بۇگiنگi "جاس بۋىن بايلىققا قۇنىعىپ، مال-مۇلiكتiڭ قۇلىنا اينالۋدا" دەگەن پiكiر جيi ايتىلۋدا. بۇل دۇرىس پا، بۇرىس پا؟ اسىلى بۇگiنگiدەي مىڭ قۇبىلىپ تۇرعان زاماندا جاستار ءۇشiن باستى قۇندىلىق نە بولۋى تيiس؟ سونداي-اق، قازiرگi جاستاردىڭ يدەالى بار ما؟ بار بولسا، كiمدەر؟ جوق بولسا، نەلiكتەن؟ قازiرگi ورتا بۋىن كەزiندە مۇحتار شاحانوۆ، قابدەش جۇمادiلوۆ سىندى ۇلت زيالىلارىن يدەال تۇتتى. نەگە بۇگiنگi تاڭدا ءسوزi iسiمەن ۇيلەسەتiن، ۇلتتىق، ەلدiك، مەملەكەتتiك ماسەلەدە جانىن پيدا ەتۋگە دايىن ازاماتتار قازاقتىڭ iشiنەن دارالانىپ شىقپاي جاتىر؟

بۇگiنگi "جاس بۋىن بايلىققا قۇنىعىپ، مال-مۇلiكتiڭ قۇلىنا اينالۋدا" دەگەن پiكiر جيi ايتىلۋدا. بۇل دۇرىس پا، بۇرىس پا؟ اسىلى بۇگiنگiدەي مىڭ قۇبىلىپ تۇرعان زاماندا جاستار ءۇشiن باستى قۇندىلىق نە بولۋى تيiس؟ سونداي-اق، قازiرگi جاستاردىڭ يدەالى بار ما؟ بار بولسا، كiمدەر؟ جوق بولسا، نەلiكتەن؟ قازiرگi ورتا بۋىن كەزiندە مۇحتار شاحانوۆ، قابدەش جۇمادiلوۆ سىندى ۇلت زيالىلارىن يدەال تۇتتى. نەگە بۇگiنگi تاڭدا ءسوزi iسiمەن ۇيلەسەتiن، ۇلتتىق، ەلدiك، مەملەكەتتiك ماسەلەدە جانىن پيدا ەتۋگە دايىن ازاماتتار قازاقتىڭ iشiنەن دارالانىپ شىقپاي جاتىر؟

شىندىعىندا، بارلاپ قاراساق، جاستار رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ ورنىن بايلىققا ايىرباستاعان سىڭايلى. بۇل ءۇشiن، ارينە، تەك قانا ولارعا كۇيە جاعۋعا بولمايدى. ويتكەنi, ەل بولاشاعىنا جاۋاپتى بۇگiنگi جاس بۋىندى تاربيەلەپ وسiرگەن وتباسى دا، قوعام دا نارىق زاڭدىلىعىنا بايلانىپ، وعان باعىنۋعا ءماجبۇر بولۋدا. مۇنى بiر دەڭiز. ەكiنشiدەن، جاستار ساياساتى ءالسiز، قۇنسىز، جۇيەسiز، ىرىڭ-جىرىڭ. يدەولوگيا جوقتىڭ قاسى. جازۋشى، دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆتىڭ پiكiرiنشە، جاستارعا "دۇنيەگە قۇنىعىپ كەتتiڭ" دەپ كiنا تاعۋعا استە بولمايدى. ەگەر ولار اقىلىنا سۇيەنiپ، ادال ەڭبەگiمەن، iسكەرلiگiمەن اقشا تاپسا قولداپ-قۋاتتاۋ قاجەت، قۋانۋ قاجەت. تەك الداماسىن، ارباماسىن، كiسiنiڭ اقىسىن جەمەسiن. ايتكەنمەن، وكiنiشكە قاراي، بiزدiڭ ەلدە تازا ەڭبەكپەن اقشا تابۋ - قيىننىڭ قيىنى. تازا بيزنەس جوق. جاس­تارىمىز سودان اداسۋدا. جاستار ءۇشiن، قاي سالادا قىزمەت ەتسiن، باستى قۇندىلىق ەڭبەك، تاعى دا ەڭبەك بولۋى تيiس. "ەڭبەك ەتسەڭ ەرiنبەي، تويادى قارنىڭ تiلەنبەي" دەگەن ماقال تەگiننەن ەمەس. سونداي-اق، شەتەلدە بiلiم الىپ جۇرگەن قازاق جاستارى نەلiكتەن ەلگە ورالعىسى كەلمەيدi? "مەنiڭشە، - دەيدi جازۋشى، دراماتۋرگ، - بiرiنشi كەزەكتە ولاردىڭ كوكەيiندە "قازاقستانعا بارعاندا نە iستەيمiز؟" دەگەن سۇراق تۇرادى. ويتكەنi شەتتەن العان تەرەڭ بiلiمدi 40-50 مىڭ تەڭگەلiك ايلىق جالاقىعا جۇمساعىسى كەلمەيدi. ونىڭ ۇستiنە بيۋروكراتيا، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق، باسشىنىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاۋ نامىسىنا تيەدi. سەبەبi بiلiمدi جاستاردىڭ قارىم-قابiلەتi باسشىلار ءۇشiن كوك تيىن. بۇگiندە جاستاردىڭ يدەالى بۇرىنعىداي مۇعالiم، ۇشقىش، عالىم، اقىن، جازۋشى ەمەس، كاسiپكەر، اكiم، سوت... تۇراقتىلىق جوق. جاستار يدەالسىز ءومiر سۇرۋدە، ويتكەنi قازاقستاندا يدەولوگيا جوق. جاستاردىڭ ومiرلiك ماقساتى بولەك. ءسوز ونەرiن، بiلiم، عىلىمدى يدەال ەتۋدi توقتاتتى. نارىقتىق ەكونوميكا باستالعاننان سوڭ، اقشا تابۋ جاستاردىڭ يدەالىنا اينالدى", - دەپ ءسوزiن تۇيiندەدi د.يسابەكوۆ.  ال قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى قابدەش جۇمادiلوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاس بۋىننىڭ بايلىققا قۇنىعۋى تەگiننەن ەمەس. الدىڭعى بۋىن اعالاردىڭ iزiمەن كەلە جاتىر. تاۋەلسiزدiكتi العاننان باستاپ ەكونوميكا، ەكونوميكا تاعى دا ەكونوميكا دەپ ۇرانداپ، تەك مال تابۋدىڭ سوڭىنا ءتۇسiپ، رۋحانيات، يدەولوگيانى شەتكە ىسىرىپ قويدىق. رۋحاني دۇنيە مەن يدەولوگيانى ارتقا ىسىرىپ وتە كوپ زيان شەكتiك. ءدال قازiر قازاقستاندىقتاردىڭ رۋحاني قۇلدىراۋعا ۇشىراعانى انىق بايقالۋدا. ماسەلەن، قوعامداعى ءورشiپ تۇرعان جەمقورلىق، جاستاردىڭ ءوز-وزiنە قول جۇمساۋى سياقتى قىلمىس رۋحاني قۇلدىراۋدان تۋدا. مۇنى ميلليون، ميللياردتارمەن ولشەۋگە بولمايدى. بۇل قازاق قوعامىنا كەلگەن اسا ۇلكەن شىعىن، كەرi كەتۋ. بiز رۋحانيات دۇنيەسiنە قايتا قادام باسىپ، وعان جاستاردى تارتۋعا مiندەتتiمiز. "اقشانىڭ سوڭىنان تۇسكەن ادامنىڭ يدەالى كiم بولۋى مۇمكiن؟ ارينە، ميل­ليو­نەرلەر، ميللياردەرلەر، وليگارحتار. مiنە، جاستاردىڭ بiردەن-بiر يدەالى وسىلار. بايىپ تاسىعىسى، قىمبات كولiك مiنگiسi, ءزاۋلiم سارايدا ءومiر سۇرگiسi كەلەدi. ايتپەگەندە شە؟ بۇگiن كiمدەردi ماقتاپ، ماداقتايمىز؟ ەلدiڭ بار بايلىعى كiمنiڭ، نەمەسە كiمدەردiڭ قولىندا؟ ەندەشە جاستار باي داۋلەتكە قىزىقپاعاندا قايتسiن؟ بۇل ءۇشiن ولاردى كiنالاۋعا بولمايدى. ويتكەنi كوز اشىپ كورگەننەن بەرi ەلدiڭ ەسiل-دەرتi بايلىق بولدى. جۇرتتىڭ اڭسارى بايلىققا، دۇنيەقوڭىزدىققا اۋدى". - ۇلكەن عالىمدار مەن اقىن، جازۋشىلاردى يدەال تۇتاتىن جاستار جوق دەپ اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە بولمايدى. بار. بiراق ولار وتە از. جاستاردىڭ 90 پايىزىنىڭ اڭسارى بايلىققا اۋىپ كەتتi, - دەيدi قابدەش جۇمادiلوۆ.  ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم وسىدان 10-15 جىل بۇرىن جۇرگiزiلگەن الەۋمەتتiك زەرتتەۋلەرگە سۇيەنiپ، بىلاي دەيدi: "سول كەزدە ستۋدەنتتەر بيزنەسمەن، بانك قىزمەتكەرi, زاڭگەر بولامىن، كاسiپ ۇيرەنەمiن دەپ ۇمتىلاتىن. وكiنiشكە قاراي، بۇگiنگi ستۋدەنتتەردiڭ 60-70 پايىزى شەنەۋنiك، پروكۋرور، سۋديا بولۋعا تىرىسادى. ياعني بۇگiنگi قوعامدا ەڭ وڭاي اقشا جاساۋدىڭ جولى - ول مەملەكەتتiك قىزمەتكە بارۋ. جەمقورلىق ارقىلى اقشا تاۋىپ، بەدەل جيناۋعا دەگەن قۇشتارلىق بار. بۇل تەك قانا جاستاردىڭ ەمەس، بۇگiنگi ءومiردiڭ، ساياساتتىڭ كiناسi. ء"سوز جوق ءاربiر ادام دۇنيەگە كەدەي بولايىن، تەزەك تەرەيiن دەپ كەلمەيدi. جەتiستiككە جەتۋگە ىنتىق بولادى. بiراق باسىم كوپشiلiكتiڭ وسىنداي جەڭiل، زاڭسىز جول iزدەۋi بۇگiنگi قازاق قوعامىندا ۇلكەن قاۋiپ-قاتەردiڭ بار ەكەنiن، مادەني قۇندىلىقتاردىڭ iرiپ-شiرiگەنiن كورسەتەدi. تiپتi ءدال قازiر ەلگە ۇلگi رەتiندە كورسەتەتiن قوعامدىق ادەبي-مادەني شىعارما جوقتىڭ قاسى. تەلەديداردى قوسساق، ەڭiرەپ جىلاپ جۇرگەن ەل. كەشەگi قىلمىسكەر بۇگiنگi باستىق... مەملەكەتتiك مiنبەر­لەردەن ايتىلعان ءسوز بەن شىنايى ومiردەگi قاراما-قايشىلىق جاستاردىڭ ساناسىن داعدارىسقا ۇشىراتۋدا". - قازاق تاريحىن الىپ قارايتىن بولساق، كەزiندە نار زامان دا، زار زامان دا، تiپتi كەڭەس ۇكiمەتi كەزiندە تار زامان دا بولدى. بۇگiنگi قازاق قوعامىنىڭ، قازاق قاۋىمىنىڭ ادiلەتتiلiكتi iزدەۋ جولىنداعى كۇرەسiنە قاراپ ححI عاسىر قازاق قاۋىمى، اسiرەسە قازاق جاستارى ءۇشiن ار زامانى بولۋىن قالار ەدiم. كەيبiر جاستاردىڭ تازالىقتى، iڭكارلiكتi iزدەۋiنiڭ استارىندا شاكارiم اتالارىمىز سالىپ كەتكەن ار iلiمi تۇرعان سياقتى كورiنەدi, - دەيدi ايدوس سارىم، - ايتا كەتەتiن جايت، بۇكiل قازاققا، قازاق جاستارىنا ءسوزi وتەتiن بەس اقساقالدىڭ ءوزi قالماي بارادى. كەشەگi مارقاسقالاردىڭ زامانى ءوتiپ كەتتi. ماسەلەن، بiزدەر ۇلگi-ونەگە تۇتقان اعالارىمىزدىڭ ءسوزi بۇگiنگi جاستارعا وتە بەرمەيدi. قازاق قوعامىنا وسى زامان­عا ساي جاڭا تۇلعالار كەلۋi قاجەت. بۇگiننەن باستاپ قانداي مەملەكەت، قانداي قوعام قۇرىپ جاتىرمىز، نەنiڭ دۇرىس، نەنiڭ بۇرىس ەكەنiن ايتىپ بەرە الاتىن ازاماتتارعا ارقا سۇيەۋiمiز كەرەك. سوندا الداعى 4-5 جىلدا ازاتتىق iزدەگەن، ادiلەتتiلiك iزدەگەن جاڭا ليدەرلەر، كوشباسشىلار، رۋحاني باي ازاماتتار شىعاتىنىنا سەنەمiن.    ايتپاقشى، بۇل - اعا بۋىن وكiلدەرiنiڭ جەكە پiكiرلەرi. ال جاستار ءۇشiن نە قۇندى، كiمدi يدەال تۇتاسىز، ۇلتتىق، ەلدiك، مەملەكەتتiك مۇددەدە العا شىعىپ جۇرگەن قاي ازاماتتى تۇلعا سانايسىز، ايتارىڭىز بولسا، رەداكتسياعا قوڭىراۋ شالىڭىز، حات جولداڭىز.

dilara-isa@mail.ru

ديلارا يسا

http://www.zhasalash.kz/student/5721.html