Beysenbi, 10 Qazan 2024
3013 5 pikir 23 Sәuir, 2020 saghat 11:55

Preziydenttik biylik instituty jәne jeke túlgha faktory

1990 jyldyng 24 sәuirinde Qazaq KSR-ning Jogharghy Kenesi «Qazaq SSR Preziydenti qyzmetin taghayyndau jәne Qazaq SSR Konstitusiyasyna ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobasyn qabyldady. Sol kýni Jogharghy Kenesting 335 deputaty qatysqan jasyryn dauys beru nәtiyjesinde 317-nyng qoldauymen Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti bolyp saylandy. 30 jyl boyy bizding elimizdegi Preziydenttik institut Elbasy faktorymen jәne jeke túlghasymen tyghyz baylanysta boldy.

Qazaqstan memlekettik tәuelsizdikke ie bola otyryp, memleket pen qoghamdy jan-jaqty janghyrtu qajettigining aldynda túrdy. Búl iri auqymdy mindet birqatar obektivti jәne subektivti sharttargha baylanysty kýrdelendi. Osynday kýrdeli tarihy jaghdaylarda N.Á.Nazarbaev ózin janghyrtudyng teoretiygi jәne ony naqty jýzege asyra alatyn sayasy kóshbasshy retinde ózining qasiyetterin tolyq kólemde kórsetkenin atap ótken jón.

QR Túnghysh Preziydenti N.Á.Nazarbaev strategiyalyq josparlau salasynda maqsatty boljaudyng jana tәsilin kórsetti. Qarapayym ómir sýruding mazmúny men ruhy jaghynan shekteuli mindetterin jýzege asyrugha baghyttalghan oilaudyng standartty tәsilderi men stiyli memleketting aldyna tek qolda bar resurstar negizindegi naqty jәne jýzege asyru mýmkindigi bar mindetterdi ghana qong arqyly eldi túghyryqqa tireydi. 

Sondyqtan N.Á.Nazarbaev aldymen qogham men el ýshin maqsatty jәne qalauly bolashaqtyng ýlgisi qúrylatyn, sodan keyin osy modelige sýiene otyryp, úzaq merzimdi, orta merzimdi jәne qysqa merzimdi perspektivagha arnalghan mindetter tújyrymdasynyng perspektivalyq  ýlgisin qoldanbady. Uaqyt N.Á.Nazarbaevtyng ekonomikalyq jәne sayasy janghyrtu, ishki jәne syrtqy sayasat, elding jaqyn jәne úzaq merzimdi mýddeleri arasynda osynday qajetti tengerim taba alatyndyghyn kórsetti.

Qazaqstannyng birinshi Basshysy shynayy kóshbasshynyng uaqytsha sayasatkerden qazirgi tarihy sәtting ontayly últtyq-memlekettik mýddesin týsine alatyn jәne ony jýzege asyra alatyndyghymen erekshelenetinin, al búl mýddeni bir ret jәne mәngi apriory retinde qalyptastyru mýmkin emes ekendigin atap ótti. Ol memlekettilikti damytudyng belgili bir satysyna jәne ony el ishinde de, odan tys jerlerde de iske asyru ýshin jetkilikti memlekettik quatty shoghyrlandyrugha ghana qúralady.

Elbasy shyn mәninde myqty biylik pen jeke bedelge negizdelgen qoghamdyq túraqtylyqtyn, etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimnin, qazaqstandyq biregeylikting jәne jalpy qazaqstandyq patriotizmnin, qazaqstandyq modelining negizin qalaushysy bolyp tabylady.

Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydentining sayasy kóshbasshy, strateg jәne reformator retindegi erekshe qasiyetteri Qazaqstan astanasyn Almaty qalasynan Astanagha auystyru turaly mәseleni sheshude aiqyndaldy. Búl rette Elbasy Qytay, Japoniya, Resey, AQSh, Braziliya, Avstraliya, Ispaniya, Finlyandiya, Norvegiya, Ýndistan, Pәkistan, Týrkiya jәne t.b. elderding óz astanalaryn kóshirudegi әlemdik tәjiriybesin negizge aldy.

Bizding syrtqysayasy baghytty da N.Á.Nazarbaev qalyptastyrdy. Ol Batyspen de, Shyghyspen de ortaq til taba otyryp, kópvektorly syrtqy sayasy baghytty tabysty iske asyruda ýlken ról atqardy. Preziydenttik instituttyng arqasynda Qazaqstannyng brendi halyqaralyq kenistikte tanymal boldy. Núrsúltan Nazarbaevtyng strategiyasy tәuelsizdikting basynan bastap elimizding qauipsizdigine jauapkershilikti syrtqy sayasy vedomstvogha jәne basqa da qúrylymdargha patriottyq kónil-kýidegi mamandardyn, óz isining entuziastary, әlemge ashyq jәne eng bastysy óz elining mýddelerine berilgen úrpaghynyng keluin maqsat etken bolatyn.

Olardyng arasynda Elbasynyng layyqty izbasary – Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti, onyng strategiyalyq baghytyn jalghastyrushysy Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev bar. Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng biregey túlghasynyng arqasynda myqty preziydenttik biylik instituty qúryldy. El ishinde jәne odan tys jerlerde ýlken bedelge ie Últ Kóshbasshysy bola otyryp, Núrsúltan Nazarbaev ózi jýrgizip otyrghan sayasatqa jәne tútastay alghanda Qazaqstan halqy tarapynan preziydenttik institutqa qoldau kórsetu ýshin saylaugha әrdayym atsalysty. Elbasynyng joghary ýlgisine sýiene otyryp, Qasym-Jomart Toqaev 2020 jyldyng sәuir aiynda ókilettikterining ayaqtalu merzimin kýtpesten kezekten tys preziydent saylauyn jariyalap, qatysty. Búl bizding elimizdegi jalghyz biylik kózi jәne qazaqstandyqtar tarapynan preziydenttik institutqa senim mandaty retinde halyqqa degen joghary qúrmetting kórinisi bolyp tabylady.

Q.K. Toqaevtyng «Kýshti Preziydent – yqpaldy Parlament – esep beretin Ýkimet» formulasy ózining tabystylyghyn el ishinde jәne әlemdik arenada respublikanyng orasan zor nәtiyjelerimen dәleldegen Preziydenttik institutty basty oryngha qoyady.

Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng tarihy enbegi – óte kýrdeli jaghdaylarda qazaqstandyq qoghamdy tereng modernizasiyalyq qayta qúrudy bastau turaly sheshim qabyldap, soghan qatysty reformalardy bastauy bolyp sanalady. Sayasy kýreste Núrsúltan Nazarbaev birjaqty ústanymgha ie boldy jәne qazaq últyn, qogham men ekonomikanyng barlyq jaqtaryn janghyrtudy jalghastyrugha belsendi atsalysty.

Qazirgi Qazaqstan ózining qarqyndy damuymen jәne qalyptasqan memlekettiligimen Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng túlghalyq  jәne jeke basynyng qasiyetterine mindetti. Búl el ishinde de, shetelde de moyyndalghan. Búghan Núrsúltan Nazarbaevty óz bastamashy, iydeyalyq shabyttandyrushy jәne jýzege asyrushy bolghan birqatar halyqaralyq úiymdarda Qúrmetti Tóragha bolyp saylanuy mysal bolyp tabylady. Ol Joghary euraziyalyq ekonomikalyq kenestin, Týrki kenesinin, Ortalyq Aziya memleketteri basshylarynyng konsulitativtik kezdesuining Qúrmetti Tóraghasy.

Tәuelsizdik jyldary Qazaqstanda manyzdy institusionaldyq jәne qúrylymdyq ózgerister ótkizildi, olar kýshti preziydenttik modeli shenberinde demokratiyalyq sayasy jýiening bazalyq negizderin bekitti.

Elbasynyng Tәuelsiz Qazaqstannyng qalyptasuy men janghyruyna qosqan ýlesi otandyq jәne sheteldik mamandardyn  birneshe ret múqiyat zertteulerining taqyrybyna ainalady. Kópetnosty jәne kópkonfessiyaldy Qazaqstan jaghdayynda janghyrtylatyn qayta qúrulardy tabysty iske asyru, jahandyq oiynshylardyng strategiyalyq seriktesi bolugha qabiletti kýshti jәne qarqyndy damyp kele jatqan memleket qúru N.Á.Nazarbaevty preziydenttik biylik modelining iyesi retinde kórnekti reformatorlarmen bir qatargha qoydy.

Shәukenova Zarema,

Qazaqstan Respublikasy Preziydenti janyndaghy Qazaqstan strategiyalyq zertteuler institutynyng diyrektory

Abai.kz

5 pikir