Әзербайжандағы демографиялық дағдарыс: жастар некеге тұрудан неге қорқады?

Әзербайжанның Мемлекеттік статистика комитеті демографиялық саладағы күрделі проблемаларды дәлелдейтін мәліметтерді жариялады. Ресми мәліметтерге сәйкес, 2024 жылдың алғашқы тоғыз айында елде 36 651 неке және 15 964 ажырасу тіркелген. Бұл дегеніңіз әрбір екінші одақ дерлік қарым-қатынастың үзілуімен аяқталады дегенді білдіреді.

2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1000 адамға шаққандағы неке саны 5,1-ден 4,8-ге дейін төмендеген.

Кейбіреулер қазіргі жастар еркін қарым-қатынасты дұрыс көре отырып, өздеріне міндеттеме мен жауапкершілік алудан қорқады деп санайды. Басқалары мәселенің түбірін керемет үйлену тойларына, «хна-яхта» рәсімдеріне және аз ғана ақша түсуі мүмкін некеге тұруға жұмсаудан көреді. Әркімнің санасында отбасылық өмірдің өзіндік мінсіз үлгісі қалыптасқан деп санайтындар да бар. Егер адамдар таңдаулыларында осы модельдің көрінісін таппаса, олар некеге деген қызығушылықтарын жоғалтады.

Енді қазақ еліне келейік.

Қазақстан ажырасу бойынша әлемде екінші орында. Бірінші - Мальдив.

2023 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында Қазақстанда 120,9 мың жұп некеге тұрған. Бұл көрсеткіш Қазақстан үшін рекордтық төмен болды. Қалаларда 2023 жылғы қаңтар-желтоқсанның қорытындысы бойынша тіркелген некелердің саны 6,4%-ға, 80 мыңға дейін, ауылдарда - 5,1%-ға, 40,9 мыңға дейін қысқарған.

Ажырасулар саны да Қазақстан үшін рекордтық төмен болған: Өткен жылдың он екі айында - барлығы 16,8 мың. Қалаларда ажырасулар саны бір жылда 5,2%-ға, 12,4 мыңға дейін, ауылдарда 5,5%-ға, 4,4 мың жұпқа дейін қысқарған.

Ажырасудың ең көп саны Алматыда да тіркелген: 2,3 мың. Одан кейін Қарағанды облысы (1,5 мың ажырасу) мен Астана (1,5 мың) келеді. Ажырасулардың ең азы Ұлытау облысына тиесілі - барлығы 198.

2023 жылғы қаңтар-желтоқсанның қорытындысы бойынша Қазақстанда некелесу коэффициенті 1000 адамға шаққанда 6,46-дан 6,07-ге дейін қысқарған. Ең жоғары некелесу коэффициенті Елордада тіркелді - 1000 адамға шаққанда 7,46. Көшбасшылар үштігіне Ұлытау және Алматы облыстары кірді. Ең төмен көрсеткіш - Түркістан облысында.

Мәселен, 2024 жылғы 4 наурызда жаңартылған «Petrelli Previtera» мәліметтері бойынша, Қазақстан ажырасу бойынша әлемде Мальдивтен кейінгі екінші орында тұр. ҚР коэффициенті 1000 адамға шаққанда 4,6-ны құрады.

Сарапшылардың айтуынша, елдегі ажырасудың негізгі себептері туыстарының араласуы (61%), моральдық шектеулердің болмауы (41%), ажырасудың жеңіл процесі (25%) болып табылады. Сондай-ақ проблемалардың арасында - қазіргі қазақстандықтарға жарамсыз және жалпы алғанда некеге деген көзқарастың өзгеруі жеткілікті түрде қатаң гендерлік рөлдердің сақталуы.

Қызығы, ажырасудың жоғары деңгейіне қарамастан, қазақстандықтар бұрынғысынша неке институтын бағалайды. Зерттеулер көрсеткендей, Қазақстандағы жастардың 82,5%-ы (18-29 жас) өз болашағын некеде және балалармен көреді.

Сондай-ақ: Гуам, Ресей, Молдова, Беларусь, Қытай, Аруба, Литва, Доминикан Республикасы «ажырасушылар» ондығына кірді. Қазақстан осы рейтингте де әлемдегі 105-нің ішінде 2-орынға ие болды.

ТМД елдері арасында ажырасудың жоғары коэффициенті Молдовада (6-орын, 1000 адамға 3) және Украинада (7-орын, 1000 адамға 2,9) тіркелген. Рейтингтің ортасында Қырғызстан (55-орын), Әзербайжан (67-орын), Тәжікстан (68-орын) тұр. Ал Өзбекстанда ажырасу коэффициенті 1000 адамға 1,1 ғана болды, бұл 80-ші орын. Осыған ұқсас деректер Арменияда да бар - 1000 адамға 1,1 және әлемде 84-ші орын.

Бұл рейтингі қайта қарауды керек етеді. Өйткені қазаққа қатысты осы рейтиенгіті жасауда ажырасқан жұптардың діни ұстанымдары мен сөйлеу тілі ескерілмеген.

Әбіл-Серік Әліакбар

Abai.kz