كسرو قۇلاعانىمەن ونىڭ مۇراگەرى بولىپ تابىلاتىن رەسەي اسكەري-اقپاراتتىق تەكەتىرەستە ءوز سالماعىن جوعالتپاۋ ءۇشىن انگلو-ساكستىق الەمگە ايگىلى Google ءسوتۇشۇىن (ىزدەۋشىسىن) جاھاندىق «ورىس الەمى» كەڭىستىگىندە ونى ءوز ءتول سوتۇشىمەن الماستىرۋدىڭ جولىن ىزدەستىردى. ءوز ءتول ءسوتۇشىنسىز رف يمپەريالىق امبيتسياسىن اقپاراتتىق سوعىستا ايقىن تانىتا المايتىن. كوپتەگەن قانات قاقتى جوبالار ومىرگە كەلدى. بىراق ەشقايسى Yandex-تەي ومىرشەڭ بولا المادى. 

اركادي ۆولوج «اركاديا» كومپانياسىن قۇرىپ وندا اقپاراتتىق-ىزدەۋشى باعدارلاما «yet another indexer»، ياعني «تاعى ءبىر يندەكساتور» دەگەن سوزدەردىڭ تىركەسىنەن تۇراتىن ياندەكس ىزدەۋشىسىن يليا سەگالوۆيچپەن بىرلەسە Yandex.ru-دى 1997 جىلدىڭ 23 قىركۇيەگىندە ومىرگە اكەلدى. 

قازىر Yandex الەمدە تانىم-تارالىمى جاعىنان ء21شى، رەسۋرستىق اۋقىمدىلىعى جاعىنان 4-ءشى ورىندا يەلەنگەن رەسەيلىك ترانسۇلتتىق كومپانيا بولىپ تابىلادى. ءوزىن تمد كەڭىستىگىندەگى ورىس ادامى سانايتىن ءار جان وسى ىزدەۋشىدەن وزىنە كەرەگىن تابا باستادى. 

بىراق اقپاراتتىق مايدان الاڭىندا zen.yandex.ru ايدارىمەن يمپەريالىق مۇددەدەگى جەكە تانىمدىق اۆتورلىق باعدارلامالار اشىلىپ، ورتالىق ازيانىڭ تاۋەلسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرە باستادى. وسى يمپەريالىق مۇددەدەگى جەكە تانىمدىق اۆتورلىق باعدارلامالاردىڭ ەگەلەرى زامانالىق ورىس ويى مەن بۇقارالىق پىكىرىن قالىپتاستىرۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. ءبىز پانتوگراف ەسىمدى جەكە ارناشىنىڭ «جاڭا رەسەي يمپەرياسىنىڭ كۇنى تۋا ما؟» (گريادەت نوۆايا روسسيسكايا يمپەريا؟) اتتى جازباسىنان قىسقا ءۇزىندىنى «اباي كز» وقىرماندارى نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

بۇرىندارى ءار جەردە كۇڭكىلدەپ ايتىلاتىن اۋليە لاۆرەنتي چەرنيگوۆسكي 1950 جىلى: «رەسەي بارشا سلاۆيان حالىقتارىمەن بىرگە جەر بەتىندەگى ەڭ مىقتى پاتشالىق قۇرادى. ورىس شىركەۋى قۋداۋلاۋدان قۇتىلىپ، پراۆوسلاۆ پاتشا بيلىك جۇرگىزەدى....» دەگەن كورىپكەلدىگى ءدال قازىر ورىس ادامادارىنىڭ ساناسىن مۇلدەم جايلاپ الىپ، ءپۋتيندى «پراۆوسلاۆ پاتشاسى» دارەگەيىنە كوتەرە باستادى.

2001 جىلى 6 ماۋسىمدا ءدام-تۇزى تاۋسىلعان ءوز كەزىندە رەسەيدەگى كوممۋنيزمنىڭ قۇلايتىنىن، II نيكولايدىڭ ماشھۇرلەنەتىنىن، «كومسومولەتس» پەن «كۋرسك» سۇڭگۇۋىر اتومكەمەلەرىنىڭ اپاتقا ۇشىرايتىنىن الدىن الا بولجاپ ايتقان يەرونيم ساناكسارسكيدىڭ ايى وڭىنان تۋىپ تۇر. ورىس ادامدارى يمانداي سەنەتىن ءبىر دۇنيە وسى يەرونيم ساناكسارسكيدىڭ: «ءىىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىپاز اتانىپ، قاسيەتتى ورىس يمپەرياسىنىڭ قۇرىلاتىنى» تۋرالى ايانگەرلىگى.

سونىمەن قاتار اتالعان ايانگەر سوپىنىڭ «رەسەي وتە اۋىر قيىندىقتارعا كولكىگەن كوز جاسى مەن ءسىڭىرى شىققان كەدەيلىككە توتەپ بەرىپ، قايىرا تۇلەيدى. ءبىز قانشا جەردەن كەدەي بولساق تا، ءجۇنىمىز جىعىلمايدى، ءور رۋحىمىز ارقىلى بارىنەن قۇتقارىلامىز» دەگەنىنە رەسەي جۇرتىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ەش كۇمان كەلتىرمەيدى. 

اتالعان سوپىنىڭ ايتۋىنشا رەسەي ءىىى جۇزىلىك سوعىسقا ءجوندى قاتىسپايدى. سوعىس كوبىنە قىتاي جانە اقش-پەن ونىڭ وداقتاسى ەۋروپا اراسىندا ورىن الادى. ناتيجەسىندە قاسيەتتى ورىس يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا سولتۇستىك امەريكا مەن ەۋرازيا تەرريتوريالارى ەنەدى-مىس. 

ءتۇيىن. ءپۋتيننىڭ اقپاراتتىق سوعىسى ورىس ادامىنىڭ ساناسىن ۋلاۋدا وسىلايشا ءتۇرلى قۇيتىرقىلىقتارعا بارىپ وتىر. سوڭعى 30 جىلدا قالىپتاسقان جاڭا رەسەيلىكتەر ورتالىق ازيا ەلدەرىن ايىرىلىپ قالعان بوداندارى سانايتىنى ەش داۋ تۋدىرمايدى. اقش مەن باتىستىڭ ءبىزدىڭ ايماقتىعى ءار قادامى رف تاراپىنان قوقان-لوققى مەن ايقاي-شۋعا نەگىز بولادى. 

وسىعان توقتاۋ بولاتىن كۇن بار ما دەگەن ويعا امالسىز قالاسىڭ؟!

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz