ساعات ءجۇسىپ. تجمك-گكچپ بۇلىگىنە 20 جىل.
1991 جىلعى تامىز بۇلىگى كەزىندە كوممۋنيستەر كىمدى قولدادى؟
بيىل 1991 جىلى 19-21 تامىزداعى تجمك-گكچپ بۇلىگى دەگەن اتپەن تاريحتا قالعان وقيعاعا تۋرا 20 جىل تولادى. بۇل وقيعانى رەسەي سياقتى كوپتەگەن كەڭەستىك وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ جۇرتشىلىعى مەن رەسمي بيلىگى ەسكە الىپ، سول ءبىر تاعدىرلى كەزەڭ ۋاقىتىندا ورىن العان وسى وقيعادان كەيىن تاريح دوڭگەلەگىنىڭ كەڭەس وداعى دەگەن يمپەريانىڭ قالاي تەز قۇلاۋىن جاقىنداتقانىن تاعى ءبىر رەت كوز الدىنا ەلەستەتەرى انىق. بۇل كۇندى ەسكە الماۋ مۇمكىن ەمەس، سەبەبى بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە جول اشقان وسى تامىز بۇلىگى. تەك قانا قازاقستان سياقتى ءبىر-ەكى رەسپۋبليكالار عانا بۇل وقيعانى ەسكە الماسى انىق. ونىڭ سەبەبىن ايتپاي-اق قويايىق.
وسى ورايدا بيىل تۋعانىنا 60 جىل تولاتىن كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، دەموكرات-جۋرناليست، «ازات» قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان باتىرحان دارىمبەتتىڭ وسىدان 10 جىل بۇرىن «ازاتتىق» راديوسى ارقىلى بەرىلگەن بۇرىن جارىق كورمەگەن ماقالاسىن ۇسىنامىن.
وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە جول اشقان 1991 جىلعى تامىز بۇلىگىنە
10 جىل
1991 جىلعى تامىز بۇلىگى كەزىندە كوممۋنيستەر كىمدى قولدادى؟
بيىل 1991 جىلى 19-21 تامىزداعى تجمك-گكچپ بۇلىگى دەگەن اتپەن تاريحتا قالعان وقيعاعا تۋرا 20 جىل تولادى. بۇل وقيعانى رەسەي سياقتى كوپتەگەن كەڭەستىك وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ جۇرتشىلىعى مەن رەسمي بيلىگى ەسكە الىپ، سول ءبىر تاعدىرلى كەزەڭ ۋاقىتىندا ورىن العان وسى وقيعادان كەيىن تاريح دوڭگەلەگىنىڭ كەڭەس وداعى دەگەن يمپەريانىڭ قالاي تەز قۇلاۋىن جاقىنداتقانىن تاعى ءبىر رەت كوز الدىنا ەلەستەتەرى انىق. بۇل كۇندى ەسكە الماۋ مۇمكىن ەمەس، سەبەبى بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە جول اشقان وسى تامىز بۇلىگى. تەك قانا قازاقستان سياقتى ءبىر-ەكى رەسپۋبليكالار عانا بۇل وقيعانى ەسكە الماسى انىق. ونىڭ سەبەبىن ايتپاي-اق قويايىق.
وسى ورايدا بيىل تۋعانىنا 60 جىل تولاتىن كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، دەموكرات-جۋرناليست، «ازات» قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان باتىرحان دارىمبەتتىڭ وسىدان 10 جىل بۇرىن «ازاتتىق» راديوسى ارقىلى بەرىلگەن بۇرىن جارىق كورمەگەن ماقالاسىن ۇسىنامىن.
وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە جول اشقان 1991 جىلعى تامىز بۇلىگىنە
10 جىل
وسىدان تۋرا 10 جىل بۇرىن، 1991 جىلدىڭ 19 تامىزى كۇنى ەسكى سوۆەت وداعىنىڭ استاناسى ماسكەۋ قالاسىندا توتەنشە جاعداي جونىندەگى كوميتەت دەگەن قۇرىلىپ، ەلدەگى ۇكىمەتتى كۇشپەن بيلەپ الۋعا ارەكەتتەنگەن بولاتىن. تاريحقا تامىز بۇلىگى دەپ ەنگەن بۇل وقيعا الەم جۇرتشىلىعىن ەلەڭ ەتكىزدى. ويتكەنى سوۆەت وداعى سياقتى الىپ مەملەكەتتەگى كەز كەلگەن وزگەرىس ادامزات بالاسىنىڭ قاۋىمىنا اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز ەدى. ونىڭ ۇستىنە جاريالىلىق پەن دەموكراتيا ۇرانى اياسىندا بىرتە-بىرتە ءيى جۇمسارىپ، ادامدىق كەلبەتىنە كەلە باستاعان سوۆەت وداعىنىڭ باسقا ءبىر باعىتقا بۇرىپ كەتىرۋ قاۋپى دە تۇرعان-دى. ەگەر تجمك جەڭگەندە باسقا وداقتاس رەسپۋبليكالار سياقتى قازاقستاننىڭ دا تاۋەلسىزدىك الۋى نەعايبىل ەدى. سوندىقتان تاۋەلسىزدىك جولىندا كۇرەسىپ جاتقان ازاماتتار بۇل وقيعاعا قاۋىپپەن قارادى. 19 تامىزدا سول كەزدەگى قازاق كسر پرەزدەنتى ن.نازارباەۆ تجمك-ن قولداعانداي بوپ ءسوز سويلەدى. قازاقستان تەلەارناسى سول كۇنى-اق تجمك-ڭ قاۋلىلارىن تاراتىپ جاتتى. 20 تامىزدا «سوتسياليستىك قازاقستان»، «كازاحستانسكايا پراۆدا»، «لەنينشىل جاس» گازەتتەرى ولاردىڭ زاڭسىز قاۋلىلارىن باسىپ شىعاردى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ 1 حاتشىسى سەرگەي تەرەششەنكو م.گورباچەۆتىڭ پورترەتىن دالاعا لاقتىردى. الماتى قالاسىنىڭ باسشىلارى نۇرقادىلوۆ پەن ۆ.حراپۋنوۆ تجمك-ءنى قولداپ ءسوز سويلەدى. قىسقاسى، قازاقستان باسشىلىعى ياناەۆ باستاعان بۇلىكشىلەردى قولداۋعا تۇگەل دايىن بولدى.
ءدال وسى كەزدە «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەلەرى الماتىداعى ورتالىق باسشىلىعى تۇگەلىمەن قارسى بولدىق.(تاسپاعا جازىلعان ءسوز). جاسارال قۋانىشالين ول كەزدە «ازات» قوزعالىسى مۇشەسى بولاتىن. ونىمەن بىرگە اشتىق جاريالاعان دارىگەر ورال ساۋلەباي دا قاتارداعى «ازات» مۇشەلەرىنەن ەدى. «ازات» باسشىلىعى 19 تامىز كۇنى جينالىپ، ارناۋلى مالىمدەمە قابىلدادى جانە تەڭ توراعا ميحايل ەسەناليەۆكە ن.نازارباەۆپەن جولىعىپ سويلەسۋىن، قاجەت بولسا «ازات» مۇشەلەرىنەن جاساق قۇرىپ قازاقستان ۇكىمەتىن بۇلىكشىلەردەن قورعاۋعا دايىن ەكەندىگىن نازارباەۆقا ءبىلدىرۋ تاپسىرىلدى. سول كۇنى ن.نازارباەۆپەن كەزدەسكەن ميحايل ەسەناليەۆ وسىنىڭ ءبارىن ايتىپ ن.نازارباەۆقا بۇلىكشىلەرگە قولداۋ كورسەتۋگە بولمايتىنىن ەسكەرتكەن ەدى. سودان كەيىن عانا ن.نازارباەۆ كەلەسى كۇنى باسقاشا مالىمدەمە جاسادى. ال 21 تامىز كۇنى ول تجمك-ءنى تۇگەلدەي ايىپتاپ شىقتى. ن. نازارباەۆتىڭ بۇنداي سولقىلداق پوزيتسيا ۇستاۋىنا سەبەپ بولعان نارسە - ول كەزدە قازاقستان ماسكەۋدەگى جاعدايعا تىكەلەي بايلاۋلى بولاتىن. ماسكەۋ قالاي بۇرىلسا، قازاقستان دا سولاي بۇرىلاتىنى انىق ەدى. سول سەبەپتەن دە ن. نازارباەۆ م.گورباچەۆ ۇسىنعان وداقتىق شارتتى قولداپ كەلدى. بۇل جونىندە قازاقستانعا سوڭعى ساپارى كەزىندە م. گورباچەۆ ايتىپ بەرگەن بولاتىن. وداقتىق شارتقا قول قويۋعا ن.نازارباەۆ ەكەۋمىز عانا دايىن بولدىق دەدى م. گورباچەۆ. ونىڭ بۇنىسى راس. سوۆەت وداعىنىڭ ءوز-وزىنەن تاراپ كەتكەنىنە ن.نازارباەۆ قارسى بولاتىن. «بىزگە كۇشتى ورتالىق قاجەت»، «سوۆەت وداعىنسىز قازاقستان ءومىر سۇرە المايدى» دەگەن ۇراندار ونىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن. وسىنداي ن.نازارباەۆتىڭ پىكىرى تجمك-دەن سوڭ عانا وزگەردى.
وسىدان 10 جىل بۇرىن بولعان بۇل وقيعالار كۇنى كەشەگىدەي كوز الدىمىزدا. جەر ءجۇزىن ۇرەيلەندىرە كەلگەن تجمك - گكچپ اقىر اياعىندا ەشتەڭە بىتىرە الماي، ءبىرى اتىلىپ، ءبىرى قامالىپ، قالعانى تۇرمەگە ءتۇسىپ، سوۆەت وداعىنىڭ ىرگەسىن ونان ءارى شايقاتىپ تىندى. تۇتقىندا بولعان گورباچەۆتىڭ بيلىگى دە السىرەپ قالدى. اۋەلدە اڭتارىلىپ قالعان ەلتسين دەرەۋ كۇشىنە قايتا ءمىندى. ونىڭ بۇلىك كەزىندە نە ىستەرىن بىلمەي ساسىپ قالعانى جونىندە سول كەزدەگى ەلتسيننىڭ سەنىمدى سەرىگى، رسفسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى رۋسلان حاسبۋلاتوۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، تامىزدىڭ 20-ن 21-ە قاراعان ءتۇنى بوريس ەلتسين اقش ەلشىلىگىنە بارىپ قونباقشى بولعان، ويتپەسە سول تۇندە رسفسر باسشىلىعى تۇگەل تۇتقىندالادى ەكەن دەگەن وسەك تاراپتى. الايدا قارۋلى كۇشتەر مەن قاراپايىم حالىق قولداماعان تجمك باسشىلارى ەشتەڭە ىستەي الماي وزدەرى قولعا ءتۇستى. ءسويتىپ بۇل وقيعا وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ تاۋەلسىزدىك الۋىنا جول اشتى. 19.08.2001
مىنە، كورىپ وتىرسىزدار، تامىز بۇلىگىنە دەگەن رەسمي بيلىكتىڭ تەرىس كوزقاراسىنىڭ ءبىر ۇشىنىڭ قايدا جاتقانىن. وسىدان بارىپ ونىڭ بيىلعى اتالىپ جاتقان تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنا دەگەن قانشالىقتى اقجۇرەكتىلىگىنە دەگەن باعانى وزدەرىڭىز بەرەسىزدەر.
تجمك بۇلىگىنە قازاقستاندا قارسى بولعان بىردەن ءبىر ساياسي-قوعامدىق كۇش - ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى بولعانى بەلگىلى. ونى ب.دارىمبەت تە ايتىپ وتىر. وسى وقيعاعا قاتىستى مەندە ءبىر قۇجات جەكە ارحيۆىمدە ساقتاۋلى. ول - 1991 جىلى 20-21 تامىز كۇندەرى قىزىلوردا قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭىندا وبلىستىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ تاراتقان قازاقشا، ورىسشا ۇنپاراقتارى. «ازاتتىڭ» بۇل اكتسياسى جايلى قىزىلوردا وبلىستىق «پۋت لەنينا» گازەتى 23 تامىز كۇنگى سانىندا جازدى. ۇنپاراقتا بىلاي دەپ جازىلعان بولاتىن:
«ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ وبلىستىق بولىمشەسى، ەلىمىز ءۇشىن وسى ءبىر تاعدىرلى كەزەڭدە ازاماتتاردى زاڭدى سايلانعان حالىق وكىمەتى ينستيتۋتتارىن قولداپ، قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋعا، رەسپۋبليكامىزدىڭ كونستيتۋتسياسى مەن مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسياسىنا ادالدىق تانىتۋعا شاقىرادى.
ەلىمىزدىڭ كەيبىر ايماقتارىندا جاڭا ورتالىق ۇكىمەتكە ازاماتتىق باعىنباۋشىلىق باستالىپ كەتتى. ءبىز ولاردى قولدايمىز، سەبەبى زاڭدى تۇردە سايلانعان كسرو پرەزيدەنتى ءوز قىزمەتىن ورىنداۋعا قايتىپ كەلۋى ءتيىس. قاندايدا ءبىر بولماسىن كونستيتۋتسياعا قارسى قيمىلدار دەموكراتيانىڭ ىرگەسىن شايقالتۋعا، ادامنىڭ جەكە حۇقىنا نۇقسان كەلتىرۋگە، بولجاۋعا بولمايتىن جاعدايلارعا اكەلىپ سوقتىرۋى مۇمكىن. ءدال قازىرگى ساتتە، ديكتاتۋرا مەن رەاكتسيانىڭ شابۋىل قاتەرى، دەموكراتيالىق پروتسەستەردىڭ تۇقىرتىلىپ، ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ جاڭا بالاۋسا جاپىراقتارى تۇنشىقتىرىلۋ قاۋپى باستالدى. سوندىقتان دا ءبىز شۇعىل تۇردە كسرو حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس سەزىن، قازاقستان پارلامەنتىنىڭ توتەنشە سەسسياسىن شاقىرىپ، 19 تامىزدا بولعان وقيعاعا ءادىل باعا بەرۋىن تالاپ ەتەمىز.
ديكتاتۋراعا - جول جوق! زاڭدى سايلانعان ۇكىمەتتى قولدايمىز!
قىزىلوردا وبلىستىق «ازات» قوزعالىسى، 20 تامىز 1991 ج.
سول كەزدەگى بالاۋسا دەموكراتيانىڭ باستاۋشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان «ازات» قوزعالىسى، سول كەزدەگى نازارباەۆ باسقارعان كومپارتيالىق بيلىككە ىمىراسىز قارسىلىقتا بولا وتىرىپ، ەل باسىنا قاتەر تونگەن كەزدە قازاقستان پرەزيدەنتىن قولداعان بىردەن ءبىر ساياسي كۇش بولدى. قازاقستان جۇرتشىلىعىن ەلدى، زاڭدى، قورعاۋعا، ونىڭ زاڭدى باسشىسى نازارباەۆتى قولداۋعا، پرەزيدەنتتىڭ قاسىنا توپتاسۋعا شاقىردى.
سول كەزدەگى پرەزيدەنت باستاعان ەل كوممۋنيستەرىنىڭ تامىز وقيعاسى جايلى بۇگىنگى كۇنى اۋىز تولتىرىپ ايتار اڭگىمەسى بار ما؟ جوق. ولاردىڭ ارقاشان بۇل وقيعا جايلى ۇندەمەي قالاتىنى دا سودان بولار. ولار تامىز بۇلىگى كەزىندە قايدا بولدى، كىمدى قولدادى، بارريكادانىڭ قاي جاعىندا بولدى؟ بۇل سۇراققا جاۋاپتى تاريحتىڭ ءوزى بەرەر.
1991 جىلعى تامىز بۇلىگى سول كەزدەگى كومپارتيا مەن ونىڭ باسشىلىعىنىڭ قارا تاڭباسى، كەتپەس داعى. ولار ءۇشىن تامىز بۇلىكشىلەرى جەڭىسكە جەتكەنى دۇرىس ەدى، بىراق ولاي بولمادى. ەندى ولار جان پيدالىق ەڭبەكپەن، تەرمەن، قانمەن كەلگەن تاۋەلسىزدىك جايلى اڭگىمەنى كوپ ايتادى...
ساعات ءجۇسىپ
