رەداكتسيادان: جۋىردا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ساياساتتانۋشى، قر پرەزيدەنتى جانىنان قۇرىلعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى راسۋل جۇمالىنى قابىلدادى. 

كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقستانداعى باق قىزمەتىنە قاتىستى بىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەر تالقىعا سالىندى. سول ءبىر كەزدەسۋدە كوتەرىلگەن نەگىزگى ماسەلەلەر تۋرالى ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا جازدى. اتالعان جازبانى Abai.kz وقىرماندارىمەن بولىسكەندى ءجون كوردىك. بىرگە تالقىلايىق...

قازاقستاندا اعارتۋشىلىق، يدەولوگيالىق، تاربيەلىك جۇمىستار كوپ جىلدار تاسادا قالىپ كەلدى. اسىرەسە جاستار اراسىندا. قوعامداعى بۇگىنگى سەنىمسىزدىك پەن ىمىراسىزدىقتىڭ، ساياسي جانە حۇقىقتىق ساۋاتتىڭ جەتىسپەۋىنىڭ، بەلسەندى ءارى جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەتىن ازاماتتىق قوعامنىڭ قۇرىلماۋىنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى وسىدا. اتالعان باعىتتارداعى ولقىلىقتاردى ەڭسەرۋ ءىسى كەشەندى اقپاراتتىق-ناسيحاتتىق ساياسات پەن قابىلەتتى وتاندىق ءباسپاسوزسىز مۇمكىن ەمەس. ازامات ءوزىن قاي ەلدىڭ بالاسى ەكەنىن يدەنتيفيكاتسيالاۋ دا كوبىنە كۇندەلىكتى باسپاسوزدەن باستالادى.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جايىنداعى قازىرگى زاڭ زامان تالابىنا ساي جاڭارتىپ جەتىلدىرۋدى تالاپ ەتەدى. ارىپتەستەر ايتقاننان باسقا باسىمدىقتار قاتارىندا كەلەسىلەرى نازارعا الىنسا:

باق-تى مەملەكەت تاراپى قارجىلاندىرۋ سالاسىن رەفورمالاۋ قاجەت.

قولدانىستاعى زاڭ اياسىندا مەملەكەتتىك تاپسىرىس ءسوز بوستاندىعى مەن مەدياكەڭىستىكتەگى باسەكەلستىكتى تەجەپ وتىر. بۇل سالادا جاڭا ويىن ەرەجەلەرى كەرەك. اتاپ ايتقاندا، تۇتاستاي تەلەارنالاردى ميلليارداتاعان سوماعا مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەرۋ سياقتى پراكتيكا ءوزىن اقتاماي وتىر. بۇنىڭ ورنىنا مەملەكەتتىك كومەك ناقتى جوبالار مەن باعدارلامارعا جاسالاعانى الدە-قايدا ۇتىمدى ءارى ۇنەمدى بولماق. اتالعان شەشىمدەر ءادىل رەيتينگتەرگە سۇيەنگەنى ءجون. ال تۇبىندە جۋرناليستتەردىڭ جۇمىسىن ۇكىمەت ەمەس، قوعامدىق بىرلەستىكتەر انىقتاعانى ءادىل.

كابەلدىك تەلەارنالاردى تاراتۋشى كومپانيالاردىڭ جۇمىسىن رەتكە كەلتىرۋ.

ءبىرىنشى كەزەكتە، ءسوز وتاندىق تەلەديدارداعى، اسىرەسە سولتۇستىك پەن شىعىستا رەسەيدىڭ اقپاراتتىق ىقپالىن شەكتەۋ جايىندا. ەكىنشىدەن، قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتىن ارتتىرا وتىرىپ، دوستاس باسقا دا ەلدەردىڭ باسپاسوزىنە جول بەرگەن قيسىندى. ماسەلەن، وسىنداي تىزىمدە قىرعىزستان، وزبەكستان، گرۋزيا، ۋكراينا، تۇركيا، اقش، ۇلىبريتانيا، سونداي-اق، شىنجانداعى قازاقتىڭ تەلەارنالىرىن قاراستىرۋ. اينالىپ كەلگەندە ءار ازاماتتا تاڭداۋ بولۋ كەرەك.

دەسە دە كوپتەگەن تۇيتكىلدەردى اعىمداعى زاڭدار نەگىزىندە دە شەشۋگە بولار ەدى.

وتاندىق ءباسپاسوزدى قازاقيلاندىرۋ شارالارى ەرەكشە ماڭىزعا يە. الدىڭعى رەتتە قازاق ەلىنىڭ تاريحى، تاعلىمى، مادەنيەتى، ونەرى، ادەت-عۇرىپتارىن دارىپتەۋشى كونتەنت اۋاداي قاجەت.

2000 جىلداردىڭ باسىندا قازاق پەن ورىس ءتىلىنىڭ راديو جانە تەلەارنالاردا قولدانىلۋىنا قاتىستى 50/50 قاعيداتى ەسكىردى. بىراق سونىڭ وزىندە ورىندالماي وتىر. ءتىپتى اتالعان قاعيداتتىڭ ءوزىن تۇسىنۋدە قاتەلىك بار. سەبەبى كوپشىلىك قازاق ءتىلىنىڭ كولەمى 50 پايىزعا جەتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. راسىندا 50 پايىزدان كەم بولماۋ، ياعني 70, 90 ۇلەستە بولۋى مۇمكىن.

قوعامداعى وزەكتى تاقىرىپتاردى اپتاسىنا ءبىر رەت ەمەس، كۇنارا، قارا ءتىزىمسىز ءارى بۇكپەسىز، ساپالى تۇردە تالقىلاپ تۇراتىن دەباتتىق ورتالىقتى جاساقتاۋ ماڭىزدى. حالىق سەنىمىن قايتارۋ وسىلايشا مۇمكىن.

زاماناۋي جانە كەڭ اۋقىمدى دۋبلياجدىق ورتالىق قۇرۋ. تەلەديداردا بولسىن، وتاندىق كينوتەاترلاردا بولسىن قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايى سىن كوتەرمەيدى. جاڭا فيلمدەر، ونەر تۋىندىلارى، ۇزدىك كىتاپتار ەڭ الدىمەن ورىسشا شىعادى. پرايم-تايمدا باسىمدىققا قايتا ورىس تىلىندەگى ۇلگىلەر يە. قازاقتىلدى قاۋىم كادىمگىدەي وپىق جەۋدە. ءتىپتى رەسەيلىك ەمەس ينتەللەكتۋالدى جانە ۆيدەو ونىمدەر (ماسەلەن، Discovery, Paramount, Animal Planet, Cartoon, ت.ب.) نەلىكتەن ورىس تىلىندە سويلەيتىنى تۇسىنىكسىز. ولار قازاقشاعا ساپالى اۋدارىلىپ نەمەسە ءتول ۇلگىدە، ايتالىق، اعىلشىنشا تاراتىلعانى وڭ – بۇل الەمدىك تاجىريبە بولىپ تابىلادى.

كەلەسىلەر: قازاقستاندا قوعامادىق تەلەارنانى قۇرۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ.
عالامدىق مەديا-كەڭىستىككە قازاقستان وزىندىك (RT, Jazeera) ونىممەن شىعۋ ماسەلەسى.

وتاندىق تاۋەلسىز ساراپتامالىق (think tanks) جانە الەۋمەتتىك زەرتتەۋ ورتالىقتارىن دامىتۋ جانە ولاردىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن اراداعى ىقپالداستىعىن قامتاماسىز ەتۋ.

راسۋل جۇمالى،

ساياساتتانۋشى.

Abai.kz