Душанбеде өткен ТМД елдерінің кезекті саммиті ресми мәлімдемелерімен ғана емес, екі арадағы саяси сигналдарымен де тарихта қалатын оқиға болды. Көп жылдар ішінде алғаш рет бейресми ым-ишара, үзілістер және дипломатиялық күлімсіреулер ресми пресс-релиздерден гөрі көп нәрсені жеткізді.

Осы сәттердің ең маңыздысы – Путиннің Әзірбайжан президенті Әлиевтен кешірім сұрауы болды. Бұл эпизод сарапшылардың пікірінше, Түркі елдерінің бейресми әскери-саяси одағы құрылған Габаладағы Түркі мемлекеттері ұйымының (ТМҰ) 12-ші саммитінен бірнеше күн өткен соң орын алды.

Жаңа одақ — Қазақстан, Түркия, Әзірбайжан, Өзбекстан және басқа да қатысушылар — аймақтың позициясын нығайтты және Мәскеудің геосаяси қысымына жауап болды. Міне, дәл осы серпіліс аясында Кремль бітімгершілік реңк көрсетуге мәжбүр болды.

Душанбеде түбегейлі бетбұрыс болды. Соңғы уақытқа дейін көршілеріне шарт қойып келген Ресей енді ымыраға келуге мәжбүр. Кешірім сұрайтын жағдайға тап болған Путин Мәскеудің посткеңестік кеңістіктегі сөзсіз үстемдігінің дәуірі аяқталғанын символикалық түрде мойындады.

Ұлы Тұран және күштердің жаңа балансы

Габала саммиті – номиналды түрде ол экономика, инфрақұрылым және мәдени байланыстар мәселелеріне арналды, бірақ мәні бойынша, дәл сол жерде жаңа геосаяси ось – Ұлы Тұран осі қалыптасты. Үлкен мәлімдемелер немесе әскери шерулерсіз, бірақ қорғаныс құрылымдарын үйлестіру, барлау мәліметтерін алмасу және технология мен энергетикадағы бірлескен жобалар туралы нақты шешімдер қабылданды.

Бұл әрекет Ресейдің Әзірбайжанға қысым көрсету саясатына және оның Анкара мен Бакуге «қаруды бұру» әрекетіне соққы берді. Мәскеу мойынсұнуды күтті, бірақ қатаң жауап алды. Әлиев бопсалауға қарсылық танытып қана қоймай, Бакудің өз жолы мен мықты одақтастары бар екенін көрсетті.

Сонымен қатар, Солтүстік Кавказдағы орыс қауымдастығына ұқсас Бакуде орналасқан Кавказ қауымдастығын құру идеясы Әзірбайжан мен оның серіктестері үшін жаңа ықпал ету тетіктерін ашады.

Бұл жоба бүкіл Кавказдағы күштер балансын өзгертіп, Мәскеудің бұрыннан келе жатқан мүдделеріне ауыр соққы беруі мүмкін. Бейжің оқиғаларды мұқият қадағалап отырады және өз ставкаларын қойып жатқан сияқты.

Қытай астанасында Қазақстан, Түркия және Әзірбайжан басшыларының кездесуі жаңа дәуірдің символына айналды. Қытай хаттамасы, ұқыпты және мағыналы, күмән қалдырмайды: қызыл кілемдер, оркестр, Түркі әлемінің көшбасшыларына арналған ең жоғары құрмет.

Ал Путиннің келуі ең аз рәсіммен сүйемелденді.. Бұл жай ғана дипломатиялық нюанс емес еді. Бұл сигнал болды: Қытай Еуразияның болашағын Мәскеу арқылы емес, Анкара, Астана, Баку арқылы көреді.

Путиннің тәжінің жойылуы және императорлық мифтің соңы

Душанбеде өткен ТМД саммитінде Кремль өз сөзінің заң емес екенін алғаш рет түсінді. Путин Әлиевтен кешірім сұрап, бет-жүзін сақтап қалуға тырысты, бірақ саяси нәтиже керісінше болды. Өңірдегі басшылар бұрынғы «ағаның» ойын ережесін тізгіндеу құдіретінен айырылғанын түсінді.

Енді мәжіліске қатысушылардың бірі айтқандай, Ресей енді бұл елдермен тек теңдік арқылы қарым-қатынаста ғана болады. Бұл өзгеріс Мәскеуде ауыр қабылдануда, өйткені Ресейдің аймақтағы «арнайы миссиясы» ұғымына негізделген посткеңестік бірегейлік құрылымының өзі ыдырап бара жатыр.

Тіпті ресейлік сарапшылар арасында дабыл үндері жиі естіліп жатыр. Ресейлік саясаттанушы С. Караганов: «Ресей посткеңестік елдермен қарым-қатынасын енді «аға» емес, тең құқылы серіктес позициясынан қайта құруға мәжбүр», - деп мойындайды.

Басқа сарапшылар Мәскеу Түркі әлемінен мәдени және саяси қорғауға ұмтыла бастаса, өз ұлттық аймақтарын бақылаудан айырылуы мүмкін деп ескерткен. Путиннің Душанбедегі символдық «тәжін жоюы» жаһандық үдерісті — билік орталықтарын қайта бөлуді көрсетті.

Түркі мемлекеттерінің ұйымы Каспийден Алтайға дейінгі ұланғайыр кеңістіктерді біріктіруге қабілетті жаңа ұйымға айналуда. Империялар дәуірі одақтастар дәуірімен ауыстырылады. Ал Еуразия тарихы енді Мәскеуде емес, Астанада, Анкарада, Бакуде жазылады.

Керімсал Жұбатқанов

Abai.kz