1990 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە قازاق كسر-نiڭ جوعارعى كەڭەسi «قازاق سسر پرەزيدەنتى قىزمەتىن تاعايىنداۋ جانە قازاق سسر كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن قابىلدادى. سول كۇنى جوعارعى كەڭەستىڭ 335 دەپۋتاتى قاتىسقان جاسىرىن داۋىس بەرۋ ناتيجەسىندە 317-نىڭ قولداۋىمەن نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. 30 جىل بويى ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى پرەزيدەنتتىك ينستيتۋت ەلباسى فاكتورىمەن جانە جەكە تۇلعاسىمەن تىعىز بايلانىستا بولدى.

قازاقستان مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىككە يە بولا وتىرىپ، مەملەكەت پەن قوعامدى جان-جاقتى جاڭعىرتۋ قاجەتتىگىنىڭ الدىندا تۇردى. بۇل ءىرى اۋقىمدى مىندەت بىرقاتار وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى شارتتارعا بايلانىستى كۇردەلەندى. وسىنداي كۇردەلى تاريحي جاعدايلاردا ن.ءا.نازارباەۆ ءوزىن جاڭعىرتۋدىڭ تەورەتيگى جانە ونى ناقتى جۇزەگە اسىرا الاتىن ساياسي كوشباسشى رەتىندە ءوزىنىڭ قاسيەتتەرىن تولىق كولەمدە كورسەتكەنىن اتاپ وتكەن ءجون.

قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ سالاسىندا ماقساتتى بولجاۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن كورسەتتى. قاراپايىم ءومىر ءسۇرۋدىڭ مازمۇنى مەن رۋحى جاعىنان شەكتەۋلى مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان ويلاۋدىڭ ستاندارتتى تاسىلدەرى مەن ءستيلى مەملەكەتتىڭ الدىنا تەك قولدا بار رەسۋرستار نەگىزىندەگى ناقتى جانە جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىگى بار مىندەتتەردى عانا قويۋ ارقىلى ەلدى تۇعىرىققا تىرەيدى. 

سوندىقتان ن.ءا.نازارباەۆ الدىمەن قوعام مەن ەل ءۇشىن ماقساتتى جانە قالاۋلى بولاشاقتىڭ ۇلگىسى قۇرىلاتىن، سودان كەيىن وسى مودەلگە سۇيەنە وتىرىپ، ۇزاق مەرزىمدى، ورتا مەرزىمدى جانە قىسقا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆاعا ارنالعان مىندەتتەر تۇجىرىمداسىنىڭ پەرسپەكتيۆالىق  ۇلگىسىن قولدانبادى. ۋاقىت ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي جاڭعىرتۋ، ىشكى جانە سىرتقى ساياسات، ەلدىڭ جاقىن جانە ۇزاق مەرزىمدى مۇددەلەرى اراسىندا وسىنداي قاجەتتى تەڭگەرىم تابا الاتىندىعىن كورسەتتى.

قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى شىنايى كوشباسشىنىڭ ۋاقىتشا ساياساتكەردەن قازىرگى تاريحي ءساتتىڭ وڭتايلى ۇلتتىق-مەملەكەتتىك مۇددەسىن تۇسىنە الاتىن جانە ونى جۇزەگە اسىرا الاتىندىعىمەن ەرەكشەلەنەتىنىن، ال بۇل مۇددەنى ءبىر رەت جانە ماڭگى اپريوري رەتىندە قالىپتاستىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. ول مەملەكەتتىلىكتى دامىتۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ساتىسىنا جانە ونى ەل ىشىندە دە، ودان تىس جەرلەردە دە ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى مەملەكەتتىك قۋاتتى شوعىرلاندىرۋعا عانا قۇرالادى.

ەلباسى شىن مانىندە مىقتى بيلىك پەن جەكە بەدەلگە نەگىزدەلگەن قوعامدىق تۇراقتىلىقتىڭ، ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ، قازاقستاندىق بىرەگەيلىكتىڭ جانە جالپى قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ، قازاقستاندىق مودەلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى بولىپ تابىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ ساياسي كوشباسشى، ستراتەگ جانە رەفورماتور رەتىندەگى ەرەكشە قاسيەتتەرى قازاقستان استاناسىن الماتى قالاسىنان استاناعا اۋىستىرۋ تۋرالى ماسەلەنى شەشۋدە ايقىندالدى. بۇل رەتتە ەلباسى قىتاي، جاپونيا، رەسەي، اقش، برازيليا، اۆستراليا، يسپانيا، فينليانديا، نورۆەگيا، ءۇندىستان، پاكىستان، تۇركيا جانە ت.ب. ەلدەردىڭ ءوز استانالارىن كوشىرۋدەگى الەمدىك تاجىريبەسىن نەگىزگە الدى.

ءبىزدىڭ سىرتقىساياسي باعىتتى دا ن.ءا.نازارباەۆ قالىپتاستىردى. ول باتىسپەن دە، شىعىسپەن دە ورتاق ءتىل تابا وتىرىپ، كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسي باعىتتى تابىستى ىسكە اسىرۋدا ۇلكەن ءرول اتقاردى. پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ برەندى حالىقارالىق كەڭىستىكتە تانىمال بولدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ستراتەگياسى تاۋەلسىزدىكتىڭ باسىنان باستاپ ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپكەرشىلىكتى سىرتقى ساياسي ۆەدومستۆوعا جانە باسقا دا قۇرىلىمدارعا پاتريوتتىق كوڭىل-كۇيدەگى مامانداردىڭ، ءوز ءىسىنىڭ ەنتۋزياستارى، الەمگە اشىق جانە ەڭ باستىسى ءوز ەلىنىڭ مۇددەلەرىنە بەرىلگەن ۇرپاعىنىڭ كەلۋىن ماقسات ەتكەن بولاتىن.

ولاردىڭ اراسىندا ەلباسىنىڭ لايىقتى ءىزباسارى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، ونىڭ ستراتەگيالىق باعىتىن جالعاستىرۋشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ بار. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بىرەگەي تۇلعاسىنىڭ ارقاسىندا مىقتى پرەزيدەنتتىك بيلىك ينستيتۋتى قۇرىلدى. ەل ىشىندە جانە ودان تىس جەرلەردە ۇلكەن بەدەلگە يە ۇلت كوشباسشىسى بولا وتىرىپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزى جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتقا جانە تۇتاستاي العاندا قازاقستان حالقى تاراپىنان پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتقا قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن سايلاۋعا ءاردايىم اتسالىستى. ەلباسىنىڭ جوعارى ۇلگىسىنە سۇيەنە وتىرىپ، قاسىم-جومارت توقاەۆ 2020 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا وكىلەتتىكتەرىنىڭ اياقتالۋ مەرزىمىن كۇتپەستەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن جاريالاپ، قاتىستى. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى جالعىز بيلىك كوزى جانە قازاقستاندىقتار تاراپىنان پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتقا سەنىم مانداتى رەتىندە حالىققا دەگەن جوعارى قۇرمەتتىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى.

ق.ك. توقاەۆتىڭ «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» فورمۋلاسى ءوزىنىڭ تابىستىلىعىن ەل ىشىندە جانە الەمدىك ارەنادا رەسپۋبليكانىڭ وراسان زور ناتيجەلەرىمەن دالەلدەگەن پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتى باستى ورىنعا قويادى.

قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ تاريحي ەڭبەگى – وتە كۇردەلى جاعدايلاردا قازاقستاندىق قوعامدى تەرەڭ مودەرنيزاتسيالىق قايتا قۇرۋدى باستاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداپ، سوعان قاتىستى رەفورمالاردى باستاۋى بولىپ سانالادى. ساياسي كۇرەستە نۇرسۇلتان نازارباەۆ بىرجاقتى ۇستانىمعا يە بولدى جانە قازاق ۇلتىن، قوعام مەن ەكونوميكانىڭ بارلىق جاقتارىن جاڭعىرتۋدى جالعاستىرۋعا بەلسەندى اتسالىستى.

قازىرگى قازاقستان ءوزىنىڭ قارقىندى دامۋىمەن جانە قالىپتاسقان مەملەكەتتىلىگىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ تۇلعالىق  جانە جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرىنە مىندەتتى. بۇل ەل ىشىندە دە، شەتەلدە دە مويىندالعان. بۇعان نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ءوز باستاماشى، يدەيالىق شابىتتاندىرۋشى جانە جۇزەگە اسىرۋشى بولعان بىرقاتار حالىقارالىق ۇيىمداردا قۇرمەتتى توراعا بولىپ سايلانۋى مىسال بولىپ تابىلادى. ول جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ، تۇركى كەڭەسىنىڭ، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىنىڭ قۇرمەتتى توراعاسى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستاندا ماڭىزدى ينستيتۋتسيونالدىق جانە قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر وتكىزىلدى، ولار كۇشتى پرەزيدەنتتىك مودەل شەڭبەرىندە دەموكراتيالىق ساياسي جۇيەنىڭ بازالىق نەگىزدەرىن بەكىتتى.

ەلباسىنىڭ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋى مەن جاڭعىرۋىنا قوسقان ۇلەسى وتاندىق جانە شەتەلدىك مامانداردىڭ  بىرنەشە رەت مۇقيات زەرتتەۋلەرىنىڭ تاقىرىبىنا اينالادى. كوپەتنوستى جانە كوپكونفەسسيالدى قازاقستان جاعدايىندا جاڭعىرتىلاتىن قايتا قۇرۋلاردى تابىستى ىسكە اسىرۋ، جاھاندىق ويىنشىلاردىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەسى بولۋعا قابىلەتتى كۇشتى جانە قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەت قۇرۋ ن.ءا.نازارباەۆتى پرەزيدەنتتىك بيلىك مودەلىنىڭ يەسى رەتىندە كورنەكتى رەفورماتورلارمەن ءبىر قاتارعا قويدى.

شاۋكەنوۆا زارەما،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى

Abai.kz