زيرا ناۋرىزباەۆا. جەتى شەلپەك
اسا ءدىندار جانۇيادان شىققان مەنىڭ ءبىر قۇربىم (كەدەي بولسا دا، ونىڭ اتاسى مەككەگە قاجىلىقپەن ءۇش رەت جاياۋ بارىپ كەلگەن), بوزبالا ۇلىن اراپ ءتىلىنىڭ ۇيىرمەسىنە اپارىپ ءجۇردى... بىرنەشە ساباقتان سوڭ ۇلى ونى «اعارتا» باستادى: جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، و دۇنيەلىك جاندى ەسكە الۋ مۇسىلماندىققا جاتپايدى ەكەن. ول پۇتشىلدىق ءراسىمى، ونى ۇستانۋ ناعىز مۇسىلمانعا جات، وندايدان باس تارتۋ كەرەك... دەگەندەي.
شەلپەك ءپىسىرۋدى ماعان اجەم ۇيرەتكەن. قامىردى يلەۋدەن بۇرىن ءراسىم جولىمەن تازارۋ كەرەك، نيەتىڭدى باعىشتاپ، و دۇنيەلىك تۋىستاردىڭ قايىرىمىن ەسكە الا وتىرىپ، ىسكە كىرىسۋ قاجەتتىگىن بويىما ءسىڭىردى. ءوزى يلەنگەن قامىردى وي مەن سەزىمدى تازا ۇستاي وتىرىپ، باسقاعا الاڭداماي جاياتىن. جايما قامىردى قىزعان توڭمايعا سالعان سايىن «ءبىسسىمىللاسىن» ايتۋدان تانبايتىن، مارقۇم. كۇبىرلەپ تۇرىپ، اتالارىنىڭ ءبىرىن ەسكە الىپ، جاراتقاننان وعان مەيىرىم مەن شاپاعات تىلەيتىن. سوڭعى جايمانى سالاردا اللادان اتالماعان اتا-باباسى مەن و دۇنيەلىك بار قازاق ءۇشىن، جالپى مۇسىلمان قاۋىم ءۇشىن مەيىرىم-شاپاعات سۇراۋدى مەن دە ۇيرەندىم. وسىلايشا ىزگى نيەتپەن پىسكەن جەتى نانعا ارنايى دۇعا وقىلىپ بارىپ، اۋىز سالامىز دا «تيە بەرسىن» ايتۋدى تاعى ۇمىتپايمىز. بۇل جەردە ەرتەدەن كەلە جاتقان مىناداي سەنىم بار: ءتىرى ادام شەلپەك جەسە، قايتقان جاندار ناننىڭ، شىجىعان توڭمايدىڭ يىسىنەن قۋات الادى دەپ ەسەپتەلەدى. سول سەبەپتى بولار، بۇل جورالعى ءبىر جاعىنان «يiس شىعارۋ» دەپ تە اتالاتىن، اجەم شەلپەك پىسىرەردە سولاي دەيتىن.
اسا ءدىندار جانۇيادان شىققان مەنىڭ ءبىر قۇربىم (كەدەي بولسا دا، ونىڭ اتاسى مەككەگە قاجىلىقپەن ءۇش رەت جاياۋ بارىپ كەلگەن), بوزبالا ۇلىن اراپ ءتىلىنىڭ ۇيىرمەسىنە اپارىپ ءجۇردى... بىرنەشە ساباقتان سوڭ ۇلى ونى «اعارتا» باستادى: جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، و دۇنيەلىك جاندى ەسكە الۋ مۇسىلماندىققا جاتپايدى ەكەن. ول پۇتشىلدىق ءراسىمى، ونى ۇستانۋ ناعىز مۇسىلمانعا جات، وندايدان باس تارتۋ كەرەك... دەگەندەي.
شەلپەك ءپىسىرۋدى ماعان اجەم ۇيرەتكەن. قامىردى يلەۋدەن بۇرىن ءراسىم جولىمەن تازارۋ كەرەك، نيەتىڭدى باعىشتاپ، و دۇنيەلىك تۋىستاردىڭ قايىرىمىن ەسكە الا وتىرىپ، ىسكە كىرىسۋ قاجەتتىگىن بويىما ءسىڭىردى. ءوزى يلەنگەن قامىردى وي مەن سەزىمدى تازا ۇستاي وتىرىپ، باسقاعا الاڭداماي جاياتىن. جايما قامىردى قىزعان توڭمايعا سالعان سايىن «ءبىسسىمىللاسىن» ايتۋدان تانبايتىن، مارقۇم. كۇبىرلەپ تۇرىپ، اتالارىنىڭ ءبىرىن ەسكە الىپ، جاراتقاننان وعان مەيىرىم مەن شاپاعات تىلەيتىن. سوڭعى جايمانى سالاردا اللادان اتالماعان اتا-باباسى مەن و دۇنيەلىك بار قازاق ءۇشىن، جالپى مۇسىلمان قاۋىم ءۇشىن مەيىرىم-شاپاعات سۇراۋدى مەن دە ۇيرەندىم. وسىلايشا ىزگى نيەتپەن پىسكەن جەتى نانعا ارنايى دۇعا وقىلىپ بارىپ، اۋىز سالامىز دا «تيە بەرسىن» ايتۋدى تاعى ۇمىتپايمىز. بۇل جەردە ەرتەدەن كەلە جاتقان مىناداي سەنىم بار: ءتىرى ادام شەلپەك جەسە، قايتقان جاندار ناننىڭ، شىجىعان توڭمايدىڭ يىسىنەن قۋات الادى دەپ ەسەپتەلەدى. سول سەبەپتى بولار، بۇل جورالعى ءبىر جاعىنان «يiس شىعارۋ» دەپ تە اتالاتىن، اجەم شەلپەك پىسىرەردە سولاي دەيتىن.
1991 جىلى داعدارىستان جارتى جىل بويى ايلىق تولەنبەيتىن، كارتوچكامەن عانا جۇرتقا شوكىمدەپ ازىق ۇلەستىرگەن زامان بولدى، ونىڭ ءوزى بىردە بار، بىردە جوق ەدى. سول جىلى جەلتوقسان ايىندا قايتقان نەمەرە اعامنىڭ جىلدىق ساداقاسىنا شەلپەك پىسىرەتىن ۇيىمىزدە توڭماي بولماي قالدى. سالىم سۋعا كەتكەن مەن اجەمنەن: «اجە ناندى تاندىرعا (دۋحوۆكا) پىسىرسەم، ارۋاقتارعا تيە مە؟» دەپ سۇرادىم. كوزى جاساۋراعان اجەم: «ارينە، اينالايىن. نيەتىڭ تازا بولسا، بولدى عوي. ەڭ باستىسى سول، قۇلىنىم!» ون كۇننەن سوڭ ونىڭ ءوزى دە و دۇنيەگە اتتاندى. جانازاعا كەلگەن تۋىستارىمىز، قۇربىلار، كورشىلەر، جۇمىستاستار،- جاعدايدى ايتقىزباي-اق ۇقتى، بىرەۋى جارتى قوراپ مارگارين، بىرەۋى ىدىس تۇبىندەگى مايدىڭ قالعانىن، ەندى ءبىرى شىجعىرىلعان توڭماي دەيسىڭ بە، ايتەۋىر، الگى مايشەلپەك پىسىرۋگە دەگەن تاپشىلىقپەن كۇرەسىپ، ءبارى مۇسىلماندىعىن كورسەتىپ جاتتى. مۇنداي ءراسىم، ءتىپتى ورىستاندى دەگەن قازاق وتباسىلاردىڭ وزىندە جاسالاتىن. بۇل ءراسىم - ءاربىر قازاق ايەلى ءۇشىن وزدەرىنە قىمباتتى جاندارىنىڭ جولىنا باعىشتار دۇعامەن بىردەي ءداستۇر عوي.
ءيا، جاسىراتىن نەسى بار، بۇل راسىمگە اراپتاردىڭ قاتىسى جوق. ونىڭ تامىرى تۇركى حالىقتارىنىڭ مۇسىلمانعا دەيىنگى داۋىرىندە جاتىر. سوندا دا ونىڭ اۋەلگى جارقىن دا بيىك نىشانى ءالى كۇنگە اپ-ايقىن. ءبىر بىرىنە بەتتەستىرىلگەن جەتى شەلپەك، اسپاننىڭ جەتى قاباتىن بولماسا قۇراندا ايتىلاتىن جەتى قات جۇماقتى بەينەلەيدى. اللانىڭ ءبىر اتى دا - جەتى كوكتىڭ يەسى. راس، رۋحتىڭ يىسپەن قورەكتەنەتىنى تۋراسىندا كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. بارلىق تىلدەردە دە «رۋح» ۇعىمى «اۋا»، «جەل»، «دەم»، «ءيىس» سوزدەرىمەن بايلانىستا. ءحىح عاسىرداعى ورىس اقىنى: «ورىس رۋحى قايدا بولسا، سول جەردىڭ رۋس ءيىسى اڭقيدى» دەسە، قازاقتار ءالى كۇنگە «قازاقى رۋح» ۇعىمىن «ءيىسى قازاق» دەپ جاتادى.
ارينە، ءدىني كوزقاراس تۇرعىسىنان و دۇنيەلىك جانداردىڭ قورەكتەنۋى جونىندەگى يدەيا كۇنا بولۋ ىقتيمال، ويتكەنى، ارۋاقتارعا دەگەن ساداقانى ينتەرپرەتاتسيالاساق، وندا قۇرباندىق تەك قانا جاراتقانعا باعىشتالۋى كەرەك قوي. بىراق بۇل ءراسىم مۇسىلماندىق رۋحقا سىڭىسكەلى قاشان؟! ول مازمۇن تەك قانا «ءبىسسىمىللا» سوزىندە عانا ەمەس، اللادان تىلەپ، قۇران سۇرەلەرىن وقىپ باعىشتاۋدا عوي. ءراسىمنىڭ ءمانى تۋىستارىنان، ۇرپاعىنان تيەتىن قورەكتە عانا ەمەس، ولار ءۇشىن جاراتقانعا قۇلدىق ۇرىپ، باعىشتالاتىن دۇعا ارقىلى دا قولداۋ تابادى ەمەس پە.
ءيىس پەن دۇعا - ءبىر بىرىنە قارسى نارسەلەر دە ەمەس. پايعامباردىڭ ءوزى جۇرتقا ءمالىم ۋاجىندە ءيىستىڭ جاننىڭ بيىككە، كەمەلدەنۋگە قۇشتار ەتەرلىك سەزىمىن وياتارىن مەڭزەيتىنى بار: «ءيىس پەن ايەل مەن ءۇشىن اسا قۇندى جانە دە مەنىڭ جانارىمدى سالقىن تارتقىزاتىن دۇعا عانا» دەيدى. ارينە، پايعامبار ۇناتاتىن جۇپار ءيىس پەن قويدىڭ توڭماي ءيىسىن سالىستىرۋعا بولماس. الايدا، قۇربان قوي - كوپتەگەن داستۇرلەرگە ءتان قۇرباندىق جانۋار ەكەنى بەلگىلى. قاشاعان جىراۋدىڭ بايقاتاتىنى بار عوي: «قوي بىزگە جۇماقتان كەلگەن جانۋار». قوي مايى جاعىلاتىن شىراق تا، ءزايتۇن مايى تولتىرىلعان شىراعدان دا، قۇرانداعى باتاعا باعىشتالاتىن نارسەلەر - ورتاق نىشاننىڭ ايىرماسى تەك قانا گەوگرافيالىق ءارى ۇلتتىق نۇسقالارىندا عانا.
«جەتى نان» ءراسىمى - ەجەلگى ءداستۇردىڭ ساقتالىپ قالعان ءۇزىندىسى، ول تۋراسىندا بىلاي دەلىنگەن: «بارلىق حالىق ءۇشىن تابىنۋ ءراسىمىن قالىپتادىق، ولار سونىمەن تاعزىم ەتەدى».(قۇران، 22-66 سۇرە). بالكىم، ول ءراسىمنىڭ ءمانىن اشىپ ءارى ءتۇسىندىرۋ كەرەك بولار، بىراق ونداي جورالعىنىڭ اراپتاردا بولماعاندىعىنا جانە جوق بولعاندىقتان پايعامباردىڭ قۇزىرىنان تىس رەتىندە قاراپ جويۋ... يسلامنىڭ باستى ەكى مەرەكەسىنىڭ ءبىرى - قۇربان-ايت ابرام-يبراحيمنىڭ قۇرباندىققا دايارلاعان ءوز بالاسىن جاراتقاننىڭ قويمەن الماستىرۋى ارقىلى، ول بالانىڭ قۇربان بولۋىن قالامايتىنىن ءبىلدىردى عوي. ال، ەندەشە ونىڭ قۇرباندىققا اتا-بابانى ەسكەرۋدى، تاريح، مادەنيەت، ءداستۇردى قۇربان ەتۋدى دە قالايدى دەپ ويلايسىز با؟
اۋدارعان - سەرگەك ەرسايىن
تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «اۋەلگى يسلام - جىراۋلار مۇراسىنداعى تاڭىرلىك پەن ۇلتتىق يدەيا نەمەسە «پۇتشىلدىق» جورالعى «جەتى شەلپەك» جونىندە بىرەر ءسوز»
