جاقىندا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ شاقىرۋىمەن استاناعا بارىپ قايتتىم. استانادا قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەن ناسيحاتتاۋعا قوسقان ۇلەسىمىز ءۇشىن ءبىزدىڭ «التىنوردا» سايتىنا قۇرمەت گراموتاسى تابىس ەتىلدى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ سايت جەڭىمپاز اتاندى، بۇل جەڭىسىمىز مەنىڭ ويىمشا، وتە ادىلەتتى جانە ورىندى. از عانا اداممەن ىستەپ جاتقان ەڭبەگىمىز دۇرىس باعالاندى دەپ سانايمىن.

ەندى سىزدەرگە، ماراپاتتاۋ قوشەمەتتەرىنەن كەيىنگى ۋاقىتىمدى استانالىق بيلىك دالىزدەرىندە قالاي وتكىزگەنىمدى ايتپاقپىن. اقوردانىڭ شەنەۋنىكتەرى مەنى قالاي قارسى الدى، قانداي سىيمەن شىعارىپ سالدى؟ اڭگىمەم وسى جانە وزگەدە جايتتار تۋراسىندا بولماق...

ساننىڭ  ساپاعا قالاي اينالعانى  جايلى

سونىمەن، بۇگىنگى تاڭداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جاعداي قانداي؟ جۋرناليست بولعاندىقتان ايماقتارعا ءجيى بارىپ تۇرامىن. قازاقستاننىڭ باتىسى مەن شىعىسىندا، وڭتۇستىگىندە قازاق ءتىلىنىڭ جاعداي بىرتە-بىرتە تۇزەلىپ كەلەدى. الماتىدان جيىرما شاقىرىم شىقساڭ بولدى،  قازاق ءتىلىنىڭ جاي-كۇيىنىڭ جاقسارعانىن كورەسىڭ. استاناداعى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن مينيسترلىكتەردىڭ شەنەۋنىكتەرى ەكى تىلدە سايراپ تۇر. دەپۋتاتتاردىڭ جاعدايى ءبىراز ناشارلاۋ، ەسەسىنە ولارعا قىزمەت جاساۋشىلار قازاق ءتىلىن كۇندەلىكتى ومىردە جاقسى پايدالانادى.

جاقىندا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ شاقىرۋىمەن استاناعا بارىپ قايتتىم. استانادا قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەن ناسيحاتتاۋعا قوسقان ۇلەسىمىز ءۇشىن ءبىزدىڭ «التىنوردا» سايتىنا قۇرمەت گراموتاسى تابىس ەتىلدى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ سايت جەڭىمپاز اتاندى، بۇل جەڭىسىمىز مەنىڭ ويىمشا، وتە ادىلەتتى جانە ورىندى. از عانا اداممەن ىستەپ جاتقان ەڭبەگىمىز دۇرىس باعالاندى دەپ سانايمىن.

ەندى سىزدەرگە، ماراپاتتاۋ قوشەمەتتەرىنەن كەيىنگى ۋاقىتىمدى استانالىق بيلىك دالىزدەرىندە قالاي وتكىزگەنىمدى ايتپاقپىن. اقوردانىڭ شەنەۋنىكتەرى مەنى قالاي قارسى الدى، قانداي سىيمەن شىعارىپ سالدى؟ اڭگىمەم وسى جانە وزگەدە جايتتار تۋراسىندا بولماق...

ساننىڭ  ساپاعا قالاي اينالعانى  جايلى

سونىمەن، بۇگىنگى تاڭداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جاعداي قانداي؟ جۋرناليست بولعاندىقتان ايماقتارعا ءجيى بارىپ تۇرامىن. قازاقستاننىڭ باتىسى مەن شىعىسىندا، وڭتۇستىگىندە قازاق ءتىلىنىڭ جاعداي بىرتە-بىرتە تۇزەلىپ كەلەدى. الماتىدان جيىرما شاقىرىم شىقساڭ بولدى،  قازاق ءتىلىنىڭ جاي-كۇيىنىڭ جاقسارعانىن كورەسىڭ. استاناداعى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن مينيسترلىكتەردىڭ شەنەۋنىكتەرى ەكى تىلدە سايراپ تۇر. دەپۋتاتتاردىڭ جاعدايى ءبىراز ناشارلاۋ، ەسەسىنە ولارعا قىزمەت جاساۋشىلار قازاق ءتىلىن كۇندەلىكتى ومىردە جاقسى پايدالانادى.

استانادا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىن گيمنازيالار مەن بالا باقشالار سانى ءوسىپ كەلەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەندى از ۋاقىتتان كەيىن قازاق ءتىلى دە-يۋرە جاعدايىنان دە-فاكتو مارتەبەسىنە جەتەدى. سوندىقتان دا وسى قالىپتاسقان جاڭا جاعدايدى بەكىتەتىن، ياعني، ورنىنا قوياتىن زاڭ جوباسى قاجەت. ءتۇپتىڭ تۇبىندە ونىڭ دا ورىندالاتىنىنا كۇمان جوق. ەگەر لەنيننىڭ سوزىمەن ايتاتىن بولساق: «جوعارى جاق ەلدى ەسكىشە باسقارا المايدى، تومەندەگىلەر ەسكىشە ءومىر سۇرگىسى كەلمەيدى». ەلدە وسى جاعدايدى بايقاپ وتىرمىز. حالىق وزگەرىستى تالاپ ەتەدى.

تاس-تالقان

مىنە، وسى جەردە تاڭ قالاتىن ءجايتتار،  ءتىپتى ىڭعايسىز، ۇياتتاۋ نارسەلەر شىعا باستايدى. بەلگىسىز بىرەۋ ينتەرنەت كەڭىستىگىنە ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسىنىڭ جۇمىسشى ءماتىنىن سالىپ جىبەرەدى. دايىندالىپ جاتقان جوبالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ناشارىن سالىپ جىبەرگەن! دەرەۋ سول زاماتتا «رۋسسكيە ۆ كازاحستانە» دەگەن سايتتا رەسەيلىك جۋرناليست ماكسيم اكيموۆ دەگەننىڭ «ورىستار ويانىڭدار!» دەگەن ماقالاسى شىعا كەلگەن. سول-اق ەكەن، سىرتتان باستالعان اقپاراتتىق سوعىس باستالدى دا كەتتى. مىنە، وسى سوعىستا، ماقتاپ: «ءورىستىلدى  باق-نان ۇلگى الىڭدار» دەپ جۇرگەن ءورىستىلدى ءباسپاسوز، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك مۇددەمىزدى قورعايدى دەپ سەنىپ جۇرگەن اقپارات قۇرالدارىمىز بۇل سوعىستا تاس-تالقان بولىپ جەڭىلىس تاپتى. ولار كەرىسىنشە، زەڭبىرەكتەرىن وزىمىزگە قارسى باعىتتاپ وقتى جاۋدىرتسىن كەلىپ...

تەك ءبىر عانا ءورىستىلدى اقپارات باسىلىمى  -  «التىنوردا» بۇل سوعىستان جەڭىلىسسىز شىقتى. بىراق، جالپى سوعىس قورىتىندىسىندا ءبىز دە ۇتىلدىق.

بۇل جەردە ءورىستىلدى اقپارات قۇرالدارىمىزدىڭ  وزدەرىنشە وتە ايلاكەرلىك تاكتيكا جاساعانىن كورمەيسىڭ بە: ولار بارلىق وعى مەن ۋلى ءزارىن مۇحتار شاحانوۆ باستاعان توپقا باعىتتاي وتىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى اتقىلاۋعا وعىن اياماعانى بارشاعا كورىنىپ تۇردى.

كىمدى اقىماق ساناپ وتىر؟

ەندى وسى اقپاراتتىق سوعىستاعى شەتەل جاعىنا شىعىپ كەتكەن ءبىزدىڭ ءورىستىلدى باق پەن «سلاۆيان جانە كازاك» ۇيىمدارىنىڭ دالەلدەرى مەن دايەكتەرىنە كەلەيىك.

ءبىرىنشى تەزيس -  ورىستار تۋا ءبىتتى جايباسار بولعاندىقتان كەز كەلگەن ءتىلدى مەڭگەرۋگە بەيىم ەمەس، قازاق تىلىنە دە قاتىناسى سونداي. ەگەر بۇل تەزيستى قابىلدايتىن بولساق، وندا قازاقستاندا تۇراتىن ورىستاردى جارتىكەش دەپ كەمسىتكەن بولىپ شىعامىز عوي؟ سوندا XIX-نشى جانە حح-نشى عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن ورىس زيالىلارى تۋرالى «ولار مىندەتتى تۇردە بەس ءتىل ءبىلۋى ءتيىس» دەگەن ءسوزدىڭ بەكەر بولعانى ما؟!  عارىشقا ءبىرىنشى بولىپ ادام جىبەرگەن حالىقتى، قازاق ءتىلىن ۇيرەنە المايدى دەگەنگە كىم سەنەدى؟ مۇنداي ءسوزدى ايتقانداردى قازاقستانداعى ورىستاردىڭ ار-نامىسىن قورلاعانى ءۇشىن سوتقا بەرسە دۇرىس بولار ەدى.

ەكىنشى تەزيس - قازاقتار وسى باعىتپەن مەملەكەتتىك ءتىلدى ەندىرۋدى ۇدەتە بەرسە، ەلدەن بارلىق ورىستىلدىلەر كوشىپ كەتەدى. مۇنداي پىكىردى ساندىراق، دالباسا دەمەسكە لاج جوق.

ءدال وسى تۇستا زاڭدى سۇراق تۋادى  - لاتىشتار ءوز ەلىندە تۇگەلىمەن لاتىش تىلىندە سويلەيدى، نەگە لاتۆيادان ورىستىلدىلەر كوشپەي وتىر؟ ارمەنيادان، ەستونيادان شە؟ نەگە ورىستار مىندەتتى تۇردە قازاقستاننان كوشىپ كەتۋى ءتيىس؟ قازاقتاردىڭ ءوز تىلىندە سويلەگەنى ءۇشىن كەتىپ قالۋى كەرەك پە؟ بۇل - ناعىز توپاسيزم ەمەس پە.

بۇل ماسەلەگە باسقا جاعىنان قاراساق، بۇل ناعىز ساياسي شانتاج ەكەنى كورىنىپ تۇر. ەلدەگى ءورىستىلدى  باق-ى مەن «سلاۆياندىق»، «كازاك» بىرلەستىكتەرى ءوز ۇكىمەتىنە قارسى قاتاڭ ۋلتيماتۋم قويىپ، مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىندە شەگىنۋدى تالاپ ەتىپ وتىر.

زارەسى ۇشقان ەرتىسباەۆ مىرزا وسىدان سوڭ «قازاقتار ءۇشىن قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى ءجۇز ءبىرىنشى ماسەلە» دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى.

بارلىق جاۋاپكەرشىلىكپەن مالىمدەيمىن: قازاق ءتىلى قازاق ءۇشىن ارقاشان ءبىرىنشى ورىندا بولعان، بولا بەرەدى. بىرەۋلەر ونى قالامايدى ەكەن دەپ، قازاقتار انا ءتىلىن ەشۋاقىتتا قۇرباندىققا شالمايدى، ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز ەشقاشان ساياسي ساۋدانىڭ  مۇلكى ەمەس. بولمايدى دا.

اقپاراتتىق سوعىستىڭ قۇپيالارى

قازىرگى كەزدە بەلگىلى بولعانداي  رەسەيلىك اقپارات كوزدەرىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، «رۋسسكيە وچنيتەس» اتتى ماقالانى جازعان ماكسيم اكيموۆ دەگەن ءجۋرناليستى رەسەيدە ەشكىم تانىمايتىن، ەستىمەگەن بولىپ شىقتى. ءسىرا، بۇل پەرسوناج ويدان شىعارىلسا كەرەك. جاعدايدىڭ وسىلاي وربۋىندە  رەسەيلىك ارناۋلى قىزمەتتىڭ قولتاڭباسى جاتقانداي. سونىمەن بىرگە، اكيموۆتىڭ ماقالاسىن تالقىلاۋ كەزىندەگى جان-جاقتان «اتقىلاۋ» جۇمىستارىنىڭ وتە ۇيىمداسقان تۇردە ءوتۋى دە كۇدىگىمىزدى كۇشەيتەدى.

وسى ماسەلەگە بايلانىستى استانالىق بيىك مۇنارالى دالىزدەردەردە: «مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى ارانداتۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ ارتىندا رەسەيدىڭ قازاقستانداعى بوچارنيكوۆ مىرزا باستاعان ەلشىلىگى تۇر»  دەگەن ءسوز بار.

اينالىپ كەلگەندە، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قادىرىن ءتۇسىرۋ ناۋقانى جوق جەردەن پايدا بولعان جوق. سوندىقتان دا ونىڭ اسەرى رەسەيمەن دوستىق قارىم-قاتىناسىمىزعا  كەلىپ تىرەلەدى.

ايتسە دە ماسەلەنىڭ ەڭ جامان، ەڭ قولايسىز  جاعى بۇل ەمەس. ماسەلە - وزدەرىن «ورىس»، «سلاۆيان»، «كازاك» ۇيىمدارى، بىرلەستىكتەرى دەپ اتايتىن ۇيىمدار مەن ءبىزدىڭ ءورىستىلدى باق-دا بولىپ وتىر.

بۇل ماسەلە ءوز باستاۋىن توقسانىنشى جىلداردان الادى ءارى وسى كەزگە دەيىن جالعاسۋدا. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان العاشقى جىلدارى ۇكىمەت «ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىزدىڭ ساياساتىن قولداسىن، قارسى شىقپاسىن» دەگەن ماقساتپەن ءورىستىلدى باسىلىمدار مەن ۇيىمداردىڭ باسشىلارىنا اقشا تولەي باستادى. اناۋ-مىناۋ ەمەس، مول اقشا. ۇكىمەت ونىمەن توقتاعان جوق، سول ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرى قازاقستان حالىقتارىنىڭ اسسامبلەياسىنا كىرگىزىلدى، جىلى دا جۇمساق ورىن بەرىلدى. مىسالى، زاحاروۆ مىرزا. قازىر ول قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اقوردانىڭ  «قويشىلارى» ءوز جايىلىمىن «قاسقىرلاردان» قورعاۋ ماقساتىندا وتە تاماشا ايلا تاپتى. ءوز «ءبورىباسارلارى» مەن «سىرتتاندارىن» ءوسىرىپ دايىنداۋدىڭ ورنىنا «قاسقىرلاردى» اقشامەن، شەن، لاۋازىممەن ساتىپ الۋدى جولعا قويدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، العاشقى كەزدە بۇل ءادىس وڭ ناتيجە بەردى. تەك «قاسقىرلار» كۇش الىپ وسكەنشە عانا. بىراق، بۇلاي شەكسىز بولا بەرۋى مۇمكىن ەمەس قوي.

سونىمەن بىرگە، وراسان ۇلكەن مولشەردە قارجى ارناسى رەسەي جاقتان جاڭاعى بىزدەگى ءورىستىلدى باسىلىمدارعا، ءارتۇرلى  «سلاۆيان»، «كازاك» سياقتى وداقتار مەن ۇيىمدارعا، بىرلەستىكتەرگە اعىلا باستادى. ال، ولاردىڭ ماقساتى ءبىزدىڭ جاقتىڭ ۇستانىمىمەن تىپتەن قاراما-قايشى. ءسويتىپ، «قاسقىرلار» ەكى جاقتان بىردەي اۋىزدارى مايلانىپ، ولاردىڭ ابىرويى مەن  اتاقتارى ءوستى.

مىنە، وسى جاعدايدىڭ ءبىر ساتتە ارتى اشىلدى. وسى كەزگە دەيىن قازاقستاننىڭ ۇكىمەتىنەن ءارتۇرلى قوماقتى قارجىلىق لوتتار، مەملەكەتتىك تاپسىرىستار الىپ كەلگەن جاڭاعى ءبىزدىڭ ءورىستىلدى باسىلىمدار مەن ۇيىمدارعا ول اقشالار ازدىق ەتكەن بولسا كەرەك، ولار اشۋلانىپ ءبارىن اشىپ تاستادى. ءسىرا، رەسەي جاقتان مولىراق قاراجات كەلە باستاسا كەرەك. سونىمەن بىرگە، قارجىنىڭ ارتىندا بەلگىلى ءبىر مىندەتتەمەلەر دە بولۋى ءتيىس قوي.

ەگەر وسى قيسىندى باسشىلىققا الاتىن بولساق،  كورشى ەلدىڭ «اقورداسى» باسقا ءبىر قۇپيا جوبانى جۇزەگە اسىرىپ «ماڭىراما» دەپ اتالاتىن دالانىڭ «قويلارىن» ۋىسىنا الماق بولسا كەرەك. سەبەبى بۇل دالادا ەشقانداي «ءبورىباسار»  «سىرتتاندار» قالماعان.

باسقا ورىستار

بىراق، قازاقستاندا باسقا دا ورىستار بار ەمەس پە. ولارعا قازاقتار دا، رەسەي جاعى دا اقشا تولەپ جاتقان جوق. ولار ءوز ەلىنىڭ كونستيتۋتسياسىن سىيلايدى، زاڭدى بۇلجىتپاي ورىندايدى، قازاقتارمەن تۋىسقاندىق قارىم-قاتىناسى تىعىز، جانە ولار ەلىمىزدە سانى جاعىنان باسىم.

مىنە، وسى جەردە زاڭدى سۇراق تۋىندايدى  -  نەگە ءبىز ءوز ازاماتتارىمىزدى، ءوز ورىستارىمىزدى (ولاردىڭ اراسىندا اتاقتى، ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن ازاماتتار از ەمەس), قازاقستان حالىقتارىنىڭ اسسامبلەياسىنا كىرگىزبەيمىز؟ اسسامبلەياعا «ورىس»، «سلاۆيان» ۇيىمدارىنىڭ ءتىزىمى بويىنشا ەمەس، زاڭ جولىمەن بەكىتىپ، پرەزيدەنتكە قۇقىق بەرىپ جاڭاعى اتاقتى ازاماتتاردى كىرگىزبەيمىز. بۇل جولدىڭ پايداسى ماسكەۋدىڭ ىقپالىنداعى  «تەنتەك» اگەنتتەرگە قاراعاندا كوپ بولار ەدى.

جاسىراتىن نەسى بار، بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ جالپاقشەشەيلىگىنىڭ ناتيجەسىندە قاپتاپ كەتكەن «سلاۆيان»، «كازاك» ۇيىمدارى اشىقتان اشىق ەلدى ازامات سوعىسىنا تارتىپ وتىر. ەندى اقپاراتتىق سوعىس ەمەس، ناعىز شىن سوعىسقا. قۇدايعا شۇكىر، ەلىمىزدەگى ەستيار ورىس ازاماتتارى مۇنداي ارانداتۋعا بەرىلگەن جوق. بۇل ءبىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىگىمىز. جوعارىدا ايتقان «ورىس»، «كازاك» سياقتى ۇيىمدار مەن وداقتارىن قاراپايىم، قازاقتارمەن سىيلاستىققا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورىستار مۇلدەم قولدامايدى. بۇعان كسرو جۋرناليستەر وداعىنىڭ لاۋرەاتى، بۇرىنعى «بىرلەسۋ» گازەتىنىڭ رەداكتورى نينا گريگورەۆنا ساۆيتسكايا «سلاۆياندار مەن كازاكتاردىڭ» وتىرىك رەۆانشيستىك يدەيالارىن قولدامايتىنىن مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. سەبەبى، قازاقستاندىق ورىستاردىڭ كوپشىلىگى قازاقتارمەن وسى ەلدە بىرگە تۇرىپ، بالالارى مەن نەمەرەلەرىن تاتۋ-ءتاتتى ءوسىرۋدى قالايدى.

جالعان «كازاكتار» مەن «سلاۆياندار» جايلى

كازاكتاردىڭ تاپ رەتىندە وتىزىنشى جىلدارى ستالين زامانىندا جويىلعانىن ايتقان ءجون بولار. سوندىقتان دا قازىرگى «كازاكتار» ۇستىنە جىلتىراق كيتەل كيگەن فيگليارلار دەسە بولادى. ولاردىڭ ارتىندا  ۇيىمدارىن قولدايتىن سانسىز قولداۋشىلار بار دەپ تە ايتا المايمىن. مۇشەلەرى بار بولعان كۇننىڭ وزىندە ولارعا اقشا تولەپ تۇرۋ كەرەك قوي. جەتەكشىلەرىنىڭ پاتولوگيالىق ساراڭدىعى مەن ادەپسىزدىگىنە قاراپ، وندايعا سەنۋ مۇمكىن ەمەس.

ولاردىڭ جالعان «سلاۆيان»، جالعان «كازاك» ەكەندىگى جونىندە «ليتەر» گازەتىنىڭ رەداكتورى لەۆ تاراكوۆ بىلاي دەيدى: «1996 جىلى مەن ماسكەۋگە «سووتەچەستۆەننيك» دەپ اتالاتىن ۇيىمنىڭ كونگرەسىنە شاقىرىلدىم. بۇل ءىس-شارانى  اتاقتى كينورەجيسسەر نيكيتا ميحالكوۆ وتكىزىپ، باسقاردى. ماعان قۇرمەتتى قوناق رەتىندە پرەزيديۋمنان ورىن بەردى. پرەزيديۋمدا وتىرىپ ءبىر تاڭ قالعانىم، زالدا وتىرعانداردىڭ تۇرلەرى مەن پوشىمدارى بانديتتەردەن اۋمايدى. ناعىز كريمينالدى توپتاردىڭ سەزى سياقتى، ولاردان ينتەلليگەنتتىكتىڭ ءيسى دە شىقپايدى.

سونىمەن العاشقى سويلەۋشىگە ءسوز بەردى. سويلەۋشىلەر وزبەكستاندا، تۇرىكمەنستاندا، تاجىكستاندا ءجۇرىپ جاتقان گەنوتسيدتەر جايلى ايتا باستادى. جارايدى، مۇنداي سوزدەردىڭ جارتىسىنا سەنگەن بولايىن، سويلەۋشىلەر ورىستارعا قارسى ۋكراينادا جاسالىپ جاتقان گەنوتسيد جايلى ايتا باستاعاندا كۇلكىم كەلدى. ورىس پەن ۋكرايندەر ءبىر حالىق ەمەس پە. سوسىن ماعان ءسوز بەردى. مەن قازاقستانداعى شىن جاعدايدى، ازاماتتاردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى بار ەكەنىن ايتا باستاپ ەدىم... زال ىسقىرىپ، ايقايلاپ شۋلاي باستادى. ميحالكوۆقا قاراپ شۋدى توقتاتا ما دەپ بۇرىلدىم. ول مەنى كەكەتىپ: «ءوز ۇيىڭىزدە وتىرعانداي سەزىنىڭىز» دەدى. مەن دە ونى كەكەتىپ «مەن ورىس مادەنيەتىنىڭ ناعىز تورىندە وتىرعانداي سەزىنىپ وتىرمىن» دەدىم. سوندا عانا ميحالكوۆتىڭ قىپ-قىزىل بولىپ ۇيالعانىن كوردىم».

وسىدان-اق بايقاعان بولارسىزدار، «سلاۆيان»، «كازاك» مىرزالاردىڭ ينتەللەكت پەن كادىمگى سىپايىلىقتان ابدەن جۇرداي ەكەنىن كورسەتەدى. ءسىرا، ءبىزدىڭ ۇكىمەت قورقاتىن ادامدارىن بىلمەي جۇرگەن سەكىلدى؟ قاتەلەسىپ باسقالاردى قارجىلاندىرىپ جۇرگەن سياقتى؟

ەندى مەنى ەشكىم توقتاتا المايدى

ءسوز سوڭىندا ءوزىم ىستەيتىن «التىن وردا» سايتى، ونىڭ بولاشاق جوسپارى جايلى بىرەر ءسوز ايتسام.

ءبىزدىڭ سايتتىڭ  باستى تاقىرىبى  -  مەملەكەتتىك ءتىلدى ودان ءارى دامىتۋ جانە نىعايتۋ بولىپ تابىلادى. سونىمەن بىرگە، قازاق باسىلىمدارىنداعى ماتەريالداردى ورىسشاعا اۋدارۋ، ءسويتىپ، ەكى ءتىل ارقىلى ازاماتتارىمىزدى ىنتىماقتاستىرۋ. ءورىستىلدى ازاماتتارىمىزعا قازاق ۇلتىنىڭ الدىندا تۇرعان پروبلەمالاردى جەتكىزۋ، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگىن نىعايتۋ.

تاعى ءبىر جوبا  «حالقىمىزدىڭ دوستارى» دەپ اتالادى. كەڭەس زامانىندا قازاقستانعا تالاي «حالىق جاۋلارى» اتانعان مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر، پروفەسسورلار، اكادەميكتەر، مۋزىكانتتار جەر اۋدارىلعان بولاتىن. مىنە، وسى «حالىق جاۋلارى» قازاق حالقىنىڭ ناعىز دوستارى بولدى. ولار ەلىمىزدىڭ عىلىمىن، اعارتۋ سالاسىن، مەديتسيناسىن، وپەرا ونەرىن دامىتتى، كوتەردى. ولار دا ءبىز سياقتى تويىپ تاماق ىشپەدى، ازاپ كوردى، وسى توپىراقتا ءولدى. ءبىز ولاردى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

سايتىمىزدىڭ بەتتەرىنەن قازاق مۋزىكاسىنىڭ جاناشىرى، ناسيحاتتاۋشىسى پەتر ۆاسيلەۆيچ اراۆين جايلى ايتتىق. كەلەسى كەزەكتە «قىز جىبەك» وپەراسىنىڭ اۆتورى، كومپوزيتور ەۆگەني برۋسيلوۆسكي تۇر. «اباي جولىن» ءبىرىنشى بولىپ اۋدارعان اننا نيكولسكايا سياقتى ارداقتى ازاماتتار از ەمەس.

سايتىمىزدا «ەل كەزەكشىسى» دەگەن ايدارمەن تۇراقتى ءبىر تاقىرىپ اشىپ، ونى جۇرگىزۋدى ن.گ.ساۆيتسكاياعا ۇسىنباق ويىمىز بار. بۇل ايداردا «سلاۆياندار مەن كازاكتاردىڭ» ەمەس، ەلدەگى ءورىستىلدى ازاماتتاردىڭ، پروبلەمالارى كوتەرىلسە دەگەن نيەتىمىز بار.

باسقا دا جوسپارلارىمىز از ەمەس. «التىن ورداعا» جۋرناليستەر، اناليتيكتەر، تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەر كەرەك. مۇنىڭ ءبارى قارجىنى تالاپ ەتەدى. وسى ماقساتتار ءۇشىن قانداي جۇمىس بولسىن، قارا جۇمىس بولسا دا، ىستەۋگە دايىنمىن.

وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇندەمەي كەلدىم. استانا كابينەتتەرىن ۇزاق ارالادىم، بەتتىڭ ارىن بەلبەۋگە ءتۇيىپ، جالىنىپ، قول جايىپ كومەك سۇرادىم. «ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا، نىعايتۋعا، ۇلتتاردى ءبىر-بىرىمەن دوستاستىرۋعا جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىز عوي» دەدىم. «ءبىر  جىلدان سوڭ كەل، جوق  20 جىلدان سوڭ، دۇرىسى ءۇش ءجۇز جىلدان سوڭ كەل، سول كەزدە ماسەلەڭ شەشىلەدى» دەگەن جاۋاپتار الدىم.

وسى كەزگە دەيىن ۇزاق ۋاقىت ۇندەمەي كەلگەنىمدى قايتالاپ ايتامىن. ەندى بارلىق بۇرىشتان، قيىلىستان: ادامدار، كورىڭدەر، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ  نە ىستەپ جاتقانىن! ولار ساتقىندار مەن جۇزىقارالاردى قارجىلاندىرىپ وتىر. داۋىسىمدى ەستىڭدەر، جۇرتقا جەتكىزىڭدەر، ەلىمىزدىڭ بارلىق اۋىلىنا، تۇكپىرىنە جەتكىزىڭدەر. ەلىمىزدە نە بولىپ جاتقانىن ازاماتتارىمىز ءبىلسىن. ەگەر ەرتەڭ سلاۆياندار مەن كازاكتار ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىگىن جوق ەتسە، تىلىمىزدەن ايىرسا، قازاق حالقىنىڭ قارعىسى مەن اشۋ-ىزاسى سولاردىڭ باسىنا جاي بولىپ ءتۇسسىن!

ەلىمىزدەگى قازاق تىلىندەگى ماقالالاردى ورىس تىلىنە اۋدارۋمەن اينالىساتىن، قازاقى وي-پىكىرلەردىڭ تارالۋ كەڭىستىگىن كەڭەيتىپ، ۇلتتاردىڭ اراسىن، دوستىعىن بايلانىستىراتىن، پرەزيدەنتتىڭ باعىتىن قولداپ وتىرعان بىردەن ءبىر باسىلىمدى شەنەۋنىكتەر نەگە قولداماي وتىر؟ بيلىك كەرىسىنشە، قاس قىلعانداي قازاق حالقىنىڭ، بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ مۇددەسىنە قارسى جۇمىس جاساپ جاتقان باسىلىمدار مەن قوعامدىق ۇيىمداردى قارجىلاندىرىپ وتىر. ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر قازاقتاردى باسقا ۇلتتارمەن ۇرىستىرىپ، وت تاستاپ، ەلدە داۋ-جانجالدىڭ بولعانىن قالايتىن، ەلدى ازامات سوعىسىنا جەتەكتەپ جۇرگەندەرگە قارجى بەرىپ وتىر. مۇنداي شەنەۋنىكتەردى بۇدان سوڭ كىم دەپ اتاۋعا بولادى؟

اۋدارعان  س.ءجۇسىپ

«اباي-اقپارات»