بايتەرەك “ۇبح” اق باسقارما توراعاسى ايدار ءارىپحانوۆ “اتامەكەن” قر ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى باسقارما توراعاسى ابىلاي مىرزاحمەتوۆتىڭ كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور رەفورماسى تۋرالى مالىمدەمەسىنە قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەردى.

ايدار ءارىپحانوۆ مالىمدەمەسى تومەندە:

“بايتەرەك”  حولدينگى قازاقستاندا توتەنشە جاعداي كەزىندە كاسىپكەرلەردى قولداۋ بويىنشا جاڭا باستامالاردى جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەندى تۇردە كىرىسكەنىن ەسكەرسەك ۇكپ (ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى) باسقارما توراعاسىنىڭ مالىمدەمەسى قولايسىز ۋاقىتتا بولدى دەۋگە بولادى. ارينە، توتەنشە جاعداي رەجيمى كاسىپكەرلەردىڭ قارجىلىق جاعدايىنا ايتارلىقتاي سوققى بەرگەنى ءمالىم. ءبىز وسى قيىن كەزەڭدە بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن حولدينگتىڭ جانە ونىڭ ەنشىلەس ۇيىمدارىنىڭ ميكرو، شاعىن، ورتا جانە ءىرى بيزنەستى قولداۋ جونىندەگى بارلىق رەسۋرستارىن جۇمىلدىرامىز.

سونداي-اق ۇكپ باسشىسى تولىق زەرتتەمەي، ءاتۇستى شەشىم شىعارعان. دەسە دە كەي جايىتتارعا جاۋاپ بەرگىم كەلەدى.

“دامۋ” قورىنىڭ ۇكپ باسقارماسىنا بەرىلۋىنە بايلانىستى. قر زاڭناماسىنا سايكەس، “دامۋ” قورى مەن ۇكپ كاسىپكەرلىكتى قولداۋدىڭ ءار ءتۇرلى تاسىلدەرىن جۇزەگە اسىرادى. قور مەملەكەت تاراپىنان كاسىپكەرلەردى قارجىلىق قولداۋدى جۇزەگە اسىرۋ قۇقىعىنا يە، ال ۇكپ – كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم بولا وتىرىپ، قاۋىمداستىقتى شوعىرلاندىرۋعا جاردەمدەسۋ، كاسىپكەرلەردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋ جونىندەگى كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ وداعى. ياعني، “دامۋ” قورى پالاتانىڭ فۋنكتسيالارىن قايتالامايدى جانە قر ۇكىمەتىنىڭ ميكرو، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ بويىنشا قارجىلىق باعدارلامالار شەڭبەرىندە جالعىز وپەراتورى بولىپ تابىلادى. ەىدۇ ەلدەرىندە “دامۋ” قورىنا ۇقساس كاسىپكەرلىكتى قولداۋ جونىندەگى ۇيىمدار دا ۇكىمەت ۆەدومستۆوسىنا كىرەدى.

ءبىز كاسىپكەرلىك كودەكستە بەلگىلەنگەن “دامۋ “قورى” اق-نىڭ فۋنكتسيالارىن ۇكپ-نا بەرۋ مۇددەلەردىڭ تىكەلەي قاقتىعىسىنا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا اكەپ سوعادى دەپ سانايمىز، ويتكەنى كاسىپكەرلەردى مەملەكەت اتىنان قارجىلاي قولداۋ تۋرالى شەشىمدەردى كاسىپكەرلەر وداعىن ۇسىناتىن ۇكپ قابىلدايدى، ولار وسى پالاتاعا مۇشەلىك جارنالاردى تولەيدى.

سونىمەن قاتار، ابىلاي مىرزاحمەتوۆ ايتىپ وتىرعان كقكو ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر ماقۇلداعانعا دەيىن 2017 جىلى جوبالاردى سۇيەمەلدەۋمەن قىسقارتىلىپ، قايتا فورماتتالدى.

“قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى” اق قازىر يمپورت الماستىرۋ ساياساتىنىڭ وپەراتورى بولا الادى، ۇلكەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارمەن جۇمىس ىستەي الادى جانە ۇكىمەت اتىنان بانكتەر ءۇشىن كەپىلدەر جانە باسقا دا ماسەلەلەر بويىنشا شەشىمدەر قابىلداي الادى دەگەن مالىمدەمەلەرگە قاتىستى.

قدب يمپورتتى الماستىرۋداعى ءرولى قانداي ەكەندىگى تۋرالى ءسىز ءبىزدىڭ بانك قولداعان جوبالار تىزىمىنە كىرىپ بىلە الاسىز. بانك قورجىنىنا 55 ينۆەستيتسيالىق جوبا جانە 6,3 ترلن تەڭگەگە 15 ەكسپورتتىق وپەراتسيا كىرەدى.

قدب قارجىلاندىرىلعان جوبالار قازىردىڭ وزىندە يمپورت الماستىرۋ بويىنشا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ كەلەدى جانە ولاردىڭ ونىمدەرى تاياۋ جانە الىس شەتەل نارىقتارىنا بەلسەندى ەكسپورتتالادى: بۇل قازاقستاننىڭ جاڭعىرتىلعان ءۇش ءموز – پاۆلودار، شىمكەنت جانە اتىراۋ ءموز – بۇل جەرگىلىكتى ججم نارىعىنداعى تاپشىلىق پروبلەماسىن شەشكەن قازاقستاندىق مۇناي-حيميا سالاسىنداعى ءىرى جوبالار، بۇل برويلەر ءوسىرۋ بويىنشا ماكينسك قۇس فابريكاسى، ول سالقىنداتىلعان قۇس ەتىنە دەگەن ىشكى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرىپ وتىر، شىمكەنتتە كۇشتىك ترانسفورماتورلار شىعاراتىن جاڭا زاماناۋي Asia Trafo زاۋىتى، “اقتوبە رەلس-ارقالىق زاۋىتى” جشس ۇزىن ولشەمدى رەلستەر شىعاراتىن زاۋىت جانە ت.ب.

ۇلكەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار تۋرالى ايتا وتىرىپ ، مەن “سارىارقا” ماگيسترالدى گاز قۇبىرىن ، مويناق گەس سالۋ نەمەسە ەلدىڭ 828 اۋىلدىق ەلدى مەكەنىندە تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس جەلىلەرىن قۇرۋ جولىمەن 2,5 مىڭعا جۋىق مەملەكەتتىك ورگان مەن بيۋدجەتتىك ۇيىمداردى كەڭ جولاقتى قولجەتىمدىلىكپەن قامتاماسىز ەتۋدى ەسكە ءتۇسىرۋدى ۇسىنامىن.

سوندىقتان قدب “بايتەرەك” حولدينگىنىڭ قۇرامىنداعى يمپورت الماستىرۋ ساياساتىن بۇرىننان ىسكە اسىرىپ كەلەدى جانە ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى قولدايدى. مەن ونىڭ وتە تابىستى ەكەنىنە بەك سەنىمدىمىن.

ۇكىمەت اتىنان بانكتەر ءۇشىن كەپىلدەر جانە باسقا دا ماسەلەلەر بويىنشا شەشىم قابىلداۋ جانە باسقا دا سۇراقتار بويىنشا ۇسىنىسقا كەلەتىن بولساق، قدب زاڭنامالىق دەڭگەيدە مۇنداي وكىلەتتىكتەر جوق. بانك نەسيە بەرۋ نارىعىندا ەرەكشە ورىن الادى، ونىڭ قىزمەتى” قدب تۋرالى” زاڭمەن جانە نەسيە ساياساتى تۋرالى مەموراندۋممەن قاتاڭ رەتتەلگەن.

سونداي-اق، ەنشىلەس ۇيىمىمىز “تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى” اق-نىڭ  قر يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنە بەرۋ نەگە ءتيىمسىز ەكەندىگىن تۇسىندىرگىم كەلەدى، ول ونىسىز دا “بايتەرەك”حولدينگىنىڭ اكتسيونەرى بولىپ تابىلادى.

بىرىنشىدەن، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى اكتسيونەرىن اۋىستىرماي، ەلدەگى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسىن ىسكە اسىرا وتىرىپ، ءوز فۋنكتسيالارىن تولىق كولەمدە جانە تابىستى ورىنداپ وتىر. 16 جىلدان بەرى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى “بايتەرەك” حولدينگىنىڭ باسشىلىعىمەن جەتى جىل جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بانكتىڭ بارلىق كورسەتكىشتەرىنىڭ نەگىزگى ءوسۋى وسى كەزەڭگە كەلدى. ءبىزدىڭ بانكتىڭ ارقاسىندا 220 مىڭنان استام قازاقستاندىق قولجەتىمدى شارتتار بويىنشا تۇرعىن ءۇي الدى. بۇگىندە بانككە 1,5 ملن قازاقستاندىق سەنىم بىلدىرۋدە. تەك سوڭعى ءۇش جىلدا دەپوزيتتەردىڭ سانى 731 مىڭعا ارتتى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى ۇزاق مەرزىمدى سالىمدار نارىعىندا ءبىرىنشى ورىنعا يە . سونداي-اق، جىل سايىنعى قارىز كولەمى دە وسۋدە. وتكەن جىلى بانك 50 323 قارىز بەردى . قىزمەت قارقىنى ءوسىپ كەلە جاتقان كەزدە بانك وپەراتسيالىق جۇكتەمەلەردى شتاتتىڭ ” ۇرلەۋى” ەسەبىنەن ەمەس، قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جانە بيزنەس-پروتسەستەردى ونلاين-رەجيمگە كوشىرۋ ارقىلى باسەڭدەتەدى .

ەكىنشىدەن، ۇكپ باسشىسى باياۋ قىزمەت كورسەتىپ جاتقانىمەن قويماي، يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى سۇراماعان قىزمەتتى ۇسىنىپ وتىر. شتاتتىق سانى 1300 ادامنان اساتىن، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە فيليالدىق جانە اگەنتتىك جەلىسى دامىعان بانك ءوز قىزمەتىندە وزىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋى، ستراتەگيالىق شەشىمدەر قابىلداۋدا، وتىمدىلىكتى باسقارۋ ماسەلەلەرىندە جەدەل بولۋى جانە ءوز قىزمەتىن قورلاندىرۋ ءۇشىن جوعارى كرەديتتىك رەيتينگى بار مىقتى اكتسيونەرى بولۋى ءتيىس. يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنە كوشۋ بانكتىڭ موبيلدىگىن شەكتەيدى، ويتكەنى مينيسترلىك بانكتەردى باسقارۋمەن، ۇلتتىق جانە حالىقارالىق قارجى نارىعىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستارمەن اينالىسپايدى.

جالپى، ۇكپ باسقارما توراعاسى “بايتەرەك” حولدينگىنىڭ قاجەتتىلىگىن تۇسىنبەۋى ءبىرتۇرلى، ويتكەنى ول پرەزيدەنتتىڭ 2013 جىلعى جارلىعىنا سايكەس قۇرىلعان. سول جىلى ءبىز ءارتۇرلى مينيسترلىكتەر باسقاراتىن جانە مەملەكەتتىك ورگاندار جانىنان جۇمىس ىستەيتىن ءپروفيلدى  10 ۇيىمدى باسقارۋعا الدىق.

بىرىنشىدەن، سول جىلى ءبىز كەيبىر ەنشىلەس ۇيىمداردى شىعىندى جاعدايدا قابىلدادىق جانە ءوز قىزمەتىنىڭ جەتى جىلى ىشىندە ولاردى شىعىنسىز جاعدايعا شىعارا الدىق. مىسالى، قدب 90 كۇننەن استام مەرزىمى وتكەن تولەمدەرى بار، تازالاۋ تەتىگىنىڭ بولماۋى ناتيجەسىندە قىزمەت باسىنان جيناقتالعان قارىزدار بانك اكتيۆتەرىنىڭ 42%- ىن قۇرادى ( 2013 جىلعى 1 شىلدەدەگى جاعداي بويىنشا ) جانە جيناقتالعان شىعىن (2013 جىلدىڭ سوڭىنداعى جاعداي بويىنشا )51,12 ملرد تەڭگەنى قۇرادى .

ەكىنشىدەن، كاسىبي باسقارما بەرىلگەن ەنشىلەس ۇيىمداردىڭ نەگىزگى ستراتەگيالىق جانە قارجىلىق كورسەتكىشتەرىن جاقسارتۋعا ىقپال ەتتى . 2013 جىلمەن سالىستىرعاندا 2016 جىلى حولدينگ كاپيتالى 40%– عا، اكتيۆتەر 2,2 ەسەگە، كرەديتتىك پورتفەل شامامەن 3 ەسەگە، مەنشىكتى كاپيتال كىرىستىلىگى 22%– عا، پايدا 1,5 ەسەگە ءوستى .

ۇكپ باسشىسىن قىزىقتىرعان ۇيىمدار بويىنشا مالىمەتتەردى ناقتىلاي الامىن. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ اكتيۆتەرى 2013 جىلدان باستاپ 382%- ع ا ءو ءستى( 354,4 م لرد ت ەڭگەدەن1 3 53,28 م لرد ت ەڭگەگە دەيىن ), ال مەنشىكتى كاپيتال 253%- ع ا ج ەتتى( 96,68 م لرد ت ەڭگەدەن2 44,86 م لرد ت ەڭگەگە دەيىن ). بۇل رەتتە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى پورتفەلىنىڭ نەگىزگى سەرپىندى ءوسۋى سوڭعى 4 جىلعا كەلەدى.

“بايتەرەك” حولدينگى قۇرامىنداعى “دامۋ” قورى اكتيۆتەردىڭ 199%- عا (169,3 ملرد تەڭگەدەن 337,5 ملرد تەڭگەگە دەيىن ) ءوسۋىن كورسەتتى، مەنشىكتى كاپيتال 107%- عا (80 ملرد تەڭگەدەن 85,9 ملرد تەڭگەگە دەيىن ) جەتتى.

جانە، ارينە، قدب اكتيۆتەرى 2013 جىلدان باستاپ 256% – عا ءوستى (1014 ملرد تەڭگەدەن 2 593 ملرد تەڭگەگە دەيىن), مەنشىكتى كاپيتالى 168% – عا جەتتى (252 ملرد تەڭگەدەن 423 ملرد تەڭگەگە دەيىن), ال نەسيە قورجىنىنىڭ كولەمى 508% – عا ءوستى (407 ملرد تەڭگەدەن 2 066 ملرد تەڭگەگە دەيىن). وسۋگە ترەند 2015 جىلدان باستاپ جينالعان . قدب 2015 جىلى قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق قورىنا سترەسستىك اكتيۆتەردى بەرە وتىرىپ، وسۋگە، سونداي-اق ينۆەستيتسيالىق جوبالاردا جانە قارىز پورتفەلىندە ۆاليۋتالىق تاۋەكەلدەردىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋىنە باعام الا الدى .

2015 جىلدان باستاپ 2019 جىلعا دەيىن “بايتەرەك” حولدينگى مەملەكەتتىك كوزدەردەن 1,2 ترلن تەڭگە الدى. سونىمەن قاتار، كاپيتال نارىقتارىنان 2 ترلن تەڭگە كولەمىندە قاراجات تارتۋ دا قامتاماسىز ەتىلدى. ارزان مەملەكەتتىك كوزدەردى نارىقتان اناعۇرلىم قىمبات ەتىپ ارالاستىرا وتىرىپ، حولدينگ اتالعان بارلىق قاراجاتتى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كاسىپكەرلەرىنە سىياقىنىڭ سالىستىرمالى تومەن ستاۆكاسى بويىنشا كرەديتتەر مەن تىكەلەي ينۆەستيتسيالار بەرۋ ارقىلى رەسپۋبليكا ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيالاۋعا باعىتتالعان. كورسەتىلگەن قارجىلاندىرۋ كوزدەرىن ارالاستىرۋ ەكونوميكاعا قاتىسۋشى مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كولەمىن 2-3 ەسەگە ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

“اتامەكەن” ۇكپ-دا ماسەلە ءوزىمىزدىڭ باستاپقى ميسسيامىز مەن قىزمەت ستراتەگياسىن تۇسىنەمىز. كاسىپكەرلەردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋدىڭ ورنىنا پالاتا بارلىق مەملەكەتتىك جانە كۆازيمەملەكەتتىك فۋنكتسيالاردى سىنعا الىپ، وزىنە تارتىپ، سول ارقىلى مەملەكەتتىك تاپسىرىستاردى بارىنشا كوبىرەك ورىنداۋعا جانە ودان تابىس تابۋعا تىرىستى.

ال ، قازىر كاسىپكەرلەردە ولاردان جينالعان جارنالار بويىنشا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىندايدى، ولار ءىس جۇزىندە سول كاسىپكەرلەر ءۇشىن قوسىمشا سالىق بولىپ تابىلادى. بارلىق كورسەتىلگەن جارنالار شتات سانى 1000 قىزمەتكەر بار پالاتانىڭ قىزمەتىنە جانە جۇمىس ىستەۋىنە جۇمسالادى. سوڭعى 3 جىلدا بۇل ۇيىمنىڭ شىعىندارى ەكى ەسەگە ارتىپ، جىلىنا 19 ملرد تەڭگەگە جەتتى.

ەگەر مۇنى “بايتەرەك” حولدينگىمەن سالىستىراتىن بولساق، وندا 54 ملرد تەڭگە شىعىن بارلىق حولدينگتىڭ 2800 قىزمەتكەرىنە ونىڭ فيليالدىق جەلىسىمەن، ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىمەن تيەسىلى، وعان بارلىق قىزمەتكەرلەردىڭ جارتىسى مەن بارلىق شىعىستاردىڭ 35%- ى ، ال بۇل ەلدە بەرىلەتىن بارلىق يپوتەكانىڭ 2/3 بولىگى جانە بارلىق نەگىزگى تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋ جاتادى .

سونىمەن قاتار، بەلگىلى بولعانداي، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا “بايتەرەك” حولدينگى ءوزىنىڭ “ەنشىلەس” كومپانيالارىن وڭتايلاندىرۋ بويىنشا جوسپارلى جۇمىستار جۇرگىزۋدە.

بىزدە ەلدىڭ دامۋ ينستيتۋتتارىن كاسىبي باسقارۋ قاجەتتىلىگىنە كۇمان جوق. ال جوعارىدا كورسەتىلگەن دالەلدەر، مەنىڭ ويىمشا، “بايتەرەك” حولدينگى وسى مىندەتتى تابىستى ورىنداپ كەلەدى. ءبىز “اتامەكەن” ۇكپ-مەن ءبىز ءۇشىن ءدال وسى قيىن ۋاقىتتا اۋىزشا پىكىرتالاسقا كەلگىمىز كەلمەيدى. قازىر “بايتەرەك” حولدينگى توتەنشە جاعداي رەجيمىن امالسىز ەنگىزۋدەن زارداپ شەككەن بيزنەستى توقتاتۋعا بەلسەندى دايىندالۋدا.

حالىقارالىق تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، دامۋ ينستيتۋتتارى ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدەردىڭ ۇكىمەتتەرى وتكىزەتىن داعدارىسقا قارسى ءىس- شارالارعا تارتىلادى.

ءبىز قالىپتاسقان جاعدايدان اۋىرتپالىقسىز شىعۋ ءۇشىن بيزنەستىڭ، كۆازيگوسسەكتور مەن مەملەكەتتىڭ ىنتىماقتاستىعى مەن ارىپتەستىگىن كۇشەيتۋگە نيەتتىمىز.