Sәrsenbi, 27 Qarasha 2024
46 - sóz 7519 6 pikir 20 Mamyr, 2019 saghat 13:23

Atylyp ketken Alash azamattary

1937-1938 jyldary «shash al dese, bas alghan» qyzyl imperiyanyng jendetteri qazaq halqynyng oqyghan, kózi ashyq azamattaryn qynaday qyrdy. Tek osy eki jyldyng ishinde qazaqtan 25 mynnan astam adam jazalanyp, atylyp ketti. Kýni býginge deyin sol qúrbandardyng kóbisining esimderi de belgisiz. Kenes Ýkimeti oqyghan kózi ashyq azamattardyng birden kózin jonggha asyqty.

Álihan Bókeyhan (1866 jyldyng nauryzy – 1937 jyldyng 27 qyrkýiegi) Qaraghandy oblysy, Aqtoghay audanynda dýniyege kelgen.1879-1886 jyldary Qarqaraly qalasyndaghy qazaq balalaryna arnalghan mektepte oqydy.1886-1890 jyldary Ombydaghy tehnikalyq uchiliyshede bilim aldy.1890-1894 Sankt-Peterburgtegi Orman tehnologiyalyq institutynyng ekonomika fakulitetinde oquyn jalghastyrdy.1906 – «Golos stepiy», «Omich», «Irtysh» gazetinde,1908- «Tovariysh», «Rechi», «Slovo» gazetterinde redaktorlyq qyzmet atqardy.1909-1917 – Don eginshilik banki bólimshesinde júmys istedi. 1917 – «Alash» partiyasynyng negizin qalap, tóraghasy boldy. 1917 – 25 orynnan túratyn «Alashorda» Ýkimeti qúryldy, basshysy – Álihan Bókeyhan.

1937 – KSRO Jogharghy soty әskery kollegiyasynyng negizsiz ýkimi boyynsha atu jazasyna kesildi. 1989 – KSRO Jogharghy sotynyng qaulysy boyynsha aqtaldy.

Shәkәrim Qúdayberdiúly (1858 – 1931) - Shyghys Qazaqstan oblysy, Abay audanynda dýniyege keldi. 5 jasynan bastap hat tanyghan, Abay Qúnanbayúlynyng nemere-inisi. 1898-1899 – músylmandyq paryzyn óteu ýshin, qajylyqqa barady. 1917 – Alash qozghalysynyng bel ortasynda jýrdi. 1919-1937 – «Tan» , «Qazaq tili» basylymdaryna maqala jazady. 1930 – Ghafur Semey týrmesinde ýlken úly qorlyqpen qaza tabady 1931 – izine týsken jendettermen shayqasta oqqa úshty. 1961 – qúdyqqa tastalghan sýiegi alynyp, músylman ghúrpymen Abay ziratynyng qasyna jerlendi

Ahmet Baytúrsynúly (1872 – 1938) Qostanay oblysy, Jangeldin audany, Sarytýbek auylynda dýniyege keldi. 1882-1884 – óz ýiiinde alghash hat tanyp, auyl mektepterinen bilim alady. 1886-1891 – Torghay qalasyndaghy eki synypty oryssha-qazaqsha uchiliyshede bilim alady. 1891-1895 – Orynbordaghy múghalimdik mektepte oqidy.1895 jyldyng 1 mausymy – Aqtóbe, Qostnay, Qarqaraly atyrabynda bala oqytady. 1913-1918 jyldary jalpyúlttyq «Qazaq» gazetining Bas redaktory, 1917 – «Alash» partiyasy men Alashorda ýkimetining beldi mýshelerining biri,1919- Kenes ýkimetining sapyna ótip, Qazaq ólkesin basqaru jónindegi әskery tónkeristik komiytetting mýshesi boldy.

1937 jyly – Repressiyagha úshyrap,  1938 jyly – atu jazasyna kesildi.

Ghúmar Qarashúly (1875 – 1921 j) Batys Qazaqstan oblysy Jәnibek audanynda dýniyege kelgen. 1902-1910 – Auyly Tilenshisayda jәditshe bala oqytady.1907 – tatar jәne qazaq tilinde merzimdi basylymdargha maqala jariyalay bastaydy. 1911-1913 – «Qazaqstan» gazetin shygharusygha, sayasiy-mәdeny әleuetin kóteruge atsalysty. 1917-1919 – «Alash» partiyasy men Alashorda ýkimetining beldi mýshesi.1921 – Qúnanshashpaq degen jerde qashqyn әskeriyler qolynan qaza tapty

Múhametjan Tynyshbay (1879 – 1937) Almaty oblysy, Qabanbay auylynda dýniyege keldi. 1900 – Vernyy erler gimnaziyasynda oqyp, ýzdik bitirdi. 1900-1906 – Sankt-peterburgtegi I Aleksandr atyndaghy jol qatynasy injenerlerin dayarlaytyn institutta bilim alady. 1905-1907 – Resey imperiyasynyng qoghamdyq sayasy ómirine belsene aralasady. 1907 – Resey II-shi Memlekettik Dumasyna Jetisu oblysynan deputat bolyp saylandy. 1917 – Uaqytsha ýkimetting Týrkistan komiytetining mýshesiosy ýkimetting Jetisu oblysyndaghy komissary bolyp taghayyndaldy. 1919 – Býkilodaqtyq Atqaru komiyteti búrynghy alashordalyqtargha keshirim jariyalanghannan keyin, ol әrtýrli salada enbek etedi. 1930 – Tútqyndalyp, Voronejge jer audaryldy. 1937 – Tashkent týrmesinde «Halyq jauy» degen jeleumen atu jazasyna kesildi

Halel Dosmúhamedúly (1883 – 1939 j) Atyrau oblysy, Qyzylqogha audanynda dýniyege keldi.1894 – Oral әskeriy-realdyq uchiliyshesine týsti. 1912 – Oral әskeriy-realdyq uchiliyshesin tәmamdady. 1903 – Sankt-Peterbor imperatorlyq әskery – medisina akademiyasyna týsti. 1909 – Áskery medisina akademiyasyn ýzdik bitirdi. 1917 – Alashorda ýkimetining Últ kenesi qúramyna saylandy. 1920 – Týrkistan respublikasy halyq aghartu komisariaty janynan Týrkistan halyqatarynyng oqu-aghartu, mәdeny hәm ghylymy múqtajdaryn óteu ýshin arnayy úiymdastyrylghan Bilim komissiyasynyng mýsheligine, keyin tóraghalyghyna saylandy. 1924 – Resey Ghylym Akademiyasynyng Ortalyq ólketanu burosynyng korrespondent-mýshesi boldy

1930 j – tútqyndaldy. 1932 – OGPU ýshtigining sheshimimen Voronejge 5 jylgha jer audaryldy. 1939 – әskery tribunaldyng ýkimimen atu jazasyna kesildi

Mirjaqyp Dulatúly (1885 -1935jj) Qostanay oblysynyng Jangeldin audanynda dýniyege keldi. 1897 – Torghaydaghy eki synyptyq orys-qyrghyz shkolyna qabyldandy. 1902-1904 – Torghay uezinde múghalimdik qyzmet atqardy.1909 – «Oyan qazaq!» kitaby shyqty.1917-1919 – «Alash» partiyasy men Alashorda ýkimetining beldi mýshesi.1921 – Qazaq memlekettik baspasynyng bólimin basqardy. 1922-1926 – Orynborda Qazaq halyq aghartu institutynda ústaz boldy.

1928 jyly tútqyndalyp, 1930 – Aqteniz-Baltyq kanalynyng júmysyna jer audaryldy.

1935 – Sosnoves jerinde dýnie saldy

Jahansha Dosmúhamedúly (1886-1938) Batys Qazaqstan oblysy Syrym audanynda dýniyege keldi. 1899-1905 – Oral әskery realdyq uchiliyshesinde oqydy. 1906 – Oral oblysynyng stiypendiaty retinde Mәskeu uniyversiytetining fakulitetine týsti.1917 – Tomsk sot okrugi prokurorynyng orynbasary bolyp qyzmet etti.1917 – «Shuro-i-Islam» komiyteti tóraghasynyng orynbasary bolyp saylandy

1930 jyly tútqyndalyp, 1932 jyly Voronejge 5 jyl merzimge jer audaryldy.

1938 – qayta ústalyp, atu jazasyna kesildi

Jýsipbek Aymauytúly (1890-1930) Pavlodar oblysy Bayanauyl audanynda dýniyege kelgen.1911 – Kerekudegi eki synyptyq orys-qazaq mektebinde bilim aldy. 1914 – Semeydegi múghalimder seminariyasyna týsti. 1919 jyly Seminariyany bitirdi.1917-1919 – Alash partiyasyna kirip, Alashorda ýkimetining qúryluyna qatysty.1921 – Semey guberniyalyq oqu bólimining mengerushisi, «qazaq tili» gazetining redaktory jәne jurnalister burosynyng hatshysy qyzmetin atqardy. 1924-26 – «Aq jol» gazetinde bólim bastyghy mindetin atqardy 1926 – Shymkent pedagogikalyq tehnikumynyng oqytushysy әri diyrektory.

1930 – Mәskeudegi Butyrika týrmesinde atu jazasyna kesildi

Mústafa Shoqay (1890-1941) Qyzylorda oblysy, Shiyeli audanynda dýniyege keldi. 1902-1910 – Tashkent gimnaziyasynda oqyp, altyn medaligha bitirdi. 1914 – Petrogard uniyversiytetin ýzdik bitirdi.1914 – Álihan Bókeyhan IV Memlekettik dumasynyng músylman fraksiyasynyng hatshysy retinde úsyndy. 1918 – Týrkistan Últtyq kenesining túraqty atqarushy komiytetining tóraghasy bolyp saylandy

1941 – Berlin auruhanasynda júmbaq jaghdayda qaytys boldy

Eldes Omarúly (1892-1937) Qostanay oblysy Taran audanynda dýniyege keldi.1907 – Qostanaydaghy 2 synyptyq orys-qazaq uchiliyshesinde oqydy.1911 – Orynbordaghy orys-qazaq mektebin bitirdi. 1920-22 – Orynborda halyq aghartu komissarimatynda instruktor, kenestik partiya mektebinde oqytushy boldy. 1926 -1929 – Sayasy qughyngha úshyrap, Tashkentte pedagogikalyq institutta, Orta Aziya memlekettik uniyversiytetining shyghys fakulitetinde oqytushy boldy.

1929 jyly tútqyndalyp, 1930 jyly atu jazasyna kesildi. Artynsha, 10 jylgha arhangeliskige jer audaryldy.

1937 – Kenes ýkimeti atu jazasyna kesti.

Maghjan Júmabay (1893-1938) Soltýstik Qazaqstan oblysy, qazirgi M.Júmabaev audanynda dýniyege keldi. 1905-1910 – Qyzyljardaghy medresede oqydy. 1910 – «Medrese-Ghaliyada», Ombydaghy Múghalimder seminariyasynda bilim aldy.1912 – Qazan qalasynda (Sholpan» atty túnghysh jinaghy basyldy. 1917 – «Alash» partiyasy men alashorda ýkimetin qúrugha belsene qatysty. «Bostandyq tuy» gazetinde júmys istedi. «Sholpan», «Sana» jurnaly men «Aqjol» gazetinde júmys istedi. 1929 jyly – «Alqa» jasyryn úiymyn qúrdy degen aiyptaularmen 10 jylgha sottaldy.1936 – M.Gorikiy men E.Peshkovanyng aralasuymen bostandyq aldy

1937 jyly qamaugha alynyp, 1938 jyly atu jazasyna kesildi

Súltanbek Qojanúly (1894-1937)Ontýstik Qazaqstan oblysy, Sozaq audanynda dýniyege keldi.1913-1917 jyldary Tashkenttegi Týrkistan múghalimder seminariyasynda oqydy.1920 – Kommunistik partiya qataryna qabyldandy.1920-1924 – Týrkistan kompanrtiyasy OK mýshesi, Týrkistan ortalyq atqaru komiytetining orynbasary, Týrkistan respublikasynyng ishki ister halyq komisary, «Aqjol» gazetining redaktory. 1924-1925 – qazaq ólkelik partiya komiytetining hatshysy.1925 -1926 – BK(b) P OK últ respublikalary men oblystary boyynsha jauapty núsqaushy boldy.

1937 jyly ústalyp, 1938 jyly atu jazasyna kesildi.

Qoshke Kemengerúly (1896-1937)Aqmola oblysy, Teke bolysy, Qarjas auylynda dýniyege keldi. 1913 – Omby auylsharuashylyghy uchiliyshesine týsti. 1914-1918 – Qazaq jastarynyng túnghysh qoghamdyq-sayasy úiymy «Birlikke» mýshe boldy.1916-1918 – «Balapan» qoljazba jurnalynyng redaktory. 1918- «Jas azamat» gazetining redaktory syndy әrtýrli qyzmet atqardy.1930 – OAMU-ding aspiranturasynda oqyp jýrgen jerinen, M.Áuezovpen birge tútqyndalyp, Almaty abaqtysynda eki jyl otyrdy. 1935 – Ombynyng Sharbaqkól audandyq auruhanasynda dәriger bolady.

1937 jyly qayta ústalyp, Omby qalasynda atu jazasyna kesildi.

Teljan Shonaúly (1894-1938) Aqtóbe oblysy, Yrghyz audanynda dýniyege kelgen. 1908-1912 jyldary Yrghyzdaghy orys-qyrghyz uchiliyshesinde, 912-1916 jyldary Orynbordaghy Múghalimder institutynda oqyghan. 1917 jyly I jәne II jalpyqazaq sezine qatysqan. 1926-1929 jyldary Qyzylordada Halyq aghartu komissariatynda jauapty qyzmetker, 1934 jyldan bastap Qazaq memlekettik uniyversiytetinde dosent bolghan.

1937 jyly ústalyp, 1938 jyly atu jazasyna kesilgen.

Burahan Daghanovtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz

6 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1551
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3347
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 6204