كەشەلى-بەرى ءبىزدىڭ الەۋجەلىدەگى الەم جۇرت قوڭسىلاس قونىستانعان رەسەيدەگى پرەزيدەنت جولداۋىن جەردەن جەتى قويان تاپقانداي سۇيىنشىلەپ، ءسوزىن ساراپ قىلىپ، ءبىرلى-جارىم تۇسىن ءوزىمىزدىڭ ۇكىمەتكە ۇلگى ەتىپ، سويلەپ جاتىر... جيىرما جىلدان بەرى كرەملدە كرەسلو اۋىستىرىپ كورمەگەن ۆلاديمير پۋتين جولداۋ دەگەندى العاشقى رەت ايتىپ وتىرعان جوق-تى. بىراق، بىزدىكىلەر ءۇيى بوتەن، كۇيى باسقا ءپۋتيننىڭ وسى جولعى دەگەندەرىن ەرەكشە تالقى قىلۋدا.

«پۋتين انا مەن بالا كاپيتالىن ارتتىراتىن بولىپتى»، «ءبىرىنشى بالاعا 2,8 ميلليون ەكەن، ەكىنشىسىنە 3,8 ميلليون ەكەن»، «مىقتى شىقتى. بىزدىكىلەر دە سويتسە كانە» دەگەن گۋ-گۋ اڭگىمەنى ءوزىڭىز دە كوزىڭىز شالىپ قالعان بولار... ايتەۋىر قازاقستاننىڭ جاڭالىق جاساۋشىلارى جارىسا جازىپ، رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ جولداۋىن جاقسى-اق، جارناما قىلدى.

سودان «وداقتاسىپ» وتىرعان ەل بولعان سوڭ، ءبىز دە ورىس باسشىسىنىڭ وسى جولعى جولداۋىن شولىپ شىقتىق. ەل-جۇرتىنىڭ الدىندا سەنىم كرەديتى تاۋسىلۋعا تاقاۋ تۇرعان ۆلاديمير پۋتين ساياسي، الەۋمەتتىك ءھام ەكونوميكالىق احۋال جايلى ءبىراز ايتىپتى. ماقۇل، ول ورىستىڭ ەلىشىلىك پروبلەمالارى. كوزىمىزدى بۇرىپ، كوڭىل اۋدارتقانى – «بيلىك ءترانزيتى» تاقىرىبى بولدى.

ۆلاديمير پۋتين ءوز سوزىندە رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ قۇزىرەتىن كۇشەيتىپ، ونىڭ ستاتۋسىن كونستيتۋتسيادا ايشىقتاپ كورسەتۋ كەرەكتىگىن ايتقان ەكەن. سونداي-اق، ەل پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر بولۋ شارتىن وزگەرتىپ، بۇرىنعىداي كەمى 10 جىل ەمەس، رەسەيدە تۋعان، 25 جىلدان بەرى رەسەيدە تۇراتىن ادام بولۋى كەرەك، دەپ سويلەگەن. وعان قوسا، پرەزيدەنتتىكتەن مەرزىم اياقتالماي-اق كەتۋگە بولاتىنىن ەسكەرتكەن.

كرەملدىڭ جيىرما جىلدان بەرگى قوجايىنىنىڭ بۇلاي سويلەۋى، بۇرىن جۇرت كوزىندە اسا بەدەلى جوق مەمكەڭەستىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، قۇزىرەتىن ۇلعايتۋدى تالاپ قىلۋى – «بيلىك ءترانزيتىنىڭ» باستالعانىن كورسەتەدى دەيدى ساراپشىلار...

جۋرناليست  الەكساندر باۋنوۆ «فەيسبۋكتە»: «ەگەر جەلتوقسانداعى پرەسس-كونفەرەنتسيا جاي عانا مەڭزەۋ بولسا، بۇل جولى بيلىك ءترانزيتىنىڭ باستالعانىن اشىق ايتتى. نەگىزگى تەزيستەر: ءبىز كۇشتىمىز، ءبىز جاساي الامىز. سوڭعى جىلداردىڭ ەڭ سۇيىكتى موتيۆتەرى. ءبىز ءالسىز ەمەسپىز نەمەسە كسرو-مەن تەڭبىز. ءبىز ۇلكەنبىز نەمەسە كسرو-مەن تەڭبىز. ءبىز قۋالامايمىز، ءبىز باسىپ وزدىق... مەمكەڭەستىڭ ءرولى ارتپاق. ونىڭ ءرولىن كونستيتۋتسيامەن بەلگىلەۋ كەرەك. ويتكەنى، سولاي ىستەۋ كەرەك. دوستاەۆسكي ايتقانداي، ادامنىڭ باراتىن جەرى بولسا... مىسالى، پرەزيدەنتتىكتەن كەيىن...» دەپتى.

ءپۋتيننىڭ تاڭداۋى - قازاقستاندىق مودەل!

«ترانزيت» باستالسا، ونىڭ مودەلى قانداي بولماق؟ ءبىز ءورىستىلدى ساياساتشىلار مەن اعىلشىنتىلدى اقپاراتتارعا از-كەم شولۋ جاسادىق. كوپ جۇرت ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ تاڭداعان ترانزيتتىك جولى – قازاقستاندىق مودەل دەيدى.

جۋرناليست گريگوري گولوسوۆ «فەيسبۋكتە»: «ءپۋتيننىڭ كونستيتۋتسيالىق يدەيالارى «بيلىك ءترانزيتىنىڭ» بازالىق مودەلى رەتىندە قازاقستاندىق نۇسقانىڭ قاراستىرىلىپ جاتقانىن مەڭزەيدى. ول – رەسمي قۇجاتتا جالپىلاما ايتىلاتىن مەمكەڭەسكە (قازاقستاننان ايىرماشىلىعى ولاردا – قاۋكەڭەس) كونستيتۋتسيالىق ءرول بەرىپ، ءپۋتيندى توراعالىققا تاعايىنداپ، كونستيتۋتسيالىق زاڭعا سايكەس، مەمكەڭەسكە شەكسىز قۇزىرەت بەرۋ» دەپ جازىپتى.

ال ساياساتتانۋشى ەكاتەرينا شۋلمان «فەيسبۋكتە»: «مەن بۇل جولداۋدا كەدەيلىكپەن كۇرەس، دەموگرافيا مەن مەرەيتوي تۋرالى ايتىلار دەپ ويلاعان ەدىم. ال كونستيتۋتسيالىق فان-تيۋنينگ پارلامەنتتىك سايلاۋدىڭ جاقىنداعانىن اڭعارتتى. ال قالعانى سول باياعى قازاقستاندىق ستسەناري»، دەپتى.

پۋبليتسيست يۆان داۆىدوۆ «تۆيتتەرىندە»: «ايتپاقشى، كوسەمدى بۇدان بۇلاي قالاي اتاۋعا بولادى؟ ۆلاديمير ابيشەۆيچ پۋتين، نۇرسۇلتان ۆلاديميروۆيچ پۋتين الدە ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ نازارباەۆ؟» دەپتى.

ال فرانتسۋز باسىلىمى Le Monde: «كوپشىلىككە بەلگىسىز مەمكەڭەستى كۇشەيتۋ ەرەكشە نازار اۋدارتادى جانە 2019 جىلى قازاقستانداعى، پرەزيدەنتتىكتەن وتستاۆكاعا كەتسە، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى لاۋازىمىندا ساياسي ساحناداعى ءرولىن ساقتاپ قالعان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نۇسقاسىن ەسكە سالادى»، دەپ جازادى.

The New York Times باسىلىمى: «قازىر مۇمكىن دەيتىن تاعى ءبىر ستسەناري پۋتين پرەزيدەنتتىكتەن كەتىپ، قازاقستانداعى سەكىلدى جۇيە قۇرۋ. وا-داعى بۇل مەملەكەتتە بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ وتكەن جىلى ءوز ەلىنىڭ مەملەكەت باسشىسى قىزمەتىنەن رەسمي كەتىپ، بىراق بيلىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىندا قالدى جانە جاڭا تيتۋلدى (ەلباسى) قابىلدادى»، دەپ جازادى.

بۇل تۋرالى Financial Times باسىلىمى: «تەوريالىق تۇرعىدان پۋتين قايتادان پرەمەر-مينيستر بولۋى مۇمكىن. ساراپشىلار ەڭ ىتيمالدى نۇسقا دەپ ونىڭ جاڭارتىلعان مەمكەڭەستى باسقارۋىن ايتادى. ەگەر پۋتين وتستاۆكاعا كەتەتىن بولسا، قازاقستاندى وتىز جىلعا جۋىق باسقارىپ، بىلتىر وتستاۆكاعا كەتكەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ سەكىلدى «ۇلت ليدەرى» اتانىپ، مۇراگەر تاڭداۋ قۇقىعىنا يە بولار ەدى»، دەپ جازىپتى.

وسىلايشا ۆلاديمير پۋتين «كورشى كورگەنىن ىستەيدىنىڭ» كەرىن كەلتىرىپ وتىرعانىن ورىستىڭ ءوز ساياساتشىلار اشىق جازۋدا.

ۆلاديمير پۋتين رەسەيدى 2000 جىلدان بەرى ۇزدىكسىز باسقارىپ كەلەدى. 2008-2012 جىلدار ارالىعىندا رەسەي پرەزيدەنتى قىزمەتىن ءپۋتيننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى دميتري مەدۆەدەۆ اتقاردى. ول كەزدە پۋتين ەل پرەمەرى بولدى. ول ءوزىنىڭ ومىرلىك پرەمەر-مينيسترىنە «پرەمەر» بولعان از جىلدا جۇرت ونى – پرەمەرزيدەنت اتاپ كەتكەن. ويتكەنى، فورمالدى بيلىك پرەزيدەنت مەدۆەدەۆتىڭ ەمەس، پرەمەر ءپۋتيننىڭ قولىندا بولعان. ال ءپۋتيننىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمى 2024 جىلى اياقتالادى.

ايتا كەتەيىك، 15 قاڭتاردا ۆلاديمير پۋتين رف ۇكىمەتىنىڭ وتستاۆكاسىن قابىلدادى. بۇگىن رەسەيدىڭ دۋماسى جاڭا ۇكىمەت باسىنا فەدەرالدى سالىق قىزمەتىنىڭ باسشىسى ميحايل ءميشۋستيندى تاڭدادى. ساراپشىلار وتستاۆكاعا كەتكەن مەدۆەدەۆ مەمكەڭەسكە ورىنباسار بولىپ بارۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى.

Abai.kz