سوڭعى كەزدەرى كىرمە ءسوز  -  «ۆولونتەر» اۋىزعا دا، قۇلاققا دا  كوپ ىلىگۋدە. الايدا، ونىڭ  مانىسىنە كوپ ادامدار نازار اۋدارا بەرمەيدى.

ەلىمىزگە دەموكراتيالىق داستۇرلەردىڭ ەنە باستاۋىنا وراي، بۇل ۇعىم دا كۇندەلىكتى  ومىرىمىزدەن ورىن الا بەرمەك. ۆولونتەردى ءبىز «ەرىكتى» دەپ قازاقشالاي سالىپ ءجۇرمىز، سوندا ەرىكسىزىمىز كىم بولعانى؟ ورىستىڭ «دوبروۆولەتسىن» جارتىلاي ۇعىپ، جارتىلاي اۋدارعان سىقپىتىمىز عوي! قايىرپاز (ۆولونتەر)- ماجبۇرلەۋسىز، ءوز ەركىمەن، اقىسىز تۇردە  بەلگىلى ءبىر  يگىلىك قابىلداۋشىنىڭ مۇددەسىنە نەگىزدەلگەن الەۋمەتتىك ماڭىزدى  قىزمەت  كورسەتەتىن ادام.

قايىرپازدىق قىزمەتتىڭ قوعامدىق ورتاداعى كورىنىستەرى  سان الۋان بولىپ كەلەدى. ەلدە تالاي اتقارىلىپ جۇرگەن قوعامدىق ۇيىمدار مەن قايىرىمدىلىق جۇمىستاردا دا، قايىرپازداردىڭ  ماڭىزى تۋراسىنداعى سەميناردا دا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر «ءبىز بۇعان سونشالىقتى  بۇرىن ءمان بەرمەيتىنبىز» - دەپ تەگىن قايىر تيگىزۋ شارالارىن ءبىزدىڭ  حالىقتىڭ بويىنا سىڭگەن قاسيەت رەتىندە نەمقۇرايلى ايتا سالادى. الايدا، نارىقتى  ەكونوميكا مەن  تىرلىك كۇردەلەنگەن دەموكراتيالىق قوعامدا ءار نارسەگە ءمان بەرىپ، ءوز الدىنا دامىتۋدى كەرەك ەتەتىن جاعداي قالىپتاساتىنى بەلگىلى. قانشا دەگەنمەن، حالىقتىڭ  سالتى مەن ءومىر ءسۇرۋ  ۇلگىسى  وزگەرە  باستادى. ادام ءوز  ەڭبەگىنىڭ اقىسىنسىز اتتاپ باسپايتىن  زامانعا تىرەلدىك. مىنە، وسىنداي  جاعدايدا قايىرپازدىق قۇرىلىمدى جاڭا داۋىرگە  لايىقتاپ دامىتۋ قاجەتتىگى تۋىنداۋدا.

سوڭعى كەزدەرى كىرمە ءسوز  -  «ۆولونتەر» اۋىزعا دا، قۇلاققا دا  كوپ ىلىگۋدە. الايدا، ونىڭ  مانىسىنە كوپ ادامدار نازار اۋدارا بەرمەيدى.

ەلىمىزگە دەموكراتيالىق داستۇرلەردىڭ ەنە باستاۋىنا وراي، بۇل ۇعىم دا كۇندەلىكتى  ومىرىمىزدەن ورىن الا بەرمەك. ۆولونتەردى ءبىز «ەرىكتى» دەپ قازاقشالاي سالىپ ءجۇرمىز، سوندا ەرىكسىزىمىز كىم بولعانى؟ ورىستىڭ «دوبروۆولەتسىن» جارتىلاي ۇعىپ، جارتىلاي اۋدارعان سىقپىتىمىز عوي! قايىرپاز (ۆولونتەر)- ماجبۇرلەۋسىز، ءوز ەركىمەن، اقىسىز تۇردە  بەلگىلى ءبىر  يگىلىك قابىلداۋشىنىڭ مۇددەسىنە نەگىزدەلگەن الەۋمەتتىك ماڭىزدى  قىزمەت  كورسەتەتىن ادام.

قايىرپازدىق قىزمەتتىڭ قوعامدىق ورتاداعى كورىنىستەرى  سان الۋان بولىپ كەلەدى. ەلدە تالاي اتقارىلىپ جۇرگەن قوعامدىق ۇيىمدار مەن قايىرىمدىلىق جۇمىستاردا دا، قايىرپازداردىڭ  ماڭىزى تۋراسىنداعى سەميناردا دا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر «ءبىز بۇعان سونشالىقتى  بۇرىن ءمان بەرمەيتىنبىز» - دەپ تەگىن قايىر تيگىزۋ شارالارىن ءبىزدىڭ  حالىقتىڭ بويىنا سىڭگەن قاسيەت رەتىندە نەمقۇرايلى ايتا سالادى. الايدا، نارىقتى  ەكونوميكا مەن  تىرلىك كۇردەلەنگەن دەموكراتيالىق قوعامدا ءار نارسەگە ءمان بەرىپ، ءوز الدىنا دامىتۋدى كەرەك ەتەتىن جاعداي قالىپتاساتىنى بەلگىلى. قانشا دەگەنمەن، حالىقتىڭ  سالتى مەن ءومىر ءسۇرۋ  ۇلگىسى  وزگەرە  باستادى. ادام ءوز  ەڭبەگىنىڭ اقىسىنسىز اتتاپ باسپايتىن  زامانعا تىرەلدىك. مىنە، وسىنداي  جاعدايدا قايىرپازدىق قۇرىلىمدى جاڭا داۋىرگە  لايىقتاپ دامىتۋ قاجەتتىگى تۋىنداۋدا.

قايىرپازدىقتى ەركىن قوعامدا  دامىتىپ ورگە باستىراتىن باستى  كۇش قوعامدىق ۇيىمدار بولىپ تابىلادى. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار قايىرپازداردى بىرىكتىرىپ بەلسەندىرۋدە الدارىنا  باسقا  ۇيىمدى سالمايدى. سول سەبەپتى قايىرپازدىقتىڭ  دامۋىمەن قاتار ءتىپتى، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ  دا  دامۋ دەڭگەيىن  باعالاۋعا  بولادى. ءار اۋىلداعى اركىمنىڭ ءىسى «اسار»، «ۇمە»(باتىستا وسىلاي اتالادى) اتالعانىمەن، قايىرپازدىقتى قازاق اۋىلىمەن دە، رۋىمەن دە بىرگە اتقارعان. قازاقتىڭ ءار تۋىرلىعى قايىرپازسىز باسىلماعان! اۋىلدىڭ قاتىن-قالاشى مەن جىگىت-جەلەڭى جينالىپ، ەت اسىلىپ، داستارحان جاسالىپ، ۇمار-جۇمار اتقارىلعان.

بىراق ءار زاماننىڭ ءوز زاڭى مەن تاڭى بار. كازىرگى تاڭدا قايىرپازدىقتى دامىتۋعا مەملەكەت پەن قوعامدىق سەكتور اتسالىسۋى كەرەك، الايدا، مەملەكەتتەگىلەردىڭ ول تۋراسىنداعى تۇسىنىگى تاياز. جۋىردا قاراعاندى دا مۇردەحانادا ءۇيىلىپ قالعان ولىكتەردى قويارعا جەر تاپپاي قينالعان جاعداي جاريا بولدى. ارينە، قايرىمسىزدىق جايلاعان ەلدىڭ مۇردەسى دە كومىلمەي قالاتىنى ما دەگەن وي سۋماڭدايدى. ەگەر جالعىزىلىكتى قارتتاردى قاراۋعا جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر قايىرپازدار شىعارىپ، وعان ازىن-اۋلاق تولەپ، ولگەنشە كۇتتىرۋگە بولادى. ولگەسىن، مارقۇمنىڭ اتىنداعى پاتەردى (ارينە، ولمەس بۇرىن كورسەتىلەتىن قىزمەتتە ول جاعى كورسەتىلىپ، قاريانىڭ وسيەتى رەتىندە  جازىلۋى كەرەك) مۋنيتسيپالدىق مەنشىككە الىپ، كەزەكتەگى باسپاناسىزدارعا بەرسە شە؟! قانشاما قاراۋسىز قالعان قازاق ەمەس قارتتار ودۇنيەگە ارام ءولىپ، يتشە كومىلىپ جاتىر؟! ءتىپتى، كەيبىرەۋلەرى ادامنىڭ قاراقشىلىعىنان ءولىپ، مۇلكى تارتىپ الىنۋدا... كوردىڭىز بە، ءبىر قايىرىم كەلەسىسىن تۋدىرادى.قايىرسىزدىق تا سولاي... ەكەۋىنە دە ۇرداقايت (بۋمەرانگ) تاياقتىڭ سيپاتى ءتان: ۇرىلاتىن نارسە بولسا، ۇرىپ بەرەدى، بولماسا قايتىپ كەلىپ ءوزىڭدى ۇرادى دەگەندەي...

اقش تا قايىرپازداردى كەڭىنەن مەملەكەت ىسىنە پايدالانادى،ءتىپتى مەملەكەتتىك قىزمەتكە قايىرپازدىق ەتكەن ەڭبەك وتىلىنە قاراپ قابىلدايتىن تۇستارى دا بار. «بەيبىتشىلىك كورپۋسى» اتالاتىن حالىقارالىق ۇيىمدا ىستەيتىن قايىرپاز امەريكالىقتاردىڭ 100 پايىزىنا ەلدەرىنە بارعاسىن مەملەكەتتىك مانساپقا يە بولاتىنداي مۇمكىندىك تۋىلادى. ولار ەلىمىزگە كەلىپ ءتۇرلى قىزمەت ەتىپ ءجۇر: بىرەۋى اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتەدى، بىرەۋى سەمينار وتكىزەدى، بىرەۋى دارىگەرلىك كەڭەس بەرەدى دەگەندەي. الايدا، قايىرپازدىق  قىزمەت وڭكەي تەگىن دەگەن تۇسىنىك - بۇرىس، ونى كوممەرتسيالىق ەڭبەكپەن باعالانبايتىنداي، بەرگەنگە قاناعات ەتە ءجۇرىپ قىزمەت ەتۋ دەپ تۇسىنگەن ءجون.

قايىرپازداردىڭ ءىسى ءتىپتى ەل ەكونوميكاسىندا دا وزىندىك  ۇلەسى  بارلىعى  سەزىلۋدە. 2001 جىلعى كورسەتكىش بويىنشا قازاقستاننىڭ  ىشكى ۇلتتىق تابىسىنىڭ 3,8% - ى قايىرپازداردىڭ ەڭبەگىنەن قۇرالعان كورىنەدى. وكىنىشكە وراي، بۇل قىزمەت ەلدەگى قوعامدىق سەكتتوردىڭ شىنايى دامىماۋىنا بايلانىستى ءوز ورنىن الىپ وتىرعان جوق. ارينە، جاستاردى تەگىن جۇمىس كۇشى مەن ەرىكسىز تۇردە قايىرپاز ەتۋدىڭ ۇلگىسىن كەيدە جوعارعى وقۋ مەكەمەلەرىندەگى ستۋدەنتتەردى ماجبۇرلەۋ ارقىلى باس پارتيا دا كورسەتىپ جۇرەدى، ونى جەرگىلىكتى جەرلەردە اكيمات-ساكيماتتار سىقيتىپ «ۇيىمداستىرادى».

الايدا، قايىرپازدىق ارەكەتتى بيلىكشە ەمەس، ادامداردى قىزىق تا تارتىمدى شارا رەتىندە  ۇيىمداستىرۋدىڭ ماڭىزى زور. قازىرگى كەزدە قالانى تازارتۋعا قايىرپازداردى تارتۋ  ءجۇرىپ جاتادى. الايدا، قۇر شاقىرۋدان گورى ونى ارنايى  جوبا رەتىندە  جۇرگىزسە، ودان كەلەر  ناتيجە كوپ، قايىرپازدىق ەرىكتى-ماجبۇرلەۋ  تۇرىندە ەمەس، ادامداردىڭ ناعىز ەركىنە سۇيەنگەن بۇقارالىق شاراعا اينالار ەدى. ماسەلەن، ەلدىڭ باس «ەكولوگى» مەلس اعاي ءبىر سايدى قوقىستان تازارتۋعا جاستاردى تارتسا، ول ناعىز قايىرپازدىق! بىراق ولارعا تەگىن قولعاپ پەن قاپشىق ۇلەستىرۋگە تۋرا كەلەدى دەگەندەي جاعى بار، ياعني ءاربىر قايىرپازدىق قىزمەت بەلگىلى ناقتى ۇيىمداستىرۋ شارالارىنان تۇرادى. ول بولماسا قايىرپازدىق ناعىز ويبايپازدىققا ۇلاسۋى مۇمكىن.

ماسەلەن، اقتوبە وبلىسىندا ءبىر قوعامدىق ۇيىمنىڭ  حالىقارالىق كاۋنتەرپارت كونسورتسيۋم ۇيىمىنان 5 مىڭ اقش دوللارى كولەمىندەگى العان گرانتقا قۇرىلىس ماتەريالدارىن ساتىپ جەتكىزىپ بەرگەنى بار. سودان كەيىنگى  جۇمىس  جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى قايىرپازدىق ىسكە  بەلسەندىرۋ  بولدى. سونىڭ  ناتيجەسىندە ءاربىر جانۇيا 300 كىرپىش ازىرلەۋمەن اينالىسىپ قويماي، اۋىق-اۋىق ۇمە ۇلگىسىمەن  جينالىپ قۇرىلىس  جۇمىستارىن قولعا العان. اقىرىندا نەبارى 5000 اقش دوللارىنا  تاتيتىنداي جۇمىستى اۋىلدىق ۆولونتەرلار اتقارىپ شىعىپ، كەزىندە 5000 تەڭگەگە ساتىلىپ كەتكەن اۋىلدىق كلۋب قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. كازىر سول كلۋبتا، پوشتا، مەدپۋنكت، كىتاپحانا جايعاسقان.مۇنداي جولمەن قيراعان اۋىلدىق نىسانداردىڭ تالايىن 2-3 جىلدا ورنىنا كەلتىرۋگە بولار ەدى.

ال، وسى نىسانداردى مەملەكەتتىك بيۋدجەت پەن وعان جەگىلەتىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس تەتىگى ارقىلى ءبىتىرىپ كورىڭىزشى، قارجىنىڭ جارتىسى جەمقورلىق جۇتقىنىنا كەتەدى جانە الگى نىسان بىرنەشە ەسە قىمبات باعاعا سالىنىپ، ۇزاق  ۋاقىتقا سوزىلار ەدى. ول ءۇشىن مەملەكەتتىك سەكتورداعى لاۋازىمدىلاردىڭ ساناسىندا دەموكراتيالىق قۇرىلىم تۋرالى ازداعان ساڭىلاۋ بولۋى كەرەك جانە دىكەڭدەگەن شولاق بەلسەندىلەردىڭ بويىندا حالىققا دەگەن شىنايى قامقورلىق پەن مەملەكەتكە بەرىلگەن سەزىم بولۋى كەرەك.ال، ول ءۇشىن اكىم قارالار حالىق ارقىلى سايلانۋى كەرەك.سوندا عانا ولار سايلاۋشىلارعا جاعىنۋى ءۇشىن دە، مەملەكەتكە امالسىز قىزمەت ەتەىپ، تالاي قايىرپازدىققا بارار ەدى. قاراپ تۇرساڭىز، ءبىرى بارىنە، ءبارى بىرىنە بايلانىپ تۇر... سوندا ولار ءابۋناسىر ءالفارابي اتامىز جازعان «قايىرىمدى قالانىڭ بيلەۋشىلەرى» بولارلىق قاسيەت دارىپ، قىدىردان باتا الار ەدى...

«اباي-اقپارات»