ادامزاتتىڭ ارىداعى ميف پەن اڭىزدان تۇرعان ساناسىندا تىنباي ۇشىپ كەلە جاتقان ءبىر قۇس بار. ول قۇس ولگەنىمەن، قايتا تىرىلە الادى. ولگەندە دە، تىرىلگەندە دە وت بولىپ جانادى. بۇل قۇستىڭ اتى - سامۇرىق. شىعىس پەن باتىس مادەنيەتىنىڭ بارىندە دەرلىك وت - قۇدىرەتتىلىكتىڭ، كۇشتىڭ، جوقتان بار جاساۋدىڭ، قالا بەردى ءۇمىتتىڭ كوزى رەتىندە سيپاتتالادى. وت - قىزىل ءتۇستىڭ ءتۇپ مەكەنى. ادامزاتتىڭ ساياسي تانىم-تۇيسىگىنىڭ ءوزى وسى وتپەن، وتتىڭ تۇسىمەن بايلانىستى. مەملەكەت تۋلارىنداعى ساياسي تۇيسىكتىڭ جيناقى بەينەسى ەسەپتەلەتىن قىزىل ءتۇس قۇربانداردىڭ توگىلگەن قانىنان بۇرىن، وتپەن بايلانىسادى. اڭداۋسىز سانا جاڭارىپ، جاڭعىرىپ وتىرادى دەسەك، وسى تۇسىنىك ءوز كەزەگىندە بىزگە وت بولىپ جانىپ، قايتا ءتىرىلىپ وتىراتىن سامۇرىق قۇستىڭ وبرازى ارقىلى جەتكەن.

قىزىل ءتۇستىڭ قارسى ماعىناسى - اق ءتۇس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اق ءتۇس - جوعالۋدى، جاڭعىرىقتىڭ ءوشۋىن نەمەسە ءولىمدى مەڭزەيدى. سوندىقتاندا سامۇرىق وتكەننىڭ وشپەيتىنىن مەڭزەسە، تۇسسىزدەنۋ (اق ءتۇس) كەشەگىدەن كوز جازۋدى بىلدىرەدى. ءۇڭىلىپ قاراساق، وسى ارادا قاراما-قارسىلىقتىڭ بىرلىگى بايقالادى. اسىلىندە، اڭداۋسىز سانا سامۇرىق قۇستىڭ قاسيەتىن قايتالايدى. ول سونىسىمەن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ ماڭگى جاسايدى. ۋاقىت كوشىندە كەشەگى ءىس وشكىن تارتىپ، اڭداۋسىز سانانىڭ تۇڭعيىعىنا كەتۋى  مۇمكىن، بىراق، جوعالمايدى، مەزگىلى جەتكەندە قايتا ورالىپ وتىرادى.

ادامزاتتىڭ ارىداعى ميف پەن اڭىزدان تۇرعان ساناسىندا تىنباي ۇشىپ كەلە جاتقان ءبىر قۇس بار. ول قۇس ولگەنىمەن، قايتا تىرىلە الادى. ولگەندە دە، تىرىلگەندە دە وت بولىپ جانادى. بۇل قۇستىڭ اتى - سامۇرىق. شىعىس پەن باتىس مادەنيەتىنىڭ بارىندە دەرلىك وت - قۇدىرەتتىلىكتىڭ، كۇشتىڭ، جوقتان بار جاساۋدىڭ، قالا بەردى ءۇمىتتىڭ كوزى رەتىندە سيپاتتالادى. وت - قىزىل ءتۇستىڭ ءتۇپ مەكەنى. ادامزاتتىڭ ساياسي تانىم-تۇيسىگىنىڭ ءوزى وسى وتپەن، وتتىڭ تۇسىمەن بايلانىستى. مەملەكەت تۋلارىنداعى ساياسي تۇيسىكتىڭ جيناقى بەينەسى ەسەپتەلەتىن قىزىل ءتۇس قۇربانداردىڭ توگىلگەن قانىنان بۇرىن، وتپەن بايلانىسادى. اڭداۋسىز سانا جاڭارىپ، جاڭعىرىپ وتىرادى دەسەك، وسى تۇسىنىك ءوز كەزەگىندە بىزگە وت بولىپ جانىپ، قايتا ءتىرىلىپ وتىراتىن سامۇرىق قۇستىڭ وبرازى ارقىلى جەتكەن.

قىزىل ءتۇستىڭ قارسى ماعىناسى - اق ءتۇس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اق ءتۇس - جوعالۋدى، جاڭعىرىقتىڭ ءوشۋىن نەمەسە ءولىمدى مەڭزەيدى. سوندىقتاندا سامۇرىق وتكەننىڭ وشپەيتىنىن مەڭزەسە، تۇسسىزدەنۋ (اق ءتۇس) كەشەگىدەن كوز جازۋدى بىلدىرەدى. ءۇڭىلىپ قاراساق، وسى ارادا قاراما-قارسىلىقتىڭ بىرلىگى بايقالادى. اسىلىندە، اڭداۋسىز سانا سامۇرىق قۇستىڭ قاسيەتىن قايتالايدى. ول سونىسىمەن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ ماڭگى جاسايدى. ۋاقىت كوشىندە كەشەگى ءىس وشكىن تارتىپ، اڭداۋسىز سانانىڭ تۇڭعيىعىنا كەتۋى  مۇمكىن، بىراق، جوعالمايدى، مەزگىلى جەتكەندە قايتا ورالىپ وتىرادى.

وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىندا قوعامدىق جۇيەدەگى وزگەرىسكە ىلەسىپ، سانا كەڭىستىگىندە ۇلكەن بوستىق پايدا بولدى. بۇنى قوعامتانۋشىلار كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ ورنىنان كەتۋىمەن، بوستىقتى تولتىراتىن جاڭا يدەولوگيانىڭ بولماۋىنان دەپ تۇسىندىرەدى. قازاق تۇرعىسىنان ايتقاندا، بۇل ۇلتتىق سانانىڭ ءوز تۇعىرىنا كوتەرىلە الماۋى ەدى. ارادا جىلدار ءوتىپ، ساياسي جۇيە وتپەلى كەزەڭدى ارتقا تاستاعان تۇستا قوعامدىق سانادا ۇلكەن بەتبۇرىس تۋدى. كەشتەۋ بولسا دا سامۇرىق قۇس اقىرى جاڭعىرىپ جەتتى. بۇل وزگەرىس اۋەلى ءماتىننىڭ جاڭارۋىن اكەلدى.  90-جىلداردا اقىن-جازۋشىلار، وندا دا ادەبيەتكە قوعامدىق جۇيەنىڭ وزگەرىسىمەن قاتار كەلگەن بۋىن بۇنى انىق سەزىندى. بۇل جۇرتتىڭ ءداستۇرلى مانەردە جازۋدى ۇناتقانىمەن، ايتالىق، مۇقاعالي ماقاتاەۆشا ولەڭ جازعىسى كەلگەنىمەن، ولاي جازا المايتىنىن تۇسىنگەن كەزەڭ ەدى. زامان دا، دۇنيەتانىم دا وزگەرىپ كەتكەن بولاتىن. ەندى ءبىر جاعىنان، قازاق وسى تۇستا العاش رەت كەۋدەسىن كەرە تۇرىپ «مەن قازاقپىن!»  دەگەندى ساياسي تۇرعىدا (ەڭ كەمى اقىندارى) اشىق ايتا باستادى. وعان دەيىن قازاقتىڭ ساياسي تۇيسىگى بۇلايشا باس كوتەرمەگەن ەدى. قازاقتار ءۇشىن ادەبيەتتە شىنايى ساياسي تاقىرىپ جازىلماعان زاڭدارمەن شەكتەلگەن ەدى. ماعجان جۇماباەۆتان مۇقاعالي ماقاتاەۆقا دەيىنگى ارالىقتا قازاق ولەڭى ساياسي تالعامى بار، ەلگەزەك قىراعىلىقتان ايرىلىپ، ونىڭ ورنىنا ساياسي ساۋاتسىزدىققا جاقىن جاداعاي جاتتاندىلىققا بوي الدىرعان ەدى. بۇل ۋاقىت ۇزارا كەلە ادەبيەتتە ساياسي تاقىرىپتى جازۋدىڭ وزىندىك مادەنيەتىن تومەندەتكەن ەدى.

ادام بويىنداعى اساۋ كۇشتىڭ ءبىرى رەتىندە ادامنىڭ ساياسي تۇيسىگىن اتاۋعا بولادى. ساياسي سانا قىستىققان جەردە ادامنىڭ وزگە تانىم-تۇيسىگىنىڭ بارىندە دەرلىك اۋىتقۋشىلىق تۋادى. وتارلانعان كەزەڭدە قازاقتىڭ ساياسي جان-دۇنيەسى ۇزاق ۋاقىت بويىندا تۇمىلدىرىقتالعان كۇي كەشتى، ۋاقىتى كەلىپ بوستاندىققا شىققان تۇستا ونىڭ تالاپتارى ەڭ الدىڭعى قاتارعا شىعاتىنى  دا زاڭدى نارسە. بۇل تۇيسىك 90-جىلداردا پوەزيادا دا كوزگە ءتۇستى .

اقىن ءامىرحان بالقىبەك 1998 جىلى جازىلعان پوەماسىنىڭ اتىن «سىنعان ساۋلەنىڭ شاعىلىسۋى» («قاسقىر قۇداي بولعان كەز»، «تۇران» باسپاسى، 2008 ج.) دەپ قويىپتى. بۇل تاقىرىپ اقىن بولمىسىمەن ەتەنە تانىس ەمەس وقىرمانعا جىردىڭ مازمۇنىنان مۇلدە وزگەشە تۇسىنىك بەرەدى. بۇل جەردە جەكە ءبىر ادامنىڭ تۇيسىگىندە ءجۇرىپ وتكەن ەلەستەن وزگە دۇنيە جوق سياقتى سەزىلەدى. ايتالىق، 1990 جىلدان بۇرىن اقىنداردىڭ ويىنا ءدال وسىنداي تاقىرىپ كەلە قويمايدى. بىراق، ويلانا كەلسەڭ، ءبارى ورنىندا ەكەنىن بايقايمىز. جۋرناليستيكادا وزىندىك مانەرى بار ءارى تۇركولوگ اقىن ءوز كەڭىستىگىن زامانىنا ساي سيپاتتاۋعا ۇمتىلعان. ونىڭ ۇستىنە بۇل قۇندىلىقتار شاعىلىپ جاتقان كەزەڭگە تۋرا كەلەدى. مۇندايدا باستىسى - ولەڭنىڭ تاقىرىبى ءماتىننىڭ تابيعاتىن ايقىنداپ تۇرۋى ءتيىس. ءتىپتى، ساياسي تۇيسىك بۇزىپ-جارىپ كىرىپ، باسا بيلەپ كەتسە دە، مەيلى، قۇشاقتى كەڭ اشىپ ءبارىن سىڭىرۋگە ءتيىسسىڭ. بۇل  ەندى پوستمودەرنيستىك دۇنيەتانىم.

پوەمادا قارا ءسوز بەن ولەڭ قاتار ۇشىراسادى. اعا بۋىن اقىنداردا بۇنداي ەرەكشەلىك «قۇمىرسقا» پوەماسىندا كەزدەسەتىن. ماتىندەگى مۇنداي ۇقساستىقتىڭ وزىندىك سەبەبى بار. «قۇمىرسقا» مەن «سىنعان ساۋلەنىڭ شاعىلىسۋى» مازمۇن جاعىنان مۇلدە جاناسپاعانىمەن، جۇيەسى جاعىنان ەكەۋى دە يدەولوگياعا تابان تىرەگەن شىعارمالاردىڭ ساناتىنا جاتادى. الدىڭعىسى كەڭەس يدەولوگياسىنىڭ اسپانداپ تۇرعان تۇسىندا دۇنيەگە كەلسە، سوڭعىسى ۇلتتىق يدەولوگيا اشىق مايدانعا شىققان تۇستا جازىلدى. بۇل جاعىنان ولار كۇن مەن ءتۇن سياقتى ءبىر دۇنيەنىڭ ەكى بەتىنە ۇقسايدى. ادەبيەت پەن يدەولوگيانىڭ قاتىسىنا كەلسەك، مۇندا جازۋ مادەنيەتىن ءسوز ەتۋگە تۋرا كەلەدى. ءوزىڭىز بايىپتاي بەرىڭىز. قاراپايىمداپ ايتساق، بىرەۋلەردىڭ جازعان ولەڭىنەن زامانى جەلكەسىنەن قىسىپ، كورگە يتەرىپ تۇرسا دا ول تۋرالى ميكروسكوپپەن ىزدەسەڭ دە ەشتەڭەنى تاپپايسىڭ. ەندى بىرەۋلەردىڭ ولەڭى باسىنان باقايشىعىنا دەيىن ساياساتپەن تۇنىپ تۇرادى، وندا ايقايلاپ تۇرعان فورماسىنان باسقا پوەزياعا تيەسىلى ەشتەڭە جوق. جازۋ مادەنيەتى جەتىسپەگەن جەردە وسىلايشا پوەزيا ولەدى دە، ونىڭ ورنىندا اقىننىڭ جالاڭ پوزيتسياسى عانا قالادى. ال نەنى بولسا دا تىزەگە سالىپ ءوز ىرقىنا كوندىرۋگە بەيىم تۇراتىن يدەولوگيا ادەبيەتتى جوعارىداعىداي ەكى ارنانىڭ بىرىنە سالماي تۇرمايدى. ال بۇل شەڭبەردەن شىعۋ ءۇشىن اقىنعا مول تاجىريبە، پاراسات-پايىم، ۇلكەن ازاماتتىق بولمىسپەن قاتار، كورەگەندىك قاجەت.

اۋەلگى سوزگە قايتا ورالايىق. قوس قاناتى قارا ءسوز بەن جىردان ورىلگەن پوەما ون ەكى بولەكتەن قۇرالعان. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىندا اقتاڭداق تۇرعان قازاق ساناسىنا قايتىپ ورالعان سامۇرىق قۇستىڭ ءماتىنى - تاريحتاعى تۇركىلەر، تۇركىلەردىڭ باس كوتەرۋى، كوشپەندىلىك جانە جىلقى مىنەزى، تاريحتاعى قازاقتىڭ قۇلدىراۋى، جۇت، ماعجان جۇماباەۆ، ەرلىك رۋحتى قايتا جانۋ، سامعاۋدان تۇرادى. پوەمادان ءۇزىندى وقيىق:

ارۋاقتىم!

ءتاڭىر ەلىم!

قازاعىم!

ءوزىڭ جايلى، بولماس ءۇشىن مازاعىڭ،

باسقا ماقام كەرەك ەمەس،

كونەكوز،

ەپوستاردىڭ سارىنىمەن جازامىن.

سەنەم سوعان،

بولسا بولسىن ەرتەگى،

ەرتەگى ول - وتانىمنىڭ ەرتەڭى.

جەر بەتىندە باقىتتى ءومىر جاساۋعا،

كەرەك بىزگە قيالدىڭ دا كوكتەمى.

.   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .

دالا ۇلى العا قادام باساردا،

نە بولماسا،

زور جاڭالىق اشاردا.

توي ءۇستى مە، وي ءۇستى مە،

ءبارىبىر

تولعانا الار جۇرەگىنىڭ تۇبىندە،

وسى تىلەك جاتۋ كەرەك قاشاندا:

-دوسىم بولساڭ

ەركىندەپ ەن

بۇل ماڭعا،

جاۋىڭ بولساڭ

اداسارسىڭ تۇماندا.

وسى مەنىڭ

قۇرانىم مەن

ۇرانىم،

قىسىلعاندا قايىراتىن دۇعام دا.

شەجىرە ايتار قوشقار تۇمسىق تاستارى،

الپىس ءورىم، توقسان تاراۋ داستانى.

جەر بەتىندە

قازاق دەيتىن حالىق بار،

سول حالىقتىڭ اشىق بولسىن اسپانى!

شيىرىپ ايتساق، وردا بۇزار وتىزىندا ءامىرحان بالقىبەك التىن كۇن مەن قىران بۇركىتتەن تۇراتىن كوك تۋلى تاۋەلسىزدىكتى پوستمودەرنيستىك دۇنيەتانىممەن وسىلاي جىرلايدى.

«اباي-اقپارات»