XXI ғасыр — ақпарат пен технология ғасыры ғана емес, жаһандану мен ұлт болмысының күрес дәуірі. Осындай өзгерістер дәуірінде елдің іргесі мықты, рухы биік болуы үшін ең алдымен ұлттың келешегі саналатын жастарға дұрыс тәрбие берілуі тиіс. Әсіресе, жастардың бойына патриоттық сезімді, ұлттық сана мен рухани байлықты сіңіру — ұлт ретінде өміршең болуымыздың кепілі. Қазақстанда бұл процесс «Адал адам», яғни, «Жауапты азамат»  идеясы аясында жүргізілуде. Оның қайнар көзі қайда?

Осы тақырыпта «Қазақ әлемі» Республикалық Қоғамдық Бірлестігінің президенті, ҚР Мәдениет қайраткері Мұхтархан Абағанның мақаласын ұсынамыз. Оқыңыздар, ой қосыңыздар.

Редакция

АДАЛ АДАМ ‑ ЖАУАПТЫ АЗАМАТ  ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАСТАУЛАРЫ ТУРАЛЫ БІРЕР СӨЗ

М.Абаған: Тарихи өнегені жастарға үлгі етіп көрсету – отансүйгіштік сезімді қалытастырады.

Мақалада жастарды патриотизмге, тіл мен салт-дәстүрге, рухани құндылықтарға тәрбиелеудің заманауи жолдары мен маңызды тетіктері қарастырылады:

Патриотизм — ұлттық тәрбиенің өзегі:

Патриотизм — бұл тек ұран емес, әр адамның жүрегіндегі елге, жерге деген шынайы сүйіспеншілік сезімі. Тарихты парақтасақ, қазақ халқының өмірі ерлікке толы болғанын көреміз. Батырлар мен билер, хандар мен қайраткерлер — елін қорғау мен өркендетуге зор үлес қосқан тұлғалар. Осындай тарихи өнегені жастарға үлгі етіп көрсету арқылы нағыз отансүйгіштік сезімді қалыптастыруға болады.

Патриотизм мектеп қабырғасынан, тіпті отбасыдан басталады. Баланың бойына "Мен — қазақпын", "Мен — Қазақстан азаматымын" деген мақтаныш сезімін ұялату — ата-ана мен ұстаздың міндеті.

Жастарға патриоттық тәрбие берудің тиімді жолдары:

• Тарихи тұлғалар мен оқиғалар туралы деректі фильмдер, кітаптар, комикстер;
• Рухани-мәдени кештер, эссе жазу байқаулары, пікірсайыстар;
• Республикалық және жергілікті патриоттық жобалар мен челлендждерге қатысу;
• Еріктілер қозғалысы, экологиялық, әлеуметтік бастамалар арқылы елге қызмет ету.

Рухани байлық — ұлттың ішкі иммунитеті:

Рухани байлық — адамның жан дүниесі мен адамгершілік қағидаларына негізделген құндылықтар жиынтығы. Бұл ұғымға отбасылық тәрбие, ұлттық әдебиет, өнер, діни және этикалық дүниетаным, эстетикалық талғам жатады.

Қазақ халқының "ар-ұят", "обал-сауап", "үлкенге құрмет, кішіге ізет" деген қағидалары — қазақи руханияттың алтын діңгектері. Осы ұғымдарды жаңғыртып, бүгінгі жастарға ұғынықты етіп жеткізу — тәрбиешінің де, ұстаздың да, бүкіл қоғамның да парызы.

Рухани тәрбие берудің әдістері:

• Қазақ әдебиеті мен фольклорын тереңінен оқыту;
• Дін мен дәстүрдің үйлесімділігін дұрыс түсіндіру;
• Театр, музей, көрме сынды мәдени орындарға бару арқылы рухани әлемге жақындау;
• Ұлттық менталитетті сақтай отырып, заманауи моральдық-этикалық стандарттарға бейімдеу.

Мемлекеттік тіл — ұлттық болмыстың тірегі:

Ана тілін білу — тек лингвистикалық міндет емес, бұл — ұлтқа деген сүйіспеншіліктің көрінісі. Қазақ тілін жетік меңгеру арқылы жастар ұлттың тарихына, мәдениетіне, ойлау жүйесіне терең бойлайды. Сондықтан да тілді оқыту формалды деңгейде емес, қызығушылық тудыратындай, тірі тәжірибе ретінде жүргізілуі тиіс.

Тілді үйретудің заманауи тәсілдері:

• Қазақ тіліндегі TikTok, YouTube, подкаст контенттерін дамыту;
• "Сөзтаным", "Бір күн — бір сөз" секілді интерактивті жобалар;
• Қазақ тілді клубтар, дебаттар, әдеби шығармашылық үйірмелері;
• Тіл мерекесі, "Ана тілім — ардағым" атты іс-шаралар өткізу.

Сонымен қатар, мектеп пен ЖОО-да тілге құрмет көрсету тек оқытуда емес, орта қалыптастыруда да маңызды. Оқу ордасында қазақ тілінің мәртебесі жоғары болуы тиіс.

Салт-дәстүр — ұлт рухының айнасы:

Қазақ халқының салт-дәстүрлері — тек ұлттық ерекшеліктер ғана емес, тәрбиенің, даналықтың, әдептің көзі. Қазіргі таңда кейбір жастар салт-дәстүрлерді ескінің сарқыншағы деп қабылдауы мүмкін. Бұл — түсіндірме жұмысының әлсіздігінен.

Салт-дәстүрлер арқылы:

• Үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету;
• Қыз бала мен ұл бала тәрбиесінің ерекшелігі;
• Отбасы құндылықтары мен ұрпақтар сабақтастығы;
• Жеті ата, шежіре, ру мен тайпа туралы тарихи сана қалыптастыру жүзеге асады.

Сонымен қатар, ұлттық дәстүрлерді театрландырылған көріністермен, шығармашылық жұмыстармен және заманауи технологиялармен ұштастырып ұсыну — жастар үшін қызықты әрі әсерлі болмақ.

Жастардың бойына патриоттық сезімді, рухани байлықты, ана тіліне деген сүйіспеншілік пен салт-дәстүрге құрметті сіңіру — ұлттың болашағына бағытталған ең маңызды қадамдардың бірі. Бұл бағыттағы жұмыс кешенді түрде, яғни отбасы — мектеп — қоғам — медиа — мәдениет бірлігінде жүзеге асуы керек.

Бүгінгі жас — ертеңгі елдің тұтқасы. Жас буын ұлттық құндылықтарға суарылып өссе ғана, біз Мәңгілік Ел бола аламыз. Ал ұлттық құндылықтарды қадірлейтін, тамырымен мақтанатын ұрпақ  Адал адам,  Жауапты азамат болып қалыптасады. Олар елдігіміздің, егемендігіміздің тірегі. «Тәрбиесіз берілген білім — адамзаттың қас жауы», — деп Әл-Фараби айтқандай, жастарды тек біліммен емес, ұлттық тәрбие мен рухани дүниемен байытып өсіру — ең үлкен инвеститция! 

Мұхтархан Абаған,

«Қазақ әлемі» РҚБ президенті, ҚР Мәдениет қайраткері

Abai.kz