رولدىك كەيىپكەر، رولدىك پەرسوناج، رولدىك ويىندار - پوەتيكالىق نارراتولوگيانىڭ شەڭبەرىندە قاراستىرىلاتىن كوركەمدىك تاسىلدەر. ءسوز ونەرى تەكتەرىندە ەڭ سۋبەكتيۆتى دەپ سانالاتىن ليريكا جانرىنداعى شىعارمانىڭ باياندالۋ ءتۇرى، اۆتور بەينەسىنىڭ كورىنىسى، ليريكالىق قاھارماننىڭ بايانداۋ رەتى اۆتوردىڭ شىعارماشىلىق شەبەرلىگىندەگى كوركەمدىك تاسىلدەردىڭ بايلىعىنا بايلانىستى دارالانىپ جاتادى.

رەاليستىك ادەبيەت تۋىپ، دامىپ، قالىپتاسا باستاعاننان، ورىس ادەبيەتىندە ن.ۆ.گوگول قالىپتاستىرعان «ناتۋرالدى مەكتەپ» كەيىن كەلە سىنشىل رەاليزمگە ۇلاسىپ، پروزاداعى سىنشىل رەاليزم قالىپتارى پوەزياعا، ونىڭ ىشىندە ليريكا جانرىنا دا اسەر ەتىپ، ەنە باستادى. ادەبيەتتە وسىنداي تەكارالىق، جانرارالىق بايلانىستار، ىقپال-اسەرلەر بولاتىنى زاڭدىلىق.

رولدىك كەيىپكەر، رولدىك پەرسوناج، رولدىك ويىندار - پوەتيكالىق نارراتولوگيانىڭ شەڭبەرىندە قاراستىرىلاتىن كوركەمدىك تاسىلدەر. ءسوز ونەرى تەكتەرىندە ەڭ سۋبەكتيۆتى دەپ سانالاتىن ليريكا جانرىنداعى شىعارمانىڭ باياندالۋ ءتۇرى، اۆتور بەينەسىنىڭ كورىنىسى، ليريكالىق قاھارماننىڭ بايانداۋ رەتى اۆتوردىڭ شىعارماشىلىق شەبەرلىگىندەگى كوركەمدىك تاسىلدەردىڭ بايلىعىنا بايلانىستى دارالانىپ جاتادى.

رەاليستىك ادەبيەت تۋىپ، دامىپ، قالىپتاسا باستاعاننان، ورىس ادەبيەتىندە ن.ۆ.گوگول قالىپتاستىرعان «ناتۋرالدى مەكتەپ» كەيىن كەلە سىنشىل رەاليزمگە ۇلاسىپ، پروزاداعى سىنشىل رەاليزم قالىپتارى پوەزياعا، ونىڭ ىشىندە ليريكا جانرىنا دا اسەر ەتىپ، ەنە باستادى. ادەبيەتتە وسىنداي تەكارالىق، جانرارالىق بايلانىستار، ىقپال-اسەرلەر بولاتىنى زاڭدىلىق.

ابايدىڭ 1880 جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ جازا باستاعان ولەڭدەرى، ۋاقىت وزعان سايىن يدەيالىق، مازمۇندىق، پىشىندىك تۇرعىدان دا سالماعى اۋىرلاپ، كوتەرەر جۇگى مەن ايتار ويى تەرەڭدەي تۇسكەنى بەلگىلى. اقىن رەاليستىك ادەبيەت باعىتىمەن قوعام دەرتىن، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى وتكىر ايتۋدى قولعا الا باستادى.  «اباي - قوعامشىل اقىن. ءاربىر قوعامشىل اقىن - ەڭ الدىمەن - ۇگىتشى. ءوزى سەنگەن يدەيانى شىعارماسى ارقىلى ۇگىتتەمەيتىن قوعامشىل اقىن بولمايدى»[1, 152]،- دەپ اكادەميك س.مۇقانوۆ باعا بەرگەندەي، قازاق قوعامىنىڭ ءبۇتىن بولمىسىن، تىرشىلىك-تىنىسىن ساناسىنان قالت جىبەرمەگەن اقىن ءوز ولەڭدەرى ارقىلى قوعامداعى ورىن الىپ وتىرعان كەلەڭسىزدىكتەرمەن بىتىسپەس كۇرەس جۇرگىزەدى. اباي ەلدەگى ناداندىقپەن قولىنا قارۋ الىپ كۇرەسپەسە دە، ودان مىڭداعان ەسە ءتيىمدى دەپ تانىعان قالام ارقىلى كۇرەسكە شىعادى. سول «قالام كۇرەستە» اقىن ءتۇرلى امال-تاسىلدەردى قولدانادى. عالىم ا.نۇرقاتوۆ اتاپ وتكەندەي وسى كۇرەستە: «اباي عيبراتشى بوپ تا، ۇكىمشى بوپ تا، ەڭ جاقىن سىرلاسىڭ مەن قيماس دوسىڭ بوپ تا، زۇلمات اتاۋلىنى، كەساپات اتاۋلىنى ايىپتاپ، زامان مەن قوعامدى، ادامدى ايىقتىرۋشى، ساۋىقتىرۋشى بوپ تا سويلەيدى» [2, 309]. ءوز ولەڭدەرىندە ويىن جەتكىزۋدىڭ ءتۇرلى امالدارىن پايدالانعان اقىن، كوپ جاعدايدا ورىن الاتىن «ۇگىتشى»، «ۇكىمشى» «اقىلمان»، «ايىرتىرۋشى»، «ساۋىقتىرۋشى» بەينەسىنەن الاستاپ، اۆتور ماسكاسى، رولدىك كەيىپكەرلەردى ويناتۋ كوركەمدىك ءتاسىلىن قولداناتىن تۇستارى دا كەزدەسەدى.

اقىننىڭ ءوز ولەڭدەرىندە رولدىك كەيىپكەر ويىنىڭ پايدالانۋى ورىستىڭ سىنشىل ادەبيەتىنەن، سىنشىل رەاليزمىنەن العان اسەرىنەن، ونىڭ ىشىندە گوگول مەكتەبىنىڭ شاكىرتى سالتىكوۆ-ششەدرين، نەكراسوۆ پوەزياسىنان تۋىنداعان دەگەن پىكىردى قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ كوريفەيلەرى م.اۋەزوۆ [3]، س.مۇقانوۆ [1]، م.س.سيلچەنكو [4]،  ا.نۇرقاتوۆ [2]، ز.احمەتوۆ [5]، ءا.دەربىسالين [6]، ت.نۇرتازين [7] سىندى عالىمدار ايتىپ وتكەن بولاتىن.

عالىم ب.و.كورمان پوەتيكالىق نارراتولوگيادا قولدانىلاتىن مىناداي نەگىزگى ليريكالىق تاسىلدەردى ايتىپ وتەدى: «منوگوەلەمەنتنايا ليريچەسكايا سيستەما، ۆ كوتوروي اۆتورسكوە سوزنانيە ۆىراجاەتسيا چەرەز ۆىبور، سوچەتانيە ي سووتنەسەننوست نەسكولكيح ليريچەسكيح فورم.

ەلەمەنتامي ليريكي نەكراسوۆا ياۆليايۋتسيا:

1)    ستيحوتۆورەنيا، وبەدينياەمىە وبرازوم  پوۆەستۆوۆاتەليا;

2)     ستيحوتۆورەنيا، وبەدينياەمىە وبرازوم  ليريچەسكوگو گەرويا;

3)    ستيحوتۆورەنيا، وبەدينياەمىە وبرازامي گەروەۆ رولەۆوي ليريكي (گەروي رولەۆوي ليريكي بليزوك ك راسسكازچيكۋ ۆ تاكيح ەپيچەسكيح پرويزۆەدەنياح، گدە راسسكازچيك ياۆلياەتسيا ودنوۆرەمەننو گەروەم)» [8, 78 ].

رولدىك كەيىپكەر ءتاسىلى كوپ جاعدايدا سىنشىل رەاليزمدە، قوعامنىڭ قات-قابات، قالتارىستى، كۇردەلى ماسەلەلەرىن اشىپ ايتۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ولەڭىن تىكەلەي «مەن» ارقىلى، نە ليريكالىق قاھارمان بەينەسى ارقىلى جەتكىزىپ وتىرعان اۆتور رولدىك ويىندا باسقا كەيىپكەردى ورتاعا شىعارىپ، ونى ءوز اتىنان سويلەتۋ ارقىلى جاڭا كوركەمدىك ساتىعا جەتۋگە تالاپتانادى. بۇل تۇرعىدا اكادەميك ز.احمەتوۆتىڭ ويلارى ماسەلەنىڭ توركىنىن اشىپ بەرەتىندەي: «اقىن ءوزىنىڭ وي-سەزىمىن بارلىق ولەڭدە بىركەلكى ءوز اتىنان تۋرا ايتپاي، كەيدە كەيىپكەردىڭ، ياعني، ءوزى سيپاتتاپ وتىرعان باسقا بىرەۋدىڭ سويلەۋى - مونولوگى ارقىلى، نەمەسە، بىرەۋدى مىنەزدەۋ ارقىلى جەتكىزۋى دە كەزدەسىپ وتىرادى. اقىن، اۆتور ويىن ءوز اتىنان ايتقاننىڭ وزىندە دە، ءار ءتۇرلى بايانداۋ، سۋرەتتەۋ تاسىلدەرىن قولدانا الادى. اقىن بەينەسى ءار ولەڭدە ءار قىرىنان، ءار ءتۇرلى كوركەمدىك تاسىلدەر ارقىلى كورىنىس تابادى»  [5, 34].

رولدىك كەيىپكەر پايدالانىلعان كەزدە، ليريكالىق قاھارمان ورنى جاسىرىنىپ تۇرادى. اۆتورلىق ديسكۋرستىڭ اۆتورلىق سانا، اۆتورلىق كونتسەپتسيا سىندى كومپونەنتتەرى جۇزەگە اسادى. رولدىك كەيىپكەردى پايدالانۋ ارقىلى اۆتور ءوزىنىڭ نەگىزگى ايتقىسى كەلگەن ويىن جەتكىزىپ، شىعارمانىڭ ءون-بويى ارقىلى اۆتوردىڭ ماقساتى تۇسىنىكتى بولىپ تۇرادى. جاعىمسىز كەيىپكەردى، بەينەنى، نە تۇتاس العانداعى الەۋمەت دەرتىن جاعىمدى ليريكالىق قاھارماننىڭ، نە تىكەلەي اۆتوردىڭ ءوزىنىڭ اۋزىمەن سۋرەتتەگەننەن، سول جاعىمسىزدىڭ ءوزىن سويلەتۋ ءادىسى نانىمدى، ۇتىمدى، اسەرلى شىعادى جانە وقىرمانعا، قابىلداۋشىعا كاتارسيستىك، اۆتوتەراپەۆتىك تولعانىس تارتۋ ەتەدى.

«سۋششنوست رولەۆوي ليريكي زاكليۋچاەتسيا ۆ توم، چتو اۆتور ۆ نەي ۆىستۋپاەت نە وت سۆوەگو ليتسا، ا وت ليتسا رازنىح گەروەۆ. زدەس يسپولزۋەتسيا ليريچەسكي سپوسوب وۆلادەنيا ەپيچەسكيم ماتەريالوم; اۆتور داەت سلوۆو گەرويام، ياۆنو وتليچنىم وت نەگو. ون پريسۋتستۆۋەت ۆ ستيحوتۆورەنياح، نو سكرىتو، كاك بى راستۆوريۆشيس ۆ سۆويح گەروياح، سليۆشيس س نيمي» [8, 80]،- دەپ عالىم ب.و.كورمان اۆتورلىق ديسكۋرستىڭ تەرەڭ قىرلارىن اشىپ كورسەتەدى. دەمەك، بەلگىلى ءبىر ولەڭدى جازۋ ءۇشىن اۆتور وتە كوپ دايىندالادى، الدىن-الا ستراتەگيا قۇرادى، سترۋكتۋراسىن جاسايدى. ولەڭدى قانداي پىشىندە جەتكىزۋدى دە ويلاستىرادى. رولدىك كەيىپكەر ءتاسىلىن پايدالانۋ ءۇشىن اۆتور رەجيسسەر سىندى سومدايتىن كەيىپكەرىنىڭ ءبۇتىن بولمىس تابيعاتىن جەتىك مەڭگەرۋى، ءبىلۋى قاجەت. ول اۆتوردان پسيحولوگ بولۋدى دا تالاپ ەتەدى. رولدىك كەيىپكەرلەردى ويناتۋعا كەز كەلگەن اقىننىڭ شابىتى پەن قارىمى، شەبەرلىگى، دارىنى جەتە بەرمەيتىنى انىق. بۇل ءتاسىل - ۇلى اقىنداردىڭ قولىنان عانا كەلەتىن  ءتاسىل.

ابايدىڭ 1888 جىلى جازىلعان دەلىنەتىن «بولىس بولدىم، مىنەكي» ولەڭى رولدىك كەيىپكەر ءتاسىلى پايدالانىلعان بىرەگەي شىعارما. اقىننىڭ وسى تاقىرىپتا رولدىك كەيىپكەردى سويلەتۋىندە دە ەرەكشە ءمان بار. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى قازاق قوعامى ءۇشىن دە ەڭ وزەكتى تاقىرىپ - بولىستىق تاقىرىبى بولعاندىعى انىق. اباي ءۇشىن دە بولىستىق، بولىس تاقىرىبى بوتەن تاقىرىپ ەمەس ەدى. 3 كەزەڭ بولىستىق قىزمەت اتقاردى دەلىنەتىن ابايدىڭ بولىستىق سايلاۋ جۇيەسى مەن بولىستىق قىزمەت قالتارىستارىن جاقىننان بىلگەندىگى جۇمباق ەمەس [9]. ءوزى دە ەل ىشىندەگى بولىستىقتىڭ اۋرە-سارساڭىنان تالاي شارشاعانى بار. كەيىنگى ۋاقىتتاردا جازعان قارا سوزدەرىندە دە بولىستىق، بولىستىق سايلاۋ تاقىرىبى جونىندەگى ءوز پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن، ءوزى ساراپتاپ شىعارعان بولىستىق سايلاۋ جونىندەگى جوباسىندا دا ورتاعا سالاتىن تۇستارى بار. بولىس بەينەسىن سومداۋ بارىسىندا اۆتور نەگە جاعىمدى، ەل قامىن ويلاعان بولىستىڭ بەينەسىن سومداۋدى ويلامادى دەگەن سۇراق تۋىندايدى. قوعامشىل اقىن ەل ءىشىن، بيلىكتىڭ جاي-كۇيىن جاقسى ءبىلدى. وعان اكەسى قۇنانبايدىڭ قالاۋىمەن ەل ماسەلەلەرىنە ەرتە ارالاسۋىنىڭ دا سەپتىگى تيگەن بولار. ابايدىڭ ءومىر سۇرگەن كەڭىستىگىندە ءوز ءبىلىم-پاراساتىمەن، ىسكەرلىگىمەن بولىستىققا سايلانىپ، قىزمەت بابىندا ادال جولدان تايقىماي ەلگە قىزمەت ەتۋدى ويلايتىن جان سيرەك بولاتىن. وتارشىلداردىڭ اككى ساياساتىنان تۋىنداعان بولەكتەپ بيلەۋدىڭ قۇرالىنا اينالعان قازاق ەلى، قازاق اتقامىنەرلەرى پسيحولوگياسى ەتنودەفورماتسياعا ۇشىراپ جاتقان كەزەڭ بولاتىن. اقىن بۇل جاعىمسىز تەندەنتسيانى كورە ءبىلدى، ەلدىڭ ەستى ازاماتتارىن بۇل ۇردىستەن توقتاتۋ ءۇشىن وعان قارسى كۇرەستىڭ جاڭا فورماسىن، ەل بۇتىندىگى مەن وركەنيەتى الدىندا ەش قاۋقارى جوق - بولىس بەينەسىن سومداۋدى جانە ونى ءوزىن سويلەتە وتىرىپ سيپاتتاۋدى قولعا الادى.

بولىس بولدىم، مىنەكي،

بار مالىمدى شىعىنداپ.

تۇيەدە قوم، اتتا ماي،

قالمادى ەلگە تىعىنداپ.

سۇيتسە داعى ەلىمدى

ۇستاي المادىم مىعىمداپ [10, 102].

اقىن سومداعان بولىس بەينەسىنەن، اۆتور اۋزىنا ءسوز سالىپ بەرگەن رولدىك كەيىپكەردىڭ ايتقان ءاربىر تارماعىنان ۇلكەن ءمان كورۋگە بولادى. ءاربىر ايتىلعان ءسوزدىڭ استارىندا ماعىنا، «پودتەكست» جاتىر. اقىن پوەتيكالىق سانامەن از سوزبەن كوپ ماعىنا بەرەدى، شۇبارتىپ ءتۇسىندىرىپ جاتپايدى. مىسقىل مەن ساتيرا سەرىك ەتە وتىرىپ، رەالدى ومىردەگى ورىن العان ءجايتتاردى قاز-قالپىندا ولەڭگە تۇسىرە سالعانداي اسەر قالدىرادى. ايتپەسە، «بار مالىمدى شىعىنداپ» دەگەن سويلەم ۇتىمدى قولدانىلماعاندا، قازاق قوعامىنداعى بولىس سايلاۋدىڭ جاي-كۇيى، ورىن العان پاراقورلىق، الداۋ-ارباۋ، ەكىجۇزدىلىك دەگەن ۇنامسىز ساپالار جەتە تۇسىنىكتى بولماس ەدى.

ءارى قاراي كەيىپكەرىمىزدى سويلەتە ءتۇسىپ، ەل بيلەۋ، ەل بيلىگىنە يە بولۋ جولدارىن، ايلالارىن تىزبەكتەتىپ، ادام جانىنىڭ بىلگىرى رەتىندە ءتۇرلى بەت-پەردەلەردى شەبەر قولداناتىن، اككى، جىمىسقى، ءجۇز قۇبىلتقىش مىنەز-قۇلىقتارىن سۋرەتتەپ بەرەدى:

كۇشتىلەرىم ءسوز ايتسا،

باس يزەيمىن شىبىنداپ.

ءالسىزدىڭ ءسوزىن سالعىرتسىپ،

شالا ۇعامىن قىرىڭداپ.

سىياز بار دەسە، جۇرەگىم

ورنىقپايدى سۋىلداپ.

سىرتقىلارعا سىر بەرمەي،

قۇر كۇلەمىن جىمىڭداپ.

ابايدىڭ بۇل ولەڭى مازمۇنى جاعىنان - الەۋمەتتىك ليريكاعا جاتادى دەلىك. الايدا اقىن الەۋمەتتىك ليريكاسىن تەك قوعام ماسەلەلەرىن ايتۋمەن عانا ەرەكشەلەنىپ تۇرعان جوق. بۇل ولەڭ سىنشىل رەاليزمىمەن، وتكىر ساتيراسىمەن، ءزىلدى يرونياسىمەن، ەرىكسىز ەزۋ تارتقىزاتىن يۋمورىمەن ەرەكشەلەنەدى. سىنشىل رەاليزم جانرى ليريكالىق شىعارمالاردا ورىن العاندا اقىن ساتيرا، يرونيا، يۋمور تاسىلدەرىن قولدانۋ ارقىلى پوەتيكالىق ويلاۋعا پۋبليتسيستيكالىق قاتپار كومكەرەدى. رولدىك كەيىپكەر سىندى پروزالىق مەتودپەن پوەزيالىق شىعارماعا، ليريكاعا، ەپوستىق سيپات بەرەدى، سوندىقتان دا قازىرگى تاڭدا ليريكالىق شىعارمالارعا - «ميكرورومان» دەگەن اتاۋلاردى قولدانۋ ماسەلەلەرى دە ويلاندىرادى. اباي «بولىس بولدىم، مىنەكي» ولەڭى ارقىلى قازاق قوعامىنداعى ەڭ كەسەلدى، ەلىن ءىشىن الاتايداي ءبۇلدىرىپ وتىرعان، وتارشىلدىقتىڭ زۇلىم ساياساتىنان تۋىنداعان، تۋراسىن ايتقاندا، قولدان جاسالىنعان - بولىستىق سايلاۋ جۇيەسى تۋرالى ولەڭمەن باياندالعان، مازمۇنى تەرەڭ، استارعا باي، ماعىناعا باي، پودتەكستى مول، الايدا پوەتيكالىق سانانىڭ قالىبىمەن جەتكىزىلگەن الەۋمەتتىك ميكرورومانى دەپ ايتۋىمىزعا تولىق نەگىز بار. «بولىس بولدىم، مىنەكي» ولەڭىندە اۆتور بايانداۋدىڭ ەكى ءتۇرىن پايدالانعان. ولەڭ ماتىنىندە اۆتوردىڭ ءسوزى بايانداۋشى تاراپىنان كوممەنتاري رەتىندە بەرىلەتىن تۇسى دا كەزدەسەدى. ال كوپ جاعدايدا رولدىك كەيىپكەر - بولىس تاراپىنان باياندالادى. ابايدىڭ كەيىپكەردىڭ ىشكى پسيحولوگيالىق يىرىمدەرىن تەرەڭ مەڭگەرگەندىگىن جانە ونىڭ اركەتتەرىن تەڭەۋلەرمەن ەمەس، ەتىستىكتەن جاسالعان ەپيتەتتەر ارقىلى بەرگەندىگىن اقىننىڭ انىق شەبەرلىگى دەپ باعالاعان اكادەميك ز.احمەتوۆ مىنا پىكىرلەرى وتە قۇندى: «كەيىپكەردىڭ قيمىل-ارەكەتىن ءدال سيپاتتاپ، كوزگە ايقىن ەلەستەتەتىن، كوڭىلگە بەرىك ۇيالاتاتىن بەينەلىلىك قۋاتى كۇشتى، ويناقى سوزدەردى اقىننىڭ مول قولداناتىنى ايرىقشا نازار اۋدارادى. شىبىنداپ تۇرعان مالداي ءوزىنىڭ زورعا باس شۇلعۋى، نەمەسە ەلەمەگەن ادامنىڭ ەسكەرمەيتىن،قۇلاققا ىلگىسى كەلمەيتىن ءسوزىن قىرىڭداپ تۇرىپ تىڭداعانى سياقتى، كۇپىلدەپ ءسوز سويلەيتىنى، دالپىلداپ شاۋىپ جۇرەتىنى، تارپىلداپ ءجۇرىپ، تابانىنان توزاتىنى، اشۋ شاقىرىپ، سەستەنگەندە بارقىلداپ ۇرىسقان بولاتىنى، كەيبىرەۋگە ۇرعان تاياعى بارتىلداپ ءتيىپ جاتاتىنى، - بۇلار بولىستىڭ ءار ءتۇرلى جاعدايداعى قالپىن، ارەكەتىن ءدوپ باسىپ بەدەرلەپ، بەينەلەپ كورسەتەدى. مۇنداي سيپاتتاۋلارعا ءتان مىسقىل بادىرايتىپ سىرتتان بەرىلگەن باعاداي ايتىلماي، كەيىپكەردىڭ وزىنە ايتقىزۋ ارقىلى بۇركەمەلەنىپ تۇرعانى تەگىن ەمەس» [5, 68]. سونداي-اق اقىننىڭ وسى ولەڭىندە رولدىك كەيىپكەر ساناتىنا كوتەرىلىپ سومدالىنباعانىمەن، ەپيزودتا كورىنەتىن رولدىك كەيىپكەر بار. اقىن ولاردىڭ اۋزىنا ءبىرلى-ەكىلى رەپليكالار، كەيىپكەر ءسوزىن سالۋ ارقىلى عانا-اق ولاردىڭ مىنەزىن سومداپ بەرگەن. ولار: وياز، اتشابار، ستارشىن، بي، بولىس بەينەلەرى. اقىن وسى ولەڭىندە قازاق قوعامىنداعى بولىستىڭ تيپتىك بەينەسىن سومداعان.

ابايدىڭ رولدىك كەيىپكەرلەردى سويلەتكەن ولەڭدەرى ءبىر عانا «بولىس بولدىم، مىنەكيمەن» شەكتەلمەيدى. اقىننىڭ ماحاببات ليريكاسىنداعى «قور بولدى جانىم»، «سەن مەنى نەتەسىڭ؟»، «جىگىت ءسوزى»، «قىز ءسوزى» ولەڭدەرى، ارينە، ليريكالىق قاھارمان تۇلعاسى اتىنان باياندالىپ وتىرعان ولەڭدەر دەپ ەسەپتەلگەنىمەن، اۆتور تاراپىنان رولدىك كەيىپكەرلەر ءتاسىلى قولدانىلعانى جاسىرىن ەمەس. ماحاببات ليريكاسىندا اۆتور وزگە ولەڭدەرىندەگى بايانداۋ تاسىلىنەن اۋىتقيتىنى كورىنىپ تۇر. كوپ جاعدايدا وبەكتيۆتى ءومىردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن ايتاتىن قوعامشىل اقىننىڭ «ۇكىمشىل» بەينەسى بۇل ولەڭدەردە كورىنبەيدى. اقىن ليريكا جانرىنىڭ شەڭبەرىندە اۆتورلىق ديسكۋرس اياسىن كەڭىتىپ، رولدىك كەيىپكەرلەردى سويلەتۋدى قولعا الادى. ماحاببات تاقىرىبىنا اقىل توقتاتقان، بىرنەشە ايەلى، كوپتەگەن بالا-شاعاسى بار ەگدە تارتقان ازاماتتىڭ ەستى سوزىنەن گورى، سەزىم وتىمەن الاۋلاعان جاستارداردىڭ سەزىم سەلى، عاشىقتىق ءسوزى، سۇيگەن جۇرەكتىڭ ءدۇرسىلى ارقىلى بەرۋ الدە قايدا ءتيىمدى. ماحاببات ليريكاسىندا اۆتور دا، ليريكالىق قاھارماندا كەيىن شەگىنىپ، نە ءپىشىن مەن مازمۇن اۋىستىرىپ، ورتاعا رولدىك كەيىپكەرلەر شىعادى.

اباي ماحاببات ليريكاسىندا دا ۇلى سەزىمنىڭ عاجاپ الەمىن تەرەڭ مەڭگەرگەندىگىن كورسەتەدى. ماحابباتقا تولى ادام جانىنىڭ، رياسىز سۇيە بىلگەن ادامنىڭ - جان تازالىعىمەن، جان قۇمارلىعىمەن مازمۇندالاتىنىن باياندايدى. ابايدىڭ عاشىقتىق وتىنا جانعان ءبىر كەيىپكەرى:

قور بولدى جانىم،

سەنسىزدە مەنىڭ كۇنىم،

بەك ءبىتتى ءحالىم،

تاعدىردان كەلگەن زۇلىم

تاعدىر ەتسە اللا،

نە كورمەيدى ءپاندا؟،-

دەپ جىرلاسا، سۇيگەنى ءۇشىن كۇرەسۋگە بەل بايلاعان تاعى ءبىر عاشىق جۇرەك كەيىپكەرى:

سەن مەنى نەتەسىڭ؟

مەنى تاستاپ،

ونەر باستاپ

جايىڭا

جانە الداپ،

ارباپ،

ءوز بەتىڭمەن سەن كەتەسىڭ،-

دەپ سۇيگەن جۇرەك دەرتىنىڭ ەمىن ىزدەيدى. اباي قازاق قوعامىندا گەندەرلىك تەڭدىكتى العاش جىرلاعان اقىنداردىڭ ءبىرى. ماحاببات تاقىرىبى دا - گەندەرلىك تاقىرىپتىڭ ءبىر كورىنىسى. اقىن عاشىقتىقتىڭ ءبىر عانا جاقتى بولمايتىنىن جاقسى بىلەدى، ماحاببات بولۋ ءۇشىن قوس جۇرەك، قوس سەزىم ءلازىم. اقىننىڭ ماحاببات ليريكاسىنداعى كەيىپكەرلەر تەك ەر جىگىتتەر عانا ەمەس، قىزدار تاراپىنان دا سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرى بەرىلەدى. اباي قازاق پوەزياسىندا تۇڭعىش رەت ايەل ادامنىڭ بەينەسىنەن ءسوز ايتقان، ءتۇپسىز تەرەڭ ايەل پسيحولوگياسىن تەرەڭ مەڭگەرگەن اقىن بولىپ تابىلادى:

اقىلىڭا ءسوزىڭ ساي،

ءسىز - جالىن شوق، ءبىز - ءبىر ماي.

ىستىق ءسوزىڭ كىردى ىشكە،

ماي تۇرا ما شىجىماي.

قازاق ليريكاسىن كەمەلدىلىك دەڭگەيىنە كوتەرگەن دانا ابايدىڭ ولەڭدى بايانداۋ تۇرىنە كەلگەندە باي تاسىلدەردى پايدالانعانى بەلگىلى بولدى. رولدىك كەيىپكەرلەر ويىنى اقىن ليريكاسىن مازمۇن جانە ءپىشىن تۇرعىسىنان جاڭا ساپاعا كوتەردى. رەتسەپتيۆتىك تۇرعىدان ءاربىر وقىرمانعا ەتيكالىق، مورالدىق، الەۋمەتتىك تۇرعىدان عانا ەمەس، اۋتوپسيحوتەراپيالىق، ەستەتيكالىق تاراپىنان اسەر ەتەتىندىگى انىق. اقىن ليريكاسىندا رولدىك كەيىپكەرلەر ويىنىنىڭ پايدالانىلۋ، قولدانىلۋ فۋنكتسياسى دا وسى ماقساتتاردان تۋىنداسا كەرەك.

ادەبيەتتەر

1.     مۇقانوۆ س. جارىق جۇلدىز. -الماتى: سانات، 1995.

2.     نۇرقاتوۆ ا. ابايدىڭ اقىندىق ءداستۇرى. -الماتى: جازۋشى، 1966.

3.     اۋەزوۆ م. اباي قۇنانباەۆ.  -الماتى: سانات، 1995.

4.     سيلچەنكو م.س. تۆورچەسكايا بيوگرافيا ابايا. -الما-اتا: يزداتەلستۆو اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر، 1957.

5.     احمەتوۆ ز. ابايدىڭ اقىندىق الەمى. - الماتى: انا ءتىلى، 1995.

6.     دەربىسالين ءا. بايتاق پەن بايتەرەك. -الماتى: اردا، 2009.

7.     نۇرتازين ت. اباي جانە ورىستىڭ كلاسسيكالىق ادەبيەتى. -كىتاپتا: اباي تاعىلىمى. -الماتى: جازۋشى، 1986.

8.     كورمان ب.و. يزۋچەنيە تەكستا حۋدوجەستۆەننوگو پرويزۆەدەنيا. موسكۆا: پروسۆەششەنيە، 1972.

9.     بايعاليەۆ ب. اباي ءومىربايانى ارحيۆ دەرەكتەرىندە. -الماتى: ارىس، 2001.

10.            قۇنانبايۇلى ا. شىعارمالارىنىڭ ەكى تومدىق جيناعى. ت.1. -الماتى: جازۋشى، 1995.

رەزيۋمە

ۆ داننوي ستاتە يسسلەدۋەتسيا رول ي زناچەنيا رولەۆىح گەروەۆ ۆ پوەتيچەسكوي نارراتولوگي نا ماتەريالە ليريكي ۆەليكوگو كازاحسكوگو پوەتا ا.كۋنانباەۆا.

This article explores the role and value of role-playing characters in a poetic Narratology on the material of the lyrics of the great Kazakh poet A.Kunanbaev.

نويابر كەنجەعاراەۆ

اباي اتىنداعى قازۇپۋ-ءنىڭ

«ابايتانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ

اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ف.ع.ك.

«اباي-اقپارات»