مەنەن كاپيتالدى ساقتاۋ جانە ونى كوبەيتۋ ماسەلەلەرى جونىندە ءجيى سۇرايدى. ادامداردىڭ كوبى قانداي دا ءبىر جولدارمەن اقشا تابا الادى. بىراق قازاقستاندا تاپقان اقشانى ساقتاۋ جانە كوبەيتۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى بولىپ وتىر. بۇل، راسىندا دا، ۇلكەن ماسەلە. بۇل ماسەلەنىڭ شەشىلۋى ۇلتىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى مەن زەينەتىمىزدى قامتاماسىز ەتىلۋىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. بىزدەگى زەيناتاقى جۇيەسىنىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن جانە بولاشاق زەينەتكەرلەر اقشاسىنىڭ قالاي باسقارىلاتىنىن قاراستىراتىن بولساق، ولار ومىرلەرىنىڭ سوڭىندا وزدەرى جيناعان اقشانىڭ ءبارىن الا المايتىنى انىق بولادى. زەيناتاقى جيناقتارىنىڭ كوبەيۋى تۋرالى ايتپاي-اق قويايىق.

اقش ۇلتتىق قارجىلىق ءبىلىم بەرۋ قورى (NEFE) بالاباقشا تاربيەشىلەرىنەن باستاپ 12-سىنىپ مۇعالىمدەرىنە دەيىنگى وقىتۋشىلاردىڭ بارىنەن ساۋالاما العان. سولاردىڭ 90%-ى ستۋدەنتتەر قارجىلىق ءبىلىم بەرۋ كۋرستارىنان ءوتۋى نەمەسە ورتا مەكتەپتى بىتىرەر كەزدە وسى ءپان بويىنشا ەمتيحان تاپسىرۋى ءتيىس دەپ ايتقان. بۇل جالپى حالقىنىڭ 50%-ى ينۆەستور، ال قور نارىعى الەمدەگى ەڭ ۇزدىك ەل سانالاتىن امەريكا تۇرعىندارى تۋرالى ايتىلىپ وتىر. ال ءبىز تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟

قارجىلىق ساۋاتتىلىق دەگەنىمىز – اقشا تابۋ دەگەن ءسوز ەمەس. اقشانى جۇمىس ىستەپ تابۋ كەرەك. قارجىلىق ساۋاتتىلىق دەگەنىمىز – بۇرىن تاپقان جانە قازىر تاۋىپ جاتقان اقشانى باسقارۋ دەگەن ءسوز. ءسىز «90-شى، 2000 جىلداردا مىنانشا اقشام بار ەدى... پالەنباي مىڭ تاپقان ەدىم...» دەگەن سەكىلدى سوزدەردى ءجيى ەستيتىن شىعارسىز؟ ال قازىر شە؟ مۇنداي ادامدار قازىر جالاقىعا ءومىر ءسۇرىپ، جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ وتكەن كۇندەردى ەسكە الۋمەن ءومىر سۇرەدى. «بۇرىنعى ميلليونەرلەر». ونىڭ ۇستىنە، 90-شى جىلدارى ءتاۋىر اقشا تاۋىپ، ونىسىن ساقتاپ، كوبەيتە العانداردىڭ پايىزى ۋاقىت وتە كەلە اقشاسى بولماي قالعاندارعا قاراعاندا بىرنەشەسە ەسە از. قارتتىق جاقىنداپ قالدى، ال ءبىزدىڭ بجزق-نان، وكىنىشكە قاراي، ءۇمىت جوق.
مىنە، سوندىقتان دا، اقش-تا قارجىلىق ساۋاتتىلىق ماسەلەلەرى قىزۋ تالقىلانادى. امەريكا اقىلدى ءارى باي قوعام بولعىسى كەلەدى. تاپ وسى قارجىلىق ساۋاتتىلىق ارقىلى ميلليونداعان قاراپايىم امەريكالىقتىڭ داۋلەتى ارتادى.
قارجىلىق ساۋاتى بار كەز كەلگەن قازاقستاندىق، ءوزىنىڭ ومىرلىك بەلسەندى كەزەڭىندەگى كىرىسىنە سايكەس، بەلگىلى ءبىر جاسقا دەيىن «جەكە بايلىعىن» جيناي الادى جانە، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن تومەندەتپەستەن، جينالعان اقشانىڭ پايىزىمەن ءومىر سۇرە الادى.
ەرتەگى سياقتى ما؟ ولاي ەمەس.
مىنە، كۇردەلى پايىز ەففەكتىسىنىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىنىڭ مىسالى.

1996 جىلى وزەولا ماككارتي بيلل كلينتوننىڭ قولىنان مەملەكەتتىك سىيلىق الدى. سودان شامالى ۋاقىت بۇرىن، سول جىلى، وعان ميسسيسيپي شتاتىندا وليمپيادا الاۋىن الىپ ءجۇرۋ قۇقىعى بەرىلدى. وزەولا ماككارتي 1908 جىلى اقش-تا دۇنيەگە كەلگەن. التىنشى سىنىپتا ول كىر جۋاتىن جەردە اقشا تاۋىپ كۇنەلتۋ ءۇشىن مەكتەپتى تاستاۋعا ءماجبۇر بولدى. ول بالا كەزدەن باستاپ كۇن سايىن تاپقان اقشاسىنىڭ بىرنەشە دوللارىن ءميسسيسيپيدىڭ تۇڭعىش ۇلتتىق بانكىنە اكەلەتىن.

ءبىر ايدا 100 دوللارعا جۋىقتادى. وسىلايشا جىلدار ءوتتى.
بىردە بانك قىزمەتكەرى ەگدە جاستاعى ميسس ماككارتيدەن شوتىندا قانشا اقشا بار ەكەنىن سۇرايدى. وزەولا، شىنىمەن دە، بىلگەن جوق. سويتسە، 75 جىل بويى ونىڭ شوتىنا 500 000 دوللاردان استام اقشا جينالىپ قالىپتى.

بانكير وعان وسىنشاما اقشامەن مۇلدەم جۇمىس ىستەمەي-اق قويۋعا بولاتىنىن ايتقاندا، ول جۇمىس ىستەۋگە ابدەن ۇيرەنىپ قالعانىن، ازعا قاناعات ەتەتىنىن جانە اقشانىڭ قاجەت ەمەس ەكەنىن ايتتى. اقشانىڭ جايى نە بولادى دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ميسس ماككارتي وننان ءبىر بولىگىن جەرگىلىكتى شىركەۋگە، 30%-ىن تۋىستارىنا، ال قالعان بولىگىن جاعدايى تومەن وتباسىلاردان شىققان قاراناسىلدى تالانتتى بالالارعا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن سونداعى ۋنيۆەرسيتەتكە بەردى.
وسى اقشاعا 1995 جىلى وڭتۇستىك ميسسيسيپي ۋنيۆەرسيتەتى وزەولا ماككارتي اتىنداعى قور اشتى. بۇل حابار بۇكىل امەريكاعا تاراپ، امەريكانىڭ جەر-جەرىنەن كەلگەن دەمەۋشىلەر كەدەي وتباسىنان شىققان بالالاردى وقىتۋعا كومەكتەسەتىن قورعا اقشا اۋدارا باستادى. ميسس ماككارتي 75 جىل بويى جالپى سوماسى 90 000 اقش دوللارىن (جىلىنا 1200 دوللار) ينۆەستيتسيالاعان. بىراق كۇردەلى پايىز (شامامەن، جىلىنا 4%) بەن ۇزاق مەرزىمدى ينۆەستيتسيانىڭ ارقاسىندا، كاپيتالدىڭ جالپى سوماسى 500 000 دوللاردان دا اسادى. ونىڭ 400 000 دوللارى – تازا تابىس.

مىنەكي، بۇل – كۇردەلى پايىزدىڭ عاجايىبى!
قارجىلىق تۇرعىدان ساۋاتتى ءارى ءپاسسيۆتى پورتفەلدى ينۆەستيتسيالاۋ قاعيدالارىن ۇيرەنە وتىرىپ، قازاقستاندىقتار اعىمداعى كىرىستەرىنىڭ ءبىر بولىگىن ينۆەستيتسيالاي الادى جانە جىلىنا 10%-عا دەيىن پايدا كورۋى، اقىر-اياعىندا، 15-20 جىلدان كەيىن قارجىلىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ، كاپيتالدان ءپاسسيۆتى كىرىس الادى دا، باي ادامعا اينالادى.

سوندىقتان دا، دوستار، العان بىلىمدەرىڭىز سىزدەرگە تەك اقشا تابۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن، ال اقشانى ساقتاپ، ونى كوبەيتۋگە تەك قارجىلىق ساۋاتتىلىق قانا كومەكتەسەتىنىن ۇمىتپاڭىزدار.

مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz