«Burokrat ol kim?» -degende, burokrattar azamattardyng mýddesine núqsan keltirip, óz mindetterin formaldy týrde atqaratyn qyzmet adamy dep aita salugha bolar edi. Búl súraqqa auqymdy jauap izdep, elimizdegi burokrattarymyzdy zerttep kóreyikshi. Jasyratyny joq, elimizding memlekettik basqarudaghy barlyq qúrylymdarynda jayghasyp alghan burokrattarymyz ózderin jayly sezinedi. Burokrattar jýrgen jerde, jemqorlar da qatar jýretini zandylyq. Sondyqtan, qazirgi zamanda kóptegen demokratiyalyq memleketter qúqyqtyq memleket bolugha úmtyluda. Ýitkeni, barlyq memleketterding ekanomikalyq-sayasy damuyna jol bermeytin sol burokarttar men jemqorlar ekening jahan júrty kóneden biledi. Jetpis jyldan artyq ómir sýrgen Kenes Odaghyn toqyraugha aparyp qúlatqan burokrattar armiyasy dep aitsam, artyq aitqan bolmaymyn.

Kenestik Ýkimetining basqarushysy bolghan IY.V.Stalin burokratiyalyq apparatynyng ýstemdiligin ózi qalyptastyryp jasaghan eken. Yaghni, memlekettik qyzmette otyrghan adam, ózinen jogharyda otyrghan barlyq basshylaryna beyildi (loyaldy) boluy jәne bastyghynyng aitqanyng búljytpay oryndaugha mindetti edi. Osylay, biliktiligimen emes, beyildiligimen basshy bolyp kelgen adam barlyq júmystaryn ózining orynbasarlaryna, kómekshi-hatshylaryna artyp qong әdettegi jәy bolghan. Birte-birte múnday algoriytimder ainalyp kelip «dәstýrge» úlasty. Bara-bara, KSRO-daghy alpauytty burokratiyalyq apparat ózderining júmys prosessin formalizmge aparady. Búl degenimiz, Kenester Odaghynyng barlyq mekemelerinde, kәsiporyndar men úiymdarda qaghaz bastylyqpen ainalysatyn sansyz kólemde jasandy júmys oryndary ashylady. Qaptaghan sheneunikter armiyasy apparatynda burokratiyanyng tamyr jayyp, saltanat qúrghany sonsha, әkimshilik-әmirshilik «әdetter» býgingi kýnge de kelip jetip otyr.

Bayaghy, Kenestik Sosialistik Respublikalar Odaghynda barlyq memlekettik is qaghazdar tek orys tilinde jýrgizilgenin barlyghymyz bilemiz. Ótken ghasyrdyn 90-shy jyldarynyng basynda ydyraghan odaqtan bólinip, tәuelsizdigin alghan barlyq odaqtas elder ózderining is qaghazdaryn jýrgizu júmystaryn birden ózderining memlekettik tilderinde alyp ketip jatty. Al bizding memleketimiz ózining tәuelsizdigin 1991 jyly jariyalaghanymen, elimizding Kenes Ókimeti nomenklaturasy óz júmystaryn eskishe jalghastyra berdi. Eski әdetpen júmys isteytin sheneunikterimiz jýre-bara júmystaryndaghy túraqtylyqty oilaghan bolar, elimizdegi últaralyq túraqtylyqty jeleu qylyp memlekettik qyzmettegi is qaghaz júmystaryn qos tilde jýrgizemiz dedi. Osylay, «bir oqpen eki qoyandy aldy» degendey, eski zamannyng joghary lauazymdy sheneunikteri ózderin jәne ózderine degen loyaldy sheneunikter armiyasyn saqtap qaldy. Eger elimizding memlekettik basqaruda oryn alghan múnday ýrdis jalghasa berse, eski qalypta júmys isteytin memlekettik qyzmetkerlerimiz elimizdi jaqsylyqqa aparmaydy.

Memleketimiz jýrgizip otyrghan qazirgi qos tildilik sayasatynda, ózderin jayly sezinetin azamattarymyz, elimizde bolghan barlyq saylaularda biylik partiyasyna әmanda dauys beretin túraqty elektorat bolyp qalyptasty. Jasyratyny joq, barlyghymyz qazirgi qalyptasqan sayasy tәrtipke moyynúsynatyn konformister bolyp aldyq.

«Qazaq tilining memlekettik til retinde qyzmet etuine uaqyt kerek», «Is qaghazdarynyn, resmy qújattardyng tili bir jýielikti qajet etedi, stilidik jaghynan da әli qalyptaspaghan» degen siyaqty, osy kýnge deyin bizge aitylyp jýrgen sózderding barlyghy ótirik! Memleketimiz ózining tәuelsizdigin alghanan beri, tilimizge qatysty barlyq mәseleler til mamandarymen bayaghyda rettelip qoyylghan. Tek, Qazaqstan Respublikasyndaghy memlekettik til – qazaq tili degendi qaldyryp, qos tildilikti Kostitusiyamyzdan alyp tastauymyz kerek.

Janat Asanqaly

Abai.kz