Ótken aptanyng 24, 25, 26 - qantarynda M.Áuezov atyndaghy Qazaq memlekettik akademiyalyq drama teatrynda Ábish Kekilbaev audarghan A.P.Chehovtyng «Sýiikti mening aghatayym» dramasynyng premierasy ótti. Búl shygharma alghash ret 1982 jyly Á.Moldabekov, F.Shәripova, H.Bókeeva, Y.Noghaybaev, S.Mayqanova, Q.Tastanbekov syndy qazaq ónerine enbegi singen maytalmandardyng qatysuymen sahnalanghan bolatyn.

Arada 37 jyl ótkende Ashat Maemirov búl tuyndyny teatr sahnasyna janasha sipatta alyp shyqty.

Biz  premieradan keyin M.Áuezov teatry әdebiyet bólimining mengerushisi, belgili synshy Áliya Bópejanovagha qoyylym turaly birer saual qoyghan edik...

- Qoyylym kónilinizden shyqty ma (akterlik qúram, rejisserlik júmys, kiyim, dekorasiya, t.b)?

- Qara shanyraq M.Áuezov teatrynyng klassikalyq shygharmalardy qoida tereng dәstýri, mol tәjiriybesi bar. Dey túrghanmen, әr kezeng ózindik sahnalyq kórkem tildi talap etedi. Jәne Chehov әri nәzik, әri teren, sonday bir ziyaly dramaturg. Ony zamangha say etemin dep әiteuir eksperiyment jasau nemese keyipkerlerin qazaqqa ainaldyryp jiberu ózin onsha aqtay bermeydi. Eng bastysy shygharmanyng ruhyn joghaltpau kerek.

Teatrdyng jana qoyylymy «Sýiikti mening aghatayym» zamanauy sahnalyq tili tabylghan, sahnalyq mәdeniyeti joghary kórkem spektakli. Kórkemdik izdenisterining ayasy keng belgili rejisser A.Maemirovting búl  qoyylymy klassikalyq estetika ayasynda jasalghan janasha, sәtti interpretasiyasymen erekshelenedi (týrkmenstandyq jas rejisser  M.Júmabaevting assistent bolghanyn aita ótelik). Shygharmashylyq geografiyasy, demek, ayasy keng spektakli oily, intellektualdy rejissura,  akterlik quatty oiyn, beyneli ssenografiya (T.Ohikyan, Gruziya), jaryq sheshimi (A.Mezentsev, Ukraina),  muzyka – bәrining kórkem ýilesim-ýndestiginin  jemisi.

Jogharydan jasyl jelek kómkergen sahna әri ýlken kenistik, әri shekteuli tórtbúrysh. Sol kenistikte ómirden ornyn taba almay, beti sahnagha kóldeneng esiktermen jabylatyn, kólbeu qara tórtbúrysh taqtada sharq úryp  jýrgen keyipkerler. Negizinen Voyniskiy men Astrov kóterip jýretin ol esikter keyipkerlerdi  - Astrov/Sonya, Elena/Voyniskiy, Elena/Serebryakov - bir-birine jat etip, arasyn bólip túratyn ótpes  qamalgha, birer tústa simvoldyq tabytqa ainalady. Keyipkerler sýiretip jýretin, tipti Sonya men Elena talasyp qalatyn jansyz dene - olardyng jýzege aspaghan arman-ansarlarynday...

M.Áuezov teatrynyng akterlik mektebi qashanda myqty, myghym. Osynyng jarqyn bir kórinisi jana qoyylymdaghy birinen biri ótetin akterlik oiyndar. Aytalyq, alghashqy eki premierada óner kórsetken sahnagerlerden Voyniskiy, Vanya aghay rólindegi A.Satybaldy men E.Dayyrov, Serebryakov - T.Aralbay, B.Qoja, E.Andreevna – Z.Karmenova, J.Maqajanova, M.Voyniskaya – M.Omarbekova, Sh.Asqarova, Astrov – B.Aytjanov, A.Qyrqabaqov, Sonya – S.Baqaeva, J.Ibraeva, Marina – Gh.Ábdinәbiyeva, G.Tutova, Telegin – E.Bektasov.

Ivan Voyniskiy A. Satybaldy men E.Dayyrovtyng somdauynda bolmysy bir bolghanymen,  sheber oiynnan óz aldyna jeke dara keyipkerler bolyp shyqqan. Ózge keyipkerler de sonday.

- Jalpy, búl qoyylymnyng manyzy nede? 

- Jalpy A.P.Chehov orys  dramaturgiyasyna ýlken janalyq әkelgen, mazmún men formanyng ýilesimin janasha qarastyrghan suretker ekeni belgili. Onyng ghasyrlar toghysyndaghy qogham iydeal-múrattaryndaghy ózgerister tereng suretkerlik zerdeden ótip,  jekelik te, jalpylyq ta sipat alatyn dramalary kópmaghynaly bolyp keledi. Búl sipat «Sýiikti mening aghatayymda» da molynan kórinedi.

Piesa, demek, qoyylym keyipkerleri, negizinen qarapayym adamdardyng jan dýniyesi ózara qaqtyghystar nemese әldebir tartystarda emes, kýndelikti ómir, túrmys-tirshilikteri ayasynda birtindep ashylady. Tabighy týrde damityn oqighalar keyipkerlerinin  ishki әlemin ashugha qyzmet etedi de, múnyng ózi kórermenderdi olardyng tynys-tirshiligine ortaqtastyra otyryp, ómirding mәni men maqsaty, mahabbat, senim, adamy qúndylyqtar turaly san aluan oigha qaldyrady.

Qoyylymnyng manyzy – kórkemdiginde, ortagha tastaytyn iydeyasynda. Onyng bir parasy - mýmkin býkil mәsele adamnyn, kenirek ayadan alghanda, eng aldymen, últtyn  ózine  kelip tireledi; әr adam ózi ýshin, әrbir halyq óz ómir-kezeni ýshin  jauapkershilikte degenge sayady.

- Bizde de kýni ótken iydealdardyng sonynda jýrgen Voyniskiyler bar ma? Olar kimder?

- Qogham bolghannan keyin, әriyne, әrtýrli adamdar, әrtýrli toptar bolady. Olardyng birerine nazar audarar bolsaq, zaman talaptaryn jatsynyp, ótkendi ansaudan jalyqpay,  óz-ózinen qajityn top bar. Olar shygharmashylyq adamdar arasynda da kezdesedi. Sodan keyingi ýlken bir top  - býgingi tehnologiyalar tuyndatqan Serebryakov-Serebryakovalar, Voyniskiy-Voyniskayalar...

- Bizde búl qoyylym M.Áuezov teatrynda alghash 1982 jyly qoyylghan eken. Eki qoyylymnyng arasynda  qanday aiyrmashylyqtar bar?

- Chehov «Sýiikti mening aghatayym» dramasyna «derevnya ómirinen kórinister» dep anyqtama bergen. Kórnekti rejisser Á.Mәmbetovting qoyylymy  dәstýrli realistik stilide derevnya ómirin beynelegen tereng psihologiyalyq  drama boldy. Mәskeu gastrolinde, Chehov mәneri men stilistikasyna núqsan keltirmey, derevnya ómirining jandy kartinasyn shynayy beynelegen  spektakli  retinde óte joghary baghalandy. Kezinde kórkemdik qúbylys bolghan ol qoyylym býginderi últtyq sahnanyng ónerining altyn qazynasyna qosyldy.

Jana qoyylymnyng aiyrmashylyghy - jogharyda aitqanymday, klassikalyq estetika ayasynda otyryp, zamanauy interpretasiya jasauynda. Spektaklide Chehovtyng kópmaghynalylyghy ashylghan – birneshe iydeyanyng qabattasa, bir-birine ýilese-jymdasa shyghuy, jeke taghdyrlar jinaqtala kele, bir esepten,  qogham kelbetin jasaytyny, demek, әrbir adamnyng ómiri qaytalanbas qúndylyq ekeni «oqylady». «Sýiikti mening aghatayymnyn» jana qoyylymy – akademiyalyq teatr dengeyin tanytatyn, últtyq rejissura men akterlik mektepting býginin tanytatyn kórkem spektakli.

Týiin.

Kýni ótken iydealdardyng sonynda jýrgen Ivan Voyniskiyler bizding qoghamda әli de bar. Demek, búl qoyylym - qazaq kórermenine ótken qoghamnyng ozyghy men tozyghyn zerdeleuge ýndeytindey.

Qazaq ónerining qara shanyraghy M.Áuezov teatrynyng osynday ózekti de, tereng maghynaly tuyndymen tolyqqany quantady. Kórermenning kónilinen oryn alar osynday qoyylymdarynyz kóp bolsyn!

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz