Kenes odaghynan kedendik odaqqa

Kenes odaghynan kedendik odaqqa

Kenes odaghynan Tәuelsizdik alghanymyzgha jiyrma jyl tolghanda Keden odaghyna kirdik. Bizding biylik eldegi kәsipkerlerdin, búqara halyqtyn, qoghamdyq úiymdardyng qarsylyghyn ýrgen it qúrly kórmey keden odaghyna kiru turaly kelisimge kelisti. Keliskeni -  bizdegi qarjylyq klandar men biylikting baqylauyndaghy jәne oghan zor payda әkelip túrghan iri biznes el ekonomikasynyng shynayy bәskelestikpen damyghanyn qalamaydy. Eger Qazaqstan shyn mәninde memleket iygiligin oilasa, DSÚ-na kiruge yntaly boluy tiyis edi. Alayda, memleket mýddesin bayau oilaytyn bizding biylik 2012-nshy DSÚ-gha kirip qalatyn shygharmyz dep әli otyr. Biraq, jogharyda aitqan el baylyghyn atasynan qalghan múraday kórip, biylep tóstep onymen qosa iri bizneske iyelik etip otyrghan ýrkerdey biyliktegi topqa DSÚ-gha kiru tiyimsiz. Ondaghy sebep - bәsekelestik artady da, qarjylyq klandar paydadan qaghylady. Sóitip, aqyry býtin elding ekonomikasyn kedendik odaqtyng auy men bauyn, bar biyligin uystap ústaghan Reseyge kóshke ertken jetim taylyqtay baylap berdi. Qazaqstan ekonomikasy sonyng ishinde biznesi, óndirisi, shetelden keletin arzan tauarlar týrleri taghy basqa ekonomika salalary bas býtin jekelegen toptardyng bas amandyghy men baylyghynyng qauipsizdigi ýshin qúrbandyqqa shalyndy. Osylaysha, Resey Qazaqstandy ekonomikalyq neootarlaugha bel sheship kiristi. Reseyding múratyn kózdeytin biylik bútaghynda talay jansyz bar ekenin әri Mәskeuding el sayasatyndaghy  eleuli yqpalyn, aqparattyq kenistikti otarlap alghanyn eskersek, sayasy neootarlyqtyng da auyly alys emes ekenin Reseyding ishi sezetin sekildi.

Kedendik odaqqa kiruding taghy bir kiltipany bar eken. Ol batys elderine qaraghanda, Resey Qazaqstan biyligindegi qarjylyq-klandyq toptardyng biylikte úzaghynan otyruyna qolayly kórinedi. Sebebi, qalay desek te batys - qogham sanasyna «bostandyq, tandau, qúqyq, ashyqtyq, jariyalylyq» degen úghymdardy siniredi әri sony ornyqtyrugha kýsh salady. Al, kedendik odaqqa kindigin baylaghan biylikke qoghamnyng sanasyna demokratiya sәulesining týspegeni, onyng tútanbaghany kerek.

Aqyr ayaghy, Reseyding men degen ekonomikalyq sarapshylary Reseyge qaraghanda, Qazaqstannyng ekonomikalyq damuy әldeqayda joghary ekenin, kedendik odaqqa engennen keyin Qazaqstan bayaghy ekonomikasy túralaghan kezderimen qayta qauyshuy mýmkin desip jatyr. Mysaly, Qazaqstan ekonomikalyq damuy jaghynan 36 nshy orynda bolsa, Resey 49-dy iyelenip qyr astynda jatyr.  Álbette, kedendik odaqtyng tiyimsizdigi turaly bizding ekonomister aituday-aq aitty. Biraq, oghan qúlaq asar biylik qayda!

Janar nege jylady?

Sayasy túrghyda, Qazaqstan biyligi býgingi qoghamgha sorlap qalghan el retinde kórsetetin Qyrghyzstan ekonomikasy DSÚ-yna engendikten eldegi ózgeristerge qaramastan, tәuir kýy keship keledi. Tipti, biz tútynatyn Qyrghyz tauarlarynyng tizimin oisha jasap shyqsanyz da kóziniz jetedi. Al, biz ayasy tar, astarynda Reseyding ótkendi kókseytin imperiyalyq sayasaty jatqan kedendik odaqqa kirdik. Áuelgi qadamy 1-nshi shildeden bastap kedendik odaqqa kirgen ýsh elding memlekettik shekaralaryndaghy keden qyzmetteri alynyp tastalady. Keden ketken song kedergi joyylady. Kedensiz eldi әrkim keredi. Eger baqshanyzgha qorsyldaq kirip ketse, tang qalmanyz, ol kedensiz shekaradan ótken kelimsek.

Biz ne desek te, biylik qol alysyp, kelisken bitiminen taymaydy. Bәri ózining qauipsizdigi men bayandy biyligi ýshin. Jәne eng negizgi qauip kedendik odaq yaghny birikken ekonomikalyq kenistik uaqyt óte kele sayasy odaqqa úlasuy bek mýmkin. Sonda kóremiz...

Kedendik odaqtyng eki tizgin bir shylbyryn ústaghan Mәskeude ótken kezekti bir jinalysta ekonomikalyq damu jәne sauda ministri Janar Aytjanova kedendik odaq boyynsha kelisimde memleketting esesi eselenip ketip jatqanyna kýiip, jylap shyghypty dep úzynqúlaqtan estip edik. Shynynda, jylaytyn jóni bar eken. Onyng ýstine Kәrim Mәsimov Mәskeuding qolayyna jaqqan ýkimet basshysy degen sóz shyngha ainalsa, eniregende eteging jasqa tolar әli-aq.

Qosh bol, keden, qayyryn bersin orysqa!

«Abay-aqparat»