Aragidik orys tildi qandastarymyzdyng joq jerden «jau tabatyn әreketin» Qaznetten úshyratyp qalghan shaghymyzda әdebiyet alyby Ghabiyden Mústafinnin: «Búryn últshyldyqpen kýresushi edik, endi últsyzdyqpen kýresetin boldyq» degen ataly sózi oigha oralady. Osy joly júrtty dýrliktirgen Erkin Sarsenbaevtyng «Otkuda v Kazahstane poshel nasionalizm?» atty maqalasy boldy. 

Maqala avtory eshtenening bayybyna barmay jahandastyru kerbalyghyna jútylyp ketpeui ýshin әr últtyng óz orny men tarihyn týgendeuin últshyldyqqa balaydy eken. Óz basym eng qazaqy qala Qyzylordada túrsam da osydan 15 jyl búryn orystan bólek basqa últtardy da kem-qor kórmeytin Qazaqstanda últshyldyq mýldem bolghan joq edi. Endi últshyldyqtyng júqpaly auruy «Qazaqstan qazaqtar ýshin» degen úrandy tudyrdy degen avtor óz ómirinen mynanday ýzikti mysal keltiredi:

"Otkuda je togda poshla eta zaraza - Kazahstan dlya kazahov?

Mnogo chego govoryat na etu temu. Nu a ya vspominai kak mnogo let nazad my s rodstvennikamy smotrely po teliku kak v odnoy vostochnoevropeyskoy strane rushat pamyatniky sovetskim voinam-osvobodiytelyam ot fashizma.

Rodstvenniky pomnu togda silino vozmushalisi - Nashy dedy ih osvobojdali, jizny za nih klali, a ony vot chto delayt. Kak tak mojno?

Ya v to vremya byl demokratom y govoril rodstvennikam - Ih strana, chto hotyat to y pusti delayt.

Y vot proshlo ne ocheni mnogo vremeny y moy starshie rodstvenniky vdrug staly zakorenelymy nasionalistami. Staly vspominati o golodomore, o tom, chto kazahov na uboy posylaly v Velikui Otechestvennui y stalinskih repressiyah.

Kak budto cherez eto odny toliko kazahy proshliy!

Na moy popytky obiyasniti, chto vremya takoe bylo y nikto spesialino iymenno kazahov ne unichtojal rodnya menya obzyvala "aq qúlaqom" (to bishi russkiym) y ya bolishe ne pytalsya.

A teperi toliko ya y ponyal, kogda u moey rodny y nachalsya etot isterichnyy nasionalizm" degen óz týiindeuin jasaydy.

Erkin Sarsenbaevtyng pikirine den qoyatyn bolsaq, eki birdey qandy qyrghyngha úshyraghan últymyzdyng joghyn joqtaushylar auzynan kóbik aqqan jarymes miyletshiler bolyp shygha keledi eken.

KSRO-daghy barlyq últty týrli dengeyde ashtyqqa úryndyryp, sonyng ishinde alashtyng 70 payyzynyng basyn jalmaghan Stalinning qylmysty rejimi әueli Gitlermen auyz jalasyp, keyin әlemdi sharpyghan soghysta bir jaudy qúrtuda 10-15 sarbazdy sheyit etkizu arqyly orynsyz tógilgen soldat qanymen, tylda ashqúrsaq 9-10 jasar balalar enbegin qúldanyp jeniske qol jetkizdi. Últtyq fashizmning ornyn taptyq fashizmmen almastyrghanyn Shyghys Europa halqy qalaghan joq. «Fashizm – tәndi óltirse, Kommunizm – jandy óltiredi» degen naqyldy ómirge әkelgen de sol elderding ziyalylary. Kenes әskeri Gitlerdi jengen son, bizding aimaqtan óz shekarasyna birjola ketedi degen pikirmen «jalghan azat etushilerdi» qúshaq jaya qarsy aldy. Ýmitteri aldanghan atalary ýshin býgingi Shyghys Europa halqy basqynshy elding әskerining zirattaryn kereksiz etude. Oghan kinәli býgingi RF ústanghan baghyty. Jaulaushylyq sayasaty.

Shyghys Europa halqy esh kinәsiz soldat mýrdesin qorlaudy oigha alyp jatqan joq, tek olardy osy qandy qasapqa týsirgen Stalin men Gitlerge qarsy tarihy revanshistik sayasy qarsylyghyn tanytyp jatyr. Jalghan sayasy úrannyng jeteginde ketip beykýnә zenberek jemi bolghandar jәne adamzattyng zúlymy atanyp soghys otyn tútaushy atanghandar eki bólek nәrse. Qandasymyzdyng osyny týsinbey RF aqparattyq laghyndyghynyng jeteginde ketui kónildi kýpti etedi. Orys tildi qazaqty qazaq tildi qazaqqa aidap saludan tek búrynghy otarshyl el ghana útady.

Internet kenistiginde әsirese «asharshylyq» taqyrybyna qatysty Resey mýddesin kózdep qazaqqa tas atushylardy jauapqa tartatyn kez keldi. Biraq búghan býgingi biylik qúlyqsyz.

Ábil-Serik Áliakpar

Abai.kz