تولەن ابدىكۇلى. پاراسات مايدانى (جالعاسى)
16
21 كوكەك
بۇگiن كەشەگi وقيعالاردى قايتادان ەسكە ءتۇسiرiپ، ەكشەپ، زەردەلەگەن كەزدە ءوز iسiمنiڭ قايسى بiر كەلەڭسiز جاقتارىن بايقاعانداي بولدىم. بiرiنشiدەن، كەزدەسپەك بولعان ادامىڭنان "جارايدى" دەگەن بiر اۋىز ءسوزدi ەستiمەي جاتىپ، كەلەر-كەلمەسiن بiلمەي تۇرىپ، تۇرا جۇگiرۋ قيسىنعا جاتا ما؟ شاماسى، ءوزiمنiڭ سول كەزدەسۋگە اسىققانىم سونشا، ونىڭ كەلiسiمiنە كوڭiل اۋدارۋعا ۋاقىتىم بولماعان سەكiلدi.
ەكiنشiدەن، بەيتانىس قۇربىنىڭ قاي جاقتان ەكەنi بەلگiسiز - سىرتتان با، الدە، وسى اۋرۋحانادان با - ەگەر سىرتتان بولسا، ونى تۇنگە قاراي پودۆالعا كەزدەسۋگە شاقىرۋدىڭ ءجونi دۇرىس بولا قويا ما؟ تەگiندە مەنiڭ كۇندەلiگiمدi سۇراۋسىز وقىپ، جازعان حاتىن پالاتاما اكەپ تاستاپ، مەنi مازاق قىلاتىن، كiرمەيتiن ەسiگi جوق، كوزگە كورiنبەيتiن، قولعا تۇسپەيتiن، استىڭعى كوريدورداعى ورىندىقتار قويىلعان وڭاشا قۋىستى مەنەن ارتىق بiلۋگە تيiستi ەرەكشە قۋ بەيتانىستى قايدا، قالاي شاقىرساڭ دا ارتىقتىعى جوق دەپ ويلاعان بولۋىم كەرەك.
16
21 كوكەك
بۇگiن كەشەگi وقيعالاردى قايتادان ەسكە ءتۇسiرiپ، ەكشەپ، زەردەلەگەن كەزدە ءوز iسiمنiڭ قايسى بiر كەلەڭسiز جاقتارىن بايقاعانداي بولدىم. بiرiنشiدەن، كەزدەسپەك بولعان ادامىڭنان "جارايدى" دەگەن بiر اۋىز ءسوزدi ەستiمەي جاتىپ، كەلەر-كەلمەسiن بiلمەي تۇرىپ، تۇرا جۇگiرۋ قيسىنعا جاتا ما؟ شاماسى، ءوزiمنiڭ سول كەزدەسۋگە اسىققانىم سونشا، ونىڭ كەلiسiمiنە كوڭiل اۋدارۋعا ۋاقىتىم بولماعان سەكiلدi.
ەكiنشiدەن، بەيتانىس قۇربىنىڭ قاي جاقتان ەكەنi بەلگiسiز - سىرتتان با، الدە، وسى اۋرۋحانادان با - ەگەر سىرتتان بولسا، ونى تۇنگە قاراي پودۆالعا كەزدەسۋگە شاقىرۋدىڭ ءجونi دۇرىس بولا قويا ما؟ تەگiندە مەنiڭ كۇندەلiگiمدi سۇراۋسىز وقىپ، جازعان حاتىن پالاتاما اكەپ تاستاپ، مەنi مازاق قىلاتىن، كiرمەيتiن ەسiگi جوق، كوزگە كورiنبەيتiن، قولعا تۇسپەيتiن، استىڭعى كوريدورداعى ورىندىقتار قويىلعان وڭاشا قۋىستى مەنەن ارتىق بiلۋگە تيiستi ەرەكشە قۋ بەيتانىستى قايدا، قالاي شاقىرساڭ دا ارتىقتىعى جوق دەپ ويلاعان بولۋىم كەرەك.
ۇشiنشiدەن، وسى كەزدەسۋ جالپى نە ءۇشiن قاجەت بولدى؟ دۇنيەتانىمدىق جەكپە-جەككە تiكەلەي قاتىسى بار ما؟ كiم بiلەدi... جەكپە-جەكتiڭ پسيحولوگيالىق جاعى تاعى بار. بۇعان دەيiن ويىن ەرەجەسiن ول جاساپ، مەن سوعان مويىنسۇنۋمەن كەلدiم. حات جازىسۋ، حاتتى كوريدورداعى ستولدىڭ استىنا قالدىرۋ، مەنiڭ رۋحاني الەمiمە ءتارتiپ ورناتپاق بولعان ارەكەتتەر، ءوزi تۋرالى كۇنi-ءتۇنi ويلاتىپ، تۇسiمە كiرiپ، مازا بەرمەۋ، جانىمدى جاراقاتتاپ، قورلانۋعا ءماجبۇر ەتۋ - وسىنىڭ ءبارi سونىڭ باستاماسى. ەندەشە مەنiڭ دە باس كوتەرiپ، ءوز شارتتارىمدى ۇسىنىپ، ونىڭ سول شارتتاردى ورىنداۋىنا امال تابۋىم كەرەك قوي...
ساعات 12 شاماسىندا دارiگەر قابىلدادى. ەشتەڭە ايتىپ تا، سۇراپ تا جارىتپايتىن وعان مەن دە ەشتەڭە ايتقان جوقپىن. ەكەۋمiز ءۇنسiز وتىرمىز. الدەن ۋاقىتتا:
- كوڭiل كۇيiڭiز قالاي؟- دەدi جول-جونەكەي ء"سالاماتسىز با" دەگەندەي بiر ۇنمەن. تۋراسى، ء"سالاماتسىز با" - ادامعا قويىلاتىن انىق سۇراق: "امانسىز با، دەنiڭiز ساۋ ما" دەگەن ۇعىمدى بiلدiرەدi. بiراق وسى ءسوزدiڭ اشەيiن راسiمگە اينالىپ كەتكەنi سونشالىق، وعان ەشكiم ء"يا، ءسالاماتپىن" دەپ جاۋاپ بەرiپ جاتپايدى، كەرiسiنشە، ەكiنشi جاق تا ء"سالاماتسىز با" دەپ كەرi سۇراق قويىپ، وعان جاۋاپ تا كۇتپەستەن، ءوتiپ كەتە بەرەدi. قىسقاسى، دارiگەردiڭ الگi سۇراعى وسىعان ۇقساس بiردەڭە بولعاننان كەيiن، مەن دە جاۋاپ بەرگەن جوقپىن.
بiراز وتىرعاننان كەيiن ول ماعان:
- بارىپ دەم الىڭىز،- دەدi.
مەن شىعىپ كەتتiم. پالاتاعا كەلiپ، بەيتانىس قۇربىمنىڭ حاتتارىن اسىقپاي قايتا بiر وقىپ شىقتىم.
ويلاپ وتىرسام، ونىڭ العاشقى حاتىن العاننان بەرگi ارادا تۇتاس بiر عۇمىر وتكەن سەكiلدi. ءوز بويىمنان الدەبiر وزگەرiستەردi بايقايمىن. ارينە، مەن ءوز مۇراتىمنان ەشقاشاندا باس تارتقان ەمەسپiن. تەك iزگiلiككە قارسى كۇشتiڭ تامىرى مەن شامالاعاننان الدەقايدا تەرەڭ بولار دەپ ويلاماعان ەكەنمiن.
رۋحاني الەمدە ەكi باعىت بار: بiرi - پەندەلiك مۇددە، ەكiنشiسi - بيiك پاراسات پەن iزگiلiك قۇدiرەتi.
پەندەلiك مۇددە، نەگiزiنەن، توبىرعا جاقىن، ال بيiك پاراسات - سيرەك تۇلعالاردىڭ ەنشiسi. بiز قازiر پەندەلiكتi قوعامدىق دارەجەدە اشىق ناسيحاتتاۋعا كiرiستiك، توبىردان جەڭiلگەنگە ۇقسايمىز.
پەندەلiك مۇددەنiڭ iشكi مازمۇنى نەگiزiنەن ءومiردiڭ ءلاززاتىنا، راحات-قىزىعىنا نەگiزدەلگەن. ءلاززات - شاراپ سەكiلدi. جوعارعى ساپالى جۇپار يiستi, ءدامدi شاراپتى كوپشiلiك باعالايدى; ونى iشكەندە كوڭiلiڭ كوتەرiلiپ، جانىڭا الدەبiر شۋاقتى نۇر قۇيىلعانداي بولادى. بiر-اق رەت بەرiلەتiن قىسقا عۇمىردا بۇدان ارتىق نە كەرەك دەپ ويلاۋعا بولاتىن سەكiلدi. بiراق ءدامدi شاراپتىڭ قاتەرi دە از ەمەس. شاراپقا قۇنىعىپ، اقىر اياعىندا ازعىندىققا ۇشىراۋ - ومiردە ەڭ كوپ كەزدەسەتiن وقيعالاردىڭ بiرi. ءتاتتi ومiرگە تىم ەلiگۋ، ءوزiڭدi شەكتەمەۋ، ۇنەمi مەيiرiڭ قانعانشا iشۋگە تىرىسۋ، ءتۇپتiڭ تۇبiندە رۋحاني ماسكۇنەمدiككە، ادامگەرشiلiك ازعىندىققا اكەلەرi ءسوزسiز. جولداعىنىڭ ءبارiن جايپاپ، ولگەن تiرiلگەنiنە قاراماي بايلىققا ۇمتىلۋ، ولiكتەردiڭ ۇستiمەن ءجۇرiپ، بيلiككە ۇمتىلۋ، ار-ۇياتتى بەلگە بايلاپ، زيناقورلىققا ۇمتىلۋ، "جۇمىرتقا پiسiرiپ الۋ ءۇشiن كورشiنiڭ ءۇيiن ورتەۋ" تاعى سول سياقتى اسقىنعان پەندەلiك وزiمشiلدiكتەر ازعىندىقتان باسقا تۇك تە ەمەس. وسى قاتەردi جۇرتتىڭ كوبi سەزگiلەرi كەلمەيدi. وعان قارسى كۇرەسپەك تۇگiلi, كۇرەسۋ تۋرالى نيەت جوق. قاتەرلi جاۋدىڭ اتى اتالىپ، ءتۇسi تۇستەلمەگەن.
ادامي ىنساپتى اياققا تاپتاپ، تاماق پەن ۇيقىدا دا، ءناپسi مەن قىزعانىشتا دا، وگiز قارا كۇشi بار وزiمشiلدiكتە دە ات باسىن تەجەپ كورمەگەن قاناعاتسىز ەسiرiك ءومiر. ءيا، ەسiرiك ءومiر! باسقاشا ايتۋ مۇمكiن ەمەس.
مەنiڭ بەيتانىس قۇربىم مەن كۇتكەن مەجەلەردiڭ بارiنەن دە اسىپ ءتۇستi. Iزگiلiككە سەنبەۋشiلiك، ول ءۇشiن كۇرەسپەۋشiلiك، نەمقۇرايلىلىق،- بۇل جاقسىلىققا قارسى كۇشتiڭ جەڭiلدەۋ ءتۇرi; ونىمەن جان قىسىلعاندا تiل تابىسۋعا دا بولادى. زۇلىمدىققا قولداۋ كورسەتۋ، ونىمەن سىبايلاس بولۋ - بۇل جاۋلاستىقتىڭ الگiدەن گورi اۋىرلاۋ ءتۇرi; ونىمەن تiل تابىسۋ جوقتىڭ قاسى. ال بەيتانىستىڭ ۇستاپ وتىرعان باعىتى - زۇلىمدىقتى قولداپ قانا قويماي، ونى دارiپتەۋ، مۇراتقا اينالدىرۋ. بۇدان ۇلكەن قاتەر بولۋى مۇمكiن ەمەس.
زۇلىمدىقتى، ءولiمدi, قارا تۇنەكتi ماداقتاپ جىرعا قوسقان بودلەردi وقىپ جاتىرمىن دەپ تامسانادى. "ادام ءومiرi بودلەردiڭ بiر جولىنا دا تۇرمايدى" دەگەن سوزگە، قاي دانىشپان ايتسا دا، كەلiسۋ مۇمكiن ەمەس. الايدا، ءوز باسىم بودلەر تۋرالى ءار ءتۇرلi پiكiرلەردi كەزدەستiرسەم دە، ولەڭدەرiن وقىماعان سەكiلدiمiن.
بەسiن كەزiندە سىرتقا شىعىپ بارا جاتىپ كiتاپحاناعا سوقتىم. كiتاپ سورەلەرi تۇرعان ۇزىنشا بولمەنiڭ تەرەزەلەرi كۇن جاققا قاراعان، iشi قاپىرىق. بوياۋ مەن لاكتىڭ يiسi مۇرىنعا كەلەدi. بالكiم، كورشi بولمەلەردiڭ بiرiندە جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇرiپ جاتىر. كiتاپحاناشى ادامعا قاراماي سويلەيتiن، الگiندە عانا بiرەۋمەن ۇرسىسىپ قالعانداي تىرسيىپ، كiسi كيiكتەنiپ وتىرعان كارiس ايەل ەكەن. جۇرتتىڭ قويعان سۇراقتارىنا قىسقا عانا، الدە بiر نارازىلاۋ ۇنمەن جاۋاپ بەرەدi.
مەن ستول ۇستiندەگi گازەتتەردi وقىماي، سۋرەتتەرiنە عانا قاراپ اۋدارىستىرىپ وتىرمىن. نە جازاتىنى بەلگiلi: مەملەكەتتiڭ گۇلدەنۋi, ءار سالادا قول جەتكەن تابىستار، بولماشى پروبلەمالار، شەتەلدiك حابارلار ت.س.س. ادام جانىن تۇرشiكتiرەتiن ۇياتسىز وقيعالاردىڭ اقپاراتىننان عانا قورقامىن. ۇيتكەنi ودان كەيiن ۇزاق ۋاقىت جيiركەنiش سەزiمiنەن ارىلا الماي جۇرەسiڭ.
الدەن سوڭ:
- سiزدەردە بودلەردiڭ ولەڭدەر جيناعى بار ما؟- دەدiم باسىمدى كوتەرiپ.
كiتاپحاناشى ءوزiنiڭ iشكi مەحانيزمiن iسكە قوسقان روبوتشا بiر ءسات ءۇنسiز تۇردى دا:
- بار، بiراق قولدا،- دەدi ماعان قاراماي ءوز جۇمىسىمەن شۇعىلدانىپ وتىرىپ. سودان كەيiن الدەبiر كارتوچكالاردى اۋدارىستىردى دا:
- تاپسىراتىن ۋاقىتى ءوتiپ كەتiپتi,- دەدi وزiمەن ءوزi سويلەسكەن ادامداي. - كiتاپ 10 پالاتادا.
مەن سەلك ەتە قالدىم:
- نەشiنشi? - دەدiم كەكەشتەنiپ.
- ونىنشى،- دەدi ول ماعان تاڭىرقاي قاراپ.
الدەبiر ۇرەيدەن دەمiم تارىلىپ تۇنشىققانداي بولدىم.
-قالايشا؟ - دەدiم بiر زاماندا ەشتەڭەگە تۇسiنە الماي. - 10 پلاتا - مەنiڭ پالاتام عوي. مەن ونداي كiتاپتى العان دا، كورگەن دە ەمەسپiن.
- مiنە،- دەدi كiتاپحاناشى كارتوچكانى كورسەتiپ وكپەلەگەندەي بiر ۇنمەن. - كورiڭiز، سەنبەسەڭiز.
مەن ورنىمنان ءتۇرىپ، كiتاپحاناشىنىڭ قاسىنا بارىپ، كارتوچكاعا ۇڭiلەتiن سەكiلدiمiن. بiراق تۇك كورمەيمiن. "مۇمكiن ەمەس! مۇمكiن ەمەس!"- دەي بەرەمiن بەي-بەرەكەت كۇبiرلەپ. ۇلكەن بiر قاتەردi سەزiپ تۇرمىن. بiراق ونىڭ نە ەكەنiن ايىرۋعا شامام جەتپەيدi.
- سiزگە نە بولدى؟- دەگەن ۇرەيلi داۋىستى ەستiدiم. - بiر جەرiڭiز اۋرىپ تۇر ما؟ قازiر... دارiگەر شاقىرتايىق. وتىرىڭىز... وتىرىڭىز، قوزعالماڭىز...
"نەگە قوزعالماۋىم كەرەك؟- دەيمiن iشتەي تاڭ قالىپ.- قوزعالسا، نە بولادى؟"
توڭiرەگiمە ادامدار جينالعانىن سەزەمiن. الدەن ۋاقىتتا مەدبيكە كەلدi. "باسىڭىز اينالا ما؟ جۇرەگiڭiز شانشا ما؟ " دەگەن سەكiلدi سۇراقتاردى ەستيمiن. بارiنە "جوق" دەپ جاۋاپ بەرۋدەمiن. ال شىندىعىندا قانداي كۇيدە تۇرعانىمدى ءوزiم بiلمەيمiن.
مەدبيكە مەنi جەتەلiپ پالاتاما الىپ كەلiپ، توسەگiمە جاتقىزدى. ودان كەيiن كەزەكشi دارiگەر كەلدi. مەنەن نە بولعانىن سۇرادى. قايتا-قايتا كەكەشتەنiپ، تۇتتىعىپ، اۋا جەتپەي دەمiگiپ، بولعان وقيعانى شاتاستىرۋمەن بولدىم.
- مەن ول كiتاپتى العان ەمەسپiن،- دەيمiن ەنتiگiپ. سەنبەي قويا ما دەپ قورقىپ،- تiپتi كورگەن كiتابىم ەمەس،- دەيمiن كiتاپتى الماعانىمدى دالەلدەسەم، ءبارi ورىنىنا كەلەتiندەي.
دارiگەر مەنiڭ جاعدايىمدى تۇسiنگەن سەكiلدi. مەدبيكەگە الدەبiر تاپسىرمالار بەرiپ كەتiپ قالدى.
ءدارi iشiپ، ءسال-ءپال تىنىعىپ، ەسiمدi جيعانداي بولسام دا، بiر دiرiل بويىمنان كەتپەي قويدى. تەك كەشكi استان كەيiن ۋكول الىپ، iلە ەس-تۇستەن ايرىلعانداي، تۇك سەزبەيتiن تەرەڭ ۇيقىعا كەتتiم.
17
22 كوكەك
ءتۇس كەزiندە بiر-اق وياندىم. مەنi ادەيi وياتپاعان سەكiلدi. تاماقتى پالاتاما اكەپ تاستاپتى. قاتتى ۇيقىدان ەسiمدi جيا الماي، مەڭ-زەڭ بولىپ ءجۇرiپ، جۋىنىپ، كيiنiپ، تاماقتان اۋىز تيدiم. كەشەگi وقيعالار ەسiمە ءتۇستi. ادام ساناسى ۇقپايتىن بiر بەيمالiم قۇپيا جاعدايدىڭ ۋىسىندا وتىرعاندايمىن. ءوزiمدi ءوزiم قانشا سابىرعا شاقىرسام دا، كوڭiلiم تىنشىمادى.
مەدبيكە مەنi دارiگەرگە الىپ باردى. دارiگەر باسقا شارۋاسىنىڭ ءبارi بiتiپ، تەك مەنiمەن كەزدەسۋدi عانا كۇتiپ وتىرعانداي، ستولىندا بوستان-بوس وتىر ەكەن. مەن كەلiپ جايعاسقاننان كەيiن، ساۋساقتارىمەن ستولدى تىقىلداتىپ، تاعى بiراز وتىردى. اقىرى:
- مەن سiزبەن اشىق سويلەسكەلi وتىرمىن، ەگەر سiز وسى اڭگiمەگە دايىن بولساڭىز،- دەدi جاقىن ادامنىڭ قازاسىن ەستiرتكەلi وتىرعانداي تۇنەرە سويلەپ.
- دايىن بولۋ ءۇشiن مەن نە iستەۋiم كەرەك،- دەدiم ايتقانىنا تولىق تۇسiنبەي.
ول مەنەن مۇنداي سۇراق كۇتپەگەن ادامداي تومەن قاراپ ويلانىپ، وتىرىپ قالدى. الدەن سوڭ:
- وندا اڭگiمەنi سiز باستاڭىز،- دەدi ماعان كوزiلدiرiگiنiڭ ۇستiنەن سۇزiلە قاراپ. - ماعان قوياتىن قانداي سۇراعىڭىز بار؟
- بار،- دەدiم ءوز سوزiمنەن ءوزiم ۇرەيلەنگەندەي، ەنتiگە سويلەپ.- اۋرۋحاناعا تۇسكەلi بەرi الدەكiمنەن حات الىپ ءجۇرمiن...- دەمiم بiتiپ، ءسوزiمدi ارەڭ اياقتادىم.
- اسىقپاڭىز،- دەدi ول ماعان الدەقالاي تۇڭعىش رەت كۇلiمسiرەي قاراپ.- تەمەكi شەككiڭiز كەلمەي مە؟- الدىنداعى سيگارەت قورابىن ماعان قاراي جىلجىتتى.
مەن باسىمدى شايقادىم.
- جوق راحمەت. تەمەكi شەكپەيمiن. ايتايىن دەگەنiم، حات يەسiن قانشا اڭدىسام دا، تابا الماي قويدىم. كەيدە، باسىنعانى سونشا، حاتىن بولمەمە اكەلiپ تاستايدى. بiراق ەڭ باستىسى بۇل ەمەس، ەڭ باستىسى - ول بۇكiل دەنەسiن جارىلعىش زاتتارمەن وراپ العان تەرروريست سەكiلدi ەڭ قاتەرلi يدەيالارمەن قارۋلانعان كەساپات ادام. ونداي يدەيالار iندەت سەكiلدi تەز تارايدى. ۇيتكەنi ادامي جاۋاپكەرشiلiكتەن گورi حايۋاني ەركiندiككە كوبiرەك نەگiزدەلگەن ءومiر شارتى قالىڭ توبىردىڭ سۇرانىسىنا سايكەس كەلiپ تۇر. ميلليونداردىڭ ءومiرiن جالمايتىن iندەت تە الدىمەن بiر ادامنىڭ اۋرۋىنان باستالادى. ازiرگە بiر ادامنىڭ باسىندا جۇرگەن مىنا يدەيا ەرتەڭ ادامزاتتىڭ قاسiرەتiنە اينالماسىنا ەشكiم كەپiل بولا المايدى. مەن بۇل ادامممەن قالايدا كەزدەسۋiم كەرەك ەدi. وعان قارسى قوياتىن مەنiڭ دە دالەلدەرiم جەتكiلiكتi. بiراق ءوزi كەزدەسۋدەن جالتارىپ ءجۇر. ەڭ سۇمدىعى، بiر حاتىندا زۇلىمدىق جىرشىسى اتانعان فرانتسۋز اقىنى بودلەردiڭ ولەڭدەر جيناعىن وقىپ جاتىرمىن دەپ جازعان بولاتىن... كەشە كiتاپحاناعا بارسام، كiتاپ 10 پالاتادا دەيدi. 10 پالاتا - مەنiڭ پالاتام... ول كiتاپتى مەن العان ەمەسپiن... شىنىمدى ايتسام، اقىل-ەستەن ايرىلۋدىڭ از-اق الدىندا ءجۇرمiن...- تاعى دا جۇرەگiم كوتەرiلiپ، دەمiم بiتiپ، سويلەي الماي قالدىم. - ايتسە دە،- دەدiم الدەن سوڭ دەمiمدi باسىپ،- باسقا بiرەۋدiڭ كومەگiنسiز بiر ادامنىڭ وسىنشا ويىنا كەلگەنiن iستەۋi مۇمكiن ەمەس سەكiلدi. - سودان كەيiن باسىمدى كوتەرiپ، دارiگەردiڭ جۇزiنە تۋرا قارادىم. -ايتىڭىزشى، ول كiسiنiڭ سiزبەن بايلانىسى بار ما؟
ارامىزدا اۋىر ۇنسiزدiك ورنادى. دارiگەر نە ايتارىن بiلمەگەندەي، ساۋساعىمەن ستولدى باياۋ تىقىلداتىپ، تومەن قاراپ، ويلانىپ وتىردى دا، كەنەت:
-بار،- دەدi.
ورىنىمنان قالاي اتىپ تۇرعانىمدى ءوزiم بiلمەيمiن. تiلiم بايلانعانداي سويلەي المايمىن. بiرنەشە ءسوز بiر بiرiمەن قاباتتاسىپ، كومەيiمدە كەپتەلiپ قالعان سەكiلدi.
دارiگەر تاعى دا ماعان جىلى جۇزبەن كۇلiمسiرەي قاراپ، قولىمەن وتىر دەگەندەي يشارا جاسادى. مەن ەكi كوزiمدi دارiگەردەن الماي، اقىرىن وتىرا باستادىم.
- مەن سiزدiڭ باسىڭىزدان وتكەن جاعدايدىڭ ءبارiن بiلەمiن،- دەدi ول ايرىقشا سابىرلى ۇنمەن.- ول جاعدايدى دۇرىس ءتۇسiنۋ ءۇشiن سiز مەنi مۇقيات تىڭداڭىز. مەن اڭگiمەنi ارiدەن باستايىن.
ادام پسحيكاسى مەديتسينا الەمiندەگi ەڭ بiر كۇردەلi, سىرى تەرەڭ، جۇمباعى كوپ ايرىقشا سالا. سول سەبەپتi بۇل سالادا عىلىمنان گورi ميستيكا باسىمىراق دەۋگە بولادى. ماسەلەن، ادام تۇلعاسىنىڭ ەكiگە ءبولiنۋi دەگەن قۇبىلىس بار. مەن وتكەندە دە بiر رەت سiزگە شەت جاعاسىن ايتقان بولاتىنمىن. بۇل ءالi دە تولىق عىلىمي انىقتاماسىن تابا قويماعان نارسە. بiر ادامنىڭ بويىندا كەزەكتەسiپ بiر بiرiنە ۇقسامايتىن ەكi تۇلعا پايدا بولادى. - دارiگەر ءتۇسiنiپ وتىرسىڭ با دەگەندەي ماعان قاراپ قويادى.- ال كەيدە ەكi تۇلعا كەزەكتەسiپ اۋىسىپ وتىرادى. بۇل ەشقانداي ەرتەگi ەمەس، پسيحيكا الەمiندە كەزدەسiپ جۇرگەن قۇبىلىس. مەن سiزگە الدەقاشان تاريحقا ەنگەن بەلگiلi دەرەكتەردi عانا ايتايىن. 1887 جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ اياق كەزiندە الدەبiر ورتا جاستاعى ەر ادام امەريكانىڭ نورريستاۋن دەپ اتالاتىن شاعىن قالاسىنا كەلەدi. ءوزiن براۋن دەپ تانىستىرعان بۇل ادام كەلە سالىپ، كەڭسە تاۋارلارىن ساتۋ iسiمەن شۇعىلدانادى. ءوز تاماعىن ءوزi iستەپ، ساتىپ العان ماگازينiنiڭ تۇپكi بولمەسiندە تۇرىپ جاتادى. شiركەۋدەن قالمايدى. تاۋار اكەلۋ ءۇشiن بiرنەشە رەت فيلادەلفياعا بارىپ كەلگەن. اقكوڭiل، جايدارى وسى اداممەن قالا حالقى تەز تابىسىپ كەتەدi. الايدا ناۋرىز ايىنىڭ 14-i كۇنi ول كۇتپەگەن مiنەز كورسەتەدi. كوشەدەگi كورiنگەن ادامعا جالىنىپ، قاي قالادا تۇرعانىن سۇراپ، ءوزiنiڭ ميستەر براۋن ەمەس، ميستەر بەرن ەكەنiن، ەشقانداي ساتۋشى ەمەس، گرين قالاسىنىڭ دiن ۋاعىزداۋشىسى ەكەنiن ايتىپ، ەلدi ايران-اسىر قىلادى. اقىرى گرين قالاسىنان ايەلi كەلiپ، 17 قاڭتاردا اياق استىنان جوعالىپ كەتكەن كۇيەۋiن تانىپ، الىپ كەتەدi. بۇل وقيعانىڭ تاعى دا جالعاسى بار. بiراق ماسەلە وندا ەمەس، ماسەلە ادام بويىندا وسىنداي بەيمالiم قۇپيا جاعدايلاردىڭ بولاتىندىعىندا. - دارiگەر سيگارەت الىپ تۇتاتىپ، كرەسلوعا شالقايىپ وتىردى دا، ءوزiنiڭ كەز كەلگەن ادامعا ايتا بەرمەيتiن ماڭىزدى پiكiرiن ورتاعا سالعانداي ءار ءسوزiن ويلانا سويلەپ، اڭگiمەسiن جالعادى. - جالپى وسى ماسەلەنiڭ الەۋمەتتiك استارى تىم تەرەڭدە بولۋى مۇمكiن. ۇيتكەنi مۇنداي قۇبىلىس مەديتسينادا نەگiزiنەن پاتالوگيا سالاسىنا جاتقانىمەن، ساۋ ادامنىڭ جان دۇنيەسiندە دە وسىعان ۇقساس جاعدايلار از ەمەس. ءوزiنiڭ تابيعاتىنا، مiنەز-قۇلقىنا جات ارەكەت جاساپ، قاتەلەسكەن ادام "مەنi شايتان ءتۇرتتi" نەمەسە "شايتان ازعىردى", "قارا باستى" دەپ وكiنەر ەدi, ال بۇل شىن مانiندە ادام بويىنداعى ەكiنشi قوسارلاس تۇلعانىڭ بيلiكتi سەنەن ۋاقىتشا تارتىپ الۋى. ال، اشىعىن ايتساق، بiز ءبارiمiز دە ەكiگە بولiنگەن تۇلعالارمىز. Iشiمiزدەن "جوق" دەپ وتىرىپ، سىرتقا ء"يا" دەپ كەلiسە سالاتىن بولساق، جەك كورiپ وتىرىپ، جاقسى كورەم دەۋگە ۇيرەنسەك، ءوزiڭ سەنبەي وتىرعان جالعان iستi سىرتقا شىندىق رەتiندە قولپاشتاپ، قولداپ وتىراتىن بولساق، وسىنىڭ ءبارi ءبارiمiزدiڭ قوس تۇلعاعا اينالعانىمىزدىڭ بەلگiسi ەمەي نە؟ نەمەسە كiشiپەيiل، iزەتتi ادامنىڭ نە بايىعاندا، نە ۇلكەن بيلiككە قول جەتكiزگەندە وركوكiرەك، دورەكi مۇلدە باسقا ادامعا اينالۋى جانە سول ادامنىڭ وزiنەن جوعارى باستىقتىڭ الدىندا قايتادان كiشiپەيiل، iزەتتi ادامعا اينالۋى دا الگi ايتىلعان قۇبىلىستىڭ بiر ءتۇرi. مۇنى ەكi جۇزدiلiك دەيسiز بە، الدە تۇلعانىڭ ەكiگە ءبولiنۋi دەيسiز بە - ودان ەشتەڭە وزگەرمەيدi. - دارiگەردiڭ جۇزiنەن الدەكiمگە دەگەن جەك كورiنiش سەزiمi بايقالعانداي بولدى. كiرجيiپ وتىرىپ، تەمەكiسiنiڭ كۇلiن ءتۇسiردi دە، كiممەن سويلەسiپ وتىرعانى ەسiنە تۇسكەندەي، ماعان قاراپ، اڭگiمەسiن جالعادى. - لەۆ تولستويدىڭ "تويدان كەيiن " دەپ اتالاتىن ايگiلi اڭگiمەسi ەسiڭiزدە شىعار. توي ۇستiندە بيشiلiگiمەن، بەكزاتتىق قالپىمەن، زيالى مادەنيەتiمەن كوزگە تۇسكەن ەگدە پولكوۆنيك ءدال سول كۇنi تاڭ الدىندا قاتىگەز، نايساپ جەندەت كۇيiندە تاعى دا كوزگە تۇسەدi. بiر ادام iشiندەگi ەكi ادام دەگەنiڭ وسى ەمەس پە؟
مەن شىداي الماي دارiگەردiڭ ءسوزiن ءبولدiم:
-جاقسى، ايتقانىڭىزدىڭ بارiمەن كەلiسەيiن. بiراق وسىنىڭ ءبارiنiڭ مەن قويعان سۇراققا قاتىسى قانشا؟
- قاتىسى تiكەلەي،- دەدi ول بۇرىنعىشا بويىن تiك ۇستاپ، ماعان قادالا قاراپ.- مەن ادام بويىنداعى قوستۇلعالىلىقتى بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىن. سiزبەن بiر ايعا جۋىق حات جازىسقان بەيتانىس ادام ەشقايدان كەلگەن جوق، ول ءوزiڭiزدiڭ iشiڭiزدە.
- نە دەپ تۇرسىز؟- دەيمiن دارiگەردiڭ سوزiنە تولىق تۇسiنبەي.
- سiز ءار ءۇش كۇن سايىن، كەيدە ءتورت كۇن سالىپ، تاڭەرتەڭ باسقا بiر ادام بولىپ... ياعني بەيتانىس قۇربى بولىپ وياناسىز. قۇربىڭىز مىنا سiزگە قاراعاندا اشىق، جايدارى، بەيiمدەلگiشتەۋ ەكەن. بۇل جاعدايدى ول سiزدەن بۇرىن بiلدi. سiزبەن حات جازىسىپ، تانىسۋ جونiندە شەشiم قابىلداعان ءوزi. بiز سiزدi شوشىتىپ الامىز با دەپ قورىقتىق. سول سەبەپتi ايتا المادىق. ەندi شەگiنەتiن جەر قالمادى. سوندىقتان سابىر ساقتاپ، ءوزiڭiزدi ۇستاي بiلگەنiڭiز ءجون. الايدا...
جان دۇنيەمدi قالتىراتقان ۇرەي تاسقىنى تاعى دا باستالدى. ۇلكەن اپاتتىڭ جاقىنداپ قالعانىن سەزiپ، ءوزiمدi قانشا جiگەرلەندiرمەك بولسام دا، "وسىناۋ كەساپات يدەيالار مەنiڭ ءوزiمنiڭ iشiمدە ەكەن عوي" دەگەن وي كەلگەندە، ودان ارiگە شىداۋعا مەنiڭ سورلى جۇيكەم شىدامادى. ەسiمنەن تانعانىمدى ەسiمدi جيعان كەزدە بiر-اق بiلدiم. قولقامدى كۇيدiرگەن اششى يiستەن باسىمدى شايقاپ، قاشقان بولامىن. الدەكiم ءمۇساتiر سپيرتiن تاناۋىما تىقپالايدى.
-تەرەزەنi اشىڭدار،- دەپ ايعايلايدى دارiگەر بiرەۋلەرگە. ءوزi اندا-ساندا شاپالقاپەن بەتiمنەن ۇرىپ قويادى.
اقىرى ەسiمدi جيدىم. مەنi مەدبيكە پالاتاما اكەپ سالدى. بۇدان كەيiنگi وقيعالاردىڭ ءبارi ماعان بۋالدىر ءتۇس سەكiلدi. كوپ ۇزاماي دارiگەر كەلiپ، ونىڭ مىنا جاعدايدى ەستiرتۋ وزiنە دە قيىن بولعانى، بiراق قاتەرلi ءساتتiڭ ەندi ارتتا ەكەنi, ءوزiنiڭ گيپنوز تەراپياسىن ويلاستىرىپ جۇرگەنi تۋرالى ايتقاندارىن مەن باسقا بiرەۋگە ايتىلعان اڭگiمەدەي تىڭداپ وتىردىم. تەك مەنiمەن ايتىسىپ جۇرگەن بەيتانىستىڭ مiندەتتi تۇردە تاڭەرتەڭگi ۇيقىدان ويانعان كەزدە عانا پايدا بولاتىن ەرەكشەلiگiن ايتقان كەزدە ۇرەي داۋىلى قايتا كوتەرiلiپ، تىنىسىمدى تارىلتقانداي بولدى.
- ول ەندi قاشان پايدا بولادى؟- دەدiم سوڭعى سوزگە دەمiم ارەڭ جەتiپ.
-بۇگiن ءتورتiنشi كۇن بە؟- دەدi دارiگەر توبەگە قاراپ ويلانىپ. سودان كەيiن الدەقايدان راستاعان حابار العانداي: - وندا ەرتەڭ تاڭەرتەڭ...- دەدi ونسىز دا بەلگiلi عوي دەگەندەي سوڭعى ءسوزiن ايتپاستان ماعان قاراپ.
مەن شوشىنعانداي ءارi تاڭىرقاعانداي "ا-ا" دەگەن بiر دىبىس شىعارۋىم كەرەك ەدi, بiراق قاتتى ەنتiككەننەن دەمiم تاۋسىلىپ، ءۇنiم شىقپادى. تاڭەرتەڭ مۇلدە باسقا ادام بولىپ قالاي وياناتىنىمدى اقىلعا سيدىرا الاتىن ەمەسپiن.
كەشكi تاماقتىڭ بەتiنە قاراۋعا زاۋقىم بولمادى. ءتۇننiڭ بiر ۋاعىندا پالاتاما اۋتەترەنينگ جۇرگiزۋشi دارiگەر قىز كەلدi. كەزەكشi ەكەن. باسقا ۋاقىتتا كەلسە، شىن قۋانعان بولار ەدiم. بiراق ونداي قۋانىشقا مەندە قاۋقار قالمادى. بiر بايقاعانىم، ول بۇرىنعى مەن كورگەن نازiك، سەزiمتال، قىلىقتى قىزعا ۇقسامايدى، باسقا بiر ادام سەكiلدi. ءومiردiڭ ىستىق-سۋىعىن تەگiس كورگەن ەگدە ايەلدەي ماعان مۇسiركەي قارايدى.
- بiز ءبارiمiز دە بۇل جاعدايدان حاباردار بولاتىنبىز... سiزدiڭ جۇيكەڭiزدi تولىق زەرتتەۋ ءۇشiن دارiگەر ەسەبiندە كۇندەلiگiڭiزدi دە وقۋعا تۋرا كەلدi...- دەيدi الدەبiر كiنالi ۇنمەن.
- ءبارi بولعاندا كiمدەر؟- دەيمiن، ء"بارiمiز" دەگەن سوزگە تولىق تۇسiنبەي.
- وسىنداعى ءبارiمiز، باس دارiگەردەن باستاپ. مەدبيكەلەر دە بiلەدi...- مەنiڭ جۇزiمنەن الدەبiر جايسىزداۋ رەڭ بايقاعانداي،- ەندi مۇنداي جاعدايدى ءبارi بiلمەۋى مۇمكiن ەمەس قوي،- دەدi اقتالا سويلەپ.
مەن ءوزiمنiڭ تاجريبە جاسالعان كوجەك سەكiلدi وسىنداعى كورiنگەننiڭ ەرمەگiنە اينالعانىمدى سەزدiم.
- سiزدiڭ بويىڭىزداعى قاسiرەت، ارينە، اۋىر جاعداي،- دەدi ول قامىققانداي ۇنمەن.- بiراق... مەن ءوز باسىم سiزدiڭ كۇندەلiگiڭiزبەن تانىسقان كەزiمدi ومiرiمدەگi ەڭ ۇلكەن وقيعانىڭ بiرi دەپ بiلەمiن. شىنايى تازالىق بۇل ومiردە ونسىز دا قۇلاعالى تۇرعانداي كورiنەدi. بالكiم، ونى قۇلاتپاي تۇرعان سiز سەكiلدi ساناۋلى ادامدار شىعار، ەگەر مۇلدە جالعىز قالماعان بولساڭىز... مەن سiزگە دە، اۋليە قاسيەتتەردiڭ بار ەكەنiنە دە سەنەمiن. تiپتi اۋليەلiك انوماليا-اق بولسىن، بiراق جەر بەتiندە ميلليونداردىڭ iشiنەن ەكi باس، بiر دەنەلi كەمباعالدار دا تۋىپ جاتادى عوي. ەڭ بولماسا، سول تابيعات زاڭىنا قايشى كەمباعالدار عۇرلى دۇنيەگە كەلۋگە حاقىسى جوق پا؟
مەن ونىڭ ايتقان سوزدەرiنە اسا ۇلكەن ءمان بەرە قويعان جوقپىن. ۇيتكەنi ويىما ونىمەن ءۇنسiز سىرلاسقان ساتتەر ورالا بەردi.
- ماعان قازiرگi سiز ەمەس، مەنi ازاپتى ويلاردان قۇتقارماق بولعان، مەنiمەن ءۇنسiز سىرلاسقان سiز ۇنايسىز،- دەدiم اڭگiمەنi باسقا ارناعا بۇرىپ.- سiز قازiر تىم اقىلدى، تىم پىسىق، تىم بiلiمدiسiز. مەن سiزدەرگە زەرتتەۋ وبەكتiسi عانامىن. ءبارiڭiز دە مەنi قورلاپ وتىرسىزدار... مەنiمەن سىرلاسقان سiز جوق...سوندىقتان...
- ول كiسi مەنiڭ جان سارايىمدا،- دەدi ول كوكiرەك تۇسىن قولىمەن نۇسقاپ.
مەن ونىمەن وتكەندەگiدەي ءۇنسiز سويلەسكiم كەلiپ، "ونى قاشان كورۋگە بولادى؟" دەگەندi جانارىممەن بiلدiرگەن بولدىم.
ول مەنiڭ "سۇراعىما" تۇسiنبەدi.
"مەن ونى ساعىناتىن بولامىن،"- دەدiم تاعى دا ءۇنسiز.
ول "ەستiمەدi".
مەن تورىعىپ، جەرگە قاراپ، ءۇنسiز قالدىم.
- بiز ءبارiمiز دە باسقا ادامعا اينالدىق،- دەدi ول بiر كەزدە داۋسى قارلىعىپ.- سابيلiك پەرiشتە كۇيiن ساقتاپ قالعان ەشكiم جوق. شايتانعا جانىن ساتقان فاۋست سەكiلدi ءومiردiڭ پەندەشiل قاعيداسىنا ارىن ساتقان ميلليونداعان جانداردىڭ بiرiمiز. راس، ارەگiدiك بiر كەزدەگi كiرشiكسiز ءسابي كوڭiل شىرىلداپ، بوي كورسەتەدi. ونى تiپتi ساعىناتىن كەزدەرiمiز بار. بiراق وعان بۇل دۇنيەدە ورىن جوق ەكەنiن قىنجىلا وتىرىپ مويىنداۋعا تۋرا كەلەدi.
-اپىر-اۋ...
- سولاي... اۋليەم...- ونىڭ قالتىراعان ۇنiنەن سەلك ەتiپ، باسىمدى كوتەرگەندە، كوزiندەگi جاستى كوردiم.
- اپىر-اۋ...- توڭiرەگiم بۇلدىراپ كورiنبەي كەتتi.
ول ورىنىنان كوتەرiلiپ، ءارi-ءسارi تۇردى دا، ءسوزiنiڭ سوڭىن كەيiن ايتپاق بولعانداي، ءۇن-ءتۇنسiز شىعىپ كەتتi.
ول كەتiسiمەن اۋىر مينۋتتار باستالدى. بولمە iشiندە سەندەلiپ ءجۇرمiن. ەسiكتiڭ قاسىنداعى اينادان ءوزiمدi كوردiم. كوپتەن ءتۇرiمدi كورمەگەن ەكەنiمiن، كوزiم الدى كۇلتiلدەپ، قاباعىمنىڭ اراسىنا تiك سىزىق ءاجiم ءتۇسiپتi. كەنەت الدەقالاي دەنەم دiر ەتە قالدى. ءوز كوزiمە قادالىپ قاراعان سايىن، ارجاعىنان باسقا بiرەۋدi كورەتiن سەكiلدiمiن. جۇرەگiم اتقاقتاپ اينانى اۋدارا سالدىم. شامدى سوندiرۋگە قورىقتىم. سوندiرسەم بولدى، بولمە iشiندە جۇرگەن تاعى بiرەۋ "ەندi مەنiڭ كەزەگiم كەلدi, ورىندى بوسات" دەيتiن سەكiلدi.
دارiگەردiڭ: "... تاڭەرتەڭ باسقا ادام بولىپ وياناسىز،"- دەگەن داۋسى قۇلاعىما ەستiلگەندەي بولدى. مەنiڭ ارىم مەن جانىمدى قورلاعان زۇلىمدىق ەرتەڭ مەنiڭ بويىمنان ويانباقشى...
"جوق!- دەدiم ىشقىنىپ.- جوق! جوق! ەشقاشان دا...ەشقاشاندا..."
ءسال تىنىستاپ، ەنتiگiمدi باستىم. ارقا ىساتىن جوكە، ورامال، سابىنىمدى الىپ، كوريدور تۇپكiرiندەگi ۆانناعا باردىم. تۇنگە قاراي ۆاننا بوس تۇرادى. دەنەمدi جوكەمەن ىسقىلاپ، جۋىنىپ، ءتانiمدi تازارتتىم. جۋىنىپ بولعان سوڭ، ۆاننانى شايىپ، ىستىعىن باسىمداۋ قىلىپ، سۋ اعىزدىم.
پالاتاعا كەلiپ، ساقال الاتىن الماستىڭ بiرەۋiن جالاڭاشتاپ، قاسىما قويدىم. كوڭiلiمدە وكiنiش تە، رەنiش تە جوق. تەك ويعا العان ماقساتتى تەزiرەك ورىنداسام دەگەن جالعىز تiلەك. قازiر ۆانناعا ءتۇسiپ، بiلەك تۇستاعى كۇرە تامىردى الماس جۇزبەن اقىرىن عانا قيىپ جiبەرەمiن. ارجاعى قيىن شارۋا ەمەس. سۋ ىستىعىراق بولسا، قيىلعان تامىردىڭ اۋىرعانى اسا قاتتى سەزiلمەيدi. بiرتە-بiرتە ماۋجىراپ، بiرتە-بiرتە السiرەپ، جارىق دۇنيەدەن الىستاي بەرەسiڭ. تەك قاندى كورiپ، جۇرەگiم كوتەرiلمەس ءۇشiن، كوزiمدi جۇمىپ الۋىم كەرەك. سودان كەيiن بوق دۇنيەنi بوققا بىلعاي تۇسپەك بولعان كەساپات بەيتانىس، سەن دە قايتىپ ويانبايتىن ماڭگi ۇيقىعا كەتەسiڭ... امال جوق، سەنiڭ ارام ولiمiڭە ورتاق بولدىم. تاعدىردان ەشكiم قاشىپ قۇتىلمايدى...
"ويىم بار مەنiڭ،
ويىم بار مەنiڭ ەرەكشە،
جاقسىلىق جاۋىپ،
دۇنيەنi مىناۋ سەل ەتسە،
جاۋىزدىقتاردىڭ، جاماندىقتاردىڭ بارلىعىن
كورگە الىپ كەتەم كەرەكسە.
ادامنىڭ بۇكiل ايىبىن
ارقالاپ الىپ،
ازابىن ءوزiم كورەر ەم.
جاماندىق باسقان دەنەمەن
جاندىرىپ جاتقان،
توڭدىرىپ جاتقان تامۇققا
جاماندىعىممەن تونەر ەم.
بۇكiل دۇنيە جاماندىقتارىن
ارتىڭدار ماعان كوتەرەم!
قارىزىم بولسىن وتەگەن،
جاۋىزدىق بiتكەن مەنiمەن عانا بiرگە ولسە،
بۇگiن-اق ءولiپ كەتەر ەم.
ارمانسىز بارىپ،
كورiمنiڭ اۋزىن جاپقاسىن،
دۇنيەدەگi تiرiلەر
جاماندىق iزدەپ باقپاسىن!
جاۋىزدىق جاتقان،
ارامدىق جاتقان كورiمنiڭ
قاقپاسىن كەلiپ قاقپاسىن!"
***
كۇندەلiك وسىلاي اقىن م.ماقاتاەۆتىڭ ەڭ اۋىر ولەڭدەرiنiڭ بiرiمەن اياقتالادى.
... تازالىقتى ءتاڭiرi تۇتقان قورعانسىز جاننىڭ ودان ارعى تاعدىرى ماعان بەيمالiم. عايىپتان-عايىپ تiرi جۇرگەن بولسا، باعى جانسىن، iزگiلiككە دەگەن سەنiمiنەن ايرىلا كورمەسiن. ادام بالاسىنىڭ جەتiم ساۋلەدەي سىعىرايعان ءۇمiتiن جاقسىلىقپەن جالعاپ اۋرە بولعان اۋليە جان قايدا جۇرسە دە امان ءجۇرسiن. ال ەگەر ول بۇل دۇنيەدە جوق بولسا، وندا... امال قانشا، يمانى سالامات بولعاي. ءاۋمين!
سوڭى
استانا، 2002 جىل.
«اباي-اقپارات»
