مامبەت قويگەلديەۆ، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى مەن مادەنيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

«الاش ايناسى» گازەتi مەن قازاق راديوسىنىڭ بiرلەسكەن جوباسى

«ايتوبەل» حابارىنىڭ جازباشا نۇسقاسى

اۆتورى: ەدiل انىقباي

حاباردىڭ تiكەلەي تولقىنداعى ۋاقىتى: 101 عم، سارسەنبى كۇنى ساعات 14:05-15:00

مامبەت قويگەلديەۆ، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى مەن مادەنيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

«الاش ايناسى» گازەتi مەن قازاق راديوسىنىڭ بiرلەسكەن جوباسى

«ايتوبەل» حابارىنىڭ جازباشا نۇسقاسى

اۆتورى: ەدiل انىقباي

حاباردىڭ تiكەلەي تولقىنداعى ۋاقىتى: 101 عم، سارسەنبى كۇنى ساعات 14:05-15:00

- مامبەت اعا، قازاق مەملەكەتىنىڭ 20 جىلىن تاريحپەن ساباقتاساڭىز. تاريحشى عالىمدارىمىز وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاق تاريحىن ءبىر ىزگە تۇسىرە الدى ما؟ تاريحشىلار 20 جىلدا نە بەردى؟

- وتكەن حح عاسىردا تاريح عىلىمى، تا­ريح­شىلار دايارلايتىن ءبىلىم جۇيەسى قالىپ­تاستى. پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتار ماماندار شىعارا باستادى. ونى ۇمىتا المايمىز. تاريحي شىندىق سولاي. ۇلتتىق عىلىم اكادە­مياسىنىڭ جانىنان عىلىمي-زەرتتەۋ ورنى - تاريح ينستيتۋتى اشىلدى. تاريحي زەرتتەۋ­لەردىڭ ناتيجەسىن جاريالايتىن باسىلىمدار ومىرگە كەلدى. ءبۇتىن ءبىر ينفراقۇرىلىم قا­لىپ­تاستى. بەلگىلى ءبىر باعىت-باعداردا تاريحي سانانىڭ قالىپتاسۋىنا قوعامدا جاعداي جاسالدى. بەس تومدىق قازاقستان تاريحى جا­رىق كوردى. ونى جازعان عالىمدار مەملەكەت سىيلىعىن الدى. سول 5 تومدىقتىڭ نەگىزىندە وقۋلىقتار جازىلدى. مەكتەپتە، ورتا ءبىلىم، جوعارى ءبىلىم جۇيەسىندە وقۋ قۇرالدارى قالىپ­تاستى. وقىتۋ ادىستەمەسى ومىرگە كەلدى. مۇنىڭ ءبارى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جەتىستىك بولعانىمەن، بۇگىنگى سۇرانىستى قاناعات­تاندىرا المايتىن قايشىلىقتى جاقتارى تاعى بار. ومىرمەن بىرگە عىلىم دا وزگەرىپ وتىرادى. ولاي بولماسا، دامۋ جوق.

ال كەڭەستىك بيلىك ىدىراعان سوڭ، كەڭەستىك يمپەريا قۇلاعاننان كەيىن، ءومىر بىزگە جاڭا تالاپتار قويدى. بۇرىنعى يدەولوگيالىق نەگىزدەگى كوپتومدىق تاريحىمىز، وقۋلىقتا­رىمىز ءبىزدى قاناعاتتاندىرمايتىن بولدى. ول دا - تابيعي نارسە. كەڭەستىك تاريح، يمپە­ريا­لىق ورتالىق - ماسكەۋدىڭ يدەولوگيالىق ورىندارىنىڭ ايتۋى بويىنشا، سولاردىڭ بەرگەن باعىتىمەن جازىلعان، ادىستەمەلىك تۇرعىدان شەكتەۋلى تاريح بولاتىن. ول تاريحتىڭ ىشىندە ۇلتقا قاتىستى ماسەلەلەر، كوپتەگەن تاقىرىپ قامتىلمادى، ايتىلمادى، تاريحي تۇلعالار سىزىلىپ تاستالدى. ۇلكەن وقيعالار قوزعاۋسىز قالدى. سوندىقتان تا­ريح­تى قايتا جازۋ ماسەلەسى تۋىندادى. 1991 جىلدان، بالكىم، ودان دا ءسال ەرتەرەك، «قايتا قۇرۋ» كەزەڭىندە مە ەكەن، ۇلتتىق تاريحتى قايتا قورىتۋ پروتسەسى باستالدى. بۇل پروتسەسس ءالى دە ءجۇرىپ جاتىر، اياقتالعان جوق. ءبىز مىنا­نى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك - عىلىم ءۇشىن، اسىرەسە تاريح سالاسىنا، 20 جىل كوپ ۋاقىت ەمەس. دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستاعى عىلىمداردىڭ قايتا جازىلۋى، تولىققاندى اينالىمعا ءتۇسۋى ءۇشىن، بىرىنشىدەن، ۋاقىت كەرەك، ەكىنشى­دەن، بۇگىنگە دەيىن اينالىمنان شىعىپ قال­عان نەمەسە اينالىمعا تارتىلماعان تاريحي دەرەكتەر، مالىمەتتەر، قۇجاتتار بار، تاريح­شى عالىمدار سولاردى اينالىمعا ءتۇسىرۋىمىز كەرەك. جوق بولسا، تابۋعا ءتيىسپىز. ۇشىنشىدەن، دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستاعى تاريحتى ءتۇزۋ ءۇشىن كاسىبي دەڭگەيى جوعارى جاڭا بۋىن، جاڭا ۇرپاق كەرەك. بىراق ول - ءبىر-ەكى، ءتىپتى ون جىلدا بولا قوياتىن نارسە ەمەس. بۇرىنعى كوممۋنيس­تىك يدەولوگياعا بايلانباعان، شىرمالماعان، ودان تاۋەلسىز، ەركىن ويلايتىن، ازات كوزقاراس­تاعى، باتىل جازاتىن، الەمدىك تاريحنامانىڭ جەتىستىكتەرىن يگەرگەن، بىرنەشە ءتىل بىلەتىن جاڭا بۋىن قالىپتاسۋى كەرەك. ماسەلەن، دامىعان، وركەنيەتتى ەلدەردە تاريح عىلىمى قالاي جازىلىپ جاتىر؟ ونى انىقتاۋ ءۇشىن ءتىل ءبىلۋىمىز كەرەك. كوپ جاعدايدا ايتادى: «بىزدە تاريح عىلىمى جوق! قازاق تاريحى جازىلماي جاتىر» دەپ. بالكىم، بۇل پىكىرلەر دۇرىس تا شى­عار. بىراق كاسىبي تاريحشى رەتىندە ايتا­رىم: نارەستەنىڭ ومىرگە كەلۋى ءۇشىن اللانىڭ بەلگى­لە­گەن توعىز اي، توعىز كۇن ۋاقىتى بار. وسى ۋاقىتتان كەيىن عانا نارەستە تولىققاندى ومىرگە كەلەدى. نارەستەنى كۇتۋ كەرەك، باپتاۋ كەرەك. دەنساۋلىعىن قاداعالاپ، ءبىلىم بەرۋ كەرەك دەگەن سياقتى جاۋاپتى جۇمىستى، ۇلكەن ىجداھاتتى تالاپ ەتەتىن نارسە عوي.

- تاريحتىڭ باعىتىن انىقتاۋدا تولعاقتىڭ ۋاقىتى تولعان سياقتى.

- «ەندى قانشا ۋاقىت كەرەك؟» دەيسىز عوي. ءيا، ايتايىق، سوعان كەلە جاتىرمىن. حالىق­تىڭ تاريحى ءبىر، ون، ءجۇز جىل ەمەس، مىڭ جىل­داپ سانالادى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاريحىمىزدىڭ قالىپتاسۋى وتكەن كەزەڭدەرى مەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن، كەمى، 2,5-3 مىڭ جىلدى قامتيدى. تاريح عىلىمىندا وسى 20 جىل ىشىندە ءبىراز جۇمىس اتقارىلدى. ماسەلەن، قازاق حال­قىنىڭ كەڭەستىك جۇيە جاعدايىندا يمپەريا­لىق بيلىككە قارسى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى. بۇل ءحVىىى، ءحىح، حح عاسىرلاردى قامتىدى. ءۇش عاسىر! وسى ۋاقىتتاعى قازاق حالقىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەستەر كوپ بولعان. ماسەلەن، كەنەسارى قاسىموۆتىڭ تاريحىنا قاتىستى بۇرىن جانە جاڭادان جازىلعان ەڭبەكتەر دۇنيەگە كەلدى. كەنەسارى تۋرالى بىرنەشە زەرتتەۋ ەڭبەك، قۇجاتتار جيناعى جاريالاندى. بۇلار - وسى ۋاقىتقا دەيىن وقىرمانداردىڭ قولىنا تيمەگەن دۇنيەلەر. قازىر ەركىن وقي الادى. تاقىرىپ رەتىندە مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەندى. سول سياق­تى الاش قوزعالىسى. بۇل دا - ۇلت-ازاتتىق جولىندا ىرگەلى ماسەلە. بىرنەشە زەرتتەۋلەر، مونوگرافيالار جازىلدى. اكادەميك نۇر­پەيى­سوۆتىڭ ەڭبەگى، امانجولو­ۆانىڭ زەرت­تەۋلەرى، ونىڭ ىشىندە مەنىڭ دە مونوگرافيا­لارىم بار. الاش قوزعالىسىنا بايلانىستى مەنىڭ رەداكتورلىعىممەن بەس كىتاپ بولىپ «قۇ­جات­تار جيناعى» شىققان، قازىر دە ونىڭ جال­عا­سىن دايارلاپ جاتىرمىز. مىنە، وسى سياق­تى تاقىرىپتار يگەرىلۋ ۇستىندە. ۇلتتىق تاريح قاشان بۇتىندەلەدى؟ ونىڭ ۇلكەن، ىرگەلى ماسە­لەلەرى بويىنشا زەرتتەۋ جۇمىستارى، مونوگ­رافيالىق ەڭبەكتەر ومىرگە كەلگەننەن كەيىن بارىپ سونىڭ نەگىزىندە ۇلت تاريحى تۇگەن­­دە­لەدى. ۇلت تاريحىن بىردەن جازا سالۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق سول پروتسەسس ءجۇرىپ جاتىر. ماسە­لەن، مەملەكەتىمىز 2006 جىلى «مادەني مۇ­را» باعدارلاماسىن قابىلدادى. بۇل باع­دار­لامانى ەلباسىنىڭ ءوزى تىكەلەي قام­قور­لىعىنا الدى. باعدارلاما نەگىزىندە ونداعان تومدار ومىرگە كەلدى: «قازاقستان تاريحى باتىس ەۋرو­پالىق تاريحنامادا»، «قازاقستان تاريحى شى­عىس تاريحناماسىندا»، «قازاقس­تان تاري­حى ورىس دەرەكتەر كوزىندە». بۇلار­دىڭ ارقاي­سىسى ون تومدىقتان. «مادەني مۇرا» باعدار­لاماسىنىڭ اياسىندا ءبىزدىڭ زەرتتەۋشىلەرىمىز ۆاتيكان، الەكساندريا كىتاپ­­حانالارىندا جۇمىس جاسادى. الەمدە قانداي ءىرى قۇجاتتىق دەرەكتەر ورتالىعى، مۇراعاتتىق مەكەمەلەر، ءىرى كىتاپحانالار بول­سا، عالىمدارىمىز سول جەرلەردە بولدى. كوپ­تەگەن جاڭا ماتەريال الىپ كەلدى، ولار توم-توم بولىپ شىعىپ جا­تىر. مۇنداي جاع­داي قاشان بولىپ ەدى؟ قازاقستان تاريحىنا قاتىسى بار كوپتومدىق ەڭبەكتەر، باتىستىق، شىعىستىق زەرتتەۋ مونو­گرافيالارى، جارىق كورگەن قۇجاتتىق ماتەريالدار - وسىنىڭ ءبارىن ۇلتتىق تاريحى­مىزدى قورىتۋعا جاسال­عان العىشارت، قاجەت جاعداي دەپ قاراۋىمىز كەرەك. بۇل از جۇمىس ەمەس. كوپ جاعدايدا جۋرناليست اعايىندار تاريحشىلاردى سىنا­عاندى جاقسى كورەدى. «اناۋ جازىلماي جا­تىر، مىناۋ جازىلماي جاتىر» دەپ. كەيدە «سول جۋرناليستەر تاريح­شىلاردىڭ جازعان ەڭبەكتەرىن وقىدى ما ەكەن؟» دەپ ويلايمىن. ەڭ ءبىرىنشى وقۋ كەرەك. ەڭ بولماسا تانىسۋ كەرەك قوي. سوسىن بارىپ سىناۋ كەرەك. راس، ءبىزدىڭ قوعامدا تاريحي ەڭبەككە، تاريحي شىن­دىققا دەگەن سۇرانىس وتە ۇلكەن. ول - تابيعي زاڭدى نارسە. نەگە؟ ويتكەنى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ تاريحي تانىمى مەن قوعامدىق ساناسى تۇبەگەيلى وزگەرىس كەزەڭىندە، وزگەرىس جولىندا تۇر. ءبىز، ونىڭ ۇستىنە، مەملە­كەت قۇرۋشى حالىق­پىز. ال مەملەكەتتىڭ ىرگەتا­سى شىنايى تاريحپەن قالانۋى كەرەك. مىقتى تاريحي تانىمى، تاريحي ساناسى، شىنايى تاريحى بار قوعام عانا ىرگەلى مەملەكەت قۇرا الادى. حال­قى­مىز كەڭەستىك جۇيە جاعدايىندا جاسالعان ءتۇرلى جالعان اڭىزدارعا، ميفتەرگە سەنبەيدى. قازاق قوعامىندا باعزىدان كەلە جاتقان «شەجىرە ايتۋ، شەجىرە جيناۋ» دەگەن ءداستۇر بار. حالىق سونىمەن ءبىراز اينالىستى. سونىڭ ناتيجەسىندە شەجىرەلەر ومىرگە كەلدى. ارينە، شەجىرەنىڭ ىشىندە قاتە نارسەلەر، اڭىزدار كوپ بولۋى مۇمكىن. الايدا شەجىرە - حالىق­تىڭ تاريحي تانىمىنىڭ ءبىر كورىنىسى عوي. ونى قايتىپ جوققا شىعاراسىز؟! ماعجان­نىڭ «باتىر بايان» پوەماسى مىناداي سوزدەر­مەن باستالادى: «قازاقتىڭ دالاسىندا با­تىر­لاردىڭ سۇيەگى شاشىلىپ جاتىر، تۇرعان جەل باتىرلارىنىڭ اتىن اتاپ، زارلايدى. قوعام ۇمىتسا دا، جەل ۇمىتقان جوق». سول كەز­دەگى رۋحاني قايعىلى جاعدايدى ماعجان وسىلاي بەرەدى. سول «باتىر باياندا» ارمان­داعان زا­مان كەلدى عوي. ايماقتاردا قازاق باتىرلا­رىنىڭ ءزاۋلىم ەسكەرتكىشى تۇر. بۇل - حالىقتىڭ ۇلتتىق تانىمىنىڭ، تاريحي سا­ناسى­نىڭ وزگەر­گەندىگىنىڭ كورىنىسى. عاجاپ كورىنىسى! باتىرلار حالىقتىڭ ساناسىنا قايتا ورالىپ جاتىر. مەن كەڭەس زامانىندا ءومىر ءسۇردىم. سول كەزدە «باتىرىن ۇمىتقان حالىق بولدىق-اۋ» دەپ ىشتەي قاتتى قينالاتىن­مىن.

- راس، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ءارتۇرلى شەجىرەلەر جازىلا باستادى، كوپتەگەن ەسكەرتكىش قويىلدى. وسى جەردە «شە­جى­رە يەسى اتا-باباسىن كوتەرمەلەدى، تاريحي شىندىقتان اجىراعاندار بولدى» دەگەن ءسوز بار. بۇل پىكىردى تاريحشىلار دا ايتادى.

- ول دا بار. ونى جوققا شىعارماۋ كەرەك. 1990-جىلداردىڭ اياعى، 2000-جىلداردىڭ باس كەزىندە تاريحي قوعامدىق سانانىڭ وزگە­رۋى تاۋدان قۇلاعان توپان سۋ سەكىلدى بولدى. كوپتەن بەرى وتكەنىن ۇمىتقان حالىق بەلگىلى دارەجەدە ابدىراپ، ساسىپ قالدى. ءبىز بۇل پروتسەستى قوعام بولىپ، زيالى قاۋىم، اسىرەسە تاريحشىلار بىرىگىپ، جاقسى جولعا سالۋىمىز كەرەك. بۇل جەردە عىلىمنىڭ ءرولى العا شىعا­دى، ونى قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى... تاريح عىلىمنىڭ ۇلكەن سالالالارىنا مەملەكەتتىك تاپىسىرىس بولۋى كەرەك. ماقساتتى ىزدەنىس، زەرتتەۋلەر ءجۇرۋى كەرەك. سوندا بىرتىندەپ  ءبارى ءوز ورنىنا كەلەدى.

- تاپسىرىس جوق پا؟ ماسەلەن، مينيسترلىك تاراپىنان...

- مينيسترلىكتىڭ مىندەتى - ۇيىمداستىرۋ، تاريح عىلىمىنداعى ىرگەلى تاقىرىپتاردى قارجىلاندىرۋ. ال تاريح عىلىمىنىڭ باعىت­تارىن، وزەكتى تاقىرىپتاردى انىقتاۋ - عىلى­مي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ جۇمىسى، «قا­زاق­ستان تاريحى» كافەدرالارىنىڭ مىندەتى. بۇل تۇرعىدان العاندا، وكىنىشتى نارسەلەر، اتقارىلماي جاتقان جۇمىستار بار. مينيستر­لىك پەن عىلىمي-زەرتتەۋ مەكەمەلەرى اراسىن­دا كافەدرالارمەن ءوزارا ۇيلەسىمدى بايلا­نىس بولۋ كەرەك. مىنە، وسى بايلانىسقا كەل­گەندە اقساپ جاتقان جايتتار كەزدەسىپ قالادى. عىلىمنىڭ سالالارى كوپ. بىراق تاريح عىلى­مى - قوعامدىق عىلىمداردىڭ ىشىندەگى الدا تۇرعان سالا. بۋىرقانىپ، وزگەرىستەردى باسى­نان كەشىرىپ جاتقان عىلىم سالاسى. ماسەلەن، مينيسترلىك تاريحشىلاردىڭ باسىن قوسىپ، دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزىپ: «اۋ، اعايىندار، قوعا­مى­مىزدا تاريح عىلىمىنا، تاريحي زەرتتەۋ­لەرگە سۇرانىس ۇلكەن. وسىنى ءبىر ىزگە، ءتۇزۋ جولعا سالايىق. كەلىڭدەر، بىرىگىپ، ۇيلەسىمدى، باعدارلى جۇمىس جاسايىق!» دەگەن اڭگىمە، وكىنىشكە قاراي، وسى ۋاقىتقا دەيىن بولعان جوق. بىراق ول بولۋعا ءتيىس ەدى. ءبىز وسى جىلدىڭ باسىندا قازاقستان تاريحشىلارى قاۋىمداس­تىعىنىڭ توراعاسى رەتىندە باستاما كوتەردىك: قازاقستان تاريحشىلارى كونگرەسىن وتكىزۋ تۋرالى. باعدارلاماسىن جاسادىق. الدىمەن ءبىزدى مينيسترلىك، باسقا دا لاۋازىمدى ۇيىم­دار قولدادى. وتكىزەتىن كۇنىن بەلگىلەدىك. وكى­نىش­كە قاراي، جەمە-جەمگە كەلگەندە ءبىز قول­داۋ­سىز قالدىق. تاريحشىلار كونگرەسىن وتكىزۋ جاقسى شارۋا ەدى. بىراق ونى سول كەزدە توق­تاتىپ تاستادى دا، قازىر مينيسترلىك وزدەرى وتكىزبەك... وسى كونگرەستە وتان تاريحىنا بايلانىستى ىرگەلى، اسىرەسە داۋلى ماسەلەلەر ءسوز بولۋى ءتيىس ەدى. تاريحشىلاردىڭ قوعامدى قاناعاتتاندىرا الماي كەلە جاتقاندىعىنا وراي جاقسى شەشىمدەر قابىلدانعانى ءجون ەدى. بۇل جەردە جەكە زەرتتەۋشىلەردىڭ بەلسەن­دى­لىگى كەرەك-اق.

- ۇلتتىق ماسەلەگە بايلانىستى باستامالار، قازاققا قاتىستى يگى شارۋلاردىڭ اياقسىز قالۋى نەمەسە تولىق ورىندالماۋىنا نە سەبەپ؟

- كەيدە تابيعي ارناسىن شەگەرىپ، توق­تاتىپ، جاساندى ارناعا سالىپ جىبەرەتىن دە شەشىمدەر بولادى. بۇل شەنەۋنىكتەردىڭ مەملەكەتشىلدىك، پاتريوتتىق ساناسىنا باي­لا­نىستى. ماسەلەن، قازاقستان تاريحشىلارى قاۋىمداستىعى قۇرىلعان كەزدە جاس ۇرپاقتى تاريحپەن تاربيەلەۋ ءىسىن دۇرىس ارناعا قويۋعا بايلانىستى جوبا جاسادىق. ول جوبادا ءبىز «تاريحپەن تاربيەلەۋ اۋىلدان باستالسىن!» دەدىك. ماسەلەن، تاريحشى سول اۋىلدىڭ تاري­حىنا قاتىستى دەرەكتەر جيناسىن: اۋىل قاشان پايدا بولدى؟ وعان كىمدەر تەر توگىپ، ەڭبەك ءسىڭىردى؟ سولاردىڭ ومىرىنە، قىزمەتىنە بايلانىستى ماتەريالدار، سۋرەتتەر تابۋ. سو­دان كەيىن ءار اۋىلدىڭ وزىنە ءتان اڭگىمەسى، ءتۇرلى اڭىزدارى، شەشەنى مەن كوسەمى بولادى. بۇلارمەن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ وقى­تۋشىلارى اينالىسسا، ال بيولوگ «سول اۋىل­دىڭ توڭىرەگىندە قانداي پايدالى وسىمدىكتەر، دارىلىك شوپتەر بار، بيولوگيالىق بايلىعى قانداي؟» دەگەنگە ىزدەنسە، گەوگراف­تار وزەن-سۋ، تاۋ-تاسىن زەرتتەسە، وسىنىڭ نەگى­زىندە مەكتەپتەردە مۋزەي قالىپتاسقان بولار ەدى. دەمەك، مەكتەپتەگى ساباق اۋىلدىڭ تاري­حىمەن، تابيعي ورتاسىمەن بايلانىستا جۇرە­تىن ەدى. مۇعالىمدەردىڭ جۇمىسىن باعا­لاپ، ولارعا قارجى تاۋىپ، «ءوز ولكەڭدى بىلەسىڭ بە؟» دەگەن كونكۋرس وتكىزگەنىمىزدە، ءتورت-بەس جىل­دىڭ ىشىندە سول اۋدانداعى اۋىلداردىڭ تاريحى، وتكەن جولى، ءومىرى مەن ورتاسىنا بايلانىستى ماتەريال جينالار ەدى. وسىنداي كونكۋرستى وبلىس كولەمىندە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جۇرگىزگەندە، اۋىلداردىڭ تاريحى مەن قۇندىلىقتارى ەكشەلىپ قالار ەدى. مەن وسى جوبانى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن وڭتۇستىك قازاقس­تان وبلىسىنا بارىپ، اكىمشىلىكپەن، ءبىلىم باسقارمالارىمەن بىرىگىپ، 112 تاريحشى عا­لىم­ قاتىسقان وبلىس بويىنشا كەڭەس وتكىزدىك. وكىنىشكە قاراي، بۇل جوبامىز ىسكە اسپاي قال­دى، قولداۋ تاپقان جوق. سوندا مەنىڭ باي­قاعانىم، كەڭەسكە نەبىر ءبىلىمدى، تالانتتى مۇ­عالىمدەر كەلدى جانە بوس كەلگەن جوق. ءبىر­دەن كىتاپ ەتىپ باستىرۋعا لايىق، عاجاپ ماتە­ريالدارمەن كەلدى. بەلسەندى مۇعا­لىمدەر كوپ ەكەن. وسىنداي تالانتتى، بەلسەندى مۇعالىم­دەر قانشاما؟! بىراق ولاردىڭ بەل­سەن­دىلىگى قولداۋسىز، تالانتتار پايدالانىل­ماي، قان­شاما مۇعالىم بوسقا ءجۇر. كەز كەلگەن عى­لىم-ءبىلىم، ءوندىرىس سالاسىنا قاتىس­تى شال­عاي­دا جۇرگەن تالانتتار، تۇلعالار بولا­دى. سولار­دىڭ باستاماسىنا قولداۋ كورسەتىپ، نازاردان تىس قالدىرماي، دۇرىس باعىت بە­رىپ، ءتۇزۋ ارناعا سالعان جاعدايدا قوعام رە­تىن­دە داميمىز. تاعى ءبىر ايتارىم، تاريحي شىن­دىقتى، قازاقستان مەملەكەتتىگىن مويىندا­عىسى كەلمەيتىندەردى ايايمىن، جانىم اشيدى. ولار - تاريح كوشىنەن ارتتا قالىپ قويعاندار. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە قازاققا جانە قازاق مەملەكەتىنە قاتىستى ەلىمىزدە  ءتۇرلى شەتەلدىك پىكىر بار. بىراق نە بولسا سوعان شامدانباي، ۇستامدى، سابىرلى بولماعىمىز ابزال. «كەرۋەن كوشەدى، يت ۇرە­دى». ءبىز جاسام­پاز جۇمىسپەن اينالىسۋىمىز كەرەك. قىرعىز حالقى «كۇشتى بولساڭ - جەر­دەي بول  ءبارى شى­داپ كوتەرگەن. تازا بولساڭ - سۋداي بول ءبارىن شايىپ كەتىرگەن» دەيدى. وسى ۇستانىم دۇرىس. نەگىزگى ماقسات - مەملەكەت­تىگى­مىزدىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋ. مۇنداي باقىت قايتىپ كەلمەيدى. سوندىقتان وسى مەزگىلدى پايدالانىپ، مەملە­كەتتىگىمىزدى كۇشەيتىپ، اۋىزبىرلىكتى ءبىرىنشى ورىنعا شىعارىپ، قوعام ىشىندەگى كۇشتەرگە ءوزارا تۇسىنىستىك كەرەك. ءاري­نە، ءارتۇرلى ايتىس-تارتىستار بولۋى مۇمكىن. بىراق مەملەكەتتىلىك پەن تاۋەلسىزدىككە كەل­گەندە ەشقانداي ايتىس-تارتىستى بولدىرماۋ كەرەك. ۇلتتىڭ بار كۇشى وسى قۇندىلىقتاردى قورعاۋعا جۇمىلۋى ءتيىس. جاس ۇرپاقتىڭ سانا­سىن جاڭا تاريحي تانىمدا تاربيەلەۋ ىسىمەن مۇقيات، ساۋاتتى، جوعارى دەڭگەيدە اينالى­سۋىمىز كەرەك.

- «قازىر تاريحشىلاردىڭ كوپشى­لىگى مەملەكەتتىك ساياسي تاريح جازۋمەن اينالىسىپ كەتتى. ءبىرىنشى كەزەكتە حالىقتىڭ، ونىڭ ىشىندە رۋلاردىڭ تاريحى زەرتتەلۋى ءتيىس ەدى» دەگەن پىكىر بار. ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز...

- كەڭەستىك كەزەڭدە ماكروتاريحپەن، ياعني مەملەكەت، ۇلت، ساياسي پارتيالار ت.س.س. تاپتار تاريحىمەن اينالىستىق. ۋاقىت تالابىنا باي­لا­نىستى وسىنداي ۇلكەن تاقىرىپتار قام­تىلاتىن ەدى. بۇل تەك قازاق تاريحىنا عانا ءتان ەمەس، الەمدىك تاريحقا قاتىستى قۇبىلىس بولاتىن. وتكەن عاسىردىڭ 70-80-جىلدا­رى­نان باستاپ ميكروتاريحپەن اينالىسۋ پروتسە­سى باستالدى گەرمانيا، فرانتسيا سەكىلدى ەل­دەردىڭ تاريحشىلارى، تاريح عىلىمى وسىنى قولعا الدى. ميكروتاريح دەگەنىمىز نە؟ ءبىز ۇلتتىڭ، حالىقتىڭ تاريحىنا اۋەستەنىپ كەتتىك تە، جەكە تۇلعانىڭ ءومىر تاريحى نازاردان تىس قالىپ قويدى. ماسەلەن، «جەكە ادامنىڭ ءومى­رى ءحVىىى، ءحىح، حح عاسىرلاردا قانداي جولدار­دان ءوتتى؟ ءتۇرلى مەملەكەتتىك ساياسي، ەكونومي­كالىق جۇيەلەردىڭ ىقپالى قانداي بولدى؟» دەگەن سۋالدارعا جاۋاپ بەرىلمەي قالدى. سوعان بايلانىستى ميكروتاريحقا اۋىسۋ بەلەڭ الدى. قازىر الەمدىك تاريحناماداعى دامىعان جول، كەڭ ەتەك الىپ كەلە جاتقان با­عىت، بۇل - كۇندەلىكتى ءومىر تاريحى. اسىرەسە الەۋ­مەتتىك توپتاردىڭ ومىرىنە قانداي ىقپا­لى بولدى، قانداي وزگەرىستەرگە ۇشىرادى، مىنە، وسىلارعا جاۋاپ بەرۋ. سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك تاريح - وسى ميكروتاريحتىڭ ءبىر سالاسى. بۇل سالا بۇگىنگى تاڭدا ەۋروپادا، باتىستا قاتتى ەتەك الدى. ال قازاقستان تاري­حى وسى باعىتتى ىزدەۋدە ءسال كەشەۋىلدەپ جاتىر. مىسالى، اباي اتىنداعى پەداگو­گيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا دەگەن ينستيتۋتى بار. مەن سول جەردە قازاقستان تاريحى مەن مادەنيەتى  كافەدراسىن باسقارامىن. مىنە، ەكى جىل بولدى، ماگيسترانتتاردىڭ، ديسسەرتانتتار­دىڭ تاقىرىبىن كۇندەلىكتى جانە الەۋمەتتىك تاريح بويىنشا بەرىپ كەلەمىز. دەمەك، ەكى-ءۇش جىلدا ميكروتاريح بويىنشا ونداعان ديس­سەرتاتسيالار قورعالادى. شامامىز كەلگەنشە وسى تاريحقا بەت بۇردىق. ويتكەنى الەمدىك تاريحتىڭ دامۋ ءۇردىسى وسىنداي. بۇل - ۇلتتىڭ، مەملەكەتتىڭ تاريحى نازاردان تىس قالادى دەگەن ءسوز ەمەس. مۇمكىندىگىنشە تاريح ءار با­عىت­­تا دامىپ، قوعامنىڭ ءتۇرلى قىرلارى قام­تى­­لۋى كەرەك.

- مامبەت اعا، اينالىپ قايتادان الاشقا كەلەيىك. ارينە، ءبىرىنشى، يدەيا تۋادى، كەيىن ول باعدارلاماعا اينا­لا­دى عوي. كەشەگى الاشتىڭ باعدارلا­ماسى مەن تاۋەلسىز 20 جىلداعى ۇق­ساس­تىقتار، سايكەستىكتەر مەن ساباق­تاس­تىقتارعا توقتالۋعا بولا ما؟

- مۇنىڭىزدى دۇرىس ساۋال دەپ ەسەپ­تەيمىن. اڭگىمە بارىسىندا ۇلت تاريحى - ۇزىن سونارلى، ءتۇرلى كەزەڭدەردەن، جولداردان وتكەن، قيلى-قيلى زامانداردى باستان كەش­كەن تاريح ەكەنىن ايتتىم. ال الاش تاريحى، الاش قوزعالىسى، بۇل - ۇلت تاريحىنىڭ تاما­شا كەزەڭى. ولاردىڭ ءبىرىنشى قويعان ماسەلەسى - ۇلتتى ساقتاۋ. ال ۇلتتى ساقتاۋ ءۇشىن ونىڭ جەرىن ساقتاۋ كەرەك. جەرسىز ۇلت تا، قوعام دا بولمايدى. الاش قوزعالىسى قازاق جەرىن ساقتاۋدان باستاۋ الادى. ويتكەنى حح عاسىر­دىڭ باسىندا رەسەي يمپەرياسى تاراپىنان قازاق جەرىن وتارلاۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتتى. «پەرەسەلەنيە» ساياساتى ءجۇرىپ، ەڭ قۇنارلى جەرلەر سولارعا كەتتى. مىنە، وسىعان قارسى باس كوتەرگەن قوزعالىس بولاتىن. الاشتىق­تاردىڭ كوتەرگەن ەڭ باستى ماسەلەسى - مەملە­كەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ. دەمەك، جەردى ساقتاۋ ءۇشىن حالىقتىڭ مەملەكەتتىلىگى جانە ونىڭ جۇيەسى، كۇشى بولۋى كەرەك. بۇلار بولما­عان جاعدايدا، جەر «تىستەگەننىڭ اۋزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا» كەتەدى. مەملەكەتتىلىك دەگەنىمىز - جەر ءۇشىن، ونىڭ استى-ۇستىندەگى باي­لىعىن بولاشاق ۇرپاققا قالدىرۋ ءۇشىن كۇرەس. جانە جەردى ساقتاۋ ءۇشىن قازاقتىڭ مادە­­نيەتى، قازاقتىڭ ءتىلى كەرەك. ءبىز قازاق بو­لىپ قانا وسى جەردى ساقتاي الامىز. باسقا جول جوق. باسقا جولدى اللا ءبىزدىڭ تاعدىرى­مىزعا جازباعان. وسىنى انىق ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. بايتاق جەرىمىزدى اعىلشىن، قىتاي نەمەسە ورىس تىلىندە سويلەپ ساقتاي المايمىز. بابالارىمىزدان قالعان نەگىزگى بايلىعىمىز، بەرەكەمىز، مۇرامىز - اتامەكەنىمىز. اتامەكە­نى­مىزدى قازاق بولىپ قانا ساقتاي الامىز. بۇل - باسى اشىق نارسە. قازىر ەلىمىزدە ۇساق-ءتۇ­يەك ەمەس، ىرگەلى ماسەلە - ەلدىك ءۇشىن كۇرەس ءجۇ­رىپ جاتىر. ءتىل، اۋىزبىرلىك، تاريحتى ءبىلۋ - تۇپتەپ كەلگەندە ەلدىك ءۇشىن، بولاشاق ءۇشىن كۇ­رەس. مىڭداعان جىلدار قوردالانىپ قال­عان، ءوزىنىڭ شەشىمىن تابا الماي وتىرعان ماسەلەلەر - وسىلار.

- حح عاسىردىڭ باس كەزىندە ەلى­مىز­دىڭ زيالىلارى، ۇلتتىڭ قايماق­تارى ەكىگە جارىلدى. ءبىرى - الاشور­دالىقتار، ەكىنشىسى - بولشەۆيكتەر. جالپى، سول كەزدەگى ينتەلليگەنتسيا ساياساتتى ءتۇسىندى، زامان اعىمىن سەزىن­دى عوي. بىراق نەگە ءبىر يدەيانى ۇستانبادى ەكەن؟ وسىنى قاراپايىم حالىققا تۇسىنىكتى تىلمەن جەتكىزىپ بەرىڭىزشى...

- الاش قوزعالىسى - قازاق زيالىلارىنىڭ ۇلت-ازاتتىق كۇرەسى. سونى باستاۋشىلاردى ءبىز الاشتىقتار دەيمىز. بۇلار جاقسى ماعىنا­داعى ۇلتشىلدىق ۇستانىمدا بولدى. حح عاسىرداعى ۇلتشىلدىق ۇستانىمى تەك قازاققا ءتان ەمەس، الەمدىك قۇبىلىس بولاتىن. ۇلتشىل­دىق ۇستانىم قىتايدا دا كورىندى. ونىڭ باسىندا تسۋن ياتسين دەگەن قايراتكەر تۇردى. اعىلشىن وتارلاۋىنا قارسى ۇندىلەردە دە بولدى. ونىڭ باسىندا ماحاتما گاندي، جاھرۋلانا نەرۋ تۇردى. سول سياقتى تۇرىكتەر­دىڭ مەملەكەتتىك دەربەستىگى جولىنداعى كۇ­رەسكە اتاتۇرىك شىقتى. بۇل ەۋروپالىق وتار­لاۋعا قارسى ازيالىق، شىعىستىق قۇبىلىس بولاتىن. ءاليحان بوكەيحانوۆ باستاعان قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ كۇرەسى - الەمدىك دامۋ ءۇردىسى ارناسىندا بولعاندىعىنىڭ كورىنىسى. ءبىز سول ارنادان شىعىپ قالعان جوقپىز. بوكەيحانوۆ باستاعان توپ قازاق زيالىلارىنىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن دۇرىس جولدا تۇرعاندىعىن كورسەتتى. ال بولشەۆيكتەر ءبىزدى مۇلدە باسقا تۇرپاتتا سيپاتتادى. ۇلتشىلدار، بۋرجۋازيا دەگەندەرى بولشەۆيكتىك ەكىجۇزدىلىك بولاتىن. بولشەۆيكتەردىڭ ەڭ ۇلكەن كەمشىلىگى، ەڭ ۇلكەن قياناتى - ۇلتتىق مۇددەنى مويىنداماۋ، ۇلتتىق قوزعالىستاردى تۇنشىقتىرۋ، باسۋ، ولارعا باسقا مازمۇن، استار بەرۋ ەدى. بول­شەۆيكتەر «قازاق، ورىس، گرۋزين ءۇشىن ءبىر-اق جول بار. ول - سوتسياليستىك دامۋ جولى. باسقا بالاما جول جوق» دەيدى. بىراق ول جال­عان تۇجى­رىم ەدى. قازاق تا، گرۋزين دە، باسقا ۇلت­تار دا بولشەۆيكتەرگە ۇلتتىق بالاما جول­داردى ۇسىنعان ەدى. ءبىزدىڭ ىشكى سۇرانىسىمىزعا لايىق، دەربەس ۇلت جانە حالىق رەتىندە دامۋ­عا قاقىمىز بار ەدى. ەكونوميكالىق، الەۋمەت­تىك ماسەلەلەرىمىزدى ءوز  قالاۋىمىزشا، الەم­دىك تاجىريبەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ شەشۋگە مۇمكىن­دىگىمىز دە، قاقىمىز دا بار بولاتىن. بىراق كەڭەستىك جۇيە ونداي ەرىك پەن ىرىق بەرگەن جوق.

- بىزگە ىرىق بەرگەن جوق، ىرىق بەرمەگەنىمەن قويماي، كادىمگى قولدان جاسالعان گەنوتسيدكە اكەلدى. كەشەگى اشارشىلىق، رەپرەسسيا... حالىقتىڭ ۇشتەن ءبىرى قۇربان بولدى. ونىڭ شىعۋ جولدارىن، ساياساتىن ايتىپ جاتىرمىز. ەندى وسىنىڭ وتەۋىنە كىم جاۋاپتى؟

- مەن سىزگە ءبىر مىسال ايتايىن. وسى وتكەن جىلى قازاقستانعا ەۋروپالىق وداقتىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى كەلدى. جانىندا رەسەيلىك عالىم­دار بار. شاعىن عانا توپتىڭ جيىنىن وتكىزدى. سوعان مەن دە قاتىستىم. عىلىم اكادەمياسى­نىڭ تاريحىن ۇسىندى. سوندا ۋكراينانىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياعا قويعان ماسەلەسى قوزعالدى. 1931-1933 جىلدارى ۋكراينادا بول­عان اشارشىلىق جىلداردى «گەنوتسيد» دەپ باعالاۋ ۇسىنىلدى. وسى جىلدارى قىرعىنعا تۇسكەن ءۇش ءىرى مەملەكەت بار. ولار: رەسەي، ۋكراينا جانە قازاقستان. ال ۋكراينا «گەنوتسيد» دەپ باعالاۋعا قارسى بولدى. ولار ءوز تاراپىنان گەنوتسيد بولعان جوق، ول ساياساتتاعى قاتەلىك دەدى. سوعان وراي، ەۋروپا­داعى پارلامەنتتىك اسسامبلەيانىڭ وكىلى قازاقستانعا كەلىپ، ءبىزدىڭ ەلدىڭ پىكىرىن بىلگىسى كەلدى. سول شاعىن جينالىستا مەن مىناداي ماسەلە ايتتىم: ءبىزدىڭ قازاقستاندا 1989-91 جىلدارى جوعارى كەڭەستىڭ جانىنان كوميس­سيا قۇرىلدى. ونىڭ مىندەتى - 1920-30 جىل­دار باسىندا قازاقستاندا كەڭەس وكىمەتى جۇرگىزگەن رەفورمالىق شارالارعا باعا بەرۋ. ول كوميسسيانىڭ قۇرامىندا مەن دە بولعان ەدىم. كوميسسيانىڭ تۇجىرىمى «كازاحستانس­كايا پراۆدا»، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتتەرىندە جاريالاندى. وسى ەكى گازەتتىڭ 1992 جىلعى ساندارىنان وسى ماسەلەنى تابۋعا بولادى. سوندا 1931-1933 جىلدارداعى قىرعىن ءنا­تي­جەسىندە قازاق حالقىنىڭ 49 پايىزى قىر­عىنعا ۇشىراعانى ايتىلعان. ونىڭ ءىشىن­دە اۋرۋ-سىرقاۋدان ولگەنى دە بار. بۇل - تاريحي شىندىق. سوعان بايلانىستى ەۋروپالىق پارلامەنتتىڭ وكىلىنە سول گازەتتەردەگى ءمالى­مەت­تەرمەن تانىسۋدى ۇسىندىم. ماسەلە رەسەي وكىمەتىندە نەمەسە ورىس حالقىندا ەمەس. ءبىز كەيدە ورىس حالقى مەن بيلىكتى شاتاستىرىپ الامىز. قازاقستانداعى، ۋكرايناداعى، جاڭا اي­تىل­عانداي، الگىندەي سوراقىلىققا ورىس حالقىنىڭ ەش كىناسى جوق. وعان ول ساياساتتى جۇرگىزگەن بيلىك كىنالى. بيلىك قازاق حالقىنىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، قوعامدىق، مادە­ني دامۋ ەرەكشەلىگىن مويىنداعان جوق. سوعان لايىق ساياسات جۇرگىزە العان جوق. ولاي بولسا، ول كىمنىڭ كىناسى؟ ارينە، بولشەۆيكتىك ساياسات­تىڭ كىناسى. ەگەر قازاق حالقى جارتىسىنا جۋىعى­نان ايىرىلماسا، قازىر سان جاعىنان دا، ساپا جاعىنان دا مۇلدەم بولەك بولار ما ەدى. ءبىز 1920-30-جىلدارداعى رەفورمالار­دى، ونىڭ ارتىنداعى ماقساتتى تۇردە ءجۇر­گىزىلگەن رەپرەسسيالاردى نەگە كىنالايمىز؟! نەگە ۇلكەن رەنىشپەن ەسكە الامىز؟! ماسەلە، حالىقتىڭ سان جاعىنان ازايىپ كەتكەندىگىنەن ەمەس، حالقىمىز ساپالىق جاعىنان رۋحاني داعدارىسقا ۇشىراۋىنان. ونىڭ تۇلعالىق سيپاتى، كىسىلىگى تومەندەپ كەتتى. ءبىزدىڭ حالقى­مىز XIX-XX عاسىرلاردا يمپەريالىق جۇيە جاعدايىندا ءبىر ەمەس، بىرنەشە يدەولو­گيا­لىق جەڭىلىسكە ۇشىرادىق. الدىمىزعا قويعان ماقساتتارىمىزدى انىقتاۋ ءۇشىن ءبىز قانداي داعدارىستان شىعىپ كەلە جاتقا­نى­مىزدى ءتۇسىنۋ كەرەكپىز.

- الاش يدەياسى مەن بۇگىنگى تاۋەل­سىزدىگىمىزدى نىعايتۋ ماسەلەسى ساباق­تاس­تىقتا، ءبىز ودان اجىراي المايمىز. ءبىز كەشەگى الاشتىڭ ايتىپ كەتكەن اما­ناتىن ورىنداي الىپ وتىرمىز با؟

- ءبىز الاشتىڭ اماناتىن ورىنداۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، الاش قوزعالىسىنا ءتيىستى ورىن بەرۋىمىز كەرەك. وسى كۇنگە دەيىن تاريحشى رە­تىن­دە مۇنداي ماسەلەنى ايتىپ كەلە جاتىرمىن. بىراق ناتيجەگە جەتە العان جوقپىن. الاش قوزعالىسى، الاشوردا وكىمەتى، ونىڭ ليدەرى - تۋعانىنا 145 جىل بولعان ءاليحان بوكەي­حانوۆ تۋرالى ءبىزدىڭ بيلىك ار­نا­يى قاۋلى بولماسا قۇجات قابىلداسا، ورىندى بولار ەدى. نەگە؟ ويتكەنى الاش قوز­عا­لىسى ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا قاتارداعى عانا وقيعا ەمەس، بۇل - مەملەكەتتىگىمىزدى جاڭعىرت­قان، ۇلتتىق نەگىزدەگى قوزعالىس. الەمدەگى ازات­تىق، ۇلتتىق قوزعالىستاردىڭ ءبارى مەم­لەكەت قۇرۋمەن اياقتالدى. ماسەلەن، انگليا، فرانتسيا، گەر­ما­نيا، جاپونيا، قىتاي، ءۇندىس­تان. ال ءبىزدىڭ قوزعالىسىمىز رەپرەسسيامەن اياقتالدى. ۇلتتىق ازاتتىعىمىز ءۇشىن كۇرەسكەن بارشا زيالىلارىمىز تۇگەل­دەي رەپرەسسياعا ۇشىرا­دى. بۇل دەگەنىمىز - قازاق حالقى ۇلكەن اپاتقا ۇشىراعاندىعىنىڭ كورىنىسى. سول قاي­تالانباس ءۇشىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قۇجات، ارناۋلى قاۋلى قابىلداپ، سول قۇجاتتى ۇر­پاق­تىڭ ساناسىنا جەتكىزىپ، وسى نەگىزدە ۇرپاق­تىڭ جاڭا تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرساق، سول ىرگەلى، پايدالى جۇمىس بولماي ما؟!

حح عاسىردىڭ باسىندا نەگە زيالى ازاماتتارىمىز قۇربانعا ۇشىرادى؟ مىنە، سونداي الاش ازاماتتارىن قادىرلەپ، باعالاي بىلەيىك. جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا سونى دۇرىس جەتكىزەيىك، سول باعىتتا ءبارىمىز بىرگە جۇمىلا جۇمىس جاسايىق. بيلىكتەگى ىسكەر ازاماتتار دا، تاريحشىلار دا، قاراپايىم جۋرناليستەر دە بىرىكسەك، پايدالى ءىس جاسار ەدىك. مەنىڭشە، سوندا حالىقتىڭ ساناسىندا دۇرىس ساياسي سانا قالىپتاسادى.

- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

اۆتور: ەدىل انىقباي

http://alashainasy.kz/person/27409/