرسىن!
ءبىر نارسە انىق: پوليتسيا - مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ءبىر عانا بولىگى. سوندىقتان ءبىر مەكەمەنى عانا رەفورمالاپ، قالعانىن باياعى جارتاس - سول جارتاس قالپىندا قالدىرا بەرۋگە بولادى دەگەن ۇستانىم – قيسىنسىز. ورتاق شاڭىراق – مەملەكەتتى جاڭالاعاندا ءبىر عانا بولمەنى جوندەپ قانا قويمايدى عوي!
ءوز باسىم پوليتسيا رەفورماسىن جالپىۇلتتىق، جالپىمەملەكەتتىك رەفورمانىڭ ءبىر سالاسى دەپ قابىلداعىم كەلەدى: جابىق مەملەكەت جاعدايىندا جەكە ۆەدومستۆو اشىق بولا المايدى! پوليتسيا جاقسى بوپ قالىپ، «ساباسىنا قاراي پىسپەگى، مۇرتىنا قاراي ىسكەگى» بوپ، ونىڭ قىزمەتىنىڭ «كرىشاسى» بوپ كەلە جاتقان پروكۋراتۋرا مەن سوت جامان بوپ جاتسا، نە ىستەيمىز؟ جەمقورلىققا تۇبەگەيلى ءارى تۇپكىلىكتى سالىنعان ول ينسيتۋتتاردى رەفورمالاۋ ءۇشىن تاعى ءبىر تانىمال تۇلعا قازا تابۋى كەرەك پە؟!
سوندىقتان رەفورما دەگەن كەشەندى ءارى كەلەلى بولۋى ءتيىس!
ال مۇنىڭ ءوزى قازىرگى قازاقستاننىڭ ساياسي بولمىسىنا قاتىستى بۇكپەسىز اڭگىمە باستاۋعا جەتەلەيدى...
ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر
ارنايى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ءۇشىن
