ХХ ғасырдың басында қазақ қоғамы тарихи сындарлы кезеңді бастан өткерді. Ресей империясының отаршылдық саясаты күшейген шақта ұлттың ертеңіне алаңдаған, елдің дербестігі мен жерінің тұтастығын қорғауға ұмтылған жаңа саяси-әлеуметтік күш қалыптасты.

Бұл – Алаш қозғалысы еді.Алаш идеясының түпқазығы – ұлттық мемлекеттілік пен тәуелсіздік болды. Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытұлы, Халел Досмұхамедұлы сынды қайраткерлер қазақ халқының саяси санасын оятты. Олар «Алаш» партиясын құрып, 1917 жылы Алаш Орда үкіметін жариялады. Бұл – қазақтың жаңаша мемлекет құрудағы тұңғыш қадамы болатын.Алаш зиялыларының еңбегі сан қырлы.

Біріншіден, олар ұлттық мектеп жүйесін қалыптастыруға айрықша мән берді. Ахмет Байтұрсынұлы қазақ тілінің әліпбиін түзеп, алғашқы оқулықтарды жазды.

Екіншіден, баспасөз арқылы халыққа ағартушылық қызмет көрсетті. «Қазақ» газеті ұлттың рухани мінберіне айналды.

Үшіншіден, әдебиет пен мәдениет саласында жаңа леп әкелді. Міржақып Дулатовтың «Оян, қазақ!» жинағы, Мағжан Жұмабаевтың «Педагогикасы» мен поэзиясы – ұлттық санаға серпіліс берген шығармалар.

Алаш арыстарының басты мақсаты – қазақ халқын өркениетті елдер қатарына қосу еді. Әлихан Бөкейханның «Қазақтың байырғы жерін қазақтың қолында қалдыру» туралы ұстанымы ұлттың болашағы үшін стратегиялық бағдар болды. Бұл идея қазіргі Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік мүддесімен сабақтасып жатыр. Өкінішке қарай, кеңестік жүйе Алаштың арманын жүзеге асырмады. 1920-30 жылдары басталған қуғын-сүргін олардың тағдырын қиды.

Дегенмен, уақыт өте келе әділет салтанат құрды: алаштықтар ақталды, еңбектері елге қайта оралды. Бүгінде Алаш мұрасы – ғылыми тұрғыдан зерттеліп қана қоймай, қоғамдық ой-пікірдің темірқазығына айналды. Бұл мұра – халыққа елдік пен еркіндіктің, білім мен өркениеттің, ұлттық бірлік пен әділеттің құндылығын ұқтыратын мәңгілік қазына.

Қорытындылай келгенде, Алаш арыстарының саяси көзқарастары мен әдеби-ағартушылық еңбектері – қазіргі тәуелсіз мемлекетіміздің рухани негізі. Олардың идеясы – бүгінгі ұрпаққа аманат, ал ол аманатты орындау – біздің тарихи борышымыз.

Бағлан Ташимов

Abai.kz