ەكولوگيالىق قاۋىپسىز ايماققا قاشان كوشىرىلەدى؟

باتىس قازاقستان وبلىسى ءبورلى اۋدانىنداعى بەرەزوۆ اۋىلى الەمدەگى ءىرى مۇنايگاز كوندەنساتى كەن ورىنى قاراشىعاناققا جاقىن ورنالاسقان. بۇل قازىنالى مەكەن 1979 جىلى اشىلعانىمەن جوعارى قارقىنمەن يگەرۋ كەيىنگى كەزدەرى جۇزەگە اسا باستادى.

ەكولوگيالىق قاۋىپسىز ايماققا قاشان كوشىرىلەدى؟

باتىس قازاقستان وبلىسى ءبورلى اۋدانىنداعى بەرەزوۆ اۋىلى الەمدەگى ءىرى مۇنايگاز كوندەنساتى كەن ورىنى قاراشىعاناققا جاقىن ورنالاسقان. بۇل قازىنالى مەكەن 1979 جىلى اشىلعانىمەن جوعارى قارقىنمەن يگەرۋ كەيىنگى كەزدەرى جۇزەگە اسا باستادى.

كەن ورنىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى- مۇنداعى تابيعي گاز قۇرامىنداعى كۇكىرتسۋتەگىنىڭ (سەرەۆودورود) مولشەرى 4-تەن 4,3 پايىز شاماسىندا. كۇكىرتسۋتەگى- تىنىستى تارىلتۋ ناتيجەسىندە كوپ جاعدايدا ولىمگە اپارىپ سوقتىراتىن كۇشتى جۇيكە ۋ-ى بولىپ تابىلادى. قاراشىعاناق كەن ورنىنىڭ قاۋىپتىلىگى ءبىرىنشى كلاسقا تەڭ كاسىپورىندار قاتارىنا جاتقىزىلۋى سوندىقتان بولسا كەرەك. ال قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگى قاراشىعاناقتى ايىرىقشا قاۋىپتى نىساندار تىزىمىنە ەنگىزگەن. قازىنالى ايماقتا قىزۋ جۇمىس باستالعاندا سانيتارلىق قورعانىس ايماعىندا قالعان تۇڭعىش پەن بەرەزوۆ اۋىلىندا ەكولوگيالىق جاعداي كۇردەلەنە تۇسكەنى بەلگىلى. كەن ورنىندا اپاتتى جاعداي ورىن السا، مىڭداعان ادامداردىڭ ءومىرى قاۋىپ قۇشاعىندا قالاتىن بولدى. باتىس قازاقستان وبلىستىق اۋماقتىق قورشاعان ورتانى قورعاۋ باسقارماسى دا بۇعان ءوز الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىردى. ولاردىڭ بۇل پىكىرىنە مينيسترلىك تە قولداۋ كورسەتتى. وبالى نە كەرەك، اۋىلداردى كوشىرۋ ماسەلەسى ەرتە باستان ايتىلدى. بىراق، قاراشىعاناقتى يگەرۋشى كومپانيالار ادامداردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە اسىعا قويمادى. تالاپ قويۋعا كەلگەندە قاداعالاۋشى ورگانداردىڭ دارمەنسىزدىگى بايقالىپ قالعانى شىندىق. وسىلايشا تۇڭعىش پەن بەرەزوۆ اۋىلىن كوشىرۋ كەيىنگە ىسىرىلا بەردى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا ءبىزدىڭ باستى قۇندىلىعىمىز-ادام جانە ونىڭ قۇقى مەن ەركىندىگى دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان (1-باپ). ايتسەدە، شەتەلدىك كومپانيالارعا ءبىزدىڭ قۇندىلىقتارىمىز كوك تيىنعا دا تاتىمايتىن سياقتى. ۇكىمەتىمىزگە دە سولاي ەكەنىن جاسىرىپ قايتەمىز. «جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق» دەگەن وسى شىعار. قازىنالىق ايماققا جاقىن قونىستانعان اۋىل تۇرعىندارى «ءبىزدى ەكولوگيالىق تازا ايماققا قاشان كوشىرەدى» دەپ كۇتىپ جۇرگەندە «قاراشىعاناق پەتروليۋم وپەرەيتينگ ب.ۆ.» كونسورتسيۋمى «كەن ورنىن يگەرۋدە جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە بايلانىستى» (؟) سانيتارلىق قورعانىس ايماعىن بۇرىنعى 5000 مەتردەن 1500 مەترگە دەيىن قىسقارتۋ جونىندە ماسەلە كوتەردى. ارادا ءبىر جىل وتكەندە (2003 جىلى) كومپانيا اقىرى سانيتارلىق قورعانىس ايماعىن 3000 مەترگە دەيىن قىسقارتۋعا قول جەتكىزدى. ەلىمىزدىڭ باس سانيتارلىق دارىگەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭناماسىنا قايشى ارەكەتكە بارىپ، سانيتارلىق ايماقتى 3000 مەترگە دەيىن قىسقارتۋ جونىندە شەشىم شىعاردى. ءسويتىپ، بەرەزوۆ اۋىلى سانيتارلىق قورعانىس ايماعى سىرتىندا قالا باردى. تۇڭعىش اۋىلى كەن ورنىنان 1500 مەتر جەردە ورنالاسقاندىقتان ونى كوشىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق. ۇزاق تەكەتىرەستەن كەيىن كومپانيا تۇڭعىش اۋىلىن ورال قالاسىنداعى كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ بىرىنە كوشىردى. تۇرعىندارعا قپو ب.ۆ كومپانياسى تاراپىنان تولەنگەن قارجى مولشەرى تىپتەن تومەن بولدى. بىراق، حالىق قاۋىپتى ايماقتان الىس كەتكەنىنە قۋاندى.

ال ەندى تۇڭعىشتان ءسال-ءپال ارىرەكتە ورنالاسقان بەرەزوۆ اۋىلى ءالى كۇنگە سول ساسىق اۋانى يىسكەپ كۇن كەشۋدە. جەرلەرى توزاڭ، مال-جاندارى اۋرۋ. جاسىنا جەتپەي قارتايىپ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىنەن ەرتە ايىرىلىپ جاتقاندار كوپ. اۋىل ماڭدارىندا تىشقان سياقتى ءتىرى ماقۇلىق قالماعان. بالا-شاعا اراسىندا اۋرۋ-سىرقاۋلىلار از ەمەس. ايتا بەرسەڭ تاۋسىلمايدى. بۇدان ەكى جىل بۇرىن وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتتاتارى وسى اۋىلداردى ارالاعاندا ولارعا حالىقتىڭ ايتقان ارىز-شاعىمدارى وسىنداي. ءبىر «قىزىعى» وسىنداي كوزگە كورىنەتىن انىق فاكتىلەرگە قاراماستان، ارنايى مەديتسينالىق تەكسەرۋلەر ءبارىن قالىپتى جاعدايدا دەپ كورسەتەدى. اۋانى تەكسەرۋشىلەر دە شەكتى رۇقسات ەتىلگەن كونتسەنترات ءوز مولشەرىنەن اسپايدى دەگەن مالىمدەمە جاسايدى. ال اقش-تىڭ ۆيردجينيا شتاتىنان كەلگەن تاۋەلسىز تەكسەرۋشىلەردىڭ قورىتىندىسى حالىقتىڭ ايتقان شاعىمدارىن راسقا شىعارىپ وتىرادى. وسىنداي كەرەعارلىقتاردان سوڭ بەرەزوۆ اۋىلىنىڭ 225 تۇرعىنى جەرگىلىكتى مەدكوميسسيانىڭ كەشەندى تەكسەرۋىنەن وتۋدەن باس تارتتى. اۋىل تۇرعىندارى ەلىمىزدىڭ ۇكىمەتىنە، پارلامەنتى مەن پرەزيدەنتىنە بىرنەشە اشىق حاتتار جولدادى. بۇل ماسەلەگە كەيىنەن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى دا ارالاستى. ءسويتىپ وبلىستاعى بىرنەشە قاداعالاۋشى ورگانداردان قۇرىلعان ارنايى كوميسسيا قاراشىعاناقتاعى كومپانيالاردىڭ قىزمەتىنە كەشەندى تەكسەرۋ جۇرگىزۋدى قولعا الدى. «باقساق باقا ەكەن» دەمەكشى، مۇنداعى كومپانيالار 2005 جىلى 248,2 ملن.تەكشە مەرت گازدى ارتىق جاقسا، 2006-2007 جىلى 145,3 ملن. تەكشە مەتر گازدى اۋا باسسەينىنە شىعارعان. ءوندىرىس قالدىقتارى دا ارنايى ورىنداردا ساقتالمايتىن بولىپ شىقتى. نە كەرەك، سول تەكسەرۋدەن سوڭ سانيترالىق قورعانىس ايماعى زاڭسىز قىسقارعان دەگەن قورىتىندى جاسالىپ، ەلىمىزدىڭ باس پروكۋرورىنا ارنايى حات جولدانعان.

-باس پروكۋراتۋرا دا سانيتارلىق باس دارىگەردىڭ بۇرىڭعى شەشىمىن زاڭسىز دەپ تاپتى. سوعان وراي ەلىمىزدىڭ سانەپيدەميولوگيالىق كوميتەتى قپو ب.ۆ كومپانياسى باسشىلىعىنا سانيتارلىق قورعانىس ايماعىن 5000 مەترگە دەيىن كەڭەيتۋ جونىندە تالاپ حات جولدادى. ازىرگە كومپانيا ەشقانداي شەشىم قابىلداي قويعان جوق،-دەيدى باتىس قازاقستان وبلىستىق مەملەكەتتىك سانەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى سەرگەي ششەربينا، (فاميلياسى دۇرىس جازىلعان)-ال ەندى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ دەنساۋلىعىنا كەلەتىن بولساق، ول باعىتتا دا ۇلكەن جۇمىس باستالدى. كەن ورنىنا جاقىن ورنالاسقان اۋىل تۇرعىندارىنىڭ وتىنىشىمەن وتكەن 2007 جىلى ارنايى مەديتسينالىق تەكسەرۋ كوميسسياسى قۇرىلعان بولاتىن. ونىڭ قۇرامىنا الماتىداعى س. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى، كوپتەگەن بىلىكتى ماماندار ەندى. بۇل كەشەندى تەكسەرۋ بيىل (2008 ج) دا ءجۇرىپ جاتىر. سونىڭ ناتيجەسى بويىنشا ۇكىمەت ارنايى قاۋلى شىعارىپ، بەرەزوۆ اۋىلىن كوشىرۋ ماسەلەسىن تۇپكىلىكتى شەشۋى مۇمكىن. قازىر كوشىرۋگە زاڭدى نەگىز بولاتىنداي قورىتىندى جاسالۋىن كۇتىپ وتىرمىز.

سوڭعى كەلىپ تۇسكەن دەرەك كوزدەرىنە قاراعاندا، قاراشىعاناق كەن ورنى اۋماعىندا قازىر 200 تونناعا جۋىق زياندى قالدىق جينالىپ قالعان كورىنەدى. وبجك بويىنشا قپو ب.ۆ. قالدىقتاردى زالالسىزداندىرۋ كەشەنىن 2001 جىلى ىسكە قوسۋى ءتيىس-ءتىن. بۇل نىسان ءالى كۇنگە دەيىن ىسكە قوسىلعان جوق. قپو ب.ۆ –گە پوليگوندى پايدالانۋعا بەرگەننەن ايىپپۇل تولەپ جۇرە بەرگەن الدەقايدا ءتيىمدى سياقتى. كومپانيا قورشاعان ورتاعا تيگىزگەن زيانى ءۇشىن 2006 جىلى بار بولعانى 5 ملرد. تەڭگە ايىپپۇل تولەدى. وتكەن جىلعى ايىپپۇل مولشەرى دە از ەمەس. 2008 جىلدىڭ العاشقى جارتى جىلدىعىنا جاسالعان تەكسەرىسىنىڭ ناتيجەسىندە سوت ارقىلى تاعى ەكى ميلليارد تەڭگەگە جۋىق ايىپپۇل ءوندىرىلدى. بىراق، «باياعى جارتاس، سول جارتاس» ەشتەڭە وزگەرەر ەمەس. ال اۋىل تۇرعىندارى بولسا دەنساۋلىعىنان ايىرىلىپ، ونسىز دا قامىشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرلارىنىڭ ودان سايىن قىسقارۋىنا امالسىز كونىپ، كۇن كەشۋدە...

مەڭدوللا نۇرىمۇلى،

باتىس قازاقستان وبلىسى

جول ازابىنان قۇتىلاتىن كۇن بار ما?

باتىس قازاقستان وبلىسى جولدارىنا جىل سايىن مول قارجى بولىنەدى.سوعان قاراماستان جول... ءيا، راس، وتكەن جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن چاپاەۆ-جاڭاقالا-سايقىن اۋداندارىنىڭ جولىنا دەپ ەداۋىر قوماقتى قارجى-قاراجات بولىنگەنىمەن، ونىڭ 75 پايىزى يگەرىلمەي قالدى. ياعني، ءوزى دە سەكسەن پايىزى اسفالت كورمەگەن «ورتاعاسىرلىق» جول ەدى، باياعى وزىمىزگە ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن سالعىرتتىقتىڭ سالدارىنان جولعا دەپ بولىنگەن قارجىنىڭ 600 ميلليونى قايتارىلىپ بەرىلدى. ال، بيىلعى ءبولىنىپ وتىرعان قارجى كولەمى بىلتىرعىدان دا كوپ. بيىل جول جاعىن وبلىس اكىمىنىڭ ءوزى تىكەلەي قاداعالايتىن بولدى، بالكي، بىلتىرعى جاعداي قايتالانبايتىن شىعار دەگەنمەن، الدىعىنى كىم بولجاپتى…

جالپى بىزدەگى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ دەيسىز بە، تەندەر وتكىزۋ دەيسىز بە، بۇل ماسەلەلەر توڭىرەگىندە شەشىلمەگەن تۇيىندەر جەتەرلىك. ادەتتە جول جوندەۋشىلەردىڭ تەندەرلەرى ەرتە دەگەندە ناۋرىز ايىندا، ايتپەسە ءساۋىر ايىندا ءبىر وتەدى. وندا دا ول بولىنەتىن قارجى ءبىر جىلعا ەسەپتەلەدى، سودان كەلىپ ءۇش جىل جاسالۋعا ءتيىس جولدار اياقتالماي، جارتىلاي جوندەلىپ قالا بەرەدى. سونىمەن، جول جوندەۋشىلەر ىرعالىپ-جىرعالىپ جۇمىستى مامىر ايىندا باستايدى. ال، بۇل كەزدە جول سالۋعا قاجەتتى ماتەريالدار قىمباتتاپ شىعا كەلەدى. ءبىزدىڭ وبلىس جول سالۋعا قاجەتتى ماتەريالداردى ءوزى شىعارمايدى، مۇمكىن، كەيبىر ماتەريالداردى وزىمىزدەن دايىنداۋعا بولاتىن دا شىعار، بىراق، ءال-ءازىر بۇل جاعىنا ەشكىم باس اۋىرتا قويماعان سياقتى. ءتىپتى جول سالۋعا قاجەتتى ماتەريال وزىمىزدە بولعان كۇننىڭ وزىندە ونى دايىنداپ، زەرتحانالىق زەرتتەۋ جاساپ، تاجىريبەدەن وتكىزۋ دەگەنىڭ كول-كوسىر جۇمىس ەكەنى ءسوزسىز، ءدال قازىر جول مەكەمەلەرى ءۇشىن ءتيىمدىسى- بيتۋم، قيىرشىق تاس دەگەندەردى كورشى رەسەيدەن ساتىپ الادى. ءسويتىپ قىمباتقا ۇرىنادى. نەگە قىمباتقا دەگەن زاڭدى سۇراق تۋاادى. بىزدە مەردىگەرلىك ۇيىمدار ماتەريال وندىرەتىن زاۋىتتارمەن «وسىنداي ۋاقىتتا وسىنداي كولەمدە ماتەريال ساتىپ الامىز» دەپ الدىن-الا كەلىسىم-شارت جاساي المايدى. ويتۋگە مۇمكىندىگى دە جوق، جاعدايى دا كەلمەيدى. ال، جول قۇرىلىسى باستالاتىن كەزەڭ ول زاۋىتتار ءۇشىن «ماقپال شاق». وندىرگەن ماتەريالدارىن وكىرتىپ ەكى ەسەگە كوتەرەدى. ال، ەرەگەسكەندە الماي كور! وسىدان كەلىپ جول قۇرىلىسىنا قاجەتتى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ وزىندىك قۇنى مەن سمەتالىق قۇنى ءوزارا سايكەس كەلمەيدى، بۇعان وتكەن جىلى تسەمەنت پەن قۇم-توپىراق قوسپاسىنىڭ باعاسىنىڭ كۇرت قىمباتتاپ كەتكەنى سياقتى جاعدايلاردى مىسال ەتۋگە بولادى. تەندەرلەردى ابدەن تاقالعاندا ءبىر وتكىزبەي ەرتە باستان قامدانۋ جاعى جولمەن اينالىساتىنداردىڭ دا مازاسىن الادى. ولار وزدەرىنىڭ ءبىر بۇيىرىندەگى بۇل ماسەلەنى ۇكىمەتتىڭ الدىنا دا قويدى، مۇمكىن، الداعى جىلدارى بۇل شارۋا قيسىنىن تابار دەگەن دە ءۇمىت جوق ەمەس. تەندەر دەمەكشى، جولعا قاتىستى تەندەر ەكى رەت وتكىزىلەدى. ال، بۇل جەرگىلىكتى مەكەمەلەر ءۇشىن ماشاقاتى كوپ جۇمىس سياقتى كورىنەدى، سوندىقتان قايتا-قايتا تەندەرگە قاتىسا بەرمەيدى. ناتيجەسىندە تەندەر بۇرىن جول سالۋمەن اينالىسپاعان، اتى دا، زاتى دا بەيمالىمدەۋ مەكەمەلەرگە بۇيىرادى. قازاقشا ايتقاندا جولمەن شارۋاسى جوقتار تەندەردى «قالپاقپەن ۇرىپ» الادى. وعان وتكەن جىلى قوماقتى قارجىنى جەڭىپ الىپ تۇرىپ، تۇك بىتىرمەگەن، اقتوبەلىك «بامۋس-سەرۆيستىڭ» ءىس-ارەكەتى ناقتى مىسال بولا الادى. تاعى ءبىر ماسەلە-بىزدەگى جول مەكەمەلەرىنىڭ تەحنيكالىق مۇمكىندىگى ايتارلىقتاي ەمەس. جول مەكەمەلەرى ءتيىمسىز دەپ ويلاي ما ەكەن، ايتەۋىر ءوز تاپقان تابىستارىنا تەحنيكا سالىپ الۋعا ونشا ىقىلاستى ەمەس كورىنەدى. جاڭا زاماننىڭ ىڭعايىمەن ليزينگ ارقىلى شارۋاسىن شەشىپ الۋعا اسىقپايتىندار جەتەرلىك. سول باياعى كەڭەستەن قالعان تەحنيكانى مۇلىك قىلىپ، ىلەكەرلەپ ءجۇرىپ قارەكەت قىلۋعا ۇيرەنگەن. سودان كەيىن جولدارعا كۇردەلى جوندەۋ نەمەسە قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جاساعاننان گورى، ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارىن جاساۋ ارقىلى جولدى قالىپقا كەلتىرۋدى ءجون كورەدى. وبلىستىق جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوكولىك جوددارى دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، الداعى كۇندەرى قاراتوبە، جاڭاقالا، شىڭعىرلاۋ اۋداندارىنا قاتقىل تاباندى جول تارتۋ جۇمىستارى باستالادى. وبلىس ورتالىعىمەن بايلانىستىراتىن قاتقىل تاباندى جول تاعى ۇلكەن-ۇلكەن ءۇش اۋدانعا تارتىلۋى ءتيىس. جالپى بيىلعى جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا كەڭ اۋقىمدا اۆتوموبيل جولدارىن جوندەۋگە باسا ءمان بەرىلۋدە، ون التى ايماقتىڭ جولى ءۇشىن 20 ملرد. تەڭگە قارالعان، ونىڭ 2 ملرد. 134ميلليونى ءبىزدىڭ وبلىسقا تيەسىلى. ارينە، بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ تۇرىپ قۋاناتىن-اق جاعداي. ەگەر سول رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجىعا قاراتوبە-سىرىم جولىنىڭ 55شاقىرىمنان 87شاقىرىمدىق ارالىعىنداعى جولدارى جوندەلسە، بۇل ەكى اۋداننىڭ حالقىنا ۇلكەن سىي بولار ەدى. سونداي-اق، شيپوۆ ستانتسياسىنىڭ جولى مەن ورال-كيرسانوۆ جولدارىن جوندەۋدەن وتكىزۋ دە جوسپاردا بار.

وبلىستاعى ءتۋريزمدى دامىتۋ تۋرالى ايتىپ ءجۇرمىز. نەگىزسىز اڭگىمە دەۋگە بولماس. شالقار كولىنە كورشىلەس ەلدەردەن ارنايى كەلەتىن قوناقتاردىڭ ىقىلاسى دا جامان ەمەس. بىراق، قوناقتى ايتاپعاندا، وسى جەردىڭ ادامدارىن دا قينايتىنى جول ماسەلەسى. قالاعا ءتيىپ تۇر دەگەنمەن، سول شالقارىڭا بارىپ قايتۋ دا وڭاي ەمەس. ەگەر الدا-جالدا جاڭبىر جاۋىپ كەتەر بولسا، وندا ەكى ورتاداعى جول بويىنا امالسىز قونىپ شىعۋعا تۋرا كەلدى. وتكەن جىلى وسى جولدارعا دەپ 600ميلليون تەڭگە بولىنگەنمەن، مەردىگەردىڭ دارمەنسىزدىگىنەن اڭقاتى-ءسارىومىر جولىنىڭ 30,87 شاقىرىمىنداعى جولى كۇردەلى جوندەۋدەن وتپەي قالدى. بيىل بۇل جۇمىستار وبلىستىق بيۋدجەتتىڭ ەسەبىنەن قايتادان قولعا الىنباق. قالاي دەگەنمەن دە، جولسىز كۇنكورىس قيىن. ناشار جول-جولاۋشىنىڭ دا، كولىكتىڭ دە، جۇيكەنىڭ دە سورى. قانشا قوماقتى قارجى بولىنگەننىڭ وزىندە اينالاسى ەكى-ءۇش جىلدا قىرىق جىلدان بەرى قوردالانعان جول ماسەلەسىن شەشەمىز دەۋ دە قيسىنسىز. بۇل جەردە وبلىستىق جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوموبيل جوددارى دەپارتامەنتى ديرەكتورى ق. يماشەۆتىڭ جول قۇرىلىسىمەن اينالىساتىن كومپانيالاردى بىرىكتىرۋ تۋرالى ۇسىنىسى كوڭىلگە قوناتىنداي. سوندا قۇرىلىس تەحنيكاسىنا مۇقتاجدىق ماسەلەسى دە وڭىنان شەشىلۋى مۇمكىن، جول دا سانىسز كولىتىڭ سالماعىنا ۇزاق جىل توتەپ بەرۋى مۇمكىن عوي.

جادىرا شامۇراتوۆا