- Нұралы Сұлтанұлы, бүгінде әлемдік экономикалық жүйе өзгеріп, барлық бағыттарда бәсекелестік күшеюде. Бұл Қазақстан ғылымы салаларына да тән. Оның үстіне инновациялық индустрияландыруды барынша дамыту міндеті алдымызға қойылып отыр. Әңгімені осыдан бастасақ.

- Қазақстан Республикасының Прези­денті Нұрсұлтан Назарбаев "Нұр Отан" халықтық-демократиялық партиясының ке­зектен тыс ХІІ съезінде жасаған "Қазақ­стан­ның индустриялық-технологиялық дамуы - біздің ортақ болашағымыз үшін" атты баяндамасында: "2010 жылдың бірінші қаңтарынан бастап "Қазақстан-2030" Стратегиясының аясында біз индус­триялық-инновациялық жедел даму бесжылдығын бастаймыз. Біз әлемнің барлық мемлекеттерінде өткен ға­сырдың басында болған индустрияландыру туралы емес, инновациялық индустриялан­ды­ру туралы айтып отырмыз. Біздің индус­трия­ландыру әлемдік экономиканың қазіргі даму ғұрпына сәйкес болуы тиіс" деп атап көрсеткен болатын. Егер біздер "Әлемдік эко­номиканың қазіргі даму тәртібі қандай?" деген сұраққа жауап іздейтін болсақ, көптеген белгілер мен көріністердің ішінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында ғылым мен зерттеулердің рөлін күшейту қажеттілігін айқын аңғарған болар едік.

- Нұралы Сұлтанұлы, бүгінде әлемдік экономикалық жүйе өзгеріп, барлық бағыттарда бәсекелестік күшеюде. Бұл Қазақстан ғылымы салаларына да тән. Оның үстіне инновациялық индустрияландыруды барынша дамыту міндеті алдымызға қойылып отыр. Әңгімені осыдан бастасақ.

- Қазақстан Республикасының Прези­денті Нұрсұлтан Назарбаев "Нұр Отан" халықтық-демократиялық партиясының ке­зектен тыс ХІІ съезінде жасаған "Қазақ­стан­ның индустриялық-технологиялық дамуы - біздің ортақ болашағымыз үшін" атты баяндамасында: "2010 жылдың бірінші қаңтарынан бастап "Қазақстан-2030" Стратегиясының аясында біз индус­триялық-инновациялық жедел даму бесжылдығын бастаймыз. Біз әлемнің барлық мемлекеттерінде өткен ға­сырдың басында болған индустрияландыру туралы емес, инновациялық индустриялан­ды­ру туралы айтып отырмыз. Біздің индус­трия­ландыру әлемдік экономиканың қазіргі даму ғұрпына сәйкес болуы тиіс" деп атап көрсеткен болатын. Егер біздер "Әлемдік эко­номиканың қазіргі даму тәртібі қандай?" деген сұраққа жауап іздейтін болсақ, көптеген белгілер мен көріністердің ішінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында ғылым мен зерттеулердің рөлін күшейту қажеттілігін айқын аңғарған болар едік.

Қазақстанда дағдарысқа қарсы қолда­ны­ла­тын ең тиімді шара алтыншы техно­ло­гия­лық тәртіпке ел экономикасының серпінді секіруін жедел даярлау болуы тиіс. Алтын­шы тәртіптің белгілері алдыңғы қатарлы ел­дерде соңғы 10 жыл ішінде пайда бола бас­тады. Бұл - ең алдымен, дамыған елдерде ондаған миллиардтаған доллар қаражат бөлінетін нанотехнологияның жеделдетіп дамуы. Ол материалдардың барынша тиімді буынын құру үшін жаңа мүмкіндіктерге ғана емес, өмірдің және адамзат қызметінің көптеген салаларында тұтас бірқатар түбе­гей­лі жаңа проблемаларды шешуге де жол ашады. Бұлар - су энергиясының және екінші буын - биоотын сияқты баламалы энергияның жаңа түрлерін әзірлеу және жаңғыртылмалы энергия көздерін игеруге деген назардың бірден күшеюін білдіреді.

Дәл осы алтыншы тәртіптің технология­ларын игеру үшін үкіметтік орта да, тех­но­логиясы дамыған елдердегі ірі корпора­ция­лар да бағдарланған. Олар принципті жаңа тех­нологияларды игеруге арналған ірі ре­сурстардың бөлінуін әлемдік рыноктағы осы елдердің өнімдері жоғары бәсекелес­тік­ті қамтамасыз етуге мүмкіндік беретініне не­гіздеп, экономикалық және өзге де дағ­дарыстарды жеңуге көмектеседі. Қазақ­стан­да, әрине, дағдарысқа қарсы қолданылатын ең тиімді шара 6-шы технологиялық тәртіпке ел экономикасының серпінді секіруін жеделдетіп даярлау болуы тиіс...

- Сөзіңізді бөлейін, оқырманға ұғы­нықты болуы үшін алтыншы технологиялық тәртіпке дейінгі тәртіптерге қысқаша түсінік беріп өткен жөн секілді.

- Алғашқы технологиялық тәртіп - XVІІІ ғасырдың аяғында XІX ғасырдың басында Англиядағы өндірістік төңкеріске байланысты болды. XІX ғасырдың 20-шы жылдары екінші технологиялық тәртіп қа­лыптасты, бұл кезеңге мәшине өндірісінің, оның ішінде мәшинелер арқылы мә­ши­не­лер өндірісінің қарқынды дамуы тән. Үшінші технологиялық тәртіп - XІX ға­сырдың 50-60-шы жылдарында қалыптасты және ол электр қозғалтқыштарын пайда­лану­мен және электр техникасының пай­да­ланылуымен сипатталады. Төртінші тех­нологиялық тәртіптің өзегі - ішкі жану қозғағышы болды, ол базистік жаңалықтың бірі болып табылады.

Өткен ғасырдың 70-ші жылдарының ортасынан бастап бесінші технологиялық тәртіп қалыптаса бастады, оның өзегі ақ­па­раттық-телекоммуникациялық техно­ло­гия болды. Бүгінгі күні алтыншы техно­ло­гиялық тәртіп қалыптастырылуда және 2008-2009 жылдардағы дағдарыс олар сүр­леуге айналдырған жолмен технологиялық көшбасшыларды қуып жетуге ұмтылудың пай­дасыз екендігіне, керісінше біздің эко­номикамыздағы бар 3-ші, 4-ші және 5-ші тәртіптермен бірге бірден 6-шы тәртіпке тех­нологиялық секіріс жасау керектігіне жауап берді. Сондықтан біз нанотех­но­ло­гияны, жаңғыртылмалы және баламалы энергетиканы, биониканы, т.б. қарқынды дамытуға тиіспіз.

- Осы бағытта өзіңіз басшылық ететін холдинг қандай жобаларды жүзеге асырып жатыр?

- Авраам Линкольннің сөзімен айтар болсақ, бұл жерде оның азамат соғысы қызу жүріп жатқан кездің өзінде АҚШ ұлттық ғылым академиясын құрғанын еске алған жөн. Біздерге қазір "жаңа және пайдалы зат­тарды ашу үшін адамзат данышпан­ды­ғы­на коммерциялық мүдденің майын құю" қажет.

Қазіргі уақытта "Парасат" ұлттық ғы­лы­ми-техникалық холдингі" АҚ эко­но­ми­ка­ның ин­но­вациялық дамуына айтарлық­тай ықпал ете­тін отандық және шетелдік әзірле­нім­дерге негізделген жобаларды қалып­тас­тыруда және даярлауда. Ол Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың "Нұр Отан" ХДП-ның кезектен тыс XІІ съезінде жариялаған жеделдетілген индустриялық-инновациялық дамудың бесжылдық жоспарына негіз бола алады.

Әлемдегі жаңғыртылмалы энергети­ка­ның алтыншы технологиялық тәртіпті да­мы­ту үшін маңызды бағыт болып табы­латыны бүгінгі күні кеңінен мойындалған. Мысалы, Қазақстанда кремний саласын - Күн энергетикасын дамыту үшін жақсы алғышарт бар. Қазір елімізде жоғары технологиялық өндірістерді дамытуға негіз болып табылатын Қарағанды қаласындағы "Sіlіcіum Kazakhstan" ЖШС және Үштөбе қаласындағы "Kaz Sіlіcon" ХК ЖШС кәсіп­орындарындағы біздің отандық әзірленім­дері­міз негізінде құрылған зауыттарда ме­тал­лургия кремнийі өндіріледі. Жеткілікті ши­кізат базасы - тазалығы жоғары метал­лур­гия кремнийінің өндірісі үшін 65 млн. тонна жоғары сапалы кварц (99,9 пайыздан астам) және үлесі 97-99,9 пайыз метал­лур­гия кремнийінің өндірісі үшін жарамды 267 млн. тонна кварцит бар.

Қазір бүкіл әлем жұқа үлбіршекті Күн эле­менттерін (2 микрон) әзірлеумен айна­лы­суда, әзірге оны әлемде кремнийлі табақ­шалардан (200 микрон) жасайды, ол үлбір­шек­ке қарағанда 100 есе қалың. Бұдан шы­ға­тын қорытынды, Қазақстан жұқа үлбір­шекті технологияларға бағдарлануы тиіс, ол біздің осы саладағы көшбасшылығымызды қамтамасыз етеді. Тек осындай әзірленім­дердің негізінде ғана жоғары технологиялық өнімдердің әлемдік рыногына шыға аламыз, Сонда ғана Қазақстан дамыған елдер секілді жаңа 6-шы технологиялық тәртіптің алдыңғы қатарынан көрінуге ұмтыла алады.

Қазақстан аумағында оларды Күн клас­тер­леріне біріктіріп, жоғары жиіліктегі кремний алудан, нано деңгейдегі мате­риал­дарды өңдеуден бастап Күн құрылғы­лары­ның даяр жүйелерін құрастыруға дейінгі бір мақсатқа бағындырылған Күн энергия құрылғыларын шығаруға арналған толық технологиялық циклді кәсіпорнын құру ұсы­нысы алға тартылады. "Ақпараттық тех­нологиялар паркі" арнайы экономикалық аймағында тәжірибелік-өндірістік жоғары технологиялық өндірісті орналастыру үшін барлық қажетті инфрақұрылымдармен жарақталған технологиялық алаң құру осы өндірістің айналасында мыңнан астам шағын кәсіпорындарды құруға мүмкіндік береді. Сондықтан "Даму" қоры дәл осы ба­ғыттағы шағын кәсіпорындарға қаражат­ты мақсатты түрде бөлгені жөн. Бұл үшін мем­лекеттік жеке әріптестік негізінде "Алатау" ақпараттық технологиялар паркі арнайы экономикалық аймағында Қазақ­станда өндірілетін металлургиялық крем­нийді олар үшін жоғары технологиялық жабдықтарды сатып ала отырып, "алты то­ғыздық" стандартына дейін жеткізу бойынша фирма құру керек.

Мұндай үлкен кәсіпорын олардың бағыттарының әралуандығына және жұмыс ерекшеліктерінің бір ғана кезеңіне тән болуы үшін қажет. Мысалы, Жапонияда осы кластердің үдерістерін 2000-нан астам кәсіпорын орындайды. Олардың өзара байланысы бір тізбектен арыға таратыл­майды, яғни әр кәсіпорын тек өзімен көрші кәсіпорынды және технология өлшемдерін - өнімдерді кімнен алатынын және кімге тапсыратынын ғана біледі. Тек түпкілікті өнімді ғана танымал фирмалар (мысалы, Sharp) шығарады, ал оған (оның өнімдері­мен) қыруар шағын кәсіпорындар жұмыс істейді. Ұқсас құрылымдарды Күн энергети­касының кластерін құру кезінде құрған жөн болар еді. Энергетика саласындағы басқа жоба шамадан тыс жарық светодиодтері не­гізінде энергия үнемдеуші шырақтардың өндірісімен байланысты. Неон шам­дары­ның өндірісінде біздердің артта қалғанымыз белгілі және осы рынокқа өз мерзімінде ене алмадық. Светодиодтер өндірісінде бұл жолы да қалып қоймауымыздың қамын ойластыруымыз қажет.

- Нұралы Сұлтанұлы, Елбасы жерасты қойнауларынан өндірілетін сирек металдарды пайдалану арқылы жаңа технологиялар жасау басым бағыттардың бірі екенін айтқан болатын. Осыған байланысты қолға алынған жобалар бар ма?

- Әрине, бар. Олар Елбасының көмір­сутек және тау-кен металлургия сектор­ла­ры­на және олармен сервистік салалардың байланыстарына арналған жаңа техноло­гия­лар ретінде айқындаған басым бағыттары­ның біріне байланысты. Бұл - сирек және жер қойнауындағы сирек металдар мен олардың негізінде өнімдерді өндіруді ұйым­дастыруды көздейтін Қазақстандағы сирек металдар саласын дамыту жобасы. Жоба­ның өзектілігі, қазіргі уақытта біздің елі­мізде жер қойнауындағы сирек элементтер өз бетінше өндірілмейтінінде және уранды, түсті металдарды өндіру кезінде ілеспе элементтер ретінде іс жүзінде алынбай­тындығында болып отыр. Шын мәнінде осы стратегиялық өнімді жер қойнауын пайдаланушылар ескере бермейді, ал олардың қалдық құраушылары бақылаусыз қалып отыр және көп жағдайларда мақсатқа сай пайдаланылмайды. Сонымен қатар, осы элементтердің әлемдік нарықтағы құны көп жағдайларда өндірілетін және қалдыққа жатқызылатын, яғни шын мәнінде лақтырылып тасталатын негізгі шикізаттың құнынан асып түседі.

Бүгінде "Парасат" ұлттық ғылыми-тех­ни­калық холдингтің ғалымдары "Қаз­атом­өнеркәсіп" компаниясымен, "Қазфосфат" және еліміздің басқа да кәсіпорындарымен ынтымақтаса отырып, жер қойнауындағы сирек элементтерді және олардың негізінде жоғары технологиялық өнімдерді алу тех­нологияларын әзірледі. Ұлттық компания­лар­мен бірлесіп атқарған жұмыстар екі жаққа да тиімді мәнге ие болады. Мысалы, "Қазатомөнеркәсіп" компаниясының ба­лансында жер қойнауындағы сирек эле­мент­тері мол кен орындары және жерастын сілтілендіру қалдықтары бар. Ал "Парасат" холдингінің осы компанияның шарттарына арналған технологияларды әзірлеу мүм­кіндіктері мол. Сондай-ақ "Парасат" холдингі "Ақбұлақ", "Құндыбай" (Қостанай облысы), Жоғарғы Ырғыз (Ақтөбе облысы), "Бәкен", "Қараөткел" (Шығыс Қазақстан облысы), "Жабағылы" (Оңтүстік Қазақстан облысы), т.б. жер қойнауындағы сирек кен орындарынан, Жамбыл суперфосфат зауы­тынан және Степногор тау-кен-химия ком­бинатынан жер қойнауындағы сирек эле­менттерді алуды жоспарлап отыр. Кеңес одағының кезінде осы металдардың айрық­ша бақылауда болғаны және еліміздің стратегиялық ресурстарын құрағаны жұрт­шылыққа мәлім.

Жер қойнауындағы сирек элементтер өзінің өзектілігін, айрықша маңыздылығын және қажеттілігін жойған жоқ. Өйткені, оларсыз ғарыш, мәшине жасау, прибор жа­сау, қару-жарақ жасау, күн және сутегі энергетикалары сияқты жоғары техно­ло­гия­лық салалар өмір сүре алмайды. Мысалы, ірі жапондық компаниялар, автомобиль шығарушылар тек олардың біреуін ғана әзір­леуге жер қойнауындағы сирек эле­мент­тердің ондаған атауларын жұмсайды. Қазіргі уақытта әлемдегі жер қойнауындағы сирек элементтерді негізгі жеткізіп беруші ҚХР-да автомобиль индустриясын дамытуға бай­ла­нысты олар осы металдарды басқа ел­дер­ге жеткізіп беруді азайтуда. Осыған бай­ланысты және тәртіп бойынша бірегей қа­сиеттері бар, жер қойнауындағы сирек эле­менттерді қамтитын бұйымдардың жоғары технологиялық өндірісінің өсуі жағдайында әлемдік ауқымда оның тапшылығы жыл сайын өсе түсуде. Ал Қазақстанның осы стра­тегиялық шикізаттың айтарлықтай қо­рына ие екенін ескерсек, жер қойнауын­дағы сирек элементтердің таза металдарын және құймаларын өндіру мен алуда әлемде көшбасшылық орынды иеленуге айқын алғышарттары жеткілікті. Оның үстіне жер қойнауындағы сирек элементтер саласын дамыту елдің ұлттық қауіпсіздігін қам­та­масыз етумен де тікелей байланысты.

Бүгінде жер қойнауындағы сирек кен орындарындағы тікелей рудалардан және ми­нералды тыңайтқыштар өндірісінің, вольфрам өндірісінің қалдықтарынан ре­нийді және жер қойнауындағы сирек эле­менттерді алуға есептелген жобаларды жү­зеге асыру әзірленді және жоспарланды. Осы жобаның басты ерекшелігі, TOYOTA TSUSHO жапониялық жеке компания­сының әріптестігімен бірге іске асырылуы болып табылады. Жапондық компания тек ренийдің және басқа да сирек металдардың жеткізіліп берілуіне ғана емес, олардың не­гізінде Қазақстанда жоғары технологиялық өнімдердің өндірісін ұйымдастыруға қызы­ғушылық танытып отыр. Сонымен бірге, мемлекеттік жеке әріптестік негізінде "Тал­дықұдық", "Саран" және "Дуб" учаске­ле­рінде көмір пласттарының метанын өндіру бойынша жоба дайындалды. Оны отандық және шетелдік технологиялар негізінде "Temco Energy Group" жеке компаниясы мен "Сарыарқа" әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы бірлесе отырып іске асырды. "Temco Energy Group" компаниясының Қарағандыдағы үш триллион текше метр газдан ең болмағанда жылына алған бір-екі миллиард текше метр метанды аймақты, оның ішінде Астананы арзан газбен қам­тамасыз етуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Қарағанды аймағындағы көмір шах­та­ларында дегазация технологияларын та­рату және химия өнеркәсібін дамыту үшін шикізат ретінде этан өндіруге мүмкіндік жасайды.

"Парасат" ұлттық ғылыми-техникалық холдингінің тағы бір маңызды жобасы - ферросиликоалюминий және "Қазақстан" қорытпасын алудың технологиялық кеше­нін құру болып табылады. Ферросилицийді және алюминийді пайдалануды алмастыру үшін құрамында ферросиликоалюминий бар кремнийдің, алюминийдің және темірдің жаңа кешенді қорытпасы әзірленді. Бұл ретте ферросиликоалюминийді қолдану кремний мен алюминийдің қалдықтарын азайтуды қамтамасыз етеді. Оның әзір­ле­німіне Президент Н.Ә.Назарбаев қатысқан, ол қорытпаны алу технологиясы отандық патентпен қорғалған. Біздер осы кешенді" "Минералды шикізаттарды қайта өңдеу ке­шені" ұлттық орталығымен бірлесіп 2010 жыл­ғы қаңтарда іске қосуды көздеп отыр­мыз. "Парасат" ұлттық ғылыми-техникалық холдингі 6-шы технологиялық тәртіпте Қазақстанның даму және "Ақпараттық тех­нологиялар паркі" арнайы экономикалық аймағына нанотехнологиялық кластерді құру базасына негіз бола алатын бірнеше технологияларды әзірледі. Біздің ғалымдар қазірдің өзінде әлемдік деңгейдегі ғылыми жұмыстарды орындап келеді.

- Нақты мысалдар келтіруге бола ма?

- "Парасат" холдингінің Физикалық-тех­никалық институтында әзірленген, ха­лық­аралық сыныптамаға сай тиісті атаулар алған 19 наноқұрылымды ресейлік ғалым, Нобель сыйлығының лауреаты Жорес Алферовке көрсеткенімізде, ол барынша таң қалған еді. Сөз орайында айта кетейін, Нобель сыйлығының иегері осындай 5 наноқұрылымды әзірлеген. Ресейдің нано­технологияны дамытудағы әлемдік беделін ескере отырып, біздер ресейлік әріптес­тері­мізбен бірлесіп осы саладағы 9 бірлескен жобаны іске асыруға арналған жобаға қол қойдық. Бұл жобалар Қазақстан Президенті Н.Назарбаевқа, сондай-ақ Ресей Президенті Д.Медведевке оларды Қазақстанда іске асыру жөніндегі келісімге қол қойылған Ақтөбе қаласында 2008 жылғы 21-22 қыр­күйекте өткен Шекаралас аймақтар басшыларының форумында ұсынылды.

Фитохимия саласындағы жетістіктеріміз де айтарлықтай. 2013 жылы өсімдіктерден жасалған, әлемдік аналогтарынан кем түс­пейтін Арглабин препараттарымен (Салсо­кол­лин, Экдифит, Атеролид, Саусалин) дең­гейлес біртума препараттарды 2013 жылы шетелдік фармацевтік рынокқа шы­ғару жоспарлануда. Қазақстандық ғылыми-технологиялық әлеуеттің жобалары аз емес, оларды дағдарысты еңсеру бойынша нақ­тылы шаралар ретінде Үкіметке батыл түрде ұсынуға болады. Осы және басқа да жо­балар - дағдарыс жағдайында 6-шы техно­логиялық тәртіпке экономикасы аса мұқтаж болып отырған Қазақстан мен Орталық Азия елдеріне дағдарыстан шығу және дағдарыстан кейінгі даму үшін отандық ғалымдардың қосқан лайықты үлесі болар еді.

- Ғылымды қаражатсыз дамыту мүмкін емес. Сондай-ақ Ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы бар. Енді осы мәселелерге тоқталсаңыз.

- Ғылымды қаржыландыруды арттыру және жеңілдіктерді енгізу қажеттілігі туралы бұған дейін талай рет айтылды және зерттеулердің қорытындыларына арналған преференциялар да көкейге қонымды. Мысалы, АҚШ сияқты алып ел ғылымды қаржыландыруды биылғы жылдан бастап ІЖӨ-нің 3 пайызына дейін ұлғайтпақшы, ал біздерде бұл көрсеткіш әлі күнге дейін 0,2 пайыздық болмашы күйінде қалып отыр. Солай болғанымен, мәселе қаражаттың қанша бөлінгенінде емес, ақшаның қалай және не нәрсеге бағытталатынында екені түсінікті.

Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды қаржылан­дырудың қазіргі орын алып отырған үлгісі жағдайында мемлекет іргелі және қол­дан­балы зерттеулерді қаржыландырады. Бірақ өндіріске әзірленімдерді енгізудің міндетті кезеңі болып табылатын тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды қаржылан­дыр­майды. Нәтижесінде, ғылыми әзірле­нім­дердің басым бөлігі сөрелерде шаң басып жатып қалады. Мемлекет басшысы бекіткен Ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасында тәжірибелік-конструк­торлық жұмыстарды қаржыландыру үлесін дамыған елдерде орын алып отырғанындай, 50 пайызға дейін ұлғайту көзделген. Қа­зақстанда бұл үлес тек 8 пайызға ғана тең, ал іргелі зерттеулерге - 21 пайыз, қол­данбалы зерттеулерге - 70 пайыз бөлінеді.

Жалпы, Ғылымды дамытудың мем­ле­кеттік бағдарламасында белгіленген шара­лар іс жүзінде ойдағыдай іске асырылып отырған жоқ, ал кейде олардың кейбірінің мәні керісінше сипат алатын кездері де бо­лады. Мысалы, бағдарламаға сәйкес ғылы­ми-зерттеу және тәжірибелік-конструк­тор­лық жұмыстарды "Ғылым" қоры арқылы жы­лына 4.3 млрд. теңгеге дейін ұлғайту көз­дел­ген. Сонымен қатар, биылғы жылы көз­делген 1 млрд. теңге жақында толығымен секвестрленді. Яғни, биылғы жылғы қаражаттың енгізу бөлігіндегі шығындар 0 (нөл) деген санды құрайды, бұдан кейін енгізу туралы сөз қозғамаса да болады.

Бүгінде біздер ғылыми бағдарламалар даярлап жатырмыз. Мысалы, нанотехно­логия, жаңғыртылмалы энергетика, тау-кен-металлургия кешені бойынша, яғни Үкімет жанындағы Жоғарғы ғылыми-техникалық комиссия айқындаған басымдықтар бой­ын­ша жұмыстар жүргізілуде. Бағдарламаны Жоғарғы ғылыми-техникалық комиссия мақұлдағаннан кейін оны Республикалық бюджеттік комиссия қарайды. Бірақ одан кейін, түпкілікті нәтижеге бағдарланған ғы­лыми бағдарлама уәкілетті орган қаржы­лан­дыру кезеңінде конкурс өткізіліп, жекелеген жобалар мен тақырыптарға бөлінеді. Осы­лайша, бағдарлама ала-құла және жалпы алғанда, түпкілікті нәтижеге бағдарланбаған болып шығады. Бірақ ең бастысы - барлық жобаларды бірыңғай ғылыми мақсатқа бағындыру мүмкін болмай шығады, ал бағдарлама бойынша түпкілікті нәтижелерді алуға ешкім де жауап бермейді. Ғарыштық бағдарлама бойынша да, нанотехнологияны дамыту бағдарламасы бойынша да және басқа бағдарламалар бойынша да осылай.

- Әңгімеңізге рахмет.

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ.

«Егемен Қазақстан» газеті 24 маусым 2009 жыл