ۇلى قاسىمنىڭ ارۋاعىنا

حاق-دالا
(يسرايل قۇرداستىڭ «ءتاڭىرتاۋىنا» سىرلاس كوڭىلدىڭ ۇندەستىگى)

سەس

ۇلى قاسىمنىڭ ارۋاعىنا

حاق-دالا
(يسرايل قۇرداستىڭ «ءتاڭىرتاۋىنا» سىرلاس كوڭىلدىڭ ۇندەستىگى)

سەس

وڭىمدە سۇمدىق كوردىم تۇسىمدە ەمەس.
ءتىرىلدى جۇرەكتى ەگەپ ىشىمدە ەگەس.
ءتىل جەتىپ ايتا الام با الاپاتتى
ەش ادام ەشقاشاندا مۇسىندەمەس؟!

دۇبىرلەپ،
تاۋ قوزعالماي،
دالا كوشكەن!
تىرشىلىك ۇرەيلەنىپ تانادى ەستەن.
ماڭگىلىك ۇيقىسىنان ءولى ويانىپ،
جارقىراپ، بىقسىماستان جانادى وشكەن...

جاڭعىرتىپ،
ءتۇرتىپ سىلكىپ قيالدى ەسكى
پىشاقسىز، قورقىنىشپەن قيار ما ەستى.
كەتەردەي اسپان قۇلاپ قارا جەرگە،
دۇربەلەڭ دۇرىلدەدى قيانكەسكى.

كىم كورگەن جەردىڭ تۋلاپ جوسىلعانىن،
عالامدى كەرنەپ كەتتى شوشىنعان ءۇن.
قوپارىپ قارا تۇنەك اق الەمدى
ۇرەيمەن اسپان جەردىڭ قوسىلعانىن؟!

مۇڭ ايداپ،
زاردى سۇيرەپ،
شەر جامىلىپ،
بارادى-اۋ قاق ءبولىنىپ،
جەر جارىلىپ!..
قىسىلعان قياناتتان كۇپتى الەمنىڭ
قيراعان بەر جاعى – ۇمىت،
ار جاعى – ءۇمىت.

جوڭكىدى تاۋدى ءسۇزىپ،
دالا كوشىپ.
اي تۇتىلىپ،
كوكتە كۇن بارادى ءوشىپ...
بۇرقىراپ قارا بوران كوككە اتىلدى،
بولەپ اپ قارا كۇندى قارا بەسىك.
تىنىسىن دۇنيەنىڭ ىركۋدە دەم،
شوشىنتىپ قاپتادى ۇرەي،
ۇركۋ دەگەن.
سارناتىپ دۇلەي تىلسىم تاجال ءانىن
جازىقتى قاقىراتتى جىرتۋمەنەن.

وياندى ءدۇر سىلكىنىپ جىم-جىرت دالا،
قوزعالدى ساقىر-سۇكىر جىلجىپ قانا.
ويلىنىڭ ميىن شۇقىپ،
ميعۇلا عىپ،
ەس بىتكەن ەستەن تاندى ءجۇنجىپ قانا.

كەلەدى جىلجىپ دالا،
جوسىپ دالا!..
موڭكىدى وزەن شاپشىپ،
شوشىپ قالا.
كەتە مە جەر بەتىنەن ادام، پەندە،
بىتە مە بار تىرشىلىك ءوشىپ قانا؟!.

جوسىتىپ دالا كوشتى دۇرىلدەتىپ،
شوشىتىپ اسپان، جەردى دىرىلدەتىپ.
اشۋعا الاپات كۇش باسقان كەزدە
قاشقاندا باس ساۋعالاپ ءسۇرىندى ەتىك.

ساسقان جۇرت!
قاشقان توبىر!
بوسقان حالىق!
قول جايدى كوككە ەمىنىپ،
ەستەن تانىپ.
تانىنەن ۇشىپ شىققان شىبىن جاندى
كەتسە دەپ جاراتقان حاق اسپانعا الىپ.

بوسقان جۇرت!
ساسقان حالىق!
قاشقان توبىر!
دوس ىزدەپ اياقاستى قاستان نەبىر.
كومىلگەن كۇل استىندا پومپەي ەمەس،
دەيتۇعىن اقىرزامان باستالدى ءومىر.

كوشكىن بوپ سۇستانعاندا قىران دالا،
سيىندى ساسقان، قاشقان ءبىر اللاعا.
اتەيست تورە قازاق: «قۇداي جوق!» دەر
ساندىقتان ماڭدايعا ۇردى قۇراندى الا.

اپىراي!
تاۋسىلار ما تىرلىك دەمى.
قاداپ حاق جوق قىپ جەرگە ءبىر نۇكتەنى؟
عارىشقا ءبىر-اق ساتتە شاڭ بوپ ءسىڭىپ،
كەلىپ پە ەك بۇل الەمگە قۇر بىتكەلى؟..

كورەم بە قارا كوزدىڭ جۇمىلعانىن،
دال-دۇل بوپ اق قايىڭنىڭ جۇلىنعانىن؟
كوشە مە ءسابي كۇلكى مەڭىرەۋگە،
وشە مە ماڭگى ەستىلمەي عۇمىردان ءۇن؟..

ءتاج-تاعىن سارايلاردىڭ قوپارىپ اپ،
تارتارعا ەگەسىمەن اتارى ناق.
پاتريتسي پلەبەيمەن ارالاسىپ،
اپاتقا تەگىستەگىش جاتار ما ۇناپ...

تاجالعا باي مەن كەدەي بىردەي ءبارى.
توزاقتا تازالىقتىڭ كىرلەيدى ءارى.
نەسىنە ەس-سانانى يەلەندىك
سۇمدىقتان شىندىق ولسە جۇرمەي كارى؟...

باق ەمەس،
ۇشار باستان الەم، عالام،
قالماسا قارا جەردە قاراڭداعان.
... قادادى جاۋتاڭ كوزدى ءبىر جالت ەتىپ،
قارت بابام –
ەڭ ءبىرىنشى ادام ماعان.

كىم ءبىلسىن ۇرپاقتارىن ايادى ما،
سۇيەنىپ تۇردى ءبىراز تاياعىنا.
جارق ەتكەن كوك جاسىنعا جارماسىپ قاپ،
قايتادان ءسىڭىپ كەتتى باياعىعا...

قاق ءبولىپ قارا جەردەي اقىل-ويدى،
ءتاڭىر حاق نەگە بىزگە شاقىرايدى؟
ەستىنى ەستەن نەگە اداستىردى،
كومەيگە كەپتەپ تىرەپ «اپىرايدى!»؟

ساسقان جۇرت!
قاشقان توبىر!
كوشكەن حالىق!
بالىقتاي جاعاداعى ەستەن تانىپ.
حاوستىڭ قۇشاعىنا قايتا ورالىپ،
وشەر مە تاريح اتتى كوشتەن حالىق؟

جاۋىز نۇر ايقىش-ۇيقىش اسپان ءتىلىپ،
اڭىزدىڭ تاجال ءانى باستالدى ۇلىپ.
سول اۋەن قۇبىجىق بوپ قالىقتادى،
كەتەردەي ساسقاندى ۇرىپ،
قاشقاندى ءىلىپ!..

جەردە زار،
كوكتە قيقۋ ازان-قازان.
ءدۇرسىلى بار جۇرەكتىڭ وزانداعان.
ۋاي، الەم!
ءبىر-اق ساتتە جىم-جىلاس بوپ،
شىنىمەن كورىنەر مە قازاڭ ماعان؟..

... جوعالدى باسقان ءزىلى قانشا ءيىندى،
تىنشىپ ءۇن،
بورانداتقان شاڭ سەيىلدى.
و، توبا-اي!
عارىشتان ءبىر ءان قۇيىلدى،
تۇرعاندا قۇلاق اسەم اڭساي ءۇندى!

و، توبا!
ءان ەكەن عوي – جان ىنتىعى،
سىققاندا اجال سۇمنىڭ جانىڭدى ءۇنى.
كەۋدەنى الديلەپ كەپ اسقاق اۋەن،
سيپادى ساپ-سالقىن بوپ جالىن ءتىلى!

و، توبا-اي!
جاس ورالتىپ قارا كوزگە،
ادام بوپ بارا جاتتى دالا لەزدە.
دالا ەمەس،
الىپ ادام قۇشاق جايدى،
سۇڭگىتىپ بار عالامدى دارا كەزگە!

بەرىلمە، سىرشىل جۇرەك، ۇرەيگە سەن.
كوڭىلىم عاجايىپتى تىلەيدى اسەم.
ارداقتى اقىنىڭدى،
جاقىنىڭدى
تانىر ەڭ قورقىنىشپەن سىلەيمەسەڭ.

و، توبا-اي!
ادام-دالا تەبىرەنىپ،
شىرەندى شابىتتانا ەمىرەنىپ.
تىرەلگەن قوس وكشەنىڭ اراسىنان
سول ساتتە-اق قويا بەردى ءومىر ءونىپ.

ءتىرىلتىپ ءبىر عالامات قۇدىرەتتى،
ەرىنى ءداۋ ادامنىڭ كۇبىر ەتتى.
عاجاپ-اي!
كەزدەسپەگەن بۇرىن-سوڭدى
بولمىس حاق جايىپ سالدى سۇگىرەتتى.

ءناپ-نازىك كۇي تەربەتتى توڭىرەكتى،
ءتانتى عىپ كوكتى جەرگە ەڭىرەتتى.
عارىش پەن عالام ميداي ارالاسىپ،
ءبىر ساتتە ءبىر عاسىرلىق ءومىر ءوتتى!

جالعادى كەلەشەك پەن بۇرىنعىنى.
(شىداماي تەك پەن كەككە ءبۇرىلدى ءىرى).
جاپىرىپ استان-كەستەن وگەي ءتىلدى،
قازاقتىڭ قاجىرلانىپ ءتىرىلدى ءۇنى!

ءتىرىلدى ءۇن!
ءتۇرىلدى اسپان توڭكەرىلىپ.
شىرەندى ادام-دالا كەڭ كەرىلىپ.
شاپشىدى كوككە قولدان اسقار شىڭ بوپ،
تاۋ-تۇلعا
قاداۋ-قاداۋ ەر كورىنىپ.

الەمنىڭ كۇي وينادى قۇلاعىندا.
(بولماس-اۋ ءدال وسىنداي جۇماعىڭ دا)
جەتكەندە تىرشىلىكتىڭ ءماز كۇلكىسى،
كۇلدىم دە،
قۋاندىم دا،
جىلادىم دا.

جوعالدى كەيىس،
وكپە،
كۇپىرلىگىم.
ورالدى ىرزالىعىم،
شۇكىرلىگىم.
ءبارىبىر مەن پەندەنى كۇندەمەسپىن،
جىرتسا دا تال بويىمنان ءبۇتىندى مىڭ...

جوعالدى اجال مىستان ءومىردى اۋلار.
جوعالدى سىبىس،
وسەك،
دابىر،
داۋلار!
دالانىڭ قاق توسىنەن بيىك شاپشىپ،
ورنادى ءتاڭىرتاۋ، ءھام
قادىرتاۋلار!
بوي سوزدى تاعى ءۇش تاۋ جەردەن كوككە،
ءار تاسىن وراپ وشپەس شەر مەن كەككە!
شانشىلعان ەلدىڭ سۇسى – قايزاداي بوپ
سەس بەرىپ تۇرا قالدى توڭىرەككە.

اتقىعان اسپانعا تىك شوقىسىنا
ۇرىنباي وزەن ۇرىكتى وقىس ىعا.
سول شوقى بىرتە-بىرتە تاۋ بوپ ورلەپ،
اينالدى التى الاشتىڭ سوفىسىنا!

كوبەيدى كوككە ۇمتىلىپ قىرات، توبە،
جارىسقان كولەڭكەسىن ءبىر-اق توگە.
ءتىلى مەن ءۇنى بولدى سول توبەلەر
حالقىنىڭ كەۋدەسىنەن مۇراتتى ەمە.

اقىندار تىزبەك قۇردى قىراتتاردان،
جىرىنان ماڭگى بىتپەس سۇراق تامعان.
ءCوزى بوپ اقيقات پەن ادىلەتتىڭ،
كومبەسىن كوكەيدەگى سىرى اقتارعان.

شاشقاندا اقىن-دالا مىرزالىعىن
تاۋ،
شىڭ عىپ كوتەرگەندە قۇر جازىعىن،
قۇس بىتكەن سايراپ الىپ جونەلدى دە،
توبەمنەن قۇيدى نۇرىن ىرزا كۇنىم!

... حاق-دالا!
اقىن-دالا!
قاسىم-دالا!
تازارىپ كىر-قوقىستان اسىلدانا،
جارق تا جۇرق جالىن شاشتى جان-جاعىنا
قوينىنا كوكتەن جاۋعان جاسىندى الا.

تاۋ ەمەس.
سەن – قۇدىرەت، ايحاي دالا!
جاعىنباس جاڭعىرىقپەن ايقايعا دا.
ورالار ءوزىڭدى اڭساپ، وزەك جارىپ
كەتسە دە سان ۇلدارىڭ قاي-قايداعا.

تاۋ ەمەس،
سەن اسقاقسىڭ كەڭدىگىڭمەن.
سۇراماس جولدى كىمنەن،
ءجوندى كىمنەن.
بۇگىنگىم تاۋىن ماقتاپ،
بۇرىلماسا،
دالاسىن تابار شىندىق ەندىگىمنەن.
تابادى.
بار ادىلەت!
سەنەمىن مەن.
شىن تالانت دارىنسىزدى جەڭە بىلگەن.
كۇرمەلگەن دالاسىنا كىندىگىمەن
حالقىڭ بار
ءتىرى جەتكەن كونە كۇننەن.

جاراسپاي تورەڭمەنەن،
تورىڭمەنەن،
ومىردەن،
كورىڭنەن دە جەرىنبەگەن.
ۇرپاققا رۋحىمەن ءسىڭىپ كەتىپ،
ول انە، تاعى اكەلدى ومىرگە ولەڭ.

ارۋعا جىر-سىرىمەن نازداناتىن،
ولمەيدى
ولمەس ولەڭ جازعان اقىن.
عارىشقا سامعاپ ۇشىپ،
ءتىرى كەتكەن
سەرمەپ قاپ جاز-قاناتىن،
قاز قاناتىن.

جاقتىرمان تاس تابىتتا شىرەنگەندى،
تىرىلتە الارمىسىڭ ءبىر ولگەندى.
جەڭبەيدى اجالى دا،
تاجالى دا،
جىر ەگىپ كوكىرەكتەن،
نۇر ەمگەندى.

سالمايمىن تابىتىڭا ۇلى اقىندى،
ىزدەيتىن ماقساتىمدى،
مۇراتىمدى.
پەندەدەن بيىك ەتەر، يسرايل دوس،
«اقىندىق!»
دەيتىن عاجاپ ءبىل اقىڭدى!

ءسوزىمدى دۇرىس ۇعىن،
تەرىس دەمەي.
(نەسىنە بۇعامىز ءبىز، ورىستەمەي).
... عالامدى بارلاپ تۇرعان دالا-اقىننىڭ
جانارى تۇنىق ەدى پەرىشتەدەي.

دارىتىپ سۇستى قاراس،
ويلى ءپىشىن،
جاراتقان اقىن-حاققا قويدى ءمۇسىن.
تابيعات ءۇيىپ-توگىپ بەرە سالعان
بولعان سوڭ ويعا سويى ساي كىسىنىڭ.

الىپ بوپ اقىن انە كوتەرىلگەن،
ورالىپ ماڭگىلىكتىڭ مەكەنىنەن.
جالعاندى جاڭعىرتىپ كەپ دۇبىرلەتتى
اعىلعان اسىل سوزدەر ەكى ەرىننەن:

– «وياندىم ۋىز ۋىن ەمىپ نۇردىڭ
كەتكەن سوڭ دوس ازايىپ،
كەمىپ قۇربىم.
ۇستىمدە كەبىن ەمەس،
كەبەنەگىم.
كوگىمنەن جەر بوپ ءونىپ،
كەلىپ تۇرمىن!

كور ەمەس،
ەل جۇرەگى – شىن تۇراعىم.
كەۋدەمنەن جامىراعان مىڭ ءبىر اعىن.
كورۋگە قايتا ورالدىم تۋعان ەلدى
ءمىنىپ اپ اۋىزدىقتاپ جىر پىراعىن.

قورىققان،
قاشىپ-پىسىپ ۇرەيمەنەن
ءىسىم جوق اكىم-تورە،
دۇلەيمەنەن.
قازاعىم – جانى نازىك قانداستارىم
وزىمنەن باياعىداي تىلەيدى ولەڭ.

تانيدى،
بەزىنبەيدى ەلىم مەنەن.
كەتپەگەم،
ۇلتىمنان مەن بولىنبەگەم.
وزەكتى وزەكتەسپەن جالعاستىرعان
ارىم دا،
جانىم دا – ولەڭ،
تەگىم دە – ولەڭ!

بارىم دا،
باقىتىم دا وسى ولەڭىم،
جاقىنىم،
جۇرەگىمنىڭ دوسى ولەڭىم.
اسقارىم – الاشىما ارقام سۇيەپ،
جىرىممەن تولتىرامىن بوس الەمىن.

گۇرىلدەپ جالىن اتقان كەۋدەم – كورىك،
ءسوز سوعام قۇلاشىمدى ەركىن كەرىپ.
سۋارىپ شىنىقتىرام كۇيگە مالىپ،
بولسىن دەپ ءارى ادەمى،
ءارى بەرىك.

تانيدى.
ىزدەپ مەنى تابادى ەلىم.
تابادى التى الاشىم،
دالا،
كولىم!
قايتەيىن كەي «مىقتىمنىڭ» كەششەلىگىن
قۋانار جەتسە ەرىنە قارالى ءولىم.

شارلاعان جولىم جاتىر جەر بەتىندە،
كورىنەر كولەڭكەسى كەلبەتىمدە.
ءاي، اناۋ ءبىر شىبىقپەن كىمدى ايداپ ءجۇر؟
اپىراي، جەر جەتىم بە،
ەل جەتىم بە؟!.

سەن نەتكەن باقىتتى ەدىڭ، كەلەر ۇرپاق،
قارايمىن ەلەسىڭە مەن تاڭىرقاپ...
وسىنى مەن ايتتىم با،
جەل ايتتى ما،
كوڭىلىم قۇلازىدى-اۋ قۇر جابىرقاپ...»

كىدىردى جاسىرا الماي رەنىشىن،
الدە وكسىك،
الدە سۇراق تىرەپ ءىشىن.
ەسىرگەن ەسەكماسى دۇمدىلەرگە
ىشقىنىپ اشۋ تولى كۇرەدى ءىشىن:

«– ءاي، قاراق!
توقتا بىلاي!
كەسكەستەمە!
باسىڭنان باقىت قۇسى كوشپەس دەمە.
جارلىنى جاعالاتپاي قۋعانىڭمەن،
بار عىلىپ الىپ شىعار وشپەس دامە.

كەتىپتى-اۋ كەمباعالدار تىم داليىپ،
سالبىراپ تۇسكەن نەگە مىڭداعى يىق؟
دالامنىڭ توز-توز قىلىپ تىرشىلىگىن
شەر قاماپ،
وراپ اپتى-اۋ مۇڭ جايىلىپ.

كەتىپتى-اۋ توردەگىلەر توبە بولىپ...
جايراڭ ءجۇز ايتشى، اۋ، ءىنىم، نەگە سولىق؟
بىلمەي مە قۇدايسىنىپ قۇتىرعاندار
تيەرىن قۇرىش قولدىڭ توبەگە نىق.

بىلمەي مە دەرتتى شەردەن كەك تابىلىپ،
تۇيرەرىن قاق جۇرەكتى وق ساعىنىپ.
بۇگىنگى بيلىكتەگى جەتەسىزگە
جەتەرىن جەر تۇبىنەن جوقتاۋ ۇلىپ.

بەلشەمنەن وت كەشسەم دە ەزىلمەپ ەم،
كۇيزەلتتى-اۋ وكسىگى ەلدىڭ بەزىلدەگەن.
كۇنىنە مىڭ ءمۇجىلىپ،
مىڭ ولسە دە،
قازاقى قانداي بەرىك ءتوزىم دەگەن؟!

نە دەگەن الدامشى ەدىڭ سەزىم دەگەن،
سەرىڭ بوپ سەنى ىزدەۋمەن كوز ىلمەپ ەم.
سەزىمگە،
توزىمگە دە
تالاق! تالاق!
ەرىمدى الماستىرسام ەزىممەنەن.

جۇرەكتى تۇيرەر كەزدە ءبىزى ىزدەگەن،
قىرعىننىڭ قيالىمدى سىزى ۇزبەگەن.
تاستاماي سۇر شينەلدى يىعىمنان
«قايداسىڭ داريعالاپ؟» قىز ىزدەگەم.

دۋىلداپ قانىمداعى جالىندى ءۇمىت
جۇرگەندە ەل مەن جەردى ساعىندىرىپ،
سول ءبىر قىز،
قازاق قىزى، قاستەرلىم-اي،
جاراسقان جانارىمنان جانىمدى ۇعىپ.

سول ءبىر قىز
جەتتى ماعان اتىرا كۇن،
كوڭىلىمنىڭ كۇيگە بولەپ اتىرابىن.
جايقالتتى ىستىق جۇرەك لەبىمەن
جانىمنىڭ جالىن شالعان جاپىراعىن.

سول ءبىر قىز
اڭىز بولعان ەرتە كۇننەن،
ورالعان انا-دانا ەرتەگىمنەن،
وت قۇيىپ مۇز جايلاعان كەۋدەلەرگە
ءاماندا ارتىق تۋعان ەركەگىمنەن.

سۇم جەندەت كرەمل بوپ قىس جامىلىپ،
سول قىزدىڭ سىققان جانىن ۇستاپ ۇرىپ.
الاڭدا ارمان ءوشىپ،
ءۇمىت ءسونىپ،
جىن جىلاپ،
پەرى كۇلدى،
مىستان ۇلىپ!..

جىن ويناپ،
پەرى ويناقتاپ،
مىستان ۇلىپ،
سول قىزدى تار كارتسەرگە قىسقان ۇلىق.
قىزىل قان اق تاماقتان كوككە اتىلىپ،
كەۋدەدەن جانمەن بىرگە ۇشقان ءۇمىت...

تاس جۇرەك،
بەزبۇيرەك ەد ەگەلەرىم،
شەكەگە قاداپ قاققان شەگەلەرىن.
ماسكەۋدەن قۇتقارسا دا جاراتقان حاق،
ءالى دە جاۋاپ تاپپاس «نەگەلەرىم؟»

نە ونەر ءتىسىڭدى قۇر قايراعانمەن.
شاراسىز قۇر دارمەنىڭ جايراپ ولگەن.
نە شىعار ورە تۇرعان ىشىڭدەگى
جىلاندى ىسىلداتىپ ايداعانمەن؟!.

قاينايمىن تار قازانداي  ىزامەنەن،
سول قىز بوپ
قوشتاستى ما مۋزا مەنەن؟..
اقىنىن اقيقاتتان اداستىرسا،
قامالىن قاسكويلەردىڭ بۇزا ما الەم؟..

جاپقانداي جابۋ ەتىپ تاسقا كىلەم
وتەم بە وزگەرتە الماي قاسقانى مەن.
اقىلدى تەنتىرەتىپ جىبەرەر-اۋ،
اقىندى اقىماقتار باسقارۋمەن.

كىم ۇلىق؟
كىم كەمەڭگەر؟
كىم دانىشپان؟
سەزەردەي زار مەن شەردى،
مۇڭدى الىستان.
جوق قوي، جوق!
ءوز قازاعىن جۇتىپ جاتقان
كىل قاسقىر!
كىل جولبارىس!
كىل ارىستان!
سەن ماعان دەسەڭ-داعى «ايحاي، دالا!»
تۇڭىلگەن ءوڭ-ءتۇسىمدى بايقاي قارا.
شىڭعىرتىپ شىبىن جاندى شىرقىراتىپ،
ىشىمدە بۇعىپ قالعان ايقاي عانا.

وڭەشتەن وت-جالىنىم توگىلمەگەن.
وكسىكتى ازىق ەتكەن كوڭىل-دونەن.
تۇسىمدە بۇرق-سارق ەتكەن اساۋ تولقىن
قايتەيىن...
بولا المادى-اۋ وڭىمدە ولەڭ!

جەتىمدىك جەلكەلەگەن...
جەڭىلمەپ ەم.
جانىمدا قۇر جاڭعىرىپ،
جەڭىلدى ولەڭ...
ءسوزىمدى كومەيىمە كەپتەپ تىعىپ،
وكسىتتى وكىنتۋمەن ءومىر دەگەن.

ىزدەگەن «حالىق جاۋىن» قىراعىلىق –
ءبورى بوپ جاتساڭ، تۇرساڭ تۇرادى ۇلىپ.
«ۇلتىم!» دەپ مۇرت استىنان بۇلك ەتكىزسەڭ،
جاعىڭدى وپىراتىن ءبىر-اق ۇرىپ.

كۇمىلجىپ ۇيقاماقتا قورعالاقتاي،
جابىسقان قابىرعاعا جارقاناتتاي،
گۇل ءجۇزدى، بۇلبۇل ءۇندى، سىرلى سازدى
جىرىمدى قور بولدىم-اۋ سورعالاتپاي.

ايتقىزباس ايتارىڭدى سۇرى نادان
«مىقتىڭنىڭ» ءمالىم ءالسىز سىرى ماعان.
شوشيمىن «ۇلى!» دەۋدەن ءولتىرىپ اپ...
السا عوي ءوز باعاسىن تىرىدە ادام.

ءتۇستى دە ءتىل تىستەتكەن كۇشكە كۇنىم،
بۋلىقتى استان-كەستەن ىشتەگى ءۇنىم.
...قوعامنىڭ وزگەرگەنىن قاشان كورەم،
بۇگىن دە ۇرپاعىمنىڭ ىشكەنى ءىرىڭ.

قۇل قوعام قۇلدىعىنان تازارا ما.
ماڭگىلىك مۇلگىپ، كوزى بوزارا ما؟
بۇل قوعام باتپاعىنا باتىرادى
الماساق قاعىپ، سىلكىپ تەز ارادا!..

ەل – مىقتى!
ەلدەن تۋار تەكتىلەرىڭ.
جاسايتىن،
جارىلقايتىن كوپ تىلەگىن.
قىسادى بيىكتەگى قۇيرىقتارىن،
ۇشادى بيلىكتەگى ەپتىلەرىڭ.

قۇشادى جان جازاسىن ازعىنداعان.
ۇسىنار ار تازاسىن ءاز عىپ عالام.
ەلجىرەپ ەمىرەنگەن ەل جۇرەگىن
عارىشقا جەتكىزەدى ساز عىپ بالاڭ.

ارشىنداپ باسار ارلى قادام بار دا،
سەنەمىن ازعىنداماس ادامدارعا.
ءىرى مەن تىرىلەرگە وسيەتىم بۇل،
ءسوزىمدى قور قىلماسپىن جاماندارعا.

ۋاي، ءتاڭىر!
كوكتەن لاۋلار قۇرالدى ۇشقىن.
حالقىما قاناتىن بەر قىران قۇستىڭ.
«جۇماقتا ءجۇرمىز!» دەۋمەن
العا توسقان
كەلمەيدى شيكى وتىرىك ۇراندى ىشكىم!..

قارىشتاپ ءوسۋى ءۇشىن ەل-بارىستىڭ
قاماتپاي قاپاسىنا داعدارىستىڭ،
ۇلتىما اشۋىن بەر ارىستاننىڭ،
جۇرتىما جۇرەگىن بەر جولبارىستىڭ!..»

توقتادى داۋىلداتىپ كۇرسىندى دە.
باس شۇلعىپ تىنا قالدى سىرشىل دۇنيە.
قىزىنىپ تۇلا بويىم بارا جاتتى،
بىلمەيمىن...
جىر ءسىڭدى مە،
نۇر ءسىڭدى مە؟!

لاقتىردى شينەلدى دە،
شەكپەندى دە.
ءبىر وكسىك تاماعىنا كەپتەلدى مە،
قىلعىندى جەر سىلكىنتىپ اقىن-دالا
سۇر بۇلتتى جوتاسىنا بوكتەردى دە:

«– تۇسىرتپەي «كىرمە» دەيتىن جاۋعا كۇندى،
«ەستىرت – دەپ ەسسىزگە ەمەس،
ساۋعا ءۇنىڭدى!»
ايتسىن دەپ ەلدىڭ ءسوزىن
اقىن ەتىپ
توسىمنەن تۇرعىزباپ پا ەم تاۋلارىمدى؟!.

جانىنا قان عىپ قۇيعان از با سىرىم،
قالايشا «اتتان!» سالماي ازدى اسىلىم؟!.
بەرمەي مە سىباعاسىن تەكسىزدەردىڭ
وزگەگە ماتاپ بەرگەن ءوز ءناسىلىن.

اپىرماي،
جۇرەم بە ىلعي جانىمدى جەپ،
قۇنسىزدىڭ بەرە الماستان ارىن تۇزەپ.
الەمنىڭ سىلىپ تاستاپ كىر-قوقىسىن
وندا سەن بومبا بول دا، جارىل، جۇرەك!..–»

وڭەشتەن وكسىك-تىلەك ساۋلادى دا،
وكپەلەپ اقىن تۇتقان تاۋلارىنا،
قارادى قيماي، تويماي جالت-جۇلت ەتكەن
عالامنىڭ كىپ-كىشكەنتاي اۋماعىنا.

قادادى وت جاناردى كوك پەن جەرگە،
ىزا بوپ بۇگىنگىگە،
وتكەندەرگە.
قايتادان اينالدى دا دالاسىنا
ساعىمدى ءسىڭىپ كەتتى كوك بەلدەرگە.

 

ەس

قايران قاسىم!
تۇسىنەم وكپەڭدى مەن.
كۇتپەيسىڭ سەن قۇرمەتتى وكتەمدىدەن
ارداق تۇتقان تاۋلارىڭ كىشىرەيىپ،
جاعىمپاز بوپ جارىسا شوككەن كىلەڭ.

ىرىلىگىڭ،
ۇلىلىق،
الىپتىعىڭ
تامساندىردى ءتانتى ەتىپ حالىقتى مىڭ.
ۇعىسۋعا وزىڭمەن ءوزىم بارمىن،
جۇلىسۋعا ۇمتىلماس انىقتى كىم.

سەن – انىقسىڭ
كوتەرگەن قوعام مۇڭىن.
ازعان قوعام تۇسىندا جوعالدى ءۇنىڭ.
ۇعىنباسا قايتەيىن كوپ اعايىن
تولاعايدان ءبىپ-بيىك شوڭ ارعىنىن.

قاجىدىڭ با كۇرسىنىپ،
قايران اقىن،
قاۋساپ،
كۇيرەپ
كەتكەن سوڭ اينالا تىم؟
وڭەشىڭە تاعى دا كەپتەلدى مە،
قىزىل ءتىلىڭ قىجىلمەن قايرالاتىن؟

جان سىرىڭدى قويماسا نادان ۇعا،
ادامىڭا،
بار كىنا – زامانىڭا.
ەلدەگىنىڭ جەتپەي ءجۇر كۇش-قۋاتى
توردەگىنىڭ مىزعىماس قامالىنا.

اقىن – جالعىز.
جالعىزدىق ەنشىسىندەي.
جالعىز حاقتىڭ جەردەگى ول ەلشىسىندەي!
كۇنشىل قاۋىم جابىلىپ تالاعاندا،
جىم-جىرت قالار
ۇلى ەرىن
ەل تۇسىنبەي...

اقىن – تاعدىر.
پىسقىرماس اقىلگويگە.
قۇدىرەتكە بار بولسا ول
جاقىن بەينە.
اقىن – اۆتور
تىرىلتكەن تالاي جاندى
تاڭىرمەن دە تەڭ تۇسەر اقىن كەيدە.

اقىن سىرى – عاجاپ سىر.
اڭدامادىق.
وگەيلەتتىك،
وكسىتتىك،
تالعامادىق.
اشىقتىرىپ،
ازايتىپ اسىل ءباسىن
الماق بولدى قىرت پەن مۇرت قولبالا عىپ.

اقىن – ءپىرىم!
قولبالا بولا الماعان.
ار-ۇجدانىم!
اسىلىم تونالماعان.
عازالىمەن اجالدى الىپ ۇرعان
كەم كورمەيمىن كەي-كەيدە ونى اللادان.

پايعامبار ول بولجايتىن الداعىنى،
كەۋدەسىندە تۇنەگەن اللام ءۇنى.
سۇمىرەيتەر سۇمدىقتى شىندىقپەنەن
قالعىمايتىن ەشقاشان ار دابىلى.

كۇرەسەدى ول قالعانشا قۇر ءسىڭىرى،
ەل جۇرەگىن ەرتەدى تىلسىم ءۇنى.
ماڭگى جايى – كوگىنە قوناقتار ول
تارتىپ وتسە ءتاڭىردىڭ ءبىر شىبىعى.

سيمايدى اقىن تۇقىرتقىش ءبىر ارناعا،
الدا جۇرەر ارىڭداي مۇنارلانا.
وزەكتەگى ءوزىڭ بوپ دامىل بەرمەي،
وشكەنىڭدە ومىردەن
تىنار دانا.

دەمىڭمەنەن اقىننىڭ تۋىس دەمى.
جىلىتادى جانىڭدى بۋى ىشتەگى.
كاۋسارىنا قاندىرىپ قارا حالقىن
ۇلى اقىندار تۋادى ۋ ىشكەلى.

ىزعارى بار كۇزىندەي كوكتەمىنىڭ
توككەنى زار كومەيدەن،
شەككەنى مۇڭ.
قالىڭ ەلدىڭ قايعىسىن قانىندا ەرتىپ،
ءدال ءوزى بوپ كەتەدى كوكتەگىنىڭ.

ەپسەكتىكپەن ەڭكەيىپ،
ەپتەگەنبىز.
قولدى ءسۇيىپ،
قۇل بولىپ كەتكەن ەلمىز.
توبەمىزگە قوندىرىپ تومەنگىنى،
قادىرىنە ۇلىنىڭ جەتپەگەنبىز.

ارسىز،
جانسىز،
ۇجدانسىز
نەتكەن ەلمىز.
جالعاندىقتىڭ ۋىنا بوككەن ەلمىز.
قۇل تىرلىكتىڭ قىلعىنىپ قۇرىعىندا،
ۇلىمىزدى تابالاپ سوككەن ەلمىز!..

اينالسا دا اقىن – جەر سەرىگىنە،
ماڭگىلىككە كەتسە دە دەمى ىلىنە،
ايداپ سالىپ اجالدىڭ قاقپانىنا
كۇلىپ قاراپ تۇرامىز ولىمىنە.
ولتىرگەنمەن قامالاپ،
ولمەيدى اقىن.
تاعدىرى بوپ حالقىنىڭ ورلەيدى اقىن.
ات-اتاعىن الىپتىڭ ءاجۋالاپ،
وشىرگەنمەن تابالاپ،
جەڭبەيدى اكىم.

كەردەڭدىكپەن كەرىلگەن كەرى تاقىم،
باق پەن تاققا ولەردەي جەرىك اكىم.
جەتپىستەگى اقىنىن تانىماعان،
تۇزەر مە ەكەن ءجۇزىڭدى سەرىك اكىم؟..

سۋاتىنان سۋسىنداپ ەل كەنەلەر
جەڭە المايدى اقىندى جەر كەنەلەر.
ەل تۇتقاسى بوپ جۇرگەن باكەنەلەر
بەلگىسىز بوپ بار-جوعى ەرتەڭ ولەر.

كەيدە دانا،
كەيدە الا حالىق دەگەن.
كەيدە بالا،
كەيدە الىپ الىپپەنەن.
ولمەس رۋحى ۇلتىنا ءسىڭىپ كەتكەن
سالا المايمىن اقىندى تابىتقا مەن.

ۇلى اقىننىڭ عۇمىرى – ءبىر ءبىر زامان.
كەلەشەككە ولارسىز جىلجىر ما ادام.
سونەدى كۇن،
جۇمىر جەر قاق جارىلار،
تۇنشىقتىرسا اقىنىن قۇرعىر زامان.

زامان قانشا تىقسا دا قاپاسىنا،
جىر-جۇرەكتىڭ لاپ قويار وتى اسىعا.
كەۋدەسىندە بۋلىققان شەرلى زارى
بوزىنگەن بوپ ورالار بوتاسىنا.

ءتور، تورە دە تۇسالىپ،
باعىنادى.
قوندىرتپاعان قونادى ول تاعىنا ءالى.
بار قازاققا قۇشاعىن ايقارا اشىپ،
سارىارقاسىن ەلجىرەپ ساعىنادى.

جۇرەدى اقىن ولمەستەن جىر ەلىندە،
ءبىر ءومىرى بەرىلمەي مىڭ ولىمگە.
رۋحى كوكتە.
ۇلى اقىن قالادى تەك
ماڭگى-باقي جۇرتىنىڭ جۇرەگىندە!..
* * *

ۋاي، يسرايل!
قىرىق كۇن كىشى مەن سەنىڭ – ۇندەس ءىنىڭ،
تەربەتەلىك ەكەۋلەپ مۇڭ بەسىگىن.
جۇرەگىمنىڭ پەرنەسىن جاڭىلماي باس،
جاتىرقاماس جانىمنىڭ ءتۇر دە ەسىگىن.

ەل قۇساسىن تاستايىق سىلكىپ، ءسۇرتىپ،
سالعىرت ويدى وياتىپ جۇلقىپ، ءتۇرتىپ.
ەمىرەنەر ەر بولسا،
ءبىزدى تىڭداپ،
قارا كوزدەن جاس تامسىن بۇرتىك-بۇرتىك.
ۋاسسالام!

27 ماۋسىم – 3 شىلدە 2011 جىل.

«اباي-اقپارات»