ەلوردانىڭ تىلدىك كەلبەتى سان سالالى: وندا ۇلتتىق تانىمدى سيپاتتايتىن باي ونوماستيكالىق قور دا، جاھاندانۋ كەزەڭىنە «ۇمتىلعان» شەت تىلدىك كورىنىستەر دە بارشىلىق. بۇلاردىڭ ىشىندە، اسىرەسە، ونوماستيكالىق كەڭىستىكتىڭ پەريفەريالىق وزەگى بولىپ سانالاتىن – ەرگونيمدەر قاباتىنىڭ جايى وزگەشە. سەبەبى ەرگونيمدەر ءوزى تەكتەس وزگە ونيمدەر تابيعاتىنان (گودونيم، توپونيم، ويكونيم، انتروپونيم جانە ت.ب.-لاردان) قۇرىلىمدىق-سەمانتيكالىق تۇرلىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى: ونىڭ قۇرىلىمى ءالسىز، باسقاشا ايتقاندا، وزگەرىمپاز، ۋاقىت تاڭداعىش بولىپ كەلەدى; ول جارنامالىق قىزمەتتى قوسا اتقارادى; سونىمەن قاتار ولار اتاۋ رەتىندە جەكەلەگەن گرافيكالىق تاڭبادان باستاپ كۇردەلى سينتاكسيستىك قۇرىلىمدارعا دەيىن بەلگىلەنە الادى. ەڭ باستىسى، ەرگونيمدەردىڭ بويىنداعى جارنامالىق قىزمەت بۇگىنگى كۇن تالابىنا سايكەس الدىڭعى ورىنعا شىعىپ وتىر. 

ەلوردانىڭ تىلدىك كەلبەتىنە، ونىڭ ىشىندە ەرگونيمدەر جۇيەسىنە ارنايى ساراپتاما جۇرگىزۋ بارىسىندا بايقالعانى – ماڭدايشا اتاۋلارىنىڭ قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە ارالاس كەزدەسەتىندىگى. اسىرەسە ونىڭ ىشىندە ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنىڭ، كوممەرتسيالىق كاسىپورىندار مەن مەديتسينالىق ورتالىقتاردىڭ اتاۋلارى اعىلشىن تىلىندە كوپ ۇشىراسادى. پايىزدىق كورسەتكىشپەن سالىستىرا قاراعاندا ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى مەن كوممەرتسيالىق كاسىپورىن اتاۋلارىنىڭ 60%-عا جۋىعى اعىلشىن تىلىندە، ال مەديتسينالىق ورتالىقتاردىڭ 70-75%-ى اعىلشىن تىلدىك ەرگونيمدەر رەتىندە كورىنىس تاپقان.   

سونىمەن قاتار قازىرگى تاڭدا قالاداعى كوپتەگەن مەكەمەلەردىڭ اتاۋلارى لاتىن گرافيكاسىندا دا ۇسىنىلا باستاعان. ونىڭ ىشىندە ورىس تىلدىك اتاۋلاردى لاتىن گرافيكاسىندا بەرۋ ۇلگىلەرى دە اراگىدىك كەزدەسەدى. اتاپ ايتقاندا، «Vmeste» مەيرامحاناسى، «Sreda» قۇرىلىس مەكەمەسى، «Pchelomed» مەديتسينا ورتالىعى، «Kran» قۇرىلىس دۇكەنى، «Molotok» قۇرىلىس دۇكەنى، «Svoboda» كاراوكە-بارى، «Zoloto» كاراوكە-بارى جانە ت.ب. 

وسى تۇستا ۇسىنىس رەتىندە ايتىلاتىن ماسەلە – ەلوردانىڭ تىلدىك كەلبەتىندەگى لاتىن گرافيكاسىمەن جازىلعان ورىس تىلدىك ەرگونيمدەر تاجىريبەسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، وزگە دە بارلىق ورىس تىلىندەگى ەرگونيمدەردى سولايشا لاتىن نەگىزدى جازۋمەن ۇسىنسا دەپ سانايمىز. مىسالى، «سولنىشكو» بالاباقشاسى – «Solnyshko» balabaqshasy; «گولۋبوي پارۋس» بالاباقشاسى – «Golýboı parýs» balabaqshasy; «سولنەچنىي مير» بالاباقشاسى – «Solnezhnyı mır» balabaqshasy; «ەليتستروي» جشس – «Elıtstroı» JShS; «ازبۋكا جيليا» جشس – «Azbýka jılıa» جانە ت.ب. دەگەن سەكىلدى. بۇل جايت، بىرىنشىدەن، قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ تىلدىك ساناسىنا لاتىن گرافيكالى جازۋدىڭ تەز ءارى وڭتايلى ەنۋىنە ىقپالداسسا، ەكىنشىدەن، قالانىڭ تىلدىك كەلبەتىن بىرىزدەندىرۋگە دە اتسالىسۋعا كومەكتەسەر ەدى. 

دەگەنمەن ەلوردانىڭ تىلدىك كەڭىستىگىندە قىزمەت ەتىپ وتىرعان ەرگونيمدەردىڭ لاتىنشا ۇسىنىلعان نۇسقالارىندا ەملەلىك قاتەلىكتەردىڭ كوپتىگى بايقالادى. اتالمىش ەرگونيمدەر قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن نەگىزدى جازۋىنىڭ سوڭعى ۇسىنىلعان ەملە ەرەجەسىنىڭ تالابىن ۇستانباعان. اتاپ ايتساق، Bastau-Nur (بالاباقشا اتاۋى); Akniet (باسپاحانا اتاۋى); Aınacol, Tamgaly (قوناقۇي اتاۋلارى); Toi Like, BalQaragai, Divan, Jumbaktas (مەيرامحانا اتاۋلارى); Agzam, Inkar, Saryarka-1, Alga, Rayan, Damdes ء(دامحانا اتاۋلارى); Urker (كوفەحانا اتاۋى); Nurzher.kz, Zeinet, Baiterek Development, Ken dala Gs, Otau Development Group (ساۋلەت، قۇرىلىس مەكەمە اتاۋلارى) جانە ت.ب. 

جالپى العاندا، قالانىڭ تىلدىك كەلبەتى ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا، كوبىنەسە، ديففەرەنتسيالدى ءتاسىلدى تالاپ ەتەدى. باسقاشا الىپ قاراعاندا، ءاربىر ونيمدىك بىرلىك مەملەكەتتىك ستراتەگيانىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ تابىلادى، ال قالا كەڭىستىگىندە ءوتىپ جاتقان ءتىل ۇدەرىستەرى جالپى زاڭعا سايكەس جۇرگىزىلۋى قاجەت. ەلوردانىڭ تىلدىك ۆيزۋالدىلىعى مەملەكەتتىڭ ءتىل ساياساتىندا بەكىتىلەتىن زاڭنامالىق كۇش رەتىندە تانىلۋى ءتيىس. سول سەبەپتى قازاق ەرگونيمدەر جۇيەسىن، ونىڭ ىشىندە ەلوردانىڭ تىلدىك كەلبەتىن لاتىن گرافيكاسىندا بەرۋدە قۇزىرلى ورىندارعا تومەندەگىدەي ۇسىنىستاردى ۇسىنۋدى قاجەت دەپ تابامىز: 

1, قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ نازارىنا!

-ەلوردا ونوماستيكالىق كەڭىستىگىنىڭ كوسموپوليتتەنۋىنە شەكتەۋ قويۋ، ياعني ەرگونيمدەردىڭ بويىن قابىلداۋعا اۋىر، قۇرىلىمدىق جىگىن اجىراتۋعا قيىن شەت تىلدىك بىرلىكتەردەن ساقتاۋعا نازار اۋدارۋ. مىسالى، «RBS Technologies» جشس، «Retail investment اstana» جشس، «SPK Astana development» جشس جانە ت.ب. ەرگونيمدەردىڭ بويىنداعى قىسقارعان تۇلعالاردى قايتا قاراۋ; 

-قالانىڭ ەرگونيميا كەڭىستىگىنىڭ بويىن الا-قۇلالىقتان ساقتاپ، ۇلتتىق اتاۋلاردىڭ قولدانىسىنا قۇرمەتپەن قاراۋدا مەكەمە، ۇيىم، كاسىپورىن اتاۋلارىن لاتىن گرافيكالى قازاق جازۋىمەن بەرۋدە اسىعىستىق، اسىرەسە، سالعىرتتىق تانىتپاۋ. ماسەلەن، «Kuralmart» قۇرىلىس دۇكەنى، «Akniet» باسپاحاناسى، «Tattinan» كونديتەرلىك تسەحى، «Jumbaktas» مەيرامحاناسى، Damdes» ءدامحاناسى, «Alga» ءدامحاناسى، «Agzam» ءدامحاناسى، «Inkar» ءدامحاناسى، «Rayan» ءدامحاناسى، «Saryarka-1» ءدامحاناسى، «Kaganat» اسحاناسى، «Zhanuya» شاعىنماركەتى، «Kuralmart» قۇرىلىس دۇكەنى، «Taymas» بيزنەس ورتالىعى، «Ordakus» جك جانە ت.ب. ەرگونيمدەردىڭ بويىنان مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن سالعىرتتىق، وكىنىشكە وراي، انىق اڭعارىلادى;

-قالا كەڭىستىگىندەگى قازاق تىلىندە ۇسىنىلعان ەرگونيمدىك اتاۋلاردىڭ بەرىلۋىندە قاتە جازىلعان نۇسقالارعا قاتاڭ باقىلاۋ جاساپ، ولاردىڭ تۇزەتىلۋىن قولعا الۋ. اسىرەسە كوممەرتسيالىق مەكەمە، ۇيىمداردىڭ اتاۋلارىندا قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ قالىپتانعان (كوديفيكاتسيالانعان) نورماسىنا سايكەس كەلمەيتىن بىرلىكتەردىڭ قاتارى شاش-ەتەكتەن. ماسەلەن، «كاسكىر-21 ۆەك» جشس، «بالىك ي ك» جشس، «ساتتيليك» جك، «كازگەر قۇس» جشس  «بايتەرەك-ءداۋىر» بالاباقشاسى، «نۋر اسپان 2» بالاباقشاسى، «الما-اتا» بيزنەس ورتالىعى، «كيشلاك» مەيرامحاناسى، «كۋلدجا» ءدامحاناسى، «كوك-چاي» ءدامحاناسى، «دامدي» اسحاناسى، «بارس» كاراوكە-بارى، «اككول» شاعىنماركەتى جانە ت.ب. بۇل سەكىلدى نەمقۇرايدىلىققا ەلوردا ەرگونيمدەرىن لاتىن گرافيكالى جازۋمەن بەرۋدە جول بەرمەۋگە مىندەتتىمىز. سوندىقتان ۇلتتىق مۇددە ماسەلەسىنە قاتىستى جۇمىستاردى ءجىتى باقىلاۋدا ۇستاۋ قاجەت دەپ تابامىز.

2, قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى رەسپۋبليكالىق ونوماستيكا كوميسسياسى جانە نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسىنىڭ نازارىنا!

-قازاقستان ونوماستيكاسىنىڭ دامۋىنداعى مادەني-تاريحي، ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق فاكتورلاردى ناقتىلاۋ، مەملەكەتىمىزدىڭ  مادەني-ەكونوميكالىق دامۋ جاعدايىنداعى ەسكىلىك اتاۋ قالدىقتارىمەن جۇمىستى جاقسارتا ءتۇسۋ;  

-قازاقستان ونوماستيكاسىن رەتتەۋدىڭ مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك مەكەمەلەرگە ورتاق قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك ەرەجەلەرىن دايىنداۋ باعىتىندا ىزدەنىستەر جۇرگىزۋدى نازارعا الۋ; 

-قالانىڭ پەريفەريالىق وزەگى بولىپ تابىلاتىن ەرگونيمدەر كەڭىستىگىنىڭ ۇسىنىلۋىندا قازاق ماتىندەرىنىڭ پوليگرافيالىق تاسىلىنە اسا ءمان بەرۋ، ياعني قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن گرافيكالى نۇسقاسىنىڭ كولەمىن ۇلكەيتىپ بەرۋدى نورمالاندىرۋ، ت.ب.  

سونىمەن، تىلدىك ۆيزۋالدىلىق بىرنەشە ءتىلدى قاتار قولدانۋداعى تىلدىك ساياساتتىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنىڭ باستى فاكتورى بولىپ ەسەپتەلەدى. جوعارىدا تالداۋعا تۇسكەن تىلدىك دەرەكتەر ەلوردانىڭ ەرگونيمدەر كەڭىستىگىنىڭ ناقتى ءبىر تالاپتار مەن قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن رەتتەپ وتىراتىن ەرەجەلەردى تالاپ ەتەتىندىگىن كورسەتەدى. سوندا عانا وتاندىق ەرگونيميا عىلىمىنىڭ ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان دامۋىنا، ياعني قازاق ونيمدەر جۇيەسىنىڭ قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك قۇجاتتارىنىڭ بىرىڭعايلاندىرىلىپ، ولاردىڭ لاتىن گرافيكالى قازاق جازۋىمەن دامۋىن جۇزەگە اسىرىپ، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا قىزمەت ەتۋىنە مۇمكىندىك الا الامىز. 

ماقالادا كەلتىرىلگەن ەرگونيمدەردىڭ لاتىن گرافيكالى نۇسقاسى بەكىتىلگەن ءالىپبي بويىنشا بەرىلدى. ال جالپى قالا كەڭىستىگىندە الداعى ۋاقىتتا جەتىلدىرىلگەن، قايتا قارالىپ ۇسىنىلعان ءالىپبي نەگىزىندە تاڭبالانعانى دۇرىس دەپ ويلايمىز.  

جانار قوڭىراتباەۆا 

ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى م.ا.، ف.ع.ك.

Abai.kz