- بيىلعى جىلدىڭ 1-قىركۇيەگىندە پارلامەنت سەسسياسىنىڭ اشىلۋىندا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى ءدىني سالانى رەتتەيتىن زاڭدى قابىلداۋ مەملەكەتتى ءدىني ەكسترەميزمنەن قورعاۋ ءۇشىن كەرەكتىگىن ايتتى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل قاتەردىڭ كورىنىستەرى قانداي؟

- بيىلعى جىلدىڭ 1-قىركۇيەگىندە پارلامەنت سەسسياسىنىڭ اشىلۋىندا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى ءدىني سالانى رەتتەيتىن زاڭدى قابىلداۋ مەملەكەتتى ءدىني ەكسترەميزمنەن قورعاۋ ءۇشىن كەرەكتىگىن ايتتى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل قاتەردىڭ كورىنىستەرى قانداي؟
- زاڭ جوباسى پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىنان قارالىپ، ماقۇلداندى. بۇل ماسەلەنى تالقىلاۋ كەزىندە ءار ءتۇرلى پىكىر بولدى. سوڭعى كەزدەرى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ بەلگىلەرى كورىنە باستادى. سوعان بايلانىستى «قازاقستاندا قانداي ءدىني بىرلەستىكتەر بار، ولار نەمەن اينالىسىپ ءجۇر؟» دەگەن ساۋالدار تۋىندادى. ءدىني قىزمەت پەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ جۇمىسىن رەتتەۋ، جۇيەگە سالۋ اسا قاجەت. جاڭا زاڭنىڭ ماقساتى وسى. ءدىني احۋالى كۇردەلەنىپ كەتكەن وزبەكستان، تاجىكستان، اۋعانستان، پاكىستان سياقتى ەلدەردىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزگە ىقپالى تيەتىنى انىق. تاۋەلسىزدىك العان جىلدان بەرى يسلام ەلدەرىندەگى وقۋ ورىندارىنا بارىپ وقۋ «داستۇرگە» اينالىپ كەتتى. ەلىمىزدە ءدىن بوستاندىعىنا قۇقىق بەرىلگەسىن وعان ەشكىم ەشقانداي قارسىلىق بىلدىرمەدى. ال پاكىستانعا نەمەسە اراب ەلدەرىنە بارىپ كەلگەن جاستارىمىز نە وقىعانى، قانداي جولعا تۇسكەنى باقىلانبادى. ەلىمىزدە «تازا يسلام ءدىنىن تەگىن وقىتامىز» دەپ اشىلىپ جاتقان وقۋ ورىندارى دا تەكسەرىلمەدى. ءسويتىپ، مەملەكەتىمىزگە ءدىني ۇيىمدار قاپتاپ كەلىپ، ءدىني وقۋ ورىندارىن، قورلارىن اشىپ الدى. ولار ءبىزدىڭ جاستارعا نە ۇيرەتەدى؟ ەندى وسىلاردى باقىلايتىن، رەتتەيتىن، تەكسەرەتىن ويىمىز بار. زاڭ قابىلدانىپ، كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن كورە جاتارمىز.
- تەك اعىمداعى جىلدىڭ وزىندە قازاقستاندا ءدىني ەكسترەميستەردىڭ ارانداتۋىمەن سودىرلار جانە قۇقىق ساقشىلارى تاراپىنان 44 ادام قازا بولىپتى. كەيبىر ساراپشىلار ءدىني احۋالدىڭ بۇلايشا شيەلەنىسۋىنىڭ سەبەبىن «سىرتقى ويىنشىلاردان» ىزدەيدى. كەيبىر كورشى ەلدەردىڭ ماماندارى (كنيازوۆ، ماليكوۆ) اۋعان جەرىندەگى الدەبىر «قازاق باتالونىنىڭ» بار ەكەنىن ايتىپ ءجۇر. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل قۇبىلىستىڭ سەبەبىن نەدەن ىزدەگەنىمىز ابزال؟
- ماسەلەن، وسىدان 15 جىلداي بۇرىن كاۆكازدا ءدال وسىنداي جاعداي بولعان. «ءبىز تازا يسلامدى، حانافي مازھابىن ۇستانامىز، ۇيرەتەمىز» دەپ ەنىپ، اقىر اياعىندا جاستار جاپپاي ەكسترەميستىك جولعا سالىنىپ، كاۆكاز جەرىن قانعا بويادى دەۋگە بولادى. قازىر ءبىزدىڭ قوعامدى الاتايداي ءبۇلدىرىپ، توپ-توپقا بولگەن، جاستاردى قاتىگەزدىككە يتەرمەلەگەن سىرتتان كەلگەن جات پيعىلدى دىندەر دەپ ەسەپتەيمىن. 2001 جىلى 1-قىركۇيەكتە نيۋ-يوركتەگى جارىلىستى جاساعان سودىرلاردىڭ ءبىرى كاۆكازدا، اۋعانستاندا دايىندىقتان وتكەنى ءمالىم بولدى. ءبىزدىڭ جاستار دا وسىنداي دايىندىقتان ءوتىپ، ۋلى ۋاعىزدارمەن ۋلانىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى كاۆكازعا كەتىپ، سودىرلارعا قوسىلىپ، قازا تاپقان قازاق بالالارى تۋرالى فاكتىلەر دە پايدا بولدى.
- ەرزات ءۋاليحانۇلى، قازىر پارلامەنت «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني ۇيىمدار تۋرالى» زاڭدى قابىلداعانى بەلگىلى. قازىر قوعامدىق پىكىردە جاڭا زاڭ جونىندە ارقيلى پىكىرلەر ايتىلۋدا. ءسىز ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا ارىپتەستەرىڭىزگە «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ جوباسىن تەزدەتىپ قابىلداۋعا شاقىردىڭىز. جاڭا زاڭنىڭ الەۋمەت ومىرىندەگى ورنىن قالاي باعالايسىز؟
- بۇل زاڭدى تەزىرەك قابىلداۋ كەرەك دەگەن وي بۇرىننان تۋىندادى. وسىدان 4 جىل بۇرىن وسى زاڭ ءبىزدىڭ ماجىلىستە قارالىپ، كەيىن بەلگىلى سەبەپتەرمەن قول قويىلماي، ەنبەي قالعان ەدى. سول سەبەپتەن بيىل جازعى دەمالىستا وسى ماسەلەنى كوتەرەيىن دەپ وقتالىپ كەلدىم. سەبەبى، جازدا اقتوبەدە سالافيتتەر باس كوتەرگەنىن ەستىدىك، كوردىك. ءوزىم - وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ازاماتىمىن. سوڭعى كەزدەرى ساقالدىلار، قىسقا شالبارلىلار كوبەيىپ كەتتى. ءبىزدىڭ وڭىردە، وڭتۇستىكتە مەشىتتەگى مولدالار زار يلەپ وتىر، الگىلەر ءسوزىمىزدى تىڭدامايدى، بىزگە باعىنبايدى، قۇران وقىپ وتىرساق، تۇرىپ كەتە بەرەدى دەيدى. ەل اراسىندا وسىنداي ماسەلە كوبەيگەننەن كەيىن، ءدىني احۋال شيەلەنىسكەننەن كەيىن ءدىن تۋرالى زاڭدى تەزىرەك قابىلدايىق، ءدىني ۇيىمداردىڭ جۇمىسىن تەزىرەك باقىلاۋعا الايىق، تەكسەرەيىك دەگەنمىن. «ەرتەڭ كەش بولىپ قالماسىن» دەدىم ارىپتەستەرىمە.
- مۇنى ارىپتەستەرىڭىز قالاي قابىلدادى؟
- ارىپتەستەرىممەن سويلەسىپ، سۇحباتتاستىم، مەنىڭ ويىمشا، ارينە، باسىم بولىگى زاڭ جوباسى ماقۇلداناردا دا مەنى قولدادى. قولداماعاندار دا بولدى. ءبىزدىڭ ءماجىلىستىڭ 80 پايىزدايى وسى ماقۇلدانعان زاڭدى قولدادى. بيىل ءدىني ەكسترەميزم قاۋپى كورىندى. سوندىقتان تەزدەتۋ كەرەك بولدى.
- بۇل زاڭنىڭ ۇسىنىلۋى بۇگىن عانا ەمەس قوي. «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قولدانىستاعى زاڭعا تولىقتىۋلار ەكى مارتە كونستيتۋتسيالىق كەڭەس شەشىمىمەن قابىلدانباي تاستالعانى ەستە. زاڭگەر رەتىندە قالاي ويلايسىز، ول ولقىلىقتار جاڭا زاڭدى دايىنداۋشىلار تاراپىنان ەسكەرىلگەن بە؟
- ارينە، ەسكەرىلدى. ءوز باسىم وسى زاڭ جوباسى بويىنشا جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى بولدىم. ءوز اتىمنان سول زاڭعا اكىمشىلىك كودەكسكە ءبىراز وزگەرىستەر ەنگىزگەن ەدىم. ونى قىسقاشا ايتا كەتسەم، يەگوۆا كۋاگەرلەرى سياقتى ءدىني توپتار كوشەگە شىعىپ، ۇيىمىزگە كەلىپ، كىتاپتارىن تاراتىپ، دىندەرىنە ۇگىتتەپ ءجۇردى. ولاردىڭ ءبىزدىڭ قوعامىمىزعا قانشا زيان اكەلگەنى قازىر بەلگىلى. قانشا جاستارىمىزدى الىپ كەتتى. ال ەندى ءدىني ۇيىمدار كىتاپتارىن ارنايى كىتاپ ساتاتىن جەردە عانا ساتىلىپ، ءوزىنىڭ عيباداتىن جاسايتىن جەرىنە باراتىن بولادى. قازىرگى قولدانىستاعى زاڭمەنەن ولار كوشەدە دە، اۆتوبۋستا تا، ۇيلەرگە دە كىرىپ، كىتاپتارىن تاراتىپ، ۋاعىزدارىن جۇرگىزە بەرەتىن. ميسسيونەرلەر ءۇيدىڭ ەسىگىن قاعىپ كەلىپ ءدىنىن ۋاعىزدايتىن. اكىمشىلىك كودەكسكە ءوز تاراپىمنان قوسقان ۇلەسىم وسى. ەندى ونى زاڭسىز جاساۋعا بولمايدى، ەگەر ادام راسىندا سىزدەرگە، دىندەرىڭىزگە سەنەتىن بولسا، ول ءوزى بارادى. سول جەرگە بارىپ كىتابىن ساتىپ الادى. ۇيىنە بارىپ مازالاپ جۇرمەيدى.
- زاڭدى ءماجىلىس قابىرعاسىندا قاراۋ «جەدەلدەتىلگەن تۇزىمدە» وتكەن سياقتى. ارىپتەستەرىڭىزدىڭ ۇسىنىس-پىكىرلەرى زاڭ جوباسىنا ەنگىزىپ ۇلگەردى مە؟
- بۇل - بۇرىننان بەرى كوتەرىلىپ جاتقان كۇردەلى ماسەلە. سول سەبەپتەن ارىپتەستەرىم ەنگىزەتىن ۇسىنىس، پىكىرلەرىن بۇرىننان دايىنداپ كەلگەن. جۇمىس توبى ءبارىنىڭ پىكىرىن جەردە قالدىرمادى. وسىدان 4 جىل بۇرىن وسى زاڭ قارالعاندا ماسەلە جاقسى تالقىلاندى. قازىرگى كەزدە ول جەتىلدىرىلىپ، قايتا ماقۇلدانىپ وتىر.
- ءسىز ءوز دەپۋتاتتىق ساۋالىڭىزدا سالافيلىكتى «جۇمساق» نەمەسە «قاتقىل» (راديكالدى) دەپ ءبولۋ قاتە ەكەنىن كورسەتتىڭىز. ءدال وسىنداي ۇستانىم بىرنەشە جىل بويىنا «ءۇش قيان» گازەتىنىڭ بەتىندە ايتىلىپ كەلەدى. شىندىعىندا دا، ەلىمىزدە سالافيلىكتى جاقتاۋشىلار وسىنداي ۇسىنىستى ەنگىزىپ، قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ كوزىن شىنايى ءدىني احۋالدان الىستاتىپ جۇرگەندەي. جاقىندا «جۇمساق» سالافيلىك بولمايتىنىن قمدب باسشىلارىنىڭ ءبىرى قايرات جولدىباي دا «ليتەر» گازەتىندە (23.09.11) ءمالىم ەتتى. وسى ماسەلە جونىندەگى ءوز پىكىرىڭىزدى تارقاتىپ ايتساڭىز.
- ءدىني توپتاردىڭ ءوز پىكىرى بولادى. ءوز باسىم وسى سالافيتتەردى زاڭعا باسىن يگەن، تارتىپكە باعىناتىن ءدىني توپ دەپ ەسەپتەيتىن ەدىم. بىراق سوڭعى جاعدايلارعا بايلانىستى، سالافيتتەردى زاڭدى ورىندايتىن، مەملەكەتتىڭ تىنىشتىعىن ويلايتىن، بەيبىتسۇيگىش دەپ ايتا المايمىن. قوي جەمەيتىن قاسقىر بولمايدى. ول ءبارىبىر قاسقىرلىعىن جاسايدى ەكەن. زاڭ قابىلدانسا، تەكسەرەتىن بولامىز. بىراق ەشكىمگە زاڭسىز كەدەرگى بولمايدى. مەنىڭ قارسى بولىپ وتىرعان سەبەبىم - جاپ-جاس قىز-جىگىتتەردىڭ مۇرتىن قىرىپ، ساقال قويۋى، شالبارىنىڭ بالاعىن قىسقارتىپ، پارانجا جامىلىپ جۇرگەنى. بۇل ءبىزدىڭ داستۇرىمىزگە، سالتىمىزعا قايشى كەلەدى. قازاقتا ونداي بولعان ەمەس. قازاق قىزى بەتىن جاپپاعان، بالاسى بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ ساقال قويماعان. ءبىز كوشپەندى، ەركىن جۇرگەن حالىقپىز. دۇمشەلىككە ۇرىنباعان، ءبارىن اقىل تارازىسىمەن شەشكەن حالىقپىز. شىڭعىس حاننىڭ يمپەرياسىندا دا ءدىن بوستاندىعى بولدى، حالىقتاردىڭ سەنىمىن سىيلادى، قۇرمەتتەدى. باسقاعا قيانات جاساۋعا بولمايدى دەدى. ادامگەرشىلىك ءپرينتسيپى بولۋى كەرەك. سول سەبەپتەن مەن ءوزىم قىزدارىمىزدىڭ پارانجا كيۋىنە، جاپ-جاس جىگىتتەردىڭ ساقال قويۋىنا دا قارسىمىن. بابالارىمىزدىڭ اسىل مۇراسىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ، زامانىمىزدىڭ جەتىستىكتەرىن مەڭگەرەيىك، العا جىلجيىق.
كوشپەندىلىك رۋح ءبىزدىڭ قانىمىزدا بار. جۇرەگىمنىڭ تۇكپىرىندە ەركىن دالانىڭ جەلى مەن تازا اۋاسى تۇرادى، ونى مەكەن ەتكەن قازاقتىڭ مىنەزى، رۋحى تۇرادى. بارلىق ۇلت وكىلدەرىنە، ونىڭ دىنىنە قۇرمەتپەن قارايمىز. ءدىنىڭدى تاراتۋعا ەشكىم كەدەردى كەلتىرمەيدى. بىراق بىرەۋدى ماجبۇرلەپ، «سەنىكى دۇرىس ەمەس»، «ءبىزدىڭ ايتقانىمىزبەن ءجۇر»، «سەن ءوز-ءوزىڭدى جارساڭ، جانناتقا باراسىڭ» دەپ، ول ادامنىڭ ءومىرىن ءبۇلدىرىپ، شاحيدتىككە ۇيرەتۋگە قانداي قاقىڭ بار؟ وعان ءومىردى سەن بەردىڭ بە؟ كەرەك جانىن قۇداي ءوزى الادى. ءوز شىندىعىڭ نەگە باسقالاردىڭ دا شىندىعى بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيسىڭ؟ ءوزىنىڭ يدەياسىن باسقاعا تىقپالاۋعا، ومىرىنەن ايىرۋعا بولمايدى. بۇل دۇرىس ەمەس.
-    قازاقشىلىق دەپ وتىرعانىمىزدىڭ ءوزى مۇسىلمانشىلىق ەمەس پە؟..
-    ارينە. «سەن ورىس مەكتەبىن بىتىرگەنسىڭ، سەن ورىس بولىپ كەتكەنسىڭ، سوندىقتان ءدىندى بىلمەيسىڭ»، - دەپ مەنى كەيبىر ارىپتەستەرىم كىنالايدى. مەيلى، ورىس مەكتەبىن بىتىرەيىن، بىراق اردان اتتاماۋدى، قازاقتىڭ مادەنيەتىنە نەنىڭ جات ەكەنىن، وتاندى قورعاۋ كەرەكتىگىن بىلەمىز. اكەم ءۋاليحان ءبىر جىل بۇرىن 85 جاسىندا دۇنيە سالدى. ءومىرى اۋزىنان قۇدايىن تاستامادى. «جاراتقان بىزگە جاقسىلىق جاساۋدى بۇيىردى، اينالاڭا پايداڭ ءتيسىن، قۇدايدان قايتادى»، - دەگەندى ايتاتىن. «قۇداي سەنى بۇل جەرگە جاقسىلىق جاساۋ ءۇشىن الىپ كەلدى. ەشكىمگە جاماندىق ويلاما، ىستەۋ بىلاي تۇرسىن، ويلاما»، - دەيتىن. ال بىزدە قانداي؟ «سەن كاپىرسىڭ»، «مىناۋ بولمايدى، حارام» دەپ، ۇكىم كەسۋگە دايىن تۇرادى. كەز-كەلگەن ادامنىڭ ءدىني سەزىمىن قۇرمەتتەۋ كەرەك ەمەس پە؟! كوپ جىل پروكۋراتۋرادا تەرگەۋشى بولىپ ىستەگەنمىن. زاڭنىڭ اتى - زاڭ، بىراق الدىڭداعى ادام كىنالى مە، كىناسىز بە، سوعان كوزىڭ جەتۋى كەرەك؟ «قىلمىس اشۋ كەرەك»، «كورسەتكىش كەرەك»، «ادامدى مويىنداتۋ كەرەك» دەپ تۇرمەگە تىعىپ جىبەرىپ، ول ادام كىناسىز بولىپ كەتسە، ەڭ جامان قىلمىس - سول. ورىستار: «لۋچشە وتپۋستيت دەسيات ۆينوۆنىح، چەم پوساديت ودنوگو نە ۆينوۆنوگو»،- دەيدى. قۇداي بۇل ومىرگە اكەلدى مە، جاقسىلىق ىستەي بەر، قۇداي سونىڭ ءبارىن كورەدى. اكەم ماعان وسىنى ايتىپ كەتتى. ءوزىمنىڭ جولداستارىم كوپ، ىشىندە ورىسى دا، ارميانى دا، قازاعى دا، تاجىگى دە بار. كىمنىڭ قاي ءدىندى ۇستاناتىنىندا جۇمىسىمىز جوق، قازاقستاننىڭ ازاماتى رەتىندە ءبارىمىزدىڭ كوزقاراسىمىز بىردەي. قيانات پەن جاقسىلىقتى اجىراتا ءبىلۋ كەرەك، ول انا سۇتىمەن دارىعان، سەبەبى جاماننان جيىركەنەمىز، جاقسىعا سۇيسىنەمىز.
كەيبىر اعالارىمىز ماسەلەنى نەگە كوتەرەسىڭ دەپ ايتىپ قالدى. ونى باسقا ايتپاسا، قايتەمىن؟ ەكىنشىدەن، ماعان قانشاما ادام داۋىس بەرىپ، سەنىم ارتتى. ەرتەڭ «نە ءبىتىردىڭ؟» دەپ ايتپاي ما؟ «زاڭسىز بولىپ جاتقاندى كورىپ، نەگە ۇندەمەيسىڭ، نەگە ايتپايسىڭ؟» - دەيدى عوي. سايلاۋشىلار «بۇل ماسەلەنى كوتەرگەنىڭ دۇرىس بولدى»، - دەدى. ويتكەنى ءدىني احۋال قازىر كۇردەلەنىپ كەتتى، وتباسىلار ويراندالىپ جاتىر، قاراپ وتىرۋعا بولمايدى.
- قازىرگى كۇنى "سوپىلار ءىسى" ءباسپاسوز بەتىندە قاتتى تالقىلانىپ جاتقانى بەلگىلى. يسماتۋللا ماقسىم مەن سوپىلارعا تاعىلعان ايىپ تۋرالى نە ايتاسىز؟
- ول سوپىلار تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايمىن. مەنىڭ تۇسىنىگىم بويىنشا، ءوزىمىزدىڭ قوجا احمەت ياساۋي دا سوپى، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى دا سوپى بولعان. ال بۇلارعا قانداي ايىپ تاعىلىپ جاتقانىن، نە بولىپ جاتقانىن، شىنىمدى ايتسام، بىلمەيدى ەكەنمىن. بىزگە رەسمي تۇردە حات-حابار دا كەلگەن جوق. ەگەر سوتتارى اشىق بولىپ جاتسا، باق وكىلدەرى بارىپ، زەرتتەۋىنە بولادى عوي.
- ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرەتىن ءدىني اعىمداردى زاڭمەن تىيىم سالۋدىڭ تەتىكتەرى قانداي؟ رف-نىڭ داعىستان اۋماعىندا سالافيزمگە قارسى زاڭ بار ەكەن. ەلدەگى سوڭعى قانتوگىستەردىڭ (اقتوبە، اتىراۋ، بالقاش) سەبەبى رەتىندە تانىلعان سالافيلىككە تىيىم سالۋ ارنايى زاڭ ارقىلى بولا ما، جوق الدە سوت شەشىمىمەن ىسكە اسۋعا ءتيىس دەپ ويلايسىز با؟
-    نەگىزى حالىقارالىق تاجىريبەدە «حيزب-ۋت-تاحرير»، «ال-كايدا»، «جاماحەري» دەگەندەرگە قاتىستى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ شەشىمى بار. «حيزب-ۋت-تاحرير»، وزبەكستان يسلام قوزعالىسى ۇيىمى قاتەرلى ۇيىمدار رەتىندە تانىلدى.
قازىرگى كەزدە زاڭ كوميتەتى قازاقستاندا سالافيتتەر نە ىستەپ، نە جۇرگىزىپ جاتقانى جايلى جۇمىس ىستەپ جاتىر. رەسەيدە ولاردى بەكەردەن-بەكەر زاڭسىز دەپ تاۋىپ وتىرعان جوق. ءبىز دە تەكسەرەمىز، قاراپ وتىرمايمىز. بۇعان ەشقانداي سوتتىڭ قاجەتى جوق. بىزدە ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى مەن پرەزيدەنتتىڭ ۇكىمىمەن زاڭسىز دەپ تاۋىپ، قازاقستانعا، قوعامعا زارداپ اكەلەتىن ءدىني ۇيىم رەتىندە تىيىم سالۋعا بولادى. مەنىڭ بىلۋىمشە، دۇنيە جۇزىندە سالافيزم ەكسترەميزمگە جاقىنداۋ يدەولوگيا رەتىندە سانالادى.
زاڭعا كەلەر بولساق، ءبىز جاڭادان جاڭالىق اشىپ وتىرعانىمىز جوق، ءبارى - دۇنيە جۇزىندە بۇرىننان بەلگىلى تاجىريبەلەر. كوپتەگەن ەلدە مۇنداي ۇيىمداردىڭ تىركەلۋىنە شەكتەۋلەر قويىلادى. ولاردىڭ قىزمەتى كونستيتۋتسيا نورمالارىنا كەرەعار كەلسە، ارەكەتتەرىنە تىيىم سالىنادى. بىزدە قازاقستاندا ءدىن جاعىنان بوستاندىق قاتتى بەرىلىپ قويعان. تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاننان بەرى كونفەسسيالاردىڭ سانى 7-دەن 54-كە دەيىن، ال ءدىني قاۋىمداستىقتار 700-دەن 4000-عا دەيىن وسكەن. ال، تىركەلگەن ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەر سانى 54-تەن 1189-عا دەيىن كوبەيگەن. ساراپشىلار بۇنى ءدىني كەڭىستىگىمىزدىڭ اشىق، «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ تىركەۋگە الۋ نورمالارىنىڭ جەڭىل بولۋىمەن بايلانىستىرادى. بىراق ءدىني احۋالعا قاتاڭ باقىلاۋ، مەملەكەتتىك رەتتەۋ ساياساتى بولۋى كەرەك. اساۋ اتقا باس ۇيرەتكەن سياقتى. اتتىڭ باسىن تارتىپ قويماسا بولمايدى. باۋكەڭ ايتقانداي، «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى، ءتارتىپسىز ەل بولمايدى». اقتوبەدە كوشەدە اۋىلدىڭ ىشىندە قۋىپ ءجۇرىپ پوليتسيانى اتۋ دەگەن نە سۇمدىق نارسە! پوليتسيا قىزمەتكەرى - بيلىكتىڭ وكىلى، سوندا سالافيتتەر ءبىزدىڭ ۇكىمەتكە، ءبىزدىڭ قوعامعا قارسى شىعىپ وتىر دەگەن ءسوز عوي. باس ارازدىعىمىز بار دەسە - باسقا نارسە، ونى پوليتسيا قىزمەتكەرى رەتىندە اتىپ ءولتىردى عوي. ونى ۇكىمەتىمىزگە، قوعامىمىزعا، قازاقستانىمىزعا قارسى شىققانى دەپ تۇسىنەمىن. مۇنداي نارسەگە امەريكا بولسىن، انگليا بولسىن، باسقا دامىعان ەلدەردە قاتتى شارالار قولدانادى. بۇل شەكتەن شىعىپ كەتتى دەگەن نارسە.
-    دەپۋتتاتتار دا، ساراپشىلار دا ءدىن تۋرالى زاڭ جوباسىن قابىلداردا حيجاب كيۋ، مەملەكەتكە قاراستى مەكەمەلەردە نامازحانا اشۋ ماسەلەسىن كوپ تالقىلادى. الايدا وسىنداي داۋلى ماسەلەلەرمەن جۇرتتىڭ نازارىن اۋدارۋ باسقا باپتاردىڭ (الەۋمەتتىك زالالى بۇدان دا كوپ) وتۋىنە جاعداي تۋعىزعان جوق پا؟
-    جوق، ەلىمىزدىڭ نازارىن ءبىر ماسەلەگە بۇرىپ، باسقا زاڭ قابىلداۋ دەگەن جوق. قازىرگى كەزدەگى ەڭ قاجەتتى زاڭىمىز وسى. سول سەبەپتەن حالىقتىڭ بارىنە بەردىك، كوردى، ءبارى وقىدى، سوندىقتان بۇل جاعىنان ەشقانداي بۇرىپ الۋ بولعان جوق. ءبارى زاڭدى ءوتتى.
-    «ءدىني زاڭعا» قارسى كواليتسيا دەپ اتالعان جەكەلەگەن قوعامدىق ۇيىمدار توبىنىڭ ۋاجدەرىنە نە ايتاسىز؟ «رەپرەسسيالىق زاڭ الەۋمەتتىك تولقۋ تۋدىرۋى مۇمكىن» دەگەن سياقتى.
-    ناقتى ءبىر كواليتسيادان «وسىنى قابىلداماڭدار، مىناداي سەبەپتەرى بار» دەگەن قارسى ءبىر حات، بولماسا، ەشقانداي قاعاز العان جوقپىن. تەلەديداردان، گازەتتەن شەت جاعاسىن وقىپ كوردىم. «ءدىن بوستاندىعىن شەكتەيسىڭدەر» دەگەن جالپىلاما اڭگىمە بار. نامازحانالاردىڭ جابىلۋىنا قارسى ءبىر-ەكى حات كەلدى. ءار مەكەمەدەن نامازحانا اشساق، ەرتەڭ باسقا ءدىن وكىلدەرى «شوقىناتىن بولمە اشامىز!» - دەپ شىعادى. سونىڭ بارىنە اشۋىمىز كەرەك پە؟ ءبىز زايىرلى مەملەكەت بولعاسىن قازاقستانداعى ءدىن وكىلدەرىنىڭ ءبارىنىڭ قۇقى بىردەي، سوندىقتان ولار دا ايتا الادى. ارنايى نامازحانا اشۋدىڭ كەرەگى جوق.
كەزىندە تۇرمەلەردىڭ ىشىندە دە مەشىتتەر اشىلدى. باسىندا بۇل باستامانى تولىقتاي قولدادىم. سەبەبى، تۇزەۋ مەكەمەلەرىنە تۇسكەن سوتتالعان ادام ءدىن ارقىلى تاربيەلەنەر دەپ ويلايتىنمىن. تۇزەۋ مەكەمەسى ادامدى تۇزەۋ ءۇشىن ارنالعان، سوندىقتان مەشىت، نامازحاناسى بولۋى كەرەك دەيتىنمىن. بىراق قاتەلەسىپپىن. حريستياندار تۇرمەدەگى شوقىناتىن جەرىندە شوقىندى. ال، بىزدە نە بولدى؟ اشىلعان مەشىتتەردە سالافيتتەر وتىرىپ الىپ، وزدەرىنىڭ ۇياسىنا اينالدىردى. شىن نيەتىمەن ناماز وقىعىسى كەلگەندەردى قۇرىعىنا ءتۇسىرىپ وتىردى. ولارعا 18-19 جاستاعى كوزقاراسى قالىپتاسىپ ۇلگەرمەگەن جىگىتتەر دايىن ءونىم. سالافيزم يدەياسىنا ۇگىتتەپ، قاتارىنا قوسىپ الۋدا. ولار تۇرمەدە دە قارقىندى جۇمىس جاساپ جاتىر. ءبىز وسىنى كورىپ وتىرىپ، شاراسىز قالامىز با؟ بولماسا ول جەرگە بارىپ، «سەن مىنانى تىڭداما»، - دەپ ارقايسىسىنا ايتىپ جۇرە المايمىز عوي. تۇرمەنىڭ اكىمشىلىگى ءتارتىپتى قارايدى. وندا سوتتالعاندار نە ۋاعىز تىڭداپ، نە وقىپ جاتقانىنان بەيحابارمىز. قازىر قاراپ وتىرۋعا بولمايدى، سونى توقتاتۋ كەرەك. زەرتتەپ قاراسام، سالافيتتەر تۇرمەگە بارۋ ءۇشىن ادەيى سوتتالادى ەكەن. ءبىر سۋديا جىگىت: «ءبىز وعان باپ بويىنشا ءۇش جىلدان بەس جىلعا دەيىن جازا كەسىپ، بەس جىلعا ۇكىم شىعارساق، ول «نەگە كوپ بەردى؟» دەپ قايتا ارىزدانسا، ءۇش جىلعا قىسقارتۋعا بولادى، بىراق ولار ارىزدانبايدى»، - دەيدى. بەس جىل بەرسە، ءلام ميم دەمەي كەتە بەرەدى. سويتسەم، بۇلار سانالى، ماقساتتى تۇردە ءسالافيزمدى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن تۇرمەگە وتىرادى ەكەن. سول بەس جىلدىڭ ىشىندە قانشاسىنىڭ باسىن اينالدىرادى؟ ولار تۇرمەدە قاتارىن كوبەيتىپ، ارمياسىن قۇرىپ جاتىر. ەڭ زالالدى يدەولگيا - وسى، بۇعان كەتكەن جاستاردى قايتارۋ قيىن بولادى. بىلتىر اقتاۋ قالاسىندا تۇرمەدەن قاشقاندار دا، بالقاشتاعى بۇلىكتە دە سوتتالعاندار ءوز-ءوزىن جاردى. ولار قالاي وسىنداي ارەكەتكە باردى؟ قانداي يدەولوگيا يتەرمەلەدى؟ سوندىقتان بۇل كۇردەلى، وزەكتى ماسەلە. ولارعا باقىلاۋ ورناتاتىن شارانى قاراستىرىپ جاتىرمىز.
جازدىگۇنى تانىسىمنىڭ بالاسى ۇيلەندى. ءبىزدىڭ اتالارىمىزدان كەلە جاتقان سالت - بەتاشاردى ۇيلەنىپ جاتقان ساقالدى بالا قارسى بولىپ وتكىزبەدى. كەلىنگە: «ەشكىمگە سالەم بەرمەيسىڭ، تەك قانا قۇداي مەن ماعان، ياعني كۇيەۋىڭە عانا سالاسىڭ»، - دەدى. باعىپ-قاعىپ وسىرگەن، دۇنيەگە اكەلگەن اتا-اناسىن قۇرمەتتەمەيدى. سالافيتتىك يدەيانىڭ شىلاۋىنا اينالعان، ەشكىمنىڭ پىكىرىن تىڭدامايدى. ەل اراسىندا وسىنداي جاعدايلار ورىن الىپ جاتىر. مۇنى ەسكەرمەۋگە، كوز جۇمىپ قاراۋعا بولمايدى.
-    بۇل سەسسيادا ءماجىلىس باسقا قانداي زاڭدارعا باسىمدىق بەرىپ وتىر؟
-    بۇل سەسسيادا زاڭ كوميتەتى گۋمانيزاتسيا، ياعني ىزگىلەندىرۋ زاڭىن، نوتاريات تۋرالى زاڭدى قاراستىرادى. جاقىن ارادا زاڭ كوميتەتى قىلمىستىق كودەكس پەن قىلمىستىق ىستەر جۇرگىزۋ كودەكسىن تالقىلايتىن بولادى. باس پروكۋراتۋرا، ءىىم، قارجى پوليتسياسى، ادىلەت مينيسترلىگى ت.ب. بىرىگىپ قارايتىن بولامىز. بارىنەن بۇرىن بۇگىندە ەڭ ماڭىزدى بولىپ وتىرعانى -  ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى زاڭ. سالافيزم سياقتى يدەولوگيالارعا تولىقتاي ۇرىنباي تۇرعاندا جاستارىمىزدى اراشالاپ الۋىمىز كەرەك. زاڭدى جولمەن سالافيتتەردىڭ جولىن كەسۋ كەرەك، ايتپەسە ەرتەڭ كەش بولادى. ەستۋىمشە، بۇلاردى قارجىلاندىراتىن قورلار دا بار. سونىڭ ءبارىن تەكسەرىپ، توقتاتۋ كەرەك. شاراسىز وتىرا بەرەتىن بولساق، باسىمىزعا شىعادى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان:
داۋرەن سەيىتجانۇلى

http://baq.kz/kaz/news/cat/4/6360/?PHPSESSID=9b0197318c6a68c00711876c085c214f