Кейбір ғылыми жұмыстардағы «моңғол» және «татар» атауы - жалпылама атаулар және олар автор тұрғысынан кеткен қателіктер екендігін  кейінгі жылдары біраз ғалымдар мен жазушылар  ғылыми еңбектерінде үнемі  көрсетіп  келеді.

Өз уақытында еуропалық саяхатшылар, жылнамашылар мен ғалымдар Азияның  шығыс жұртын, әсіресе,  Орталық Азия елдерін, олардың ұлтына қарамай татарлар немесе моңғолдар деп  бірнеше ғасыр  бойы жазып келді. Сондай-ақ артындағы жазып  қалдырған  ғылыми  еңбектерінде  де  атаулар осылай қате күйінде  кете  берген. Тек кейінгі жылдары ғана біраз ғалымдар мен жазушылар  ақ  пен  қараны  айырғандай әр ұлттың тарихын, дәстүрін арнайы келіп жүріп  зерттеп, зерделеп кезіндегі  тарихта кеткен  қателіктерді  түзете бастады.

Сондай бір еуропалық  ғалымның біреуі ағылшын  Хилда Хукхэм еді.  Ол туралы жазушы, ғалым Р.П.Храпачевский былай дейді:

...Ряд формулировок автора может вызвать недоумение Центрально Азиатского читателя. В частности, Х. Хукхэм называет Тимура «татарином», его народ «татарами», его войско «татарскими», иногда  «монголами», тогда как совершенно очевидно, что речь идет о тюрках – кипчаках. Скорее всего, это дань традиции, сложившейся в западной литературе, где издавна установилось называть все народы Центральной Азии одним именем – татары или монголы. Начинается эта традиция с Марко Поло, венецианского купца, которой в середине XIII века совершил путешествие в Китай и Центральную Азию. Он дал всем народам, живущим на Дальнем Востоке, Сибири и Центральной Азии, одно коллективное название «татар» или же  «монгол». Тюрки у него стали татарами и монголами, хотя он и заметил, что грамота Хубилая (Шыңғыс ханның баласы Құбылай) , первого императора Китая (объеденитель), написана на тюркском языке. Чингисхана он назвал «царем всех татар», а Хубилая  он окрестил «шестым великим государем всех татар» (Марко Поло «Книга Марко Поло о разнообразии мира» , записанная пизанцем Рустикано в 1298 г.).

   ...Сам Марко Поло был введен в заблуждение тем, что у татар и монгол  не было слово «тюрк» и всех тюрок они называли татарами, иногда монголами, их племена  - татара - монгольскими, а язык их  -  татарским. Эту же ошибку повторяли и многие азиатские и европейские авторы.

Құрметті , оқырмандарым! Қателіктің кімнен басталғандығын өздеріңіз  байқап отырған шығарсыздар. Түркілерді сол замандарда  бір-ақ сөзбен,  «моңғолдар» немесе «татарлар» деп  жалпылама  түрде  жазып  кеткен. Берілген оқиғалар дұрыс, бірақ, ұлттардың атауынан үлкен қателік кеткен. Бірақ олар өзге құрлықтың және өзге ұлттың өкілдері  болғандықтан, жазған  еңбектерінде  қателікке  ұрынған. Осыған қарап, ешқандай зердеге салмай, сараптамай, ізденбей, үңілмей кейінгі кейбір біздің ғалымдарымыз бен жазушыларымыз  әлі күнге дейін қалың оқырманды шатастырып, адастырып келеді. Сондықтан, алдағы кезеңде бәрін өзінің атымен атағанымыз дұрыс-ау деймін. Бұл қазіргі  билікте жүрген  біздің  ағайындарымызға да, зиялы қауым өкілдеріне де құлаққағыс.

    Сонымен, әрі қарай кеттік.

 «В XVI веке западные историки начали именовать татарами все восточные народы, населявшие территорию от  Волги до Китая и от Тибета до Ледовитого океана, соответственно называя и тюркский язык, а так же другие языки этого региона татарскими. Причем и русских отождествляли с татарами, а Московкое княжество называли «Татарией», поскольку в свое время русские были поддаными Золотой Орды.

      К татарам и монголам стали относить не только представителей различных тюркских народов, но и всех мусульман. Так произошло с булгарами, древними жителями Среднего Поволжья, которые были превращены в совершенно новый этнос, в татар и название это сохранилось до сих пор, несмотря на его историческую нелепость.

     Решительный поворот в сторону более научного подхода к этому термину начинается с великого немецкого ученого А.Гумбольдта.

     Огромное значение в исследовании истории тюрков имели работы российского востоковеда И.Бичурина. Фактически с него начинается настоящее научное исследование тюркских народов, и во многом его труды определили становление в XI – X веках отдельной науки по тюркам, названной тюркологией.

   Трудами А.Вамбери, В. Бартольда, М. А. Белла и др.тюркология была поднята на высокий научный уровень и стала важнейшей научной дисциплиной, в которой были сконцентрированы история, филология, литературоведение и востоковедение. Был собран огромным фактический материал, опубликованы источники, которые широко раскрывали прекрасный мир истории тюрков.

    ...Вдобавок, в последние годы все исследователи Европы и России в своих  научных работах,   назвали все  своими  именами,  Чингисхана и его сыновей, а так же  Тимура назвали «тюрками», - дейді  жазушы және ғалым, шығыс танушы Р.П. Храпачевский.

    Осы үзінді  келтіріп  жазылғандарды әрдайым естеріңізде ұстаңыздар!  Шыңғыс ханды «моңғол» немесе, Әмір Темірді «татар» деу өте ұят нәрсе. Ол білімнің таяздығы мен сауаттың шамалы екендігін көрсетіп тұрады.

Бейсенғазы Ұлықбек

Abai.kz