Seysenbi, 1 Qazan 2024
7428 0 pikir 20 Nauryz, 2019 saghat 16:12

"Úly dalanyng jeti qyry" - últtyq tarihymyzdy týsinuding jana kezenin bastaydy!

Kez-kelgen últ ýshin tabighy qúbylys  - tarihy ótkenin, әlemge jәne adamzat qoghamynyng damuyna әserin zertteu, әlemdik tarihta jәne órkeniyette óz ornyn anyqtau bolyp tabylady.

Qazaq tarihyna kóz jýgirtsek, qazaq shetki jaularmen jan alysa kýresip, ashyq agressiyamen aiqasyp jýrip, ókinishke oray, ghylym men bilimnen alys, kóshpeli órkeniyetting ókiline ainaldy. Kóshpeli ómir saltyn ústandy. Tarihty tolyq bilip, tarihy sana-sezimin qalpyna keltiru ýshin sol bir olqylyqtardyng ornyn toltyratyn uaqyt әbden jetti.

Býginde Tәuelsiz Qazaqstan túraqty damyp kele jatqan, jalpy әlemdik damudy jalghastyrugha ghana emes, sonymen birge әlemdik qoghamdastyqtan óz ornyn izdey otyryp, adamzat pen әlem damuyna óz pozisiyasyn jәne kózqarasyn erkin bildiretin quatty, túraqty elge ainaldy. Endi biz - qazaqstandyqtar, qoyylghan maqsattarymyzgha qol jetkizuge kýsh salyp jatyrmyz. Osyny eskere otyryp, Elbasy "Úly dalanyng jeti qyry" atty maqalany shyghardy jәne osylaysha elding últtyq tarihyn tereng týsinu prosesin bastady.

Osy zamanauy shyndyqqa say bizdi jana jolmen jýruge, býgingi jolmen ertenge qadam basugha, ótkendi qayta janghyrtu jolymen jýruge shaqyratyn strategiyalyq maqala jariyalady. Elbasy maqalasy elimizding kóp qyrly jәne jan-jaqty tarihyn tereng týsinuge jәne qabyldaugha mýmkindik beredi.

Yaghni, Memleket basshysy bizding halqymyzdyng әlemdik órkeniyetke jәne onyng damuyna qosqan zor ýlesin zertteuge shaqyrady. Bizding Úly Dala әlemdik mәdeniyet pen órkeniyetke ózining qomaqty ýlesin qosqany anyq. Búny eshkim joqqa shyghara almaydy.

Preziydent ózining maqalasynda bylay dep jazghan: "Jylqyny qolgha ýiretu arqyly bizding babalarymyz óz dәuirinde adam aitqysyz ýstemdikke ie boldy. Al jahandyq auqymda alsaq, sharuashylyq pen әskery saladaghy tendessiz revolusiyagha jol ashty. Jylqynyng qolgha ýiretilui atqa minu mәdeniyetining de negizin qalady. Bes qaruyn asynghan salt atty sarbaz aibarly kóshpendiler imperiyalary tarih sahnasyna shyqqan dәuirding simvolyna ainaldy. Tu ústaghan salt atty jauyngerding beynesi – batyrlar zamanynyng eng tanymal emblemasy, sonymen qatar, atty әskerding payda boluyna baylanysty qalyptasqan kóshpendiler әlemi "mәdeny kodynyn" airyqsha elementi. Avtokólik qozghaltqyshtarynyng quaty әli kýnge deyin attyng kýshimen ólshenedi. Búl dәstýr – jer jýzinde salt attylar ýstemdik qúrghan úly dәuirge degen qúrmetting belgisi".

Álemning jyldam damuyna yqpal etetin manyzdy oqighalardyng biri - metallurgiyalyq óndiris. Ejelde adamzat mystan, temirden, altynnan jәne kýmisten baghaly tastar shyghardy. Bizding Úly Dala osynday auqymdy óndiristik obektilerding biri bolyp tabylatyny turaly Elbasy óz maqalasynda aitty.

1969 jyly Qazaqstanda tabylghan "Altyn adam", әlem ghylymy ýshin óte manyzdy janalyq boldy. Yaghni, bizding ata-babalarymyz altyn-kýmisti kýndelikti ómirding barlyq salalarynda qoldanghany tarihy týrde dәleldendi.

Ózining maqalasynda Elbasy bizding Úly Dala - býkil týrki әlemining tughan jeri, sonday-aq, әlemdik órkeniyetting ajyramas bóligi bolyp tabylatyn alma men qyzghaldaqtardyng tarihy otany bolghanyn erekshe nazar audardy.

Búl Qazaqstannyng әlemdik órkeniyetke ne berdi degen súraqqa naqty jauap boldy. Yaghni, qazaq dalasy adamzat progresining kózi bolyp tabylady. Bizding tarihymyzdy әlemdik tarihpen baylanystyryp, Qazaqstan men onyng halqy әrqashan әlemdik ghylym men bilim berudi damytugha, әlemdik órkeniyetting damuyna eleuli ýles qosqan әlemning ajyramas bóligi bolghanyn atap ótu kerek. Osyghan sәikes biz patshalyq-sovettik kezende qalyptasqan stereotipterdi búzyp, últtyq tarihymyzgha jana kózqaras qalyptastyrugha tiyispiz.

Memleket basshysy osy baghytta "Arhiv - 2025" memlekettik baghdarlamasyn jýzege asyru, "Úly dalanyng úly esimderi" atty oqu-aghartu ensiklopediyalyq sayabaghy ashu, "Úly Dala túlghalary" atty ghylymiy-kópshilik seriyalardy shygharu, "Týrki órkeniyeti: týp tamyrynan qazirgi zamangha deyin" atty jobany qolgha aludy tapsyrdy. Búl joba ayasynda 2019 jyly Astanada Týrkologtardyng dýniyejýzilik kongresin jәne әrtýrli elder muzeylerining ekspozisiyalaryna ejelgi týrki jәdigerleri qoyylatyn Týrki halyqtarynyng mәdeny kýnderin úiymdastyru jәne t.s.s sharalar ótkizildi.

Tek osylay ghana biz tarihy sana-sezimdi jandandyryp, óz tughan tarihymyzdy týsinemiz. Búl tarihy sanany janghyrtu - últtyq sanany oyatu jәne ony zamanauy talaptargha sәikes zerdeleuge jasalghan qadam. Eng bastysy, bizding Úly Dala ata-babalarymyz - zamanauy adamdar bolghan. Adamzat órkeniyetine bagha jetpes ýles qosqan jәne adamzattyng damuyna jana serpin beretin bay mәdeniyet qaldyrghan.

Últtyq qúndylyqtardy, halyq dәstýrlerin, salt-dәstýrlerin, diny nanymdy eskeru manyzdy. Qazaqstan tarihyn zertteude sheshushi oryndy әdistemelik manyzdylyghy bar Qazaqstan Respublikasy Preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng enbekteri ýlken ról atqarady. Olardyng ishinde Preziydentting "Egemendi Qazaqstannyng qalyptasuy men damu strategiyasy", "21 ghasyrdyng basynda", "Tәuelsizdik dәuiri", "Bolashaqqa kózqaras: qoghamdyq sanany janghyrtu" jәne "Úly dalanyng 7 qyry" atty maqalalary jariyalaghan shygharmalaryn ataghan jón. Olar әlemdik-tarihy ýderis ayasynda Qazaqstannyng tarihy ýderisin jan-jaqty zerdeleuge, ony zertteuding basym baghyttaryn aiqyndaugha baghyttalghan.

Osy maqsatta Qazaq-Orys Halyqaralyq uniyversiytetting rektory, psihologiya ghylymdarynyng doktory, professor Temirhan Baybosynúly Berdimúratovtyng jetekshiligimen  ghylymiy-zertteu toby qúryldy.

Osy top júmysynyng maqsaty - Memleket basshysynyng tarihy maqalalary boyynsha Qazaqstan men Aqtóbe oblysynyng tarihynda ortaghasyrlyq jәne jana zamandardyng tarihyn jan-jaqty zertteu. Qazirding ózinde әrtýrli material-qújattar jinaqtalyp, taldau jýrgizilude, 2019 jyldyng birinshi toqsanynda Qazaqstan men Ortalyq Aziya boyynsha ghylymy ekspedisiyalar josparlanuda. Kelesi jyldyng mamyr aiynda uniyversiytetting múrajayyn ashu josparlanyp otyr. Onda oblystyng materialdyq, ruhany jәne mәdeny ómirine qatysty kóptegen eksponattar qoyylady.

Kerimsal Júbatqanov,

tarih ghylymnyng kandidaty

Abai.kz

0 pikir