«بيۋروكرات ول كىم؟» -دەگەندە، بيۋروكراتتار ازاماتتاردىڭ مۇددەسىنە نۇقسان كەلتىرىپ، ءوز مىندەتتەرىن فورمالدى تۇردە اتقاراتىن قىزمەت ادامى دەپ ايتا سالۋعا بولار ەدى. بۇل سۇراققا اۋقىمدى جاۋاپ ىزدەپ، ەلىمىزدەگى بيۋروكراتتارىمىزدى زەرتتەپ كورەيىكشى. جاسىراتىنى جوق، ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋداعى بارلىق قۇرىلىمدارىندا جايعاسىپ العان بيۋروكراتتارىمىز وزدەرىن جايلى سەزىنەدى. بيۋروكراتتار جۇرگەن جەردە، جەمقورلار دا قاتار جۇرەتىنى زاڭدىلىق. سوندىقتان، قازىرگى زاماندا كوپتەگەن دەموكراتيالىق مەملەكەتتەر قۇقىقتىق مەملەكەت بولۋعا ۇمتىلۋدا. ۇيتكەنى، بارلىق مەملەكەتتەردىڭ ەكانوميكالىق-ساياسي دامۋىنا جول بەرمەيتىن سول بيۋروكارتتار مەن جەمقورلار ەكەنىڭ جاھان جۇرتى كونەدەن بىلەدى. جەتپىس جىلدان ارتىق ءومىر سۇرگەن كەڭەس وداعىن توقىراۋعا اپارىپ قۇلاتقان بيۋروكراتتار ارمياسى دەپ ايتسام، ارتىق ايتقان بولمايمىن.

كەڭەستىك ۇكىمەتىنىڭ باسقارۋشىسى بولعان ي.ۆ.ستالين بيۋروكراتيالىق اپپاراتىنىڭ ۇستەمدىلىگىن ءوزى قالىپتاستىرىپ جاساعان ەكەن. ياعني، مەملەكەتتىك قىزمەتتە وتىرعان ادام، وزىنەن جوعارىدا وتىرعان بارلىق باسشىلارىنا بەيىلدى (لويالدى) بولۋى جانە باستىعىنىڭ ايتقانىڭ بۇلجىتپاي ورىنداۋعا مىندەتتى ەدى. وسىلاي، بىلىكتىلىگىمەن ەمەس، بەيىلدىلىگىمەن باسشى بولىپ كەلگەن ادام بارلىق جۇمىستارىن ءوزىنىڭ ورىنباسارلارىنا، كومەكشى-حاتشىلارىنا ارتىپ قويۋ ادەتتەگى ءجاي بولعان. بىرتە-بىرتە مۇنداي الگوريتىمدەر اينالىپ كەلىپ «داستۇرگە» ۇلاستى. بارا-بارا، كسرو-داعى الپاۋىتتى بيۋروكراتيالىق اپپارات وزدەرىنىڭ جۇمىس پروتسەسسىن فورماليزمگە اپارادى. بۇل دەگەنىمىز، كەڭەستەر وداعىنىڭ بارلىق مەكەمەلەرىندە، كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردا قاعاز باستىلىقپەن اينالىساتىن سانسىز كولەمدە جاساندى جۇمىس ورىندارى اشىلادى. قاپتاعان شەنەۋنىكتەر ارمياسى اپپاراتىندا بيۋروكراتيانىڭ تامىر جايىپ، سالتانات قۇرعانى سونشا، اكىمشىلىك-امىرشىلىك «ادەتتەر» بۇگىنگى كۇنگە دە كەلىپ جەتىپ وتىر.

باياعى، كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعىندا بارلىق مەملەكەتتىك ءىس قاعازدار تەك ورىس تىلىندە جۇرگىزىلگەنىن بارلىعىمىز بىلەمىز. وتكەن عاسىردىن 90-شى جىلدارىنىڭ باسىندا ىدىراعان وداقتان ءبولىنىپ، تاۋەلسىزدىگىن العان بارلىق وداقتاس ەلدەر وزدەرىنىڭ ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ جۇمىستارىن بىردەن وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەرىندە الىپ كەتىپ جاتتى. ال ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن 1991 جىلى جاريالاعانىمەن، ەلىمىزدىڭ كەڭەس وكىمەتى نومەنكلاتۋراسى ءوز جۇمىستارىن ەسكىشە جالعاستىرا بەردى. ەسكى ادەتپەن جۇمىس ىستەيتىن شەنەۋنىكتەرىمىز جۇرە-بارا جۇمىستارىنداعى تۇراقتىلىقتى ويلاعان بولار، ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق تۇراقتىلىقتى جەلەۋ قىلىپ مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ءىس قاعاز جۇمىستارىن قوس تىلدە جۇرگىزەمىز دەدى. وسىلاي، «ءبىر وقپەن ەكى قوياندى الدى» دەگەندەي، ەسكى زاماننىڭ جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەرى وزدەرىن جانە وزدەرىنە دەگەن لويالدى شەنەۋنىكتەر ارمياسىن ساقتاپ قالدى. ەگەر ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋدا ورىن العان مۇنداي ءۇردىس جالعاسا بەرسە، ەسكى قالىپتا جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرىمىز ەلىمىزدى جاقسىلىققا اپارمايدى.

مەملەكەتىمىز جۇرگىزىپ وتىرعان قازىرگى قوس تىلدىلىك ساياساتىندا، وزدەرىن جايلى سەزىنەتىن ازاماتتارىمىز، ەلىمىزدە بولعان بارلىق سايلاۋلاردا بيلىك پارتياسىنا ءاماندا داۋىس بەرەتىن تۇراقتى ەلەكتورات بولىپ قالىپتاستى. جاسىراتىنى جوق، بارلىعىمىز قازىرگى قالىپتاسقان ساياسي تارتىپكە مويىنۇسىناتىن كونفورميستەر بولىپ الدىق.

«قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قىزمەت ەتۋىنە ۋاقىت كەرەك»، «ءىس قاعازدارىنىڭ، رەسمي قۇجاتتاردىڭ ءتىلى ءبىر جۇيەلىكتى قاجەت ەتەدى، ستيلدىك جاعىنان دا ءالى قالىپتاسپاعان» دەگەن سياقتى، وسى كۇنگە دەيىن بىزگە ايتىلىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ بارلىعى وتىرىك! مەملەكەتىمىز ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن العانان بەرى، تىلىمىزگە قاتىستى بارلىق ماسەلەلەر ءتىل ماماندارىمەن باياعىدا رەتتەلىپ قويىلعان. تەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى دەگەندى قالدىرىپ، قوس تىلدىلىكتى كوستيتۋتسيامىزدان الىپ تاستاۋىمىز كەرەك.

جانات اسانقالي

Abai.kz