Цифрландыру мен технологиялардың қарқынды дамуы дәуірінде мемлекеттік сатып алудағы ашықтық пен тиімділік мәселелері бұрынғыдан да өзекті бола түсуде. Бұл тұрғыда блокчейн технологиясы ескірген тәжірибелерді қайта қарастыруға және ашықтық пен сенімділіктің жаңа деңгейін қамтамасыз етуге қабілетті, қуатты құрал ретінде алдыңғы қатарға шығады.

Блокчейн технологиясы – бұл бизнес желісі аясында ашық ақпарат алмасуды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін мәліметтер базасының жетілдірілген механизмі. Ол соңғы жылдары адам қызметінің көптеген салаларын өзгертуінің арқасында көп назар аударды. Блокчейн елеулі өзгерістерді уәде ететін салаларының бірі – мемлекеттік сатып алу. Сыбайлас жемқорлықтың жиі болуына байланысты, мысалы, 6 ақпанда Шымкент қаласы әкімдігінде өткен отырыста әкімнің төрағалығымен шенеуніктердің бірі сыбайлас жемқорлық әрекеттеріне күдік бойынша ұсталды, блокчейнді енгізу процестің тиімділігі мен адалдығын арттырудың негізгі қадамы болуы мүмкін.

Мемлекеттік сатып алу кезінде қандай бұзушылықтар байқалады?

Мемлекеттік сатып алу үдерісіндегі проблемаларды суреттейтін соңғы мысалдардың бірі – 2024 жылғы 22-23 қаңтарда түнде болған Алматыдағы жер сілкінісі туралы хабарлау жүйесінің істен шыққандығы. Мемлекеттік бюджеттен 1,1 миллиард теңге бөлінгеніне қарамастан, ол пайдасыз болып шықты. Бұл жер сілкінісі азаматтардың алаңдаушылығын тудырды. Бұл оқиға мемлекеттік қаражатты басқаруға деген сенімнің жоғалуын ғана емес, сонымен қатар сәтсіздіктің себептерін анықтау және болашақта осындай жағдайлардың алдын алу үшін шаралар қабылдау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы тексерулер жүргізу керектігін көрсетеді. Тұрғын үй кешендерінің сейсмикалық қауіпсіздігін нығайту азаматтардың қауіпсіздігі мен әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін неғұрлым тиімді шараларды және мемлекеттік ресурстарды неғұрлым ашық басқаруды талап ете отырып, осындай оқиғалар контекстінде ерекше маңызды болады.

Қазақстанда блокчейн технологиясын не үшін енгізу қажет?

Блокчейн технологиясын енгізу таратылған ақпаратты бақылауды, активтермен мәмілелерді жеделдетуді, құжат айналымын автоматтандыруды және транзакциялардың ашықтығын қамтамасыз ете алады.

"Бір кездері мемлекеттен шығатын қаржы ағындарын қадағалау үшін цифрлық теңгені енгізу ұсынылды және дәл осы мақсат үшін блокчейн технологиясын пайдалану ұсынылды. Бұл бюджет қаражатын пайдаланудың ашықтығын, олардың мақсаты мен мақсаттарын қадағалауға мүмкіндік береді, бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмауға көмектеседі. Болашақта бұл блокчейн технологиясы кеңінен енгізілетініне сенімдімін. Бұл мемлекеттік қаражатты пайдаланғаны үшін жауапкершілікті арттыру, ашықтық пен есептілікті қамтамасыз ету үшін қажет", - дейді экономист Жанат Нұрғалиев

Мемлекеттік сатып алу кезінде ашықтық не үшін маңызды?

Мемлекеттік жағдайда ашықтық адалдықты, сауда-саттықтың барлық қатысушылары үшін тең жағдайды қамтамасыз етеді және сыбайлас жемқорлықтың алдын алады, сонымен қатар қоғамның мемлекеттік институттардың қызметіне деген сенімін арттыра алады.

"Ашықтық маңызды, өйткені бүгінгі таңда мемлекеттік органдарға деген сенім дағдарысы бар және мұнда жалғыз жол — ашықтықты арттыру және азаматтық қоғамды осы процеске тарту. Біздің мемлекетімізде шығыстар біздің кірістерімізге қарағанда озық қарқынмен өсетіндіктен, мұнда ашықтықты қамтамасыз ету және бюджет қаражатын барынша тиімді пайдалану өте маңызды. Мұнда мемлекеттік органдар қоғам тарапынан неғұрлым маңызды шығыстарды анықтауға толық көмектесуі керек және ашықтық болған кезде, мемлекеттік органдар стратегиялық әсер ететін емес, бір реттік іс-шараларға тиімсіз және асыра шығындарды жоспарлауға азғырылмайды. Сондықтан ашықтық өте маңызды және тек цифрландыру, мәліметтер базасын ашу, азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыру және азаматтардың өздерін тарту арқылы рұқсат етіледі және олардың шешім қабылдау процесіне қатысатындығын сезінуі маңызды, содан кейін олардың белсенділігі жоғары болады", - дейді экономист Жанат Нұрғалиев

«Forbes» мәліметтері бойынша Қазақстанда цифрлық теңге 2025 жылы енгізіледі. Ұлттық Банк жобаның бірінші кезеңін іске асыру қорытындылары ұлттық валютаның 30 жылдығына орай Қазақстан қаржыгерлерінің конгресі шеңберінде ұсынылатынын түсіндірді.

Цифрлық технологияларды енгізу, деректер базасын ашу және азаматтардың құқықтық сауаттылығын жақсарту – бұл ашық мемлекеттік сатып алу жолындағы алғашқы қадамдар ғана. Бюджет қаражатын тиімді пайдаланудың және қоғамымыздың дамуының болашағы оларды табысты іске асыруға байланысты. Біз оқиғалардың дамуын қадағалаймыз және жақын болашақта оң өзгерістер күтеміз.

Жанель Абуева,

Аstana IT University, "Цифрлы журналистика" факультеті

Abai.kz