حح عاسىردىڭ باسىندا قازاق قوعامى تاريحي سىندارلى كەزەڭدى باستان وتكەردى. رەسەي يمپەرياسىنىڭ وتارشىلدىق ساياساتى كۇشەيگەن شاقتا ۇلتتىڭ ەرتەڭىنە الاڭداعان، ەلدىڭ دەربەستىگى مەن جەرىنىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋعا ۇمتىلعان جاڭا ساياسي-الەۋمەتتىك كۇش قالىپتاستى.

بۇل – الاش قوزعالىسى ەدى.الاش يدەياسىنىڭ تۇپقازىعى – ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك پەن تاۋەلسىزدىك بولدى. ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتۇلى، حالەل دوسمۇحامەدۇلى سىندى قايراتكەرلەر قازاق حالقىنىڭ ساياسي ساناسىن وياتتى. ولار «الاش» پارتياسىن قۇرىپ، 1917 جىلى الاش وردا ۇكىمەتىن جاريالادى. بۇل – قازاقتىڭ جاڭاشا مەملەكەت قۇرۋداعى تۇڭعىش قادامى بولاتىن.الاش زيالىلارىنىڭ ەڭبەگى سان قىرلى.

بىرىنشىدەن، ولار ۇلتتىق مەكتەپ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا ايرىقشا ءمان بەردى. احمەت بايتۇرسىنۇلى قازاق ءتىلىنىڭ ءالىپبيىن تۇزەپ، العاشقى وقۋلىقتاردى جازدى.

ەكىنشىدەن، ءباسپاسوز ارقىلى حالىققا اعارتۋشىلىق قىزمەت كورسەتتى. «قازاق» گازەتى ۇلتتىڭ رۋحاني مىنبەرىنە اينالدى.

ۇشىنشىدەن، ادەبيەت پەن مادەنيەت سالاسىندا جاڭا لەپ اكەلدى. مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «ويان، قازاق!» جيناعى، ماعجان جۇماباەۆتىڭ «پەداگوگيكاسى» مەن پوەزياسى – ۇلتتىق ساناعا سەرپىلىس بەرگەن شىعارمالار.

الاش ارىستارىنىڭ باستى ماقساتى – قازاق حالقىن وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسۋ ەدى. ءاليحان بوكەيحاننىڭ «قازاقتىڭ بايىرعى جەرىن قازاقتىڭ قولىندا قالدىرۋ» تۋرالى ۇستانىمى ۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن ستراتەگيالىق باعدار بولدى. بۇل يدەيا قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك مۇددەسىمەن ساباقتاسىپ جاتىر. وكىنىشكە قاراي، كەڭەستىك جۇيە الاشتىڭ ارمانىن جۇزەگە اسىرمادى. 1920-30 جىلدارى باستالعان قۋعىن-سۇرگىن ولاردىڭ تاعدىرىن قيدى.

دەگەنمەن، ۋاقىت وتە كەلە ادىلەت سالتانات قۇردى: الاشتىقتار اقتالدى، ەڭبەكتەرى ەلگە قايتا ورالدى. بۇگىندە الاش مۇراسى – عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەلىپ قانا قويماي، قوعامدىق وي-پىكىردىڭ تەمىرقازىعىنا اينالدى. بۇل مۇرا – حالىققا ەلدىك پەن ەركىندىكتىڭ، ءبىلىم مەن وركەنيەتتىڭ، ۇلتتىق بىرلىك پەن ادىلەتتىڭ قۇندىلىعىن ۇقتىراتىن ماڭگىلىك قازىنا.

قورىتىندىلاي كەلگەندە، الاش ارىستارىنىڭ ساياسي كوزقاراستارى مەن ادەبي-اعارتۋشىلىق ەڭبەكتەرى – قازىرگى تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ رۋحاني نەگىزى. ولاردىڭ يدەياسى – بۇگىنگى ۇرپاققا امانات، ال ول اماناتتى ورىنداۋ – ءبىزدىڭ تاريحي بورىشىمىز.

باعلان تاشيموۆ

Abai.kz