سوڭعى كۇندەرى ەلىمىزدىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىندا، قىتايدىڭ رەسمي سايتتارىندا جاريالانعان مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا نۇقسان كەلتىرەتىن، ءتىپتى ەلىمىزدى قارالايتىن ماتەريالداردىڭ جاريالانعانىنا قارسى ماقالالار جارىق كورىپ، پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. بۇل ورىندى ايتىلعان ازاماتتىق اڭىستار. بۇل ماسەلە بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيستىرلىگى قىتايلىق ارىپتەستەرىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ نوتا جولدادى. بۇل ەلىمىزدىڭ ورىندى جاساعان راكتسياسى. «الباستى قاباققا قاراي باسادى» دەگەن دە ءسوز بار ەمەس پە؟!

قىتايدىڭ قازاقستاننىڭ اۋماعىنا تالاسى ءحىح عاسىردىڭ ورتاسىندا پاتشالىق رەسەي يمپەرياسى مەن قىتايلىق تسين يمپەرياسىنىڭ قازاق دالاسىنداعى ءوزارا مەملەكەتتىك شەكاراسىن ايىرۋ كەزىندە باستالعان بولاتىن. ولار مەملەكەت شەكاراسىن دەليميتاتسيالاۋدىڭ پرينتسيپتەرىنە كوپ تالاسقان، تسين يمپەرياسى جوڭعارلاردىڭ اتىنىڭ تۇياعى تيگەن جەرلەر قىتايعا ءتان بولۋ كەرەك، ويتكەنى جوڭعارلار قىتايدىڭ قۇرامىنداعى ەل دەسە، رەسەي يمپەرياسى قازاقتاردىڭ ەتنوتەرريتورياسى رەسەيدىكى بولادى، سەبەبى قازاقتار رەسەي قۇرامىنا ەنگەن ەل دەگەن ءۋاج ايتتى. اقىرى رەسەي يمپەرياسى تسين ۇكىمەتىن ايتقانىنا كوندىرىپ، 1864 جىلى ورىس-قىتاي (چۋگۋچاك) شەكارا كەلىسىمشارتىنا قول قويعىزعان. سودان 1882 جىلعا دەيىن جانە بىرنەشە قوسىمشا شەكارا شارتتارىنا قول قويىلىپ، «ەندى ەكى ەل تاتۋ تۇرادى» دەپ ۋادەلەسكەن بولاتىن.

قكپ بيلىك باسىنا كەلگەن سوڭ قحر ۇكىمەتى، قىتايدىڭ «اپيىن سوعىسىنان» (1840-1842ج.) كەيىنگى شەتەلدەرمەن قول قويعان كەلىسىمشارتتاردىڭ بارلىعى تەڭسىز جاسالعان شاتتار، رەسەيمەن جاسالعان شەكارا كەلىسىمدەرى دە رەسەي يمپەرياسىنىڭ قىسىمىمەن قول قويىلعان، تسين يمپەرياسىنىڭ باسقارۋىندا بولعان بالقاش كولىنىڭ وڭتۇستىگى مەن شىعىسىنداعى 440 مىڭ شارشى شاقىرىم اۋماقتى رەسەي جۇتىپ (اننەكتسيالادى) قويدى دەگەن ماسەلە كوتەرىپ، شەكارا ماسەلەسى بويىنشا قايتا كەلىسسوز جۇرگىزۋدى تالاپ ەتتى. بىراق وعان كەڭەس ۇكىمەتى مۇلدە كەلىسپەيدى. سونىمەن ەكى ەل اراسىنداعى تەرريتوريا ماسەلەسى كسرو-قحر قاتىناستارى شيەلەنىسكەن جىلدارى ۋشىعا ءتۇسىپ، ەكىجاق ءبىر-ءبىرىن وتارلاۋشى دەپ ايىپتاپ جاتتى. 1985 جىلدان كەيىنگى كسرو ەلىندەگى وزگەرىستەردەن سوڭ، قوس تاراپ شەكارا ماسەلەسىنە قايتا ورالدى، بىراق كسرو-نىڭ ىدىراۋى بۇل ماسەلەنى اياقسىز قالدىردى.

1991 جىلى كەڭەس وداعى ىدىراپ، قازاقستان قاتارلى ورتا ازيا مەملەكەتتەرى تاۋەلسىزدىك الدى. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ 1993 جىلى مەملەكەت باسشىسى رەتىندە قحر-عا جاساعان العاشقى ساپارى كەزىندە، قىتايلىق ارىپتەستەرى مەملەكەتتىك شەكارا ماسەلەسىن قايتا قاراۋدى ورتاعا قويدى. ەلباسى دا شەكارا ماسەلەسىن «كەلەر ۇرپاققا قالدىرماۋ كەرەك» دەپ سانادى. سونىمەن ەكى تاراپ وكىلدەرى شەكارا كەلىسسوزىن جۇرگىزدى. ناتيجەسىندە ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىلارى تسەيان تسزەمين مەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ 1998 جىلى قازاقستان اۋماعىنداعى تالاستى ۋچاسكەلەردىڭ 53%-ىن قازاقستانعا قالدىرىپ، 47%-ىن قىتايعا بەرۋگە كەلىسىپ، مەملەكەتتىك شەكارا ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشتى. شىنىمدى ايتسام، سول كەزدە مەن ءحVىىى عاسىردان بەرگى قازاقستان - قىتاي قارىم-قاتىناستارىن زەرتتەپ جۇرگەن مامان رەتىندە ول شەشىمدى ءادىل بولمادى دەپ ساناعان ەدىم، قوعامدا دا سونداي پىكىر قالىپتاسقان بولاتىن. بىراق قازىر ەلباسىنىڭ ول شەشىمىنىڭ كورەگەندىكپەن جاسالعان دانالىق ەكەنىنە كوزىم جەتتى.

قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى تەرريتوريا ماسەلەسى نەمەسە شەكارا داۋى وسىمەن اياقتالۋى كەرەك ەدى. بىراق سودان بەرى قىتايدا شىعىپ جاتقان تاريحي ەڭبەكتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋلىقتارىندا، ءتىپتى 12 تومدىق «قىتايدىڭ تاريحي كارتاسىندا» «بالقاش كولىنىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىگى تسين يمپەرياسىنىڭ باسقارۋ تەرريتورياسى» سانايتىن ەسكى سارىن وزگەرە قويعان جوق.

مەن كەزىندە ءوزىمنىڭ زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىمدە تسين يمپەرياسى قۇرىعىنىڭ (بيلىگىنىڭ) بالقاش كولىنىڭ وڭتۇستىگى مەن شىعىسىنا جەتپەگەنىن، قازاق حاندىعىنىڭ تسين يمپەرياسىنىڭ ۆاسسالى بولماعانىن، تسين يمپەرياسىنىڭ قازاق حاندىعىمەن دەربەس مەملەكەت رەتىندە ساياسي-ديپلوماتيالىق جانە ساۋدا ەكونوميكالىق بايلانىس جاساعانىن، ولاردىڭ وردا كۇندەلىك حاتتامالارى ارقىلى دالەلدەگەم (بۇل ماسەلەگە قىزىعاتىن وقىرماندار بولسا مەنىڭ «حVIII-XX عاسىرلارداعى قازاق-قىتاي بايلانىستارى»1996 ج.; «قىتايداعى قازاقتاردىڭ قوعامدىق تاريحى (1860-1920)» 2000 ج.;  «ديپلوماتيالىق قاتىناستار جانە قىتايتانۋ ماسەلەلەرى» 2010 جىلى باسپادان شىققان ەڭبەكتەرىمدى وقۋىنا بولادى).

قىتايدىڭ مەملەكەتتىك شەكارا-شەبىن نەگىزىنەن تسين يمپەرياسى قالىپتاستىرعان، ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا انىقتالعان. تسين يمپەرياسى – قىتايدىڭ شىعىس-سولتۇستىگىندە ءومىر سۇرگەن التاي ءتىلى جۇيەسىندەگى جارتىلاي كوشپەندى ماچجۋرلەر قۇرعان (1644) ابسوليۋتتى فەودالدىق پاتشالىق. ونىڭ العاشقى كەزەڭىندە (حVII- XVIII ع.) قىتايدىڭ الەۋمەتتىك ەكونوميكاسى شارىقتاپ دامىپ، دۇنيەجۇزى ءىجو (GDP)-نىڭ 30%-ىن ءوندىرىپ، ەكونوميكا بويىنشا الەمدە 1-ءشى ورىن ۇستادى. سونىمەن قىتاي توڭىرەكتەگى مەملەكەتتەرگە وكتەمدىگىن كۇشەيتتى، ءتىپتى ۆەتنام، كورەيا سياقتى مەملەكەتتەردى تولىققاندى ۆاسسالىنا اينالدىرىپ، وندا ساياسي-اسكەري كۇشتەرىن ۇستادى.

قىتاي تسين يمپەرياسى «الەمدە بار نارسەنىڭ ءبارى وزىمدە بار، ەشكىمگە ءىسىم تۇسپەيدى» دەپ جابىق ەسىك ساياساتىن قولدانىپ، الەمنەن وقشاۋلاندى. 1840 جىلى ۇلىبريتانيا زەڭبىرەگىنىڭ گۇرسىلى ءتاڭىر پاتشالىعىن ءتاتتى ۇيقىسىنان شوشىتىپ وياتتى. سوندا عانا ولار ءوزىنىڭ عىلىمي-تەحنيكادا الەمنىڭ ارتىندا قالىپ قويعانىن قاتتى سەزىندى. سول كەزدە انگليانىڭ جەرشارىنىڭ قاي جەرىندە تۇراتىنىن بىلەتىن ادامى دا بولماپتى.

1885 جىلى فرانتسيا ۆەتنامنىڭ سولتۇستىگىنە ورنالاسقان قىتايدىڭ قارا تۋلى اسكەرىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، 3 مىڭ ارمياسىن ايداپ شىعىپ، ۆەتنامدى ءوزىنىڭ وتارىنا اينالدىردى. ال 1894-1895 جىلدارى كورەياداعى قىتاي-جاپون سوعىسىندا قىتايدىڭ تەڭىز ارمياسى كۇيرەي جەڭىلىپ، كەمەلەرى سۋعا باتىپ كەتتى. اقىرى تسين ۇكىمەتى سوعىستى توقتاتىپ بەيبىت كەلىسىمگە كەلۋدى ءوتىندى. سونىمەن ول سوعىستا جەڭىلگەنىن مويىنداي وتىرىپ: كورەيانىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىندادى; قىتايدىڭ لياودۋن تۇبەگىن، تايۆان جانە ونىڭ توڭىرەگىندەگى ارالداردى جاپونيانىڭ باسقارۋىنا بەرۋگە; سوعىس شىعىنى ءۇشىن 200 ملن ليان (liang) اق كۇمىس تولەۋگە جانە باسقادا شارتتاردى ورىنداۋعا ماقۇل بولىپ كەلىسىمشارتقا قول قويدى.

بىراق قىتاي اقپارات قۇرالدارى «ۆەتنامنىڭ سولتۇستىگى، كورەيا تۇتاستاي تسين (تسين عانا ەمەس، مين پاتشالىعىنىڭ) پاتشالىعىنىڭ باسقارۋىندا بولعان جەر» دەپ ايتا المايدى. ۆەتنام قىتايمەن تالاسىپ كەلگەن – پاراسەل ارالدارىنان سوڭعى جىلدارى مۇناي يگەرە باستادى. وعان قىتاي اندا-ساندا اسكەري كەمەلەرىن جىبەرىپ باقىلاپ قايتۋدان ارىعا بارا الماي وتىر. سەبەبى، ۆەتنام وندا رەسەيمەن بىرلەسىپ مۇناي يگەرىپ جاتىر. كورەيا ەلدەرىنە دە ونداي سوزدەر ايتپايدى، ويتكەنى وڭتۇستىك كورەيادا اقش-تىڭ زىمىرانعا قارسى بازاسى ورنالاسقان. ال سولتۇستىك كورەيانىڭ اتوم بازاسى قىتايعا جاقىن جەردە تۇر، ولاردىڭ قىتىعىنا تيسە «كورگە بىرگە كىرۋگە دايىن». Cوندىقتان ولاردى تىم اشىقتىرماي، اشۋلاندىرماي ۇستاۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر.

سوڭعى جىلدارى قىتايدىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىندا رەسەيدىڭ قيىر شىعىسى، موڭعوليا، قازاقستان، ودان ءارى جەرورتا تەڭىزىنە دەيىنگى كەڭىستىككە باعىتتالعان اگرەسسيالىق مەتەريالدار ۇدايى جاريالانىپ كەلەدى. مىسالى، 2013 جىلى 5 ناۋرىزدا «پۋتين قاتتى اشۋلاناتىن بولدى: ورىستىڭ ەكى ۇلكەن ايماعى قىتايعا ورالادى» دەگەن تاقىرىپتا ماقالا جاريالانىپ تالقىعا ءتۇستى. سايتتا ماقالا اۆتورلارى كورسەتىلمەگەنىمەن ونىڭ بەلگىلى دەڭگەيدەگى ماماننىڭ  قولىنان شىققانى انىق بايقالادى.

اتالمىش ماقالادا: «قازىر 2 ملن قىتاي ازاماتى رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىنا بارىپ تۇراقتادى. قىتاي تۇرعىندارى ساياسي جاقتان ءوزىن-ءوزى باسقارۋ تالابىن قوياتىن بولسا، رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىنىڭ وڭتۇستىك بولىگى، ءحىح عاسىردىڭ ورتاسىنداعى جاعدايعا قايتىپ بارادى (قىتايدىڭ قاراماعىنا دەمەكشى –ن.م.).

قازىر اقىرىنداپ سەزدىرمەي ەكونوميكا مەن قوزعالمايتىن مۇلىكتەردى يەلەنە بەرەتىن بولساق، ءىس جۇزىندە قيىر شىعىس قىتايدىڭ وتارىنا (كولونياسىنا) اينالادى. رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىن قىتايدىڭ شيكىزات وتارىنا اينالدىرۋ – ەكونوميكالىق جاقتان ولاردى رەسەيدەن تولىعىمەن ءبولىپ جىبەرۋ بولىپ تابىلادى.

بۇل ايماقتىڭ ەكونوميكا بويىنشا قىتاي رىنوگىمەن تىكەلەي جالعاستىرىلۋى – رەسەيدى جاپونيادان، اسەان مەملەكەتتەرىنەن، اقش پەن كانادادان ءبولىپ تاستاۋ. بولاشاقتا قيىر شىعىس ەكونوميكاسىن قىتايعا شىرماپ تاستاۋ كەرەك.

قىتايدىڭ الەمدىك ەكونوميكا مەن ساياساتىنداعى ىقپالىنىڭ وسە تۇسۋىنە بايلانىستى، امۋر وزەنى جاعالاۋى ايماقتارىن بولاشاقتا كۇشتەۋ ءتاسىلى ارقىلى قىتايدىڭ تەرريتورياسىنا قايتا ورالتۋ قاجەت»، -دەيدى. وعان ءۇن قوسۋشىلار: «....قازىر جاپونيا جانە باسقا مەملەكەتتەرمەن تالاستى تەرريتوريالاردى شەشىپ الامىز، ودان سوڭ قيىر شىعىسقا قايتا ورالامىز»،-دەيدى، اشىقتان اشىق.

2017 جىلى قىتاي سايتىندا «موڭعوليا پارلامەنتىندە كەيبىر دەپۋتاتتار قىتايعا قايتا ورالامىز («gui hui») دەپ ەدى، قىتاي قابىلدامادى» دەگەن ماتەريال جاريالانعان. سول جىلى جازدا مەن بەيجيندە وتكەن «قىتايتانۋ جانە زاماناۋي قىتاي» اتتا حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا قاتىستىم. وسى كونفەرەنتسياعا موڭعوليادان كەلگەن «ۇلانباتىر كونفۋتسي ينستيتۋتىنىڭ» ديرەكتورىنان اتالعان ماسەلەنى سۇرادىم. ول ونداي ۇسىنىس بولۋى مۇلدە مۇمكىن ەمەس دەدى.

2018 جىلى كوكتەمدە قىتايدىڭ اسكەري اكادەمياسىنىڭ جاس ينسپەكتورىنىڭ وقىعان لەكتسياسى عالامتوردى شارلاپ ءجۇردى. وندا اسكەري ينسپەكتور الەم كارتاسىن ءىلىپ قويىپ، ءبىر توپ كۋرسانتتارعا ءدارىس وقيدى، وقىعاندا كارتانى نۇسقاپ تۇرىپبىلاي دەيدى: «مىناۋ بايكال كولى، مىناۋ بالقاش كولى، اناۋ كاسپي تەڭىزى، اناۋ جەرورتا تەڭىزى، بۇل كەڭ-بايتاق دالا – قىتايدىڭ ەجەلگى تەرريتورياسى، اتاقتى اقىنىمىز لي باي وسى بالقاش كولىنىڭ ماڭىندا تۋعان، بۇل جەرلەردە بيولوگيالىق رەسۋرستار وتە مول، وسى جەرلەردى قايتارىپ الۋىمىز كەرەك!». بۇل سوزگە تىڭداۋشىلار شابىتتانىپ، دۇركىرەپ شۋلاپ قولشاپالاقتاپ قولداپ وتىر.

ەكى-ءۇش كۇننىڭ الدىندا قىتايدىڭ ءبىر زيالىسى: «كورونوۆيرۋستان اقش كۇيرەيدى، ەندى ونىڭ ەلۋ شتاتى ءوز الدارىنا دەربەستەنىپ كەتەدى، ونىڭ كەيبىرەۋلەرى قىتايعا قوسىلۋدى تالاپ ەتەدى» دەگەن ماعىنادا ماتەريال تاراتقان. بۇلاردىڭ ءبارى «قازاقستان قىتايعا قاشان قوسىلادى؟»، «قازاقستانداعى لي بايدىڭ ۇرپاقتارى جەرىمەن قىتايعا قوسىلۋدى اڭساپ وتىر» دەگەن سياقتى پارادوكستەر. بۇلار استە دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ ءسوز بوستاندىعىنان شىققان جەل سوزدەر ەمەس. ويتكەنى قحر – ءبىر پارتيالىق توتاريتارلىق مەملەكەت، سوڭعى جىدارى قكپ اقپاراتتىق باقىلاۋدى بارىنشا كۇشەيتكەن، ميلليونداعان «ينتەرنەت ساقشىلارى» تاۋلىگىنە جۇمىس جاسايدى، قكپ-نىڭ يدەولوگياسىنا، مەملەكەتتىڭ ساياسي باعىتىنا قايشى كەلەتىن ءبىر سويلەم، ءبىر ءسوزدى قالت جىبەرمەي قاعىپ تاستاپ وتىرادى. ولاي بولسا، بۇۇ-نىڭ زاڭىنا قايشى، قحر ءوزىنىڭ ديپلوماتيالىق «بەس پريتسيپىنە» دە كەرەعار كەلەتىن، الەم بەيبىتشىلىگىنە زياندى ەكسپانتسيالىق ناسيحاتتاردىڭ قىتايدان تاراي بەرۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ سوڭعى جىلدارداعى قىتاي ساياساتىنداعى وزگەرىستەردىڭ استارىنا تەرەڭ ۇڭىلسەك، ونى ءتۇسىنۋ ونشا قيىنعا تۇسپەيدى.

قحر-دىڭ الەۋمەتتىك ەكونوميكاسىنىڭ شارىقتاپ دامۋى سوڭعى قىرىق جىلدان بەرگى رەفورما جانە اشىق ەسىك ساياساتىنىڭ ناتيجەسى. وسى رەفورمانىڭ باس ينجەنەرى دەن سياوپين قحر-دىڭ سىرتقى ساياساتىنا: «سىر ءبىلدىرمeۋ، دامي ءتۇسۋ» (tao guang yang hui, you suo zuo wei); «ءبىز ەشقاشان باستاماشى بولمايمىز، بۇل مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ساياساتى. بۇل باستامانى ءبىز الىپ جۇرە المايمىز، وعان كۇشىمىز دە جەتپەيدى» دەگەن ءپرينتسيپتى بەلگىلەگەن بولاتىن. الايدا قكپ ءحىح سەزىندە «قىتاي حالقى ورنىنان تۇرۋدان بايۋعا، بايۋدان كۇشەيۋگە» قادام باسۋ ساياساتىن قابىلدادى. سونداي-اق  الەمگە باستاماشى بولىپ، ادامزات تاعدىرىنىڭ ورتاق قاۋىمداستىعىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەدى. دۇنيەجۇزى ءوندىرىسىنىڭ 30%-ىن وندىرەتىن، الەمدە ەكىنشى ورىنداعى ەكونوميكالىق ءىرى مەملەكەتكە اينالعان قىتاي، ەندى «سەمسەردى قىننان سۋىراتىن» («liang jian») كەز كەلدى دەپ وتىر. سوندىقتان قكپ-نىڭ قاتتى جانە جۇمساق كۇشتەرگە سۇيەنىپ، الەمگە جەتەكشىلىك ەتۋ جولىندا كۇرەسىپ جاتقان جاعدايىندا جوعارىداعىداي پىكىرلەر ونىڭ نەگىزگى ساياساتىنا قايشى كەلمەيدى. سوندىقتان ونداي ماتەريالدار جاريالاندى جانە جاريالانا بەرەدى.

الايدا وعان قاراپ، «ويباي، قىتاي سوعىس اشقالى جاتىر» دەپ دۇرلىگۋگە، جاۋ شاقىرۋعا نەگىز جوق. ول پىكىرلەر تەك قىتاي سەمسەرىنىڭ قىنان سۋىرعانداعى جارقىلى عانا، پسيحولوگيالىق تامىر باسۋ ويىنى، ودان سوعىس وتى لاۋلاي قويمايدى.

قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار ەكى جاقتىڭ ۇلتتىق-مەملەكەتتىك مۇددەلەرى نەگىزىندە قالىپتاسقان، ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسى ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىراتىن ەرەكشەلىككە يە. سوندىقتان قازاقستان-قىتاي اراسىندا ورناعان ءوزارا دوستىق ىنتىماقتاستىق قاتىناستار ءالى دە ءوز جالعاسىن تابا بەرەتىنى ءسوزسىز.

2019 جىلى ۋحاننان تاراعان كورونوۆيرۋس كىمنىڭ كىم ەكەنىن جانە ءوزىمىزدىڭ قانداي ەكەنىمىزدى تانىتتى. بۇل ىندەت اياقتالعان سوڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتار قايتا ۇيىمداسادى، بەينە ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى جاعداي سياقتى. ەكونوميكالىق جاھاندانۋ بارىنشا السىرەيدى. مەن  2003 جىلى «جاڭا عاسىر جانە قازاقستانداعى ورالماندار ماسەلەسى» اتتى ماقالامدا ءححى عاسىردا ورىن الاتىن تەندەنتسيالارعا بولجام جاساعان ەدىم. سوندا: «بۇۇ-نىڭ بەدەلى تومەندەيدى، اقش سياقتى نومەرى ەكىنشى، ءۇشىنشى سۋپەردەر دەرجاۆالاردىڭ حالىقارالىق زاڭداردى اياققا باسۋ قۇبىلىستارى ورىن الادى. بۇۇ ارا تۇسەدى، ءوزارا قول قويعان كەپىلدىك كەلىسىمدەر قالقان (قورعايدى) بولادى دەۋ – تىم اقكوڭىلدىك بولاتىن سياقتى» دەپپىن (//قازاق ەلى. 2003, №16, 3 ب.). «جاماننىڭ ايتقانى كەلەدى» دەگەندەي، الەمدىك تاجىريبە مەنىڭ سول بولجامدارىمنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەگەندەي. سوندىقتان ءالى دە ايتارىم – مىنا الماعايىپ زاماندا، ءتىپتى دە كەز كەلگەن قاعاز جۇزىندەگى كەلىسىمشارتتارعا، اۋىزەكى ايتىلاتىن دوستىقتارعا سەنىپ ارقانى كەڭگە سالۋعا بولمايدى. ارينە، قازاقستان قورعانسىز اشىق-شاشىق جاتقان يەن دالا ەمەس («ۇلى دالا ەلى» دەسەك، كەيبىرەۋلەر سولاي ءتۇسىنىپ قالدى-اۋ مەيمىن), مىقتى قورعانىس كۇشى بار، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمشارت ۇيىمى (ودكب) سياقتى ورتاق قورعانۋ جۇيەسى بار مەملەكەت. دەگەنمەن  قازاقستان ءالى دە ۇلتتىق باقۋاتتى مەملەكەت قۇرۋعا قۇلشىنۋى كەرەك. ورتاعاسىرلىق ەمەس، زاماناۋي وركەنيەتتى حالىق تاربيەلەۋگە، جاڭا وتكىر عىلىمي-تەحنولوگيالاردى مەڭگەرگەن  مەملەكەتكە اينالۋ باعىتىندا قۇلشىنا جۇمىس جاساۋى قاجەت دەپ ويلايمىن.

ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى،

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

Abai.kz