«ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ وكىلەتتى جەتەكشىسى، بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم وقىرماندار ساۋالىنىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ قاتىپ وتىر. ايدوس ءامىروللاۇلى جۇرتشىلىقپەن سۇحبات بارىسىندا بۇگىنگى كۇنى قوعامدى تولعانتىپ وتىرعان ماسەلەلەرگە ءوز ويىن ايتا كەلىپ: «بولاشاقتا كەز-كەلگەن بيلىك حالىقتىڭ ىقىلاسىنسىز، كەلىسىمىنسىز ەشبىر وداققا كىرمەۋى ءتيىس. مىسالى، ەۋرووداققا مۇشەلىككە ۇمتىلعان ەلدەردىڭ باسشىلارى ەڭ الدىمەن رەفەرەندۋم وتكىزىپ، ءوز سايلاۋشىلارىنىڭ پىكىرىن انىقتادى. سونىڭ وزىندە ءاربىر ەۋروپا ەلىندە وداقتاسۋعا قارسى ۇلتشىل كۇشتەر جەتەرلىك»، دەگەن كوزقاراسىن جەتكىزەدى.

«اباي-اقپارات»

- ناماز وقيسىز با؟

- جوق، وقىمايمىن.

- «ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ "ۇلى دالا قىراندارىنان" قانداي ايىرماشىلىعى نەمەسە ۇقساستىعى بار؟

«ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ وكىلەتتى جەتەكشىسى، بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم وقىرماندار ساۋالىنىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ قاتىپ وتىر. ايدوس ءامىروللاۇلى جۇرتشىلىقپەن سۇحبات بارىسىندا بۇگىنگى كۇنى قوعامدى تولعانتىپ وتىرعان ماسەلەلەرگە ءوز ويىن ايتا كەلىپ: «بولاشاقتا كەز-كەلگەن بيلىك حالىقتىڭ ىقىلاسىنسىز، كەلىسىمىنسىز ەشبىر وداققا كىرمەۋى ءتيىس. مىسالى، ەۋرووداققا مۇشەلىككە ۇمتىلعان ەلدەردىڭ باسشىلارى ەڭ الدىمەن رەفەرەندۋم وتكىزىپ، ءوز سايلاۋشىلارىنىڭ پىكىرىن انىقتادى. سونىڭ وزىندە ءاربىر ەۋروپا ەلىندە وداقتاسۋعا قارسى ۇلتشىل كۇشتەر جەتەرلىك»، دەگەن كوزقاراسىن جەتكىزەدى.

«اباي-اقپارات»

- ناماز وقيسىز با؟

- جوق، وقىمايمىن.

- «ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ "ۇلى دالا قىراندارىنان" قانداي ايىرماشىلىعى نەمەسە ۇقساستىعى بار؟

- ازىرگە اتى عانا ۇقساپ وتىر. ال ءىس-قيمىل مەن ۇستانىمدارداعى ايىرماشىلىقتاردى الداعى ۋاقىتتا بارلىعىمىز دا بايقاي الامىز. ءوز باسىم ۇلتتىق ۇيىمداردىڭ كوپ بولعانىن قالايمىن. سوندىقتان سوڭعى كەزدەرى باسپاسوزدەگى ءبىر ۇيىمدى ەكىنشى ۇيىمعا ايداپ سالۋ، جاۋ قىلىپ كورسەتۋگە باعىشتالعان ارەكەتتەرگە قارسىمىن. ءاربىر ۇيىمنىڭ ءومىر سۇرۋگە، تىرشىلىك جاساۋعا قاقىسى بار. قاي سالادا بولماسىن باسەكەلەستىكتىڭ بولعانىنان ۇلت ۇتىلمايدى. باستى ماسەلە تەك بىرەۋ - ءپرينتسيپتى ماسەلەگە كەلگەندە ولار بىرلىك تانىتا بىلە مە جوق پا؟ ءوز باسىم ۇلتتىق ۇيىمداردىڭ بارىنشا كاسىبيلەنىپ، تەك قانا ءتىل نەمەسە مادەنيەت سالاسى عانا ەمەس، باسقا دا سالالارمەن اينالىسا باستاعانىن قالايمىن. الداعى 2-3 جىلدا بيلىكتىڭ ۇلتتىق پارتيانى تىركەتپەيتىنى انىق بولسا، وندا بۇل ۇيىمدار ورتاق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىن قۇرىپ، جاڭاعى مەن ايتقان ءپرينتسيپتى ماسەلەلەردى تالقىلاپ، ورتاق مالىمدەمە، ورتاق ساياسات پەن ءىس-قيمىلدىڭ جولدارىن تالقىلاپ، ايقىنداي الاتىن ورتاق «الاڭ» جاساۋعا تىرىسۋى قاجەت. مەنىڭ ويىمشا، قازاقي مەنتاليتەتتى ەسكەرە وتىرىپ، ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ جۇمىسىن بارىنشا دەموكراتيالىق، اشىقتىق، كەلىسىپ باسقارۋ پرينتسيپتەرىنىڭ نەگىزىندە ىسكە اسىرعان دۇرىس سياقتى. بىزدە «كوسەمدىك» ساياسات جەتكىلىكتى، ەندىگى ۋاقىتتا بىرىگىپ ارەكەت ەتۋ ءداستۇرىن قالىپتاستىرا بىلگەنىمىز ابزال. بۇل ءداستۇر ەرتە مە، كەش پە ورتاق مۇددەلەستىككە، سەرىكتەستىككە، ىنتىماقتاستىققا الىپ كەلەدى. بۇنىڭ ارتى ورتاق ۇلتىق پارتيانىڭ نەگىزى بولا الادى.

- جاقىندا بولعان سوپىلار سوتىنا قاتىستى نە ايتار ەدىڭىز؟ ءادىل ءوتتى دەپ ەسەپتەيسىز بە؟ ەگەر ءادىل وتپەسە، نەگە؟

- «سوپىلار ءىسى» تۋرالى تالاي رەت ءوز پىكىرىمدى اشىق ايتقان بولاتىنمىن. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ءىستىڭ ارتىندا ۇلكەن ساياسات، سىرت كۇشتەردىڭ پاسىق ويىندارى تۇر. سوتتى ءوز باسىم ءادىل ءوتتى دەي المايمىن. مەن بىلسەم سوت كوپتەگەن جايتتاردى، ۇسىنىمداردى، سوتتالۋشىلاردىڭ ارىز-شاعىمدارىن قابىل المادى. وسى بىرنەشە ايدىڭ ىشىندە قازاق زيالىلارىنىڭ اراشا تۇسكەن ونداعان مالىمدەمەلەرى مەن ۇندەۋلەرىنە پىسقىرىپ تا قارامادى. بۇل وكىنىشتى. سوت شەشىمىن مەن قازاق دۇنيەسىن، قازاق رۋحانياتىن مۇلدەم تۇسىنبەۋدەن، ەلەمەۋدەن تۋىنداعان ساياسي شەشىم دەپ سانايمىن. نەگىزى بۇنداي شەشىمدەر جاقسىلىققا اپارمايدى. ەگەر الداعى كۇندەرى سوت جوعارى ينستانتسيادا قايتا قارالار بولسا، ءوز باسىم سوت الدىنا شىعىپ وسى سوت ىسىنە قاتىستى ساراپتاما جاساۋعا ءازىرمىن.

-ايدوس،سالەم. ساعان قويار بىرنەشە سۇراعىم بار.

رەسەيدىڭ ەۋروازيالىق وداق قۇرامىز دەگەن نيەتىنە قارسى تۇرا الامىز با؟ وسى سۇراعىما قاتىستى ءوز جاۋابىڭدى تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭ.

ەكىنشى، جىل سايىن التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ دۇنيەدەن وتكەن كۇنىنە بايلانىستى بولات ءابىلوۆ باستاعان وپپوزيا وكىلدەرى مارقۇمنىڭ بەيىتىنە بارىپ قۇران باعىشتاپ، سول جەردە ساياساتكەر جانە قوعام قايراتكەرىنىڭ ءولىمىن زەرتتەۋدى بيلىكتەن تالاپ ەتەمىز دەپ ساياسي مالىمدەمە جاساپ جاتادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ولىمىنە بايلانىستى قانداي تىڭ دەرەكتەر پايدا بولدى، وسى ساياسي ءولىمنىڭ ارتىندا كىمدەر تۇرعانىن انىقتايتىن فاكتىلەر (سىزدەردىڭ تاراپتارىڭىزدان) زەرتتەلىپ جاتىر ما؟

ءۇشىنشى، مۋاممار كاددافيدىڭ ءولىمىن قالاي قابىلدادىڭ؟ ليۆيانى 42 جىل بيلەسە دە، قاراپايىم حالقىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن شەشۋگە كوپ قارجى ءجان كۇش جۇمساعان باسشىنىڭ ايۋاندىقپەن ءولتىرىلۋى وزىڭە قالاي اسەر ەتتى؟

- 1. ءوز باسىم كەدەندىك وداقتىڭ دا، سونىڭ نەگىزىندە قۇرىلىپ جاتقان ەۋروازيالىق وداقتىڭ دا بولاشاعىنا سەنبەيمىن. ولاردىڭ ەۋروپالىق وداقتىڭ ءادىسى، ءۇردىسى بويىنشا قۇرىلىپ جاتقاندىعىنا دا سەنبەيمىن. بۇلاردىڭ قازاقتى، قازاق ەكونوميكاسىن جارىلقايتىنىنا، ەكونوميكالىق پايدا اكەلەتىنىنە دە سەنبەيمىن. ءتيىمدى، ەكى جاققا دا پايدالى ساۋدا بولۋ ءۇشىن «قۇدالاسۋدىڭ» قاجەتى جوق. بۇل تاپ-تازا رەسەيدىڭ يمپەرلىك ساياساتىنان تۋىنداپ وتىرعان ويىندار.

مەن بىردەڭەنى بىلەتىن بولسام، جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا ءبىر تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ەكىنشى، الەم مويىنداعان تاۋەلسىز مەملەكەتتى جاۋلاپ الۋى مۇمكىن ەمەس دۇنيە. تەك جاڭاعى ەكىنشى مەملەكەتىمىز السىزدىك، الجۋازدىق، اقىماقتىق جاساپ ءبىرىنشىسىنىڭ «قۇشاعىنا» ءوز ەركىمەن كىرىپ كەتپەسە بولعانى. ءتىپتى ەۋروازيالىق وداقتىڭ قۇرىلۋى دا «قازاق ورىسقا ماڭگى باقي كىرىپتار بولىپ قالادى» دەگەن ءسوز ەمەس. الەم تاريحىن بىلەتىن، الەم ديپلوماتياسىنان حاباردار كەز-كەلگەن ادام بىلەدى: ءاربىر كەلىسىمدى، شارتتى قايتا قاراۋعا، تولىقتىرۋعا، ءتىپتى بۇزۋعا، دەنونساتسيالاۋعا بولادى. بۇل ءبىر ماسەلە دەيىك. بىراق، شىنداپ كەلسەك، بۇدان دا تەرەڭ ماسەلەلەر بار.

بىرىنشىدەن. بولاشاقتا كەز-كەلگەن بيلىك حالىقتىڭ ىقىلاسىنسىز، كەلىسىمىنسىز ەشبىر وداققا كىرمەۋى ءتيىس. مىسالى، ەۋرووداققا مۇشەلىككە ۇمتىلعان ەلدەردىڭ باسشىلارى ەڭ الدىمەن رەفەرەندۋم وتكىزىپ، ءوز سايلاۋشىلارىنىڭ پىكىرىن انىقتادى. سونىڭ وزىندە ءاربىر ەۋروپا ەلىندە وداقتاسۋعا قارسى ۇلتشىل كۇشتەر جەتەرلىك. ولار قاراپ وتىرعان جوق. ءالسىن-ءالسىن  وڭشىل، ۇلتشىل كۇشتەر «ەۋرووداقتان شىعۋ تۋرالى» ماسەلەلەر كوتەرىپ، رەفەرەندۋمدار وتكىزۋ تۋرالى ۇسىنىستاردى العا تارتىپ جاتادى. وسىنىڭ اسەرى بولار، ەۋرووداققا مۇشە ەلدەردىڭ بيلىگى ەڭ الدىمەن ءوز ەلدەرىنىڭ پايداسىن، مۇددەسىن ويلايدى، سول ءۇشىن ءوز ارىپتەستەرىمەن تاۋلىكتەپ داۋلاسىپ، قىزىل كەڭىردەك بولىپ جاتادى. مىسالى، ءبىزدىڭ جاعدايدا كارىم ءماسىموۆ «مەن وسى كەدەندىك وداق بويىنشا جاسالعان ءاربىر كەلىسىم ءۇشىن باسىممەن جاۋاپ بەرەمىن، قازاق ازاماتتارىنىڭ ءبىرى دە بۇدان جاپا شەكپەيتىنە قۇران ۇستاپ انت بەرەمىن» دەپ، ال، «نۇر-وتان» پارتياسى «ءبىز سايلاعان ۇكىمەت ءاربىر قۇجاتتىڭ قازاق مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋىنە قاتال باقىلاۋ ورناتتى» دەپ اشىق ۋادە بەرسە، بىزدەر سايلاۋشى رەتىندە ولاردى كەلەسى سايلاۋدان اسىرمايتىن ەدىك. بىزدە ۇكىمەتتىڭ نە پارلامەنتتىڭ حالىققا، سايلاۋشىلارعا ەش تاۋەلدى ەمەسى انىق نارسە. بۇنىڭ ءوزى ەلىمىزدىڭ سايلاۋ، رەفەرەندۋمدار تۋرالى زاڭدارىنىڭ وزگەرۋىن، جاڭارۋىن تالاپ ەتەدى.

ەكىنشىدەن. بىزدەر جاھاندانۋ داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ياعني، ءبىز مۇحيتتاعى ارالداي الەمنەن وقشاۋ قالا المايمىز. بىزگە ۇناسىن-ۇناماسىن، رەسەي مەن قىتايدان ىرگەمىزدى مۇلدە جىراققا سالا  المايمىز. ءبارىبىر بۇلارمەن قارىم-قاتىناسقا تۇسەمىز. ولار ءبىزدىڭ ماڭگى كورشىلەرىمىز. ءولىپ كەتسەك تە، ايۋ مەن ايداحاردىڭ مىنەزىن، قۇلقىن وزگەرتە المايمىز. بىراق، ءبىز ءوزىمىزدى وزگەرتە الامىز عوي! ايۋ نە ايداحار بولا الماسپىز، ءالىمىز جەتپەيدى. جەڭىل جەم بولمايىقشى! وڭاي ازىق بولمايىقشى! بولساق، ءبورى بولايىق! بۇل كورشىگە ەمەس، وزىمىزگە قاتىستى دۇنيە عوي! ءبىز، ازاماتتىق قوعام بولىپ بيلىگىمىزدى باقىلاۋدى ۇيرەنە ءبىلۋىمىز قاجەت. وسى كەدەندىك وداق بويىنشا جاسالعان بارلىق كەلىسىم-شارتتاردىڭ ءماتىنىن تولىق وقىعان قانشا قازاقتى بىلەسىزدەر؟ ءاربىر سالا بويىنشا ونىڭ ارتىق-كەمىن تۇگەندەپ وتىرعان، كەم تۇستارىنىڭ ىعى-جىعىن شاعىپ تۇرىپ ايتىپ بەرەتىن قانشا ەكونوميستتى بىلەسىزدەر؟ ارينە، بىزدەر قازاق بولعان سوڭ تاۋەلسىزدىگىمىز بەن تۇتاستىعىمىز ءۇشىن الاڭدايمىز. بىزدەر قايتادان ەشكىمگە وتار بولعىمىز كەلمەيدى، بولمايمىز دا! بىراق، ءبىزدىڭ سىنىمىز دا ساۋاتتى بولۋى كەرەك. ۇلتشىلدار شەتىنەن «ايعايشىل، ۇرانشىل»، «بۇلار قاعاز قاراي المايدى، قۇجاتتاردى وقي المايدى» دەگەن كوزقاراستاردى جوققا شىعارا بىلگەنىمىز دۇرىس. قوعامدىق ساراپتامامىز ۇكىمەتتىڭ ساراپتاماسىمەن تەڭ تۇسپەي، ونىكىنەن اسىپ تۇسپەي، بىزدەر پاراسات مايدانىندا جەڭىسكە جەتە المايمىز، حالىقتى دا سەندىرە المايمىز.

ۇشىنشىدەن. كەز-كەلگەن وداقتىڭ رۋحاني، تاريحي استارى بولادى. قازاق پەن ورىستىڭ، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى كوپتەگەن شەشىمىن تاپپاعان رۋحاني، تاريحي قايشىلىقتاردى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. رەسەي ۇكىمەتى جۇزدەگەن جىلعا سوزىلعان وتارلاۋ ساياساتى ءۇشىن، قازاققا جاساعان قياناتى ءۇشىن، قولدان جاسالعان قىرعىن مەن گەنوتسيد ءۇشىن كەشىرىم سۇراماي قازاقتى وزىنە قاراتا المايدى. قاراتسا دا سەنىمدى سەرىكتەس، شىنايى دوس قىلا المايدى. جەرىمىزگە ميللياردتاپ اقشا سالسا دا قازاق ءوز وتكەنىنەن، تاريحىنان اتتاپ كەتە المايدى. قازاق ۇلتى تاريحىنا تەرەڭدەي بەرۋى ءتيىس. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ەكى، ءۇش، ءتورت ەسە تاباندىلىقپەن دارىپتەي بەرۋى ءتيىس. عاسىرلار بويى جاسالعان قياناتتان امان الىپ قالعان ءتىلىمىز، ءدىنىمىز، ءدىلىمىز، مادەنيەتىمىز، تاريحىمىز ءبىزدى بۇل جولى دا امان الىپ قالاتىن ۇلى كۇش. سونىمەن قاتار بىزدەر وسى تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدەن تۋىندايتىن تىرشىلىكتەردى جالعاستىرا بەرگەنىمىز دۇرىس. مىسالى، بىزدەر ورتاازيالىق جانە تۇركى بىرلىگى ماسەلەسىن اسقان بەلسەندىلىكپەن كوتەرە بەرگەنىمىز ءجون. وتكەندە عانا ورىن العان تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ العاشقى سامميتىنە ورىس ءباسپاسوزى مەن ساياساتكەرلەرىنىڭ شۇيلىگۋى دە تەگىن ەمەس. بۇل رەسەيدىڭ جاندى جەرى. ءبىز باتىسپەن، ەۋرووداقپەن قارىم-قاتىناستاردى تەرەڭدەتە بەرۋىمىز كەرەك. بۇلار رەسەيدىڭ تابيعي جاۋى دەسەك اعات ايتپايمىز. مۇسىلمەن ەلدەرىمەن، قىتايعا بالاما بولا الاتىن جاپونيا، ءۇندىستان سياقتى مەملەكەتتەرمەن ءوز ىنتىماقتاستىعىمىزدى ۇدەتە بەرگەنىمىز ابزال. ءبىر سوزبەن ايتساق، رەسەيمەن نە قىتايمەن وداق جاساۋ ءبىزدىڭ باسقا مەملەكەتتەرمەن وداقتاسۋىمىزعا كەدەرگى ەمەس، بولا المايدى دا. بالاما وداقتار ارقىلى رەسەي مەن قىتايدىڭ ىقپالىن، اسەرىن ازايتا بەرەمىز.

2. التىنبەك سارسەنبايۇلى مەن ونىڭ شەيىت بولعان سەرىكتەرى تۋرالى ءبىراز جاڭا دەرەكتەردىڭ پايدا بولىپ جاتقانى راس. ءوز باسىم ۇستازىمنىڭ، اعامنىڭ ءولىمى تۋرالى شىندىقتىڭ اشىلاتىنىنا تولىق سەنەمىن. جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا مۇنداي قىلمىستى جاساپ، ونىڭ ءىزىن ماڭگى جاسىرۋ دەگەن مۇمكىن ەمەس. وننان اسا ادام قاتىسقان قىلمىس ەرتە مە، كەش پە اشىلادى. وعان قازاق قاۋىمى، قازاق ۇلتى كەپىل بولادى. سوندىقتان دا، التەكەڭنىڭ سەرىكتەستەرى، دوستارى، تۋعاندارى   «عاسىر قىلمىسىنا» قاتىستى دەرەكتەردى جيناپ جاتىر. سوندىقتان دا سوت ءىسى مەن باسقا دا قۇجاتتاردى مۇقيات ساقتاۋدا. الداعى جىلى وسى ىسكە قاتىستى دەرەكنامالىق كىتاپ شىعۋى كەرەك. التىنبەك قورىنىڭ بۇگىنگى باسشىلىعىنىڭ جوسپارىندا التەكەڭنىڭ ءومىرى مەن ولىمىنە قاتىستى تىڭ ادەبي شىعارما شىعارۋ دا بار. بۇل دا بولاشاقتىڭ ءىسى. ەگەر قازاق جازۋشىلارى، پۋبليتسيستەرى ءوز ەركىمەن «مەن وسىنداي كىتاپ جازۋعا دايىنمىن، قولىمنان كەلەدى» دەپ جۇلقىنىپ شىعار بولسا، ولارعا بەلگىلى دارەجەدەگى قارجىلاي، بىراق، ەڭ باستىسى اقپاراتتىق، ساراپتامالىق كومەك بەرۋگە دايىندىعىمىز، ىقىلاسىمىز بار. سوڭعى كەزدەگى ساياسي شارۋالارىما بايلانىستى قوردىڭ باسشىلىعىن قادىرجان اسقاروۆ دەگەن ازاماتقا تاپسىردىم. بىراق، ءوزىم قوردا ساراپشى رەتىندە بارمىن. الداعى جىلدا شىعاتىن تۇڭعىش ساياسي كىتابىمدى التەكەڭنىڭ رۋحىنا باعىشتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن.

3. مۋاممار كاددافيدىڭ ءومىرى مەن ءولىمىن ءبولىپ قارايىقشى. ومىرىنە كەلەتىن بولساق، ءبىر ەلدى 42 جىل باسقارۋ مۇمكىن ەمەس دۇنيە دەپ سانايمىن. ءتىپتى بۇل ەلدى ءجۇز، مىڭ جەردەن جارىلقاساڭ دا، ونىڭ ساياسي، رۋحاني ءومىرىن توقتاتىپ قويۋ اقىلدى، پاراساتتى بيلەۋشىنىڭ تىرشىلىگى ەمەس. ءتىپتى جەكە ەسەپشوتىندا 100 ميلليارد دوللاردىڭ تابىلۋى دا ونىڭ «كەمەڭگەرلىگىنە» سىن. سوڭعى كەزدە باسپاسوزدە، «مۋامماردىڭ جاساعانىن جاساسا، بىزدەر ونى الاقانىمىزعا سالىپ جۇرەر ەدىك» دەگەن ماقالالار شىعا باستادى. ءبىر كۇلكىلىسى، مۇنداي ماقالالار بۇگىنگى بيلىكتى بەلسەندى تۇردە سىناپ وتىراتىن كۇشتەردىڭ يەلىگىندەگى ءباسپاسوز بەتتەرىندە ءجيى جارىق كوردى. جالپى قازاقتىڭ ىشىندە دە مۇنداي جاڭساق پىكىرلەر ءجيى ايتىلادى. ءوز باسىم ونداي اڭگىمەلەردى قولدامايمىن. مىسالى، بيلىك ماعان تەگىن پاتەر بەرسىن، اقشا بەرسىن، بارلىق جاعدايىمدى جاساسىن، بىراق مەنىڭ قۇقىعىمدى، ازاماتتىق ابىرويىمدى، ۇلتتىق بولمىسىمدى تاپتاپ جاتسا، مەن ونداي بيلىككە قارسى بولامىن. تويىنعانىمىزبەن جۇرە بەرسەك ءبىزدىڭ مالدان نە ارتىقشىلىعىمىز بار؟ جاڭاعىداي «حالىققا تەگىن نان بەرىپ، گازىن-سۋىن تەگىن بەرسە بولدى، بىلگەنىن ىستەسىن» دەگەندەي پىكىرلەر اۆتوريتارلىق، قۇلدىق سانانىڭ جارقىن كورىنىسى.

كاددافيدىڭ ولىمىنە كەلسەك، ونى تەلەديداردان كورگەن كەزدە توبە شاشىم تىك تۇردى. ناعىز قياناتتىڭ ءوزى. بۇنىڭ ءوزى دە قۇلدىق سانانىڭ كورىنىسى. كەشە عانا كاددافيدى ماقتاپ، اياعىن جەرگە تيگىزبەگەن حالقى ونىڭ مۇردەسىن الدى دا تەپكىگە سالىپ، قورلادى. بۇل زيالى، ۇلتتىق بيلىكتىڭ تىرشىلىگى ەمەس. ەگەر ليۆيانىڭ جاڭا بيلىگى مىقتى بولسا، ولار كاددافيدى سوتتاۋى كەرەك ەدى. كاددافيدىڭ ءولىمىنىڭ ارتىندا كەيبىر باتىس ەلدەرىنىڭ ارنايى قىزمەتتەرى دە تۇرۋى عاجاپ ەمەس. كەزىندەگى بىلىقتارىن جاسىرۋ ءۇشىن، باسقا دا ديكتاتورلارعا سەس كورسەتۋ ءۇشىن كاددافيدى ليۆيالىق توبىردىڭ قولىنا بەرە سالۋى تەگىن ەمەس مەنىڭشە. الەم تاريحىنا نازار اۋداراتىن بولساق، مۇنداي جاعدايلار ءجيى كەزدەسەدى. توتاليتارلى، اۆتوريتارلى بيلىك ءوز عۇمىرىن نەگىزىنەن وسىلاي اياقتايدى. وزدەرى قۇتىلسا دا، ۇرپاقتارى قۇتىلمايدى. حالقىن وسىنداي ازعىندىققا دەيىن جەتكىزسە، وعان كاددافيدىڭ دە كىناسى بار. بۇل جاعداي بارشا الەم ءۇشىن، ءاربىر ويلى ازامات ءۇشىن ساباق بولۋى ءتيىس!

- ايدوس مىرزا!

1) قازاقستاندا ۇلتشىلدار پارتياسى قۇرىلۋىنا نە كەدەرگى؟ ماجىلىسكە كىرۋ ءۇشىن كەرەكتى 7% داۋىستى ۇلتشىلدىق ۇرانىمەن جيناي الماۋ نەگە مۇمكىن ەمەس!

2) «ۇلى دالا» قوزعالىسى الداعى ۋاقىتتا ساياسي پارتياعا اينالدىراتىن جوسپارلارىڭىز بار ما؟

3) نەگە «ۇلى دالا» قوزعالىسىنا كارىلەردى ەمەس، جاستاردى تارتپايسىزدار؟ "جاڭا قوزعالىس - جاڭا يدەولوگيا - جاڭا ۇرپاق" دەگەن ۇرانداردى كولعا المايسىزدار؟

-1. ەلىمىزدەگى ۇلتتىق، ۇلتشىل پارتيانىڭ قۇرىلا الماۋىنا ەڭ الدىمەن ۇلتشىلدار كىنالى دەپ سانايمىن. ماسەلە كونستيتۋتسياداعى نە زاڭداعى «ءدىني، ەتنوستىق باعىتتاعى پارتيالاردى تىركەۋگە بولمايدى» دەگەن شەكتەۋگە نەمەسە بيلىكتىڭ «قيتۇرقى» ساياساتىنا عانا تىرەلىپ تۇرعان جوق. قازاق ۇلتشىلدارى بىرىگە بىلسە، مىقتى ساياسات جۇرگىزىپ، تىركەۋدەن وتە السا، بۇنداي پارتيا جەتى ەمەس، ودان كوپ پايىز داۋىس جيناي الادى. بۇل، ارينە، بۇگىنگى پارتيالار ءۇشىن زور قاۋىپ! بۇگىنگى پارتيالاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرى ۇلتتىق ماسەلەلەردى ايتا باستاعانى، ۇلتتىق تاقىرىپتا سويلەي باستاعانى وسىنىڭ دالەلى ەمەس پە؟ بيلىكتى دە بۇنداي مۇمكىندىكتىڭ الاڭداتىپ وتىرعانى حاق. بىراق، نەگىزگى ماسەلە قايتادان قازاق ۇلتشىلدارىنا بارىپ تىرەلەدى. مىسالى، بۇگىنگى كۇنى قازاقتىڭ ۇلتىق ۇيىمدارى جەتكىلىكتى. ءبىر عانا الماتىنىڭ وزىندە 40-50 شاقتى ۇلتتىق باعىتتاعى ۇيىمدار بار. ەگەر ولار باسقا ەمەس، تەك الماتى قالاسىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن بىرىگىپ، ۇلكەن كواليتسيا قۇرا الاتىن بولسا، وعان ەشبىر پارتيا ىلەسە الماس ەدى. الماتى قالاسىنىڭ اكىمى دە، ءماسليحاتى دا وسى كواليتسيانىڭ ايتقاندارىنان شىعا الماس ەدى. ولار نە سەبەپتى بىرىكپەي وتىر دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى؟ سەبەبى، ارينە، جەتەرلىك. ەڭ ىرىلەرى، ماڭىزدىلارى مىنالار سياقتى: ا) جەكە باستىڭ امبيتسيالارى، اسىرە كوسەمشىلدىك; ءا) ورتاق ساياسي تۇعىرنامانىڭ جوقتىعى; ب) جەتكىلىكتى دەڭگەيدە قارجىنىڭ جوقتىعى; ۆ) رۋشىلدىق، جىكشىلدىك، جەرشىلدىك; گ) ۇلتشىلداردىڭ جاڭا، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى مەڭگەرە الماۋى. قاراپ وتىرساڭىزدار، بۇلاردىڭ بارلىعى دا ءبىر بىرىمەن تىعىز بايلانىستى.

مىسالى، بۇگىنگى قازاق ۇلتشىلدارى كىمنىڭ اتىنان ءسوز سويلەپ وتىر؟ بارلعىنىڭ جاۋابى ءبىر: ءبىز قازاق ۇلتىنىڭ اتىنان سويلەپ وتىرمىز، قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن قورعايمىز! سولاي شىعار. بىراق، بىزدەر مىنانى ەستەن شىعارمايىقشى: اتومدالعان، جىكتەلگەن، بولىنگەن قوعامنىڭ ۇلت اتىنان سويلەۋى مۇمكىن بە؟ ارينە، مۇمكىن ەمەس. بارلىعىمىزدىڭ تىلىمىزگە تيەك بولعان قازاق ۇلتى بىرىڭعاي ما؟ بارلىعىنىڭ ارمان-مۇڭى بىردەي مە؟ بارلىعىنىڭ تاريحي ساناسى، وي-تۇرپاتى بىردەي مە؟ جۇرتتىڭ ماقتان تۇتاتىن تۇلعالارى ءبىر مە؟ جوق! ياعني ورتاق يدولوگيالىق تۇعىرناما جوق دەگەن ءسوز. ءتىپتى ءوزىمىز ءجيى ايتاتىن مەملەكەتشىلدىك، تاۋەلسىزدىك يدەيالارىنىڭ كوپشىلىكتىڭ ىشىندە قابىلدانۋى، ۇعىنىلۋى بىركەلكى ەمەس. ەلىمىزدىڭ ءبىراز بولىگى ءۇشىن تاۋەلسىزدىك قۇندىلىق ەمەس سياقتى كورىنەدى. ەلدەن بەزىپ كەتۋگە، ونى اقشاعا نە اتاققا ايىرباستاۋعا ءازىر تۇرعاندار قانشاما! مەملەكەتكە دەگەن كوزقاراستار دا بىردەي ەمەس. بىرەۋلەر ءۇشىن مەملەكەت ابىروي، ماقتانىش ەمەس، كەرىاعار كۇش، كاپىر كۇش بولىپ كورىنەدى. ءدىني باعىتتا جۇرگەندەردىڭ ءبىرازى «بۇل ەلدە شاريعات زاڭى بولماسا، اتامنان ارمەن» دەپ ءجۇر. ءتىپتى ارمياعا بارمايمىن، سالىق تولەمەيمىن، مەكتەپكە بارمايمىن دەپ ءجۇر. مەملەكەتتەن قۇرتتاي كومەك كورمەگەن، بيلىكتىڭ ءىلتيپاتىنا ىلىگە الماي جۇرگەندەر قانشاما؟ ولاردىڭ كوزقاراستارى دا جاڭاعى «ءادىرام قال» دەگەننەن اسپايدى. ءتىل، تاريح، مادەنيەت دەگەن ماسەلەلەردى مۇلدەم ايتپاي-اق قويايىن. «ءتىل، ءتىل» دەپ ەگىلىپ، جەمە-جەمگە كەلگەندە ءبىر كۇنگى ۇيقىسىن قيمايتىن قانشاما اعايىنىمىز بار؟ ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگى ينتەرنەتتە ورىستارمەن ايتىسۋعا دا جەتپەي جاتىر ەمەس پە؟ باتىرلىعىمىز اسۇيدەگى اڭگىمە مەن ينتەرنەتتەگى انونيم پىكىردەن اسپاي جاتسا نە ىستەۋ كەرەك؟

قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى يدەولوگياعا تىكەلەي بايلانىستى. بۇگىنگى كۇنى قازاق ۇلتشىلدارى قازاقتى وقشاۋلاۋمەن كەلەدى. ارمانداعان يدەالدارى، جەرۇيىقتارى بولاشاقتا ەمەس، وتكەندە. ارينە، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ يەسى قازاق، ۇيىتقىسى قازاق، تىرەگى قازاق. مەملەكەتتى باسقانىڭ بارلىعىن تەك قازاقتىڭ اينالاسىنا جيناۋ ارقىلى كۇشەيتە الامىز. ال بىزدەر نە ىستەپ وتىرمىز؟ باسقانى تۇگىل، ءوزىمىزدى ءبولىپ وتىرمىز سورت-سورتقا. وزىمىزگە ۇناماسا، جاراماسا بولدى، پىكىرى وزگەشە بولسا بولدى، جاۋ بولىپ شىعادى. قازاقتىڭ ماسەلەسى باسقا ەتنوستار مەن دياسپورالاردى قۋىپ شىعۋمەن شەشىلمەيدى. ۋشىعۋى مۇمكىن، بىراق شەشىلمەيدى! ال ولاردىڭ ءبىلىمىن، بىلىگىن، ونەرىن، كاسىبىن  مەملەكەتتىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ ءۇشىن بىزدەر نە ىستەپ جاتىرمىز؟ بىزدەر ۇلتشىلدىقتى شوۆينيزم دەپ ءتۇسىنىپ جاتساق، شوۆينيزم رەتىندە ناسيحاتتاپ جاتساق، ارتىمىزعا كىم ەرمەك؟ بيلىك ءبىزدى قالاي قولداسىن؟ نەگىزىنەن ءورىستىلدى بولسا دا پاتريوت بيزنەسمەندەر قالاي قولداسىن؟ وسىنى نەگە ويلامايمىز؟ باسقاسىن ايتپاي-اق قويايىق. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى - قازاق ۇلتشىلدارى زامانىنا ساي ءوز يدەولوگياسىن وزگەرتىپ، جاڭالاۋى ءتيىس. جاڭا زامانعا ساي تىرشىلىك جاساي باستاۋى كەرەك. جاڭا بۋىن ساياساتكەرلەر كەلە باستاۋى كەرەك.

2. «ۇلى دالا» قوزعالىسى الداعى جىلدارى پارتياعا اينالۋدى كوزدەپ وتىرعان جوق. ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز - رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وڭىرىندە قۇرىلىمى، جاقتاستارى، قارجىلىق قولداۋشىلارى بار ۇلتتىق ساياسي كۇشكە اينالۋ. وسىنداي دارەجەدە مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ءوتۋ، بارلىق فيليالداردى تىركەتۋ. بۇنىڭ ءوزى ۇلكەن كۇش-جىگەردى، اقپاراتتىق، قارجىلىق رەسۋرستاردى تالاپ ەتەدى. ءبىز ويلاعانداي قوعامدىق-ساياسي ۇيىم دۇنيەگە كەلىپ جاتسا، ونى حالىق قولداپ جاتسا، بۇل دا از ەمەس. ونىڭ ۇستىنە قوزعالىستىڭ قاتارىندا بىرنەشە ساياسي پارتيانىڭ وكىلدەرى بار. ولاردى قايتپەكپىز؟ ءوز باسىم «ۇلى دالا» بەلسەندى ساياسي قوزعالىسقا اينالا بىلسە، پارتيالاردىڭ ءوزى بىزبەن سەرىكتەس بولۋعا مۇددەلى بولادى دەپ سانايمىن. بۇگىنگىنىڭ وزىندە بىرنەشە پارتيانىڭ جەتەكشىلەرى بىزگە ۇسىنىستار جاساپ جاتىر. مەنىڭ وزىمە ءتورت پارتيانىڭ باسشىسى حابارلاستى. «ورىنباسارىم بول»، «ءبىزدىڭ تىزىمگە كىرىپ، العاشقى وندىققا مۇشە بول» دەگەن ۇسىنىستار دا جوق ەمەس. مەن بۇل ۇسىنىستاردىڭ بارلىعىنا دا «جوق، كەشىرىڭىز، بارا المايمىن» دەپ سىپايى جاۋاپ بەردىم. قوزعالىستى قۇرماي جاتىپ، بەلگىلى پارتياعا مۇشە بولسام ايماقتارداعى جىگىتتەرگە، ازاماتتارعا قاي بەتىممەن قاراماقپىن؟ تاعى دا قايتالاپ ايتايىن; العاشقى 2-3 جىلدا مەملەكەتتىك قىزمەتكە بارۋعا نەمەسە دەپۋتات بولۋعا نيەتىم جوق. قوعامنىڭ ىشىندە ءجۇرىپ تە ءبىراز نارسەنى بىتىرۋگە بولادى. بۇعان مەن كامىل سەنەمىن.

3. ەگەر بايقاساڭىزدار، «ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ باسشى ورگاندارىنا سايلانعانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى بۇرىن-سوڭدى ساياساتتا بولماعان ازاماتتار. قوزعالىستىڭ تورالقاسى مەن جوعارى ساياسي كەڭەسىنىڭ نەگىزگى لەگى 30-40-تاعى جاستار. ءدال ءسىز ايتىپ وتىرعان ۇراندى قۇرىلتاي دەلەگاتتارى دا ايتتى. ايماقتاردا دا بىزدەر نەگىزىنەن قولىنان ءىس كەلەتىن، ۇلتشىل-مەملەكەتشىل جاستارعا ارقا سۇيەمەكپىز. تاعى ءبىر ايتا كەتەر دۇنيە: وسى كەزگە دەيىن قوزعالىستى باستاپ كەلگەن ۇلت زيالىلارى، اعالارىمىز دا كەرەمەت ازاماتتىق تانىتىپ، جاستارعا جولىن بەرىپ وتىر. بۇل دا كەرەمەت ءۇردىس. الايدا، بىزدەر اعالارىمىزدىڭ كومەگى مەن اقىل-كەڭەسىنەن ەشقاشان باس تارتپايمىز. سوندىقتان دا قۇرىلتايىمىز ارنايى شەشىم شىعارىپ، قوزعالىستىڭ تورالقاسىنىڭ جانىنان «اقىلداستار كەڭەسى» دەگەن ۇيىمدى قۇردى. ەلىمىزدىڭ ءبىراز بەلگىلى اقساقالدارى، ەل اعالارى وسى كەڭەسكە مۇشە بولىپ جاتىر. نەگىزىنەن ءبىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىمىز مىناۋ; «ۇلى دالا» قوزعالىسى زيالى قاۋىمنىڭ، اعا بۋىننىڭ پاراساتىن، تاجىريبەسىن، بيزنەس-قاۋىمداستىقتىڭ ىسكەرلىگى مەن پاتريوتتىق سەزىمىن، جاستاردىڭ جالىنداعان جىگەرى مەن قايتپاس قايراتىن بىرىكتىرەدى دەپ وتىرمىز. وسى ۇستانىمدارعا قاتىستى جاڭا يدەولوگيانى دا قالىپتاستىرامىز. الداعى ۋاقىتتا سونىڭ كۋاسى بولاسىزدار.

- سوپىلار سوتىنىڭ ءمان-جايىنا قانىقسىز. ادۆوكاتتار سوت شەشىمىن كاساتسيالىق ينستانتسيالارعا جولدايمىز دەپ جاتىر. بىراق ولار، «زاكازچيكتەردىڭ» ىقپالىنىڭ ارقاسىندا، كاساتسيادان دا ءۇمىت جوق دەپ ويلايتىن سياقتى. ەلباسىنا دا حاتتاردى جەتكىزبەيتىن كورىنەدى. وسى جاعدايدا ءسىز نە ىستەر ەدىڭىز؟ ارى تازا ازاماتتاردى جازىقسىز جاپا شەكتىرمەۋگە قانداي جول بار. نازارباەۆتىڭ سوپىلار سوتى تۋرالى، يسماتۋللا ماقسىمنىڭ جازىقسىز سوتتالىپ كەتكەنى تۋرالى ەستىمەۋى مۇمكىن ەمەس دەپ ويلايمىن، ال ءسىز قالاي ويلايسىز؟

-مەن كەزىندە تالاي اتىشۋلى سوت ىستەرىنىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردىم. ءدال وسى «سوپىلار ىسىندەي» قياناتتى ىستەردى دە كوردىم. ءبىر عانا التىنبەك مارقۇم مەن ونىڭ كومەكشىلەرىنە قاتىستى سوتتى اتاسام دا جەتكىلىكتى بولار. سودان تۇيگەن بىرنەشە ويىمدى ورتاعا سالايىن. ارينە، بارىپ تۇرعان زاڭ بۇزۋشىلىق پەن قياناتقا قارسى تۇرۋ وڭاي ەمەس. ەڭ قىنجىلتاتىنى، قينايتىنى - شاراسىزدىق. بىراق، كۇش-قۋات بەرەتىن جايتتار دا جوق ەمەس قوي! قازاق ايتادى عوي «اققا قۇداي جاق» دەپ. ءوز ىسىڭە، سوزىڭە دەگەن نىق سەنىم دە از كۇش ەمەس. ەرتە مە، كەش پە بۇل ءىس تە قايتا قارالادى. سوندىقتان دا سەنىمنەن، ۇمىتتەن ايرىلماۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، بۇگىن ءبىراز كۇشتەر «سوپىلار نە ىستەيدى ەكەن؟» دەپ كۇتىپ وتىر. مەنىڭ ويىمشا، ولار ەشقانداي دا زاڭعا قايشى، شەكتەن شىعاتىن قادامدارعا بارماۋى ءتيىس. ەگەر كەيبىرەۋلەر شىدامسىزدىق تانىتىپ قاتاڭ شارالارعا بارىپ جاتسا، وزدەرىن عانا ەمەس، جالپى يدەيانى جوققا شىعارادى، ياسساۋي جولىنا كىر كەلتىرەدى. قازىرگى ماقسات سوت شەشىمىنىڭ زاڭسىز ەكەنىن جوعارى ينستانتسياعا دا، قوعامعا دا دالەلدەپ، ايقىن كورسەتە ءبىلۋ. زيالى قاۋىم اراسىنداعى جۇمىس تا توقتاماۋى كەرەك. سوت شەشىمى تەك ءبىر عانا سۋديانىڭ نە تەرگەۋشىلەردىڭ عانا قاتەسى ەمەس. جالپى قوعامنىڭ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاتەلىگى. بۇل ءىستى باستاعان، قولداعان ازاماتتار وزدەرىن ەمەس، پرەزيدەنتتى، سوت جۇيەسىن، كونستيتۋتسيانى قورلاپ، اتىنا كىر كەلتىرىپ وتىر. تاعى ءبىر ماسەلە; وسىعان دەيىن وسى سوت تۋرالى اقپارات تەك قازاقتىلدى ورتادا تارادى. الداعى ۋاقىتتا ادۆوكاتتار ءورىستىلدى نارىققا دا باتىل شىعىپ، ءوز ۋاجدەرىن جەتكىزە ءبىلۋى كەرەك. بالكىم، الداعى ۋاقىتتا سوتتالعان ازاماتتارعا قول ۇشىن بەرەتىن، ولاردىڭ جاعدايى تۋرالى اقپاراتتى تاراتاتىن ارنايى قوعامدىق شتاب نەمەسە كوميتەت قۇرۋ كەرەك بولار. باستى ماسەلە - قوعامدىق پىكىرمەن دۇرىس جۇمىس ىستەي ءبىلۋ. ءبىزدىڭ ەلدىڭ جاعدايى بەلگىلى عوي. قانشاما ازاماتتار سوتتالىپ جاتسا دا، قاراپايىم بۇقارا سوت شەشىمدەرىنە سەنە بەرمەيدى. سوتتىڭ تابالاۋى حالىقتىڭ قارالاۋىنىڭ قاسىندا تۇك ەمەس. تاعى ءبىر قىزىق ماسەلە بار. سوڭعى كەزدەرى مۇسىلمان بەلسەندىلەرىنە قارسى كوپتەگەن سوت ىستەرى بولدى. ولاردىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ وتىرعان قۇقىققورعاۋشى ۇيىمدار جوق! قاتاردا بار قۇقىققورعاۋشى ۇيىمدار نەگىزىنەن تەك وپپوزيتسيا بەلسەندىلەرىن قورعاۋدان كوز اشپايدى. ول دا دۇرىس شىعار. بىراق، قازاقتىڭ، مۇسىلماننىڭ قۇقىقتارىن قازاق تىلىندە، دىلىندە قورعايتىن ۇيىم قاجەت سياقتى. وسى تۇرعىدا مىقتاپ ويلانۋ كەرەك. ەگەر ادۆوكاتتار ماعان حابارلاسىپ جاتسا، باسقا دا كەڭەستەرىمدى بەرۋگە ءازىرمىن.

پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ بۇل ءىس تۋرالى ەستىگەن-ەستىمەگەنىن مەنەن ەمەس، ەرتىسباەۆتان سۇراعان دۇرىس شىعار. ەستىمەسە، الداعى ۋاقىتتا ەستيتىنى انىق. بۇل ءىس جىلى جابىلىپ، ۇمتىلىپ قالاتىن ءىس ەمەس.

- ايدوس مىرزا، ءسىز قازاقستاندا ۇلى قاعان شىڭعىسحانعا ەسكەرتكىش قويىلعانىنا قالاي قارايتىن ەدىڭىز؟ قاعاندى كوپتەگەن حالىقتار وزىنە تارتقىسى كەلىپ تۇرادى، ال بىزدەر قازاقتار ودان نەگە ۇركۋىمىز كەرەك؟ اربەردەن سوڭ تەمۋشينگە شىڭعىسحان ەسىمى ءبىزدىڭ قازىرگى جەرىمىزدە بەرىلدى ەمەس پە؟ جاۋابىڭىزعا الدىن -الا راحمەت. تالدىقورعاندىق ازكەن.

- ءوز باسىم شىڭعىس حاندى قازاق نە موڭعول دەپ بولۋگە قارسىمىن. شىڭعىس حان - ۇلى دالانىڭ ۇلى پەرزەنتى. ونىڭ ەسكەرتكىشى وسى ۇلى دالانىڭ تورىنەن ورىن الىپ جاتسا، مەن تەك قانا قۋانامىن. ۇلتىمىزدى قۇراعان رۋ-تايپالاردىڭ جارتىسىنان كوبى شىڭعىس بابامىزبەن بىرگە كەلگەنىن، ونىڭ ۇرپاقتارى قازاق جەرىندەگى مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردى باسقارعانىن، قازاق حاندىعىن قۇرعانىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا ءسىز ايتىپ وتىرعان ەسكەرتكىشتى قويۋعا تولىق مۇمكىندىك، تاريحي قيسىن بار سياقتى.

- 1. پرەزيدەنتكە توني بلەردىڭ كەڭەسشى بولىپ كەلۋىندە قانداي ءمان بار دەپ ويلايسىز؟

2. ەۋرازيالىق وداقتىڭ ورتالىعى استانا بولسا، ودان قازاقستاننىڭ ۇتارى بار ما؟

- 1. توني بلەردىڭ پرەزيدەنتىمىزدىڭ كەڭەسشىسى بولعانىن قۇپتايمىن. ەشكىمگە دە بەلگىسىز، تۇسىنىكسىز ميرچەۆ، گيففەن سياقتى ادامداردان گورى، الەمگە ايگىلى، ەڭ بولماسا ءوز ەلىندەگى قوعامدىق پىكىرگە تاۋەلدى تۇلعانىڭ كەڭەسشى بولعانى دۇرىس. انىق بىلەتىنىم توني بلەر وسىعان دەيىن دە ەلىمىزگە، ەلباسىمىزعا اقىل-كەڭەس بەرىپ وتىردى. سونىڭ اسەرى بولار، وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋى تەحنولوگيالىق تۇرعىدان ءبىرشاما دۇرىس ءوتتى. قازاقستان ەل بولامىن، مەملەكەت بولامىن دەسە ءبارىبىر دەموكراتيالىق رەفورمالاردى قولعا الۋى كەرەك. ەگەر بلەر مىرزا وسىنداي رەفورمالاردىڭ دۇرىس جولىن جاساۋعا ىقپال ەتسە، سوعان ءبىزدىڭ باسشىلىقتى ۇگىتتەسە، كوندىرە بىلسە، وعان تولەنگەن 8 ميلليون دوللار تۇك ەمەس. السىن! بايقاساڭىزدار، رەسەي ءباسپاسوزى وسى تاعايىنداۋ ءۇشىن ەلىمىزدى دە، بلەردى دە سىناپ جاتىر. ياعني، بۇنىڭ وزىندە دە ءبىر گاپ بار. پۋتين، لۋجكوۆتاردان گورى وسى بلەردىڭ كەڭەس بەرگەنى ءبىرشاما دۇرىس بولار.

- 2. ەۋرازيالىق وداقتىڭ ءوزى بولماي-اق قويسا دۇرىس بولار ەدى. بولىپ جاتسا، رەسەيدىڭ ءوزى ونىڭ استاناسىن بىزگە بەرە قويماس.

- جۇزگە بولىنگەن قازاقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋگە بولا ما؟ كىشى جۇزدەردىڭ جاسىرىن ۇيىمى بار دەگەندى ەستىدىك، ءسىز سوعان مۇشە ەمەسسىز بە؟

-قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋ مۇمكىن. تاريحىمىزدا ونداي جاعدايلار كوپتەپ ورىن العان، بىراق بىزدەر سونداي وقيعالاردى، كەزەڭدەردى دۇرىس ناسيحاتتاي الماي كەلەمىز. ەگەر بۇرىنعى كەزدە قازاقتى سىرتقى جاۋ بىرىكتىرسە، بۇگىن بىزدەر تىڭ بەيبىت يدەيالار توڭىرەگىنە بىرىگە باستاۋ ءۇردىسىن قولعا الۋىمىز كەرەك. «اتتاننىڭ» دا، «اتتەڭنىڭ» دە زامانى ءوتىپ بارادى. جۇزگە، رۋعا ءبولىنۋ ءىسى جوقتىڭ، ۋايىمى جوقتىڭ بەلگىسى. ەگەر شىنداپ جۇمىس ىستەي باستاساق، الدىمىزعا ۇلكەن-ۇلكەن ماقساتتاردى قويا بىلسەك، رۋدى دا، جىكتى دە ۇمىتىپ كەتەر ەدىك.

ءوزىم كىشى ءجۇزدىڭ تۋماسى بولسام دا ءسىز ايتىپ وتىرعان «استىرتىن ۇيىم تۋرالى» ەستىپ كورمەپپىن. ياعني وعان مۇشە دە ەمەسپىن. ەشكىمدى رۋعا-جۇزگە بولمەيمىن، بولگىم دە كەلمەيدى. بارلىعىمىز ەڭ الدىمەن قازاقپىز! رۋ-تايپانىڭ قىز الىسىپ، قىز بەرىسۋدەن باسقاعا قاجەتى جوق.

- جەلتوقسان وقيعاسىن قالاي باعالايسىز؟ ب.تىلەگەنوۆ دەگەن جازۋشىنىڭ "سەكسەن التى" اتتى شىعارماسىن وقىدىڭىز با؟

- جەلتوقسان - قازاق ۇلتىنىڭ بار ەكەندىگىن الەمگە پاش ەتكەن ءىرى تاريحي وقيعا. ءوز باسىم ونى تەك الماتىمەن شەكتەمەيمىن. بۇل رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى توتاليتارلىق، وتارلىق جۇيەگە قارسى كوتەرىلىس. وكىنىشكە وراي، اتالعان تاريحي وقيعا بۇگىنگە دەيىن ءوزىنىڭ ءتيىستى ساياسي، تاريحي، قۇقىقتىق باعاسىن الماي وتىر. سوندىقتان دا بارشا قازاق ۇيىمدارى، ءباسپاسوزى، زيالىلارى وسى ماسەلەنى جەڭىسكە جەتكەنشە كوتەرە بەرگەنى دۇرىس.

ۇيات بولسا دا ايتايىن، ءسىز ايتىپ وتىرعان كىتاپ قولىما تيمەپتى. ەگەر ەلەكتروندى نە قاعاز نۇسقاسى بولسا وقىپ شىعۋعا بەرسەڭىز دۇرىس بولار ەدى.

- ورىس ءتىلدى قازاقتار شىنىمەنەن-اق قازاق بولۋعا دايىن با؟ بولمەيىن دەسەك تە، ولاردىڭ ىستەيتىن قىلىقتارى، مەنتاليتەتتەرى اۋىلدىق قازاقتاردان بولەك، قازاق ءتىلىن بىلمەيدى، ال اعىلشىنشا سايراپ تۇرادى، ءجۇرىس-تۇرىستارى وعاشتاۋ...ارامىزدا ءبىر ءتۇرلى بارەر سەزىلەدى. ءتىپتى سانادان تىس دەڭگەيدە دەگەندەي. تۇسىنبەي-اق قويدىم...ولار تىلدەن بۇرىن قازاق مادەنيەتىن ءبىلۋى ءتيىس قوي؟ ونى قالاي ۇيرەتەمىز؟

- «ءورىستىلدى قازاق» دەگەن دۇرىس ءبولىنىس ەمەس. اينالىپ كەلگەندە بارلىعىمىز دا قازاقپىز، ءبىر ۇلتتىڭ وكىلدەرىمىز، ۇلاندارىمىز. «ءتىپتى بولىنبەي ءومىر سۇرە الماساق، ءوز باسىم قازاقتى تىلىنە قاراي ەمەس، مەملەكەتكە، ۇلتتىق يدەياعا، تاريحقا، مادەنيەتكە دەگەن كوزقاراسىنا قاراي بولگەن دۇرىس دەر ەدىم. ءورىستىلدى قازاقتار» دەگەندەردىڭ ىشىندە بارلىعىمىزدان دا اسقان ۇلتشىلدار، پاتريوتتار بار. ولاردىڭ ءبىرازى ءتىلىن دە، ءدىلىن دە، ءدىنىن دە قايتا تۇلەتىپ جاتىر. كەيبىرەۋى ۇيرەنسە دە سويلەي المايدى، سويلەۋگە ۇيالادى. بىراق، ولار ەلىم، جەرىم دەپ ءجۇر، قاجەت بولسا بىزبەن قاتار ءبىر وكوپتا جاتاتىنىنا نىق سەنەمىن. نەگە ءبىز ولاردى الالاۋىمىز كەرەك؟ ۇلت بولعان سوڭ، ونىڭ بارلىق وكىلدەرى بىردەي ويلاۋى مىندەت تە ەمەس. ەڭ باستىسى بارشاعا ورتاق قۇندىلىقتار توڭىرەگىنە بىرىكسە، سولاردى مويىنداسا بولدى. مىسالى، مەملەكەت، ۇلت، تاريح، جەر، ءدىن، ءدىل دەگەن سياقتى. ءتىلدى ەرتەڭ دە ۇيرەنە جاتار، ونى ۇيرەنۋدىڭ قاجەتتىلىگىن مويىنداسا دا جەتىپ جاتىر. ءبىز ءۇشىن ەمەس، ءوزى ءۇشىن ۇيرەنەدى. بىزدەر ۇلتتىق مەملەكەت قۇرماي جاتىپ، بيلىكتى قازاقشالاي الماي جاتىپ، ولاردى وزىمىزدەن ءبولىپ الساق، جاۋ قىلساق، تەز ارادا جەڭىسكە جەتە قويمايمىز. ولاردى جاۋ ەمەس، سەرىكتەس، مۇراتتاس ەتۋىمىز قاجەت. شىنىن ايتۋ كەرەك، ءتىل تەك قانا فيلولوگيالىق قۇرال ەمەس، ول دۇنيەتانىم، ۇستانىمدار. ءبىزدىڭ مىندەت - سول انا تىلىندە سويلەي الماي، بىراق ۇيرەنۋگە قۇلقى بار اعايىندارعا قازاق يدەياسىنىڭ دۇرىس نۇسقاسىن كورسەتىپ، ولاردىڭ ارامىزداعى ورنىن تابۋىنا بارىنشا جۇمىس ىستەۋ. مەن ءۇشىن نە ءسىز ءۇشىن ەمەس، جالپى ۇلت ءۇشىن قاجەت نارسە. ءسىز دە، مەن دە ۇلتتان، حالىقتان ارتىق ەمەس شىعارمىز. شىداي بىلەيىك، امبيتسيامىزدى تەجەي بىلەيىك!

- لاتىن جازۋىنا كوشۋ ماسەلەسىنە قالاي قارايسىز؟

- لاتىن قارپىنە كوشۋ - قازاق ۇلتىنىڭ ورىس ءتىلى مەن ساياساتىنىڭ اياسىنان شىعاراتىن قادام. وتارسىزداندىرۋدىڭ، وتارلىق سانادان قۇتىلۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى. سوندىقتان دا مەن وسى يدەيانى تولىق قولدايمىن. ەگەر مەملەكەت ەرىك-جىگەر تانىتىپ جاتسا، بۇل جوبانى الداعى 4-5 جىلدا ۇلكەن دايىندىقپەن، بايىپپەن، پاراساتپەن، جۇيەلىلىكپەن ىسكە اسىرۋعا بولادى.

- قازاق قاي ءدىندى ۇستاعانىمىز ءجون؟ باسىمىز ابدەن قاتىپ كەتتى. تاڭىرشىلدىك يدەياسىنا قالاي قارايسىز؟

- قازاق اتا-بابالارىمىز ۇستانعان حانافيتتىك مازحابتاعى يسلام ءدىنىن ۇستانۋى ءتيىس. تاڭىرشىلدىك - ءدىن ەمەس، دۇنيەتانىم، وتكەن تاريحي جولىمىزدىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگى. يسلام مەن يسلامعا دەيىنگى تاريحىمىزدى ءبىر-بىرىنە قارسى قويۋدىڭ قاجەتى جوق. كەرىسىنشە، تاريحقا ۇڭىلسەك، الەم ەلدەرىنە مونوتەيستىك ءدىن يدەياسىن ءبىزدىڭ بابالارىمىز بەرگەن دەگەن تۇجىرىمنىڭ نەگىزدەرىن دە تابۋعا بولادى.

- ن.نازارباەۆتىڭ قىزمەتىن قالاي باعالايسىز؟ جىبەرىلگەن مۇمكىندىكتەر مەن جوعالعان جىلدار الدە ...

- پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ قىزمەتىنە ءدال، ءادىل باعا بەرۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر تاريحي، ۋاقىتتىق ديستانتسيا، قاشىقتىق قاجەت شىعار. ونى بولاشاقتىڭ تاريحشىلارى ايتادى. ماعان كەلسەك، مەن بۇگىنگى ەلدە بولىپ جاتقان جاقسىلىقتاردىڭ بارلىعىن ەلباسىنىڭ جەتىستىگى، جاماندىقتاردىڭ بارلىعىن ەلباسىنىڭ كىناسى دەگەننەن اۋلاقپىن. بىرەۋگە ۇناسىن، ۇناماسىن، ن.نازارباەۆ ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى. ونىڭ الداعى سايلاۋدا ەمىن-ەركىن 50 پايىزدان ارتىق داۋىسقا يە بولارىنا سەنەمىن. ولاي بولاتىن بولسا، وسى كوپشىلىكتىڭ دە پىكىرىمەن ساناسۋ قاجەت. ال كەمشىلىكتەرگە كەلەتىن بولساق، بۇگىنگى كۇنى دەموكراتيانىڭ جوقتىعى، جەمقورلىقتىڭ ارتۋى تەك ن.نازارباەۆتىڭ عانا كىناسى ەمەس، قوعامنىڭ دا كىناسى دەپ سانايمىن. ياعني ءبىراز كەمشىلىكتىڭ، جاماندىقتىڭ باستاۋىن ءوزىمىزدىڭ بويىمىزدان، ءوزىمىزدىڭ سالعىرتتىعىمىزدان، جالپاقشەشەيلىگىمىزدەن، جالقاۋلىعىمىزدان، ساياسي بەلسەندىگىمىزدىڭ تومەندىگىنەن ىزدەگەنىمىز دۇرىس.

- ساتقىندىق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ اسىرەسە ساياسي ومىردەگى؟

- ساتقىندىق تۋرالى كوپ اڭگىمە قىلۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ جەكە ادام ءۇشىن دە، ساياساتكەر ءۇشىن دە اۋىر تيەتىن دۇنيە. ساياساتتاعى ساتقىندىق - ءوز ۇستانىمدارىڭنان باس تارتۋ.

- قازاقتار ۇلتشىلىدىق باعىتتاعى پارتيا قۇرا الادى ما؟

- بۇل سۇراققا جوعارىدا جاۋاپ بەرگەن سياقتىمىن.

- نەگە شەنەۋنىك نە باسشى بولعان قازاق ازاماتتارى مەن ازاماتشالارى بيلىككە بارسا ۇلتتىق مۇددەنى ۇمىتىپ كەتەدى؟ جەتكەنشە كوپ ۋادە توگەدى، بيلىكتى سىنايدى، ال بارىپ العان سوڭ ءبارىن ۇمىتادى نە اقشا جاساۋعا كىرىسەدى. سوندا كىمگە سەنەمىز؟

- ءسىز ايتىپ وتىرعان شەنەۋنىكتەردى كىم سايلاپ جاتىر؟ ولاردى وزدەرى سياقتى شەنەۋنىكتەر تاعايىندايدى. ەگەر سول شەنەۋنىكتەردى حالىق سايلاعان بولسا، شەكپەندىلەر سايلاۋشىلارىنا تاۋەلدى بولسا، ولار ءبىر سايلاۋدان ارتىق وتىرىك ايتا الماس ەدى.

- ءبىر سوزىڭىزدە قازاقتا ءسوزىن وتكىزە الاتىن 5 اقساقال تابۋ قيىن دەپ ەدىڭىز، ءالى سول پىكىردەسىز بە؟

- يا، ءالى دە سول پىكىردەمىن. بەلگىلى توپتارعا ەمەس، جالپى قازاققا بىردەي ءسوزى وتەتىن اقساقالدار قالماي بارادى. ونىڭ سىرتىندا جالپى قازاقستاندىقتارعا (قازاعى، ورىسى، باسقاسىنا) ءسوزى وتەر ادام جوقتىڭ قاسى.

- 1) ءاليحان بوكەيحان كەزىندە وزىنە ەرگەن الاش ارداقتىلارىن تاتاردىڭ ءدىني فاناتيزمىنەن ساقتاپ قالعانىن ءسىز جاقسى بىلەسىز، قازىرگى كەزدە ارابتىڭ ءدىني ءفاناتيزمى ەلىمىزدە كەڭ تارالىپ، ۋشىعىپ تۇر. مەنىڭ ويىمشا ءسىزدىڭ الدىڭىزدا، وزىڭىزگە ەرگەن ءبىز سياقتى قازاق جاستارىن ارابتىڭ ءدىني فاناتيزمىنەن ساقتاپ قالۋ ميسسياسى تۇرعان سياقتى. وسىنداي جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جۇگىن ارقالاۋعا دايىنسىز با؟   سەبەبى قازاققا كەلەر زاۋال وسى سەكتالاردان با دەپ قاۋىپتەنەمىن.

2) كۇنى كەشە استانالىق جاستاردىڭ ءسىزدىڭ جىلىنا 80 كىتاپ وقيتىنىڭىزعا تاڭدانىپ، ءارى ۇلگى ەتىپ وتىرعانىن بايقادىم. ءسىز سياقتى اۋزى دۋالى ازامات اتانۋ ءۇشىن كىتاپتى قالاي تاڭداپ وقىعان ءجون. اتالعان كىتاپتاردى جۇيەلى وقىپ تۇرۋ ءۇشىن الدەبىر كەستە جاساپ، ءوزىڭىزدى قاتاڭ قاداعالايتىن بولارسىز؟
3) ۇلتشىلدار ۇنەمى بيلىكتى سىنايدى. شىن مانىندە ۇلتشىلداردىڭ ءوزىنىڭ كەمشىلىگى شاش ەتەكتەن ەكەنى بەلگىلى. ماسەلەن بىزدەر ءوز مۇمكىندىگىمىزدى تولىق پايدالانا الماي جاتقان سياقتىمىز.وسى رەتتە ۇلتشىلداردىڭ كەمشىلىگىن ايتىپ، ودان شىعۋدىڭ جولدارىن نۇسقاپ بەرىڭىزشى... سەرىك

-1. سەرىك، مەنى دە ءسىز ايتىپ وتىرعان وزگە ۇلگىدەگى، قازاقتىڭ جانىنا قاس يسلام اتىن جامىلعان اعىمداردىڭ كەڭىنەن ەتەك جايىپ بارا جاتقانى الاڭداتادى. باسقانى بىلمەيمىن، وسى تۋرالى ءبىراز جيىندا اشىق ءسوز سويلەپ، كوپتەگەن ماقالا جاريالادىم. ءوزىمدى ماقتاعانىم ەمەس، بىراق، مەن مىنانى بايقاپ ءجۇرمىن: ءدىن دەگەن كەزدە كوپتەگەن ساياساتكەرلەرىمىزدىڭ، ەل ازاماتتارىنىڭ قول-اياعى قالتىراپ، بۋىندارى بوساپ قالادى ەكەن. كەيبىر ءدىن جولىنا ءتۇسىپ جۇرگەن ازاماتتار ماعان: «تاۋىق سويسا دا قاساپشى سويسىن» دەگەن ءسوزدى كولدەنەڭ قويادى. مەنىڭشە بۇل اعاتتىق. بالدى جاقسى كورۋ ءۇشىن بالارا بولۋدىڭ قاجەتى شامالى. ءدىن ماسەلەسى - ۇلتتىق ۇستىن ماسەلەسى. ونى تەك ءدىندار ادامداردىڭ قولىنا تاپسىرىپ قويۋعا بولمايدى. ءبىز، ءسوزسىز يسلام الەمىنىڭ بولىگىمىز، بىراق، بىزدەر ءوزىمىزدىڭ زايىرلى مەملەكەت رەتىندەگى قالىبىمىزدان شىقپاۋىمىز كەرەك. ەسەسىنە، مەملەكەت دىنگە بەت بۇرعان ازاماتتاردىڭ ءوز ۇستانىمدارىن ەمىن-ەركىن ۇستانۋىنا مۇمكىندىك جاساۋى قاجەت (مەن تەك ءداستۇرلى دىندەر تۋرالى ايتىپ وتىرمىن). باياعىدا زيگمۋند فرەيد ايتىپتى دىنگە تىيىم سالۋ - ادامنىڭ كوبەيۋ ينستينكتىنە تىيىم سالۋمەن بىردەي دەپ. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل ەكى تىيىم دا جاقسىلىققا اپارمايدى، باسىندا ادام پسيحيكاسىنىڭ بۇزىلۋىنا، ارتىنان مەملەكەتتىڭ كۇيرەۋىنە الىپ كەلەدى ەكەن. سول سياقتى، كەزىندە بارلىق دىندەرگە، اعىمدارعا ەسىكتى ايقارا اشىپ، ەركىنە جىبەرىپ الىپ، ارتىنان «بارلىعىڭ ساپقا تۇر، تىك ءجۇر» دەۋ اعاتتىق پەن اقىماقتىق. ءاربىر قوعام ءوز لاڭكەستەرىن ءوزى ءوسىرىپ شىعارادى. سوندىقتان دا بيلىكتىڭ بۇگىنگىدەي «بارلىعىن كۇشپەن شەشەمىز»، «ءوزىمىز بىلەمىز، قوعام تىنىش وتىرسىن» دەگەن ارەكەتتەرىنە دە قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. ءدىن وتە نازىك نارسە. نانىم-سەنىم جۇرگەن جەردە راتسيونالدى وي-پىكىر وتپەيدى. ءبىراز نارسەنى جىبەرىپ الدىق پا، ۇزاقمەرزىمدى اعارتۋ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنا دايىن بولۋىمىز قاجەت.

تاعى ءبىر ءۋاج ايتايىن. بىزدەر باتىستىق ۇلگىدەگى جاھاندانۋدى قاۋىپ سانايمىز. ۇلتىمىزدى، تاريحيمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىلىمىزدى شايىپ كەتەدى دەپ قاۋىپتەنەمىز. بۇل دا زاڭدى قورقىنىش شىعار. بىراق، بىزدەر نەگە شىعىستىق ۇلگىدەگى جاھاندانۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعامايمىز؟ ارابتىق نۇسقاداعى كەيبىر ءدىني يدەيالار (حاليفات قۇرۋ، سالافيزم، ۆاحابيزم) وسى شىعىستىق جاھاندانۋ بولماسا، نە؟ بىزگە ايتىپ جاتىر: سەنىڭ ۇلتىڭ، تاريحىڭ، جۇرگەن جولىڭ، اتا-باباڭ، ءداستۇرىڭ ماڭىزدى ەمەس، «جاقسى مۇسىلمان» بولساڭ بولدى دەپ. وعان ءبىراز جاستارىمىز باسىمەن كەتىپ قالدى. ال شىن مانىندە ۇلتتار مەن ۇلىستاردى اللا تاعالا جاراتتى دەيمىز. وندا ءبىزدىڭ ۇلت بولىپ جويىلۋىمىز كىمگە كەرەك؟ كىمنىڭ ۇكىمى؟ ءبىز قازاق بولىپ تا مۇسىلمان بولامىز! ءبىز الدىمەن قازاقپىز، سوسىن مۇسىلمانبىز! بەس پارىزىمىزدى اتقارىپ جاتساق، جۇرتقا جاماندىق جاساماساق، وتىرىك ايتپاساق، باسقاعا قيانات ەتپەسەك ءبىز ەشكىمنەن جامان بولمايمىز، جامان مۇسىلمان بولمايمىز. شەتىمىزدەن ۆاحابيت بولساق، ۆاحابيتتەردىڭ سانى 15 ميلليونعا ارتار، ال قازاقتىڭ سانى سول 15 ميلليونعا كەميدى ەمەس پە؟ ودان كىم ۇتادى؟ ايتەۋىر، قازاق ەمەس! بۇگىنگى ءدىني جىك قاۋپى اسا جامان دۇنيە. ونىڭ قاسىندا رۋ-تايپامىز، ناعىز-شالالىعىمىز دالادا قالادى! وسى ءدىندى دۇرىس تۇسىنبەۋ كەسىرىنەن ۇلت، رۋ، اۋىل، قالا تۇگىل تالاي وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بۇزىلىپ جاتىر. اكە مەن بالا، انا مەن قىزى ءبىر-بىرىنە لاعنەت ايتىپ، بىرىمەن-ءبىرى ءبىر ۇيدە وتىرىپ تاماق ىشۋدەن بەزىپ جاتىر. بۇدان ارتىق ماسقارا بولا ما؟ بايقاماساق بولمايدى. ابايلاماساق بولمايدى.

2. جىلىنا كەم دەگەندە 70-80 جاڭا كىتاپ وقۋعا تىرىساتىنىم راس. نەگىزىنەن جۇمىسىما قاتىستى جاڭادان شىعىپ جاتقان تاريح، ەكونوميكا، ساياسات، الەۋمەتتانۋ، فيلوسوفيا سالاسىنداعى كىتاپتار. باياعىدان كەلە جاتقان ادەتىم، 5-6 كىتاپتى قاتار باستايمىن، سوسىن ۋاقىتىما جانە كوڭىلىمە قاراي ولاردى كونسپەكت جاساپ وقىپ شىعامىن. قازىر بەلگىلى ءبىر كىتاپ وقۋ جۇيەسى جوق. بىراق، كەزىندە تاريح، فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ، الەۋمەتتانۋ سالاسىنداعى جالپى وقۋلىقتاردى، حرەستوماتيالاردى قاراپ، ىشىندە سول سالالارعا وي قوسقان، نەگىزىن قالاعان دەگەن عالىمداردى قاعازعا ءتۇسىرىپ، سولاردىڭ نەگىزگى ەڭبەكتەرىن تىزبەلەپ وقىپ شىققانىم بار. ءدال سول ادىسپەن نوبەل سىيلىعىن العان جازۋشىلاردىڭ 70-80 پايىزىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىستىم. قازىرگى كەزدە گازەت-جۋرنالداردى، ينتەرنەتتى قاراپ، ونداعى جاڭا كىتاپتار تۋرالى پىكىرلەردى ۇزبەي وقيمىن. مىناۋ كەرەمەت ەكەن، مىنانىڭ قاجەتى بولادى دەگەن كىتاپتاردىڭ اتىن ارنايى قويىن داپتەرگە كوشىرىپ الامىن. سوسىن رەتى كەلگەن كەزدە، نەگىزىنەن جالاقى نە قالاماقى العان كۇندەرى، كىتاپ دۇكەندەرىن ارالاپ، جاڭاعى اۆتورلاردى، كىتاپتاردى سۇراستىرامىن، ساتىپ الامىن. كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى دە مەن ىزدەگەن كىتاپتار ساۋداعا تۇسسە پوشتاعا حابارلاسىپ جاتادى. كوركەم ادەبيەتكە كەلەتىن بولساق، ءوزىمنىڭ ەرەكشە جاقسى كورەتىن اۆتورلارىم بار. ولاردىڭ ءاربىر جاڭا دۇنيەسىن ۇزبەي ساتىپ الامىن نە ينتەرنەت ارقىلى قاعازعا شىعارىپ وقيمىن. كىتاپ وقيتىن ادامدار ءۇشىن ينتەرنەت دەگەن كەرەمەت دۇنيە بولدى ەمەس پە؟! ءوزىمىزدىڭ اقىن-جازۋشىلارعا كەلەتىن بولساق، ءبىراز دۇنيەلەردى اۆتورلاردىڭ ءوزى سىيلايدى. قالعان جاعدايدا بەلگىلى ءبىر تۋىندىنى كەم دەگەندە ءوزىم سىيلايتىن، پىكىرىنە قۇلاق تۇرەتىن ءۇش ادام ماقتاماسا، وعان جولامايمىن.

3. بۇل سۇراعىڭىزعا جوعارىدا جاۋاپ بەرگەن سياقتىمىن. ەگەر وسىنىم جەتكىلىكسىز دەسەڭىز، كوممەنتكە ناقتى سۇراقتاردى جازا سالىڭىز. قوسىمشا جاۋاپ بەرەيىن.

- سىزدەر قۇرعان "ۇلى دالا" قوزعالىسىنىڭ جۇمىستارىن جامبىل وبلىسى، جامبىل اۋدانىندا جۇرگىزگىم كەلەدى. وزدەرىڭىز ايتقانداي اۋداندىق، اۋىلدىق جەرلەردە ءار ءتۇرلى باعىتتا شارۋالاردى ىسكە اسىرىپ قوزعالىس ساپىندا سىزدەرمەن جۇمىس جاساسام دەگەن نيەتىم بار. سىزبەن قالاي حابارلاسۋعا بولادى؟ ەرلان ابۋ، تارازدان

- ەرلان! لەبىزىڭىزگە راحمەت! جاقىن ارادا بىزدەر شىمكەنت پەن تارازعا شىعامىز. سول كەزدە ەلدە جولىعايىق، اڭگىمەلەسەيىك. مەنىڭ ۇيالى تەلەفونىم 87019998222. حابارلاسىپ تۇرايىق.

- ايدوس مىرزا! ورالماندار جونىندەگى كوز قاراسىڭىز قالاي؟ نەگە ولار ءوز ەلىندە ازىپ توزىپ ءجۇر؟ نەگە شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ ەلدىمەكەندەرگە ورنالاسۋى  جۇيەلى تۇردە ىسكە اسىرىلماي كەلەدى؟ سۇراقتار وتە كوپ؟ وسى جونىندەگى ويلارىڭىز جانە ناقتى جوسپارلارىڭىز بارما؟

- وتە ورىندى، ماڭىزدى سۇراق. جاۋاپ بەرۋگە تىرىسايىن. مەنىڭ ويىمشا، «ورالمان» ماسەلەسىن ۇلت ماسەلەسىنەن بولەك قاراستىرۋعا بولمايدى. «ورالمان» دەگەن مارتەبە «پويىز جولاۋشىسى»، «ۇشاق جولاۋشىسى» دەگەن سياقتى ۋاقىتشا عانا اتاق، مارتەبە. پويىزدان، ۇشاقتان تۇسكەن سوڭ سەن كادىمگى ازاماتقا اينالاسىڭ. سول سياقتى، «ورالمان» دەگەن ءسوز سۇيەككە تاڭبا سياقتى ماڭگى اتاۋعا، مارتەبەگە اينالماۋى ءتيىس. «ورالمان» مارتەبەسى وزگە ەلدە ءجۇرىپ، اتامەكەنگە ورالۋعا نيەت ءبىلدىرىپ، سول ەلدىڭ شەكاراسىن كەسىپ، ءوز ەلىمىزدىڭ شەكاراسىنان وتكەن بويدان، ەلگە كەلدىم دەپ تىركەلگەننەن كەيىن توقتايتىن مارتەبە بولۋى كەرەك! ودان كەيىن ەلگە ورالعان قانداسىمىز «ازاماتتىقتى الۋعا ۇمىتكەر»، ال ازاماتتىققا وتكىزۋ تۋرالى پرەزيدەنت جارلىعى شىققان سوڭ تولىققاندى ەل ازاماتىنا اينالۋى ءتيىس. ولاردى «قىتاي»، «موڭعول»، «وزبەك» دەپ كەمسىتىپ اتاپ جاتۋىمىز ەلدىكتىڭ ەمەس، يتتىكتىڭ بەلگىسى. بۇندايدى ورەسكەل، ۇياتتى دۇنيەلەردى بىزدەر اشىق ايتىپ، جاڭاعىدايدى ايتىپ جۇرگەندەردى باسپاسوزدەن بولسىن، باسقالاي بولسىن ورىندارىنا قويا ءبىلۋىمىز كەرەك.

تاعى ءبىر ماسەلە. بۇگىنگى كۇنى ءورىستىلدى باسپاسوزدە قانداستارىمىزعا قارسى، جالپى قازاق كوشىنە قارسى جامان پىكىرلەر ايتىلىپ ءجۇر. وعان دا ءبىز ۇلت بولىپ توتەپ بەرگەنىمىز ابزال. بۇنىڭ سەبەپتەرىن دە ايقىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. كەيبىر ورىستىلدىلەر وزدەرىنە ۇيرەنشىكتى، تۇسىنىكتى الەمنىڭ جوعالىپ، كوزدەن عايىپ بولىپ بارا جاتقانىنا قىنجىلادى، سودان قورقادى. ەكىنشىلەرى، ەلگە ورالىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ  ەكونوميكالىق تۇرعىدان وزدەرىمەن باسەكەلەس بولادى دەپ قورقادى، سوعان بارىنشا قارسىلىق كورسەتەدى. مىسالى، وتانىنا ورالىپ جاتقان اعايىندار بۇرىن قازاقتار يگەرە الماعان ەڭبەك ورىندارى مەن كاسىپتەرىنە باتىل بارىپ جاتىر. بۇل، ارينە، باسەكەلەستىككە شىداي الماي جاتقانداردىڭ زىعىردانىن قايناتادى، قىتىعىنا تيەدى. ءبىز مىناداي نارسەنى دە اشىق ايتۋىمىز كەرەك. ءجۇز جەردەن ماقتاساق تا، جاعدايىن جاساساق تا ەلىمىزدەگى ورىستاردى ۇستاي المايمىز جانە دە ولاردىڭ دەموگرافيالىق ءوسىمى ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكسىز. وسىنداي وراسان جەردى يگەرىپ تۇرۋ ءۇشىن ەكونوميستەردىڭ پىكىرىنشە حالقىمىزدىڭ سانى 40-50 ميلليونداي بولۋى كەرەك ەكەن. ولاي بولاتىن بولسا وسىنشاما حالىقتى قايدان الامىز؟ حالىق سانىن ءوسىرۋدىڭ ءبىر جولى - ۇتىمدى دەموگرافيالىق ساياسات، جانۇيالاردى قولداۋ بولسا، ەكىنشىسى - ەلىمىزدەن تىس جۇرگەن قانداستارىمىزدى كوشىرۋ. سىرتتان قىتاي قاپتاتىپ، فيليپپيندىكتەردى نە پاكستاندىقتاردى الىپ كەلگەنشە وسىنىمىز دۇرىس ەمەس پە؟ بولاشاقتا ءبىزدىڭ ەلىمىز تۇركى ەلدەرىمەن ۇلكەن مۇددەلەستىك جولىندا تىزە قوسىپ، ساياسي-ەكونوميكالىق كونفدەراتسيا نە وداق قۇرىپ جاتسا، بىزدەر وزبەك، ۇيعىر، قىرعىز اعايىندارعا ەسىك اشىپ، ولاردى قازاق ازاماتتىعىنا وتكىزۋ ماسەلەسىن قاراستىراتىن بولامىز. بۇل، بالكىم، الداعى 20-30 جىلدىڭ ماسەلەسى شىعار. ال قازىرگى كەزدە، كەم دەگەندە 10-15 جىلدىڭ ىشىندە موڭعوليا، قىتاي، وزبەكستان جانە رەسەي قازاقتارىن ەلگە قايتارۋ، ولاردى دۇرىس جولمەن، اقىلدى ساياساتپەن، ستراتەگيالىق مۇددەلەرگە ساي گەوگرافيالىق، ەكونوميكالىق تۇرعىدان وڭتايلى ورنالاستىرۋ، تەز ارادا الەۋمەتتەندىرۋ ماسەلەلەرىن شەشۋىمىز كەرەك. بۇل ەلدەردەگى قازاقتاردىڭ بولاشاعىنىڭ بۇلىڭعىر ەكەنىن دە اشىق ايتۋىمىز قاجەت.

وسى سياقتى ويلارىمىز دا، ناقتى جوسپارلارىمىز دا بار. «ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ قاتارىنا، باسقارۋشى ورگاندارىنا تالاي قانداستارىمىز ءوتتى. مىسالى، راقىم ايىپۇلى، اۋىت مۇقيبەك دەگەن ازاماتتاردى وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. تىڭدايتىن قۇلاق بولسا سولاردىڭ ايتىپ-جازىپ جۇرگەندەرى قانشاما؟ بىزدەر ساياسي قوزعالىس رەتىندە ناقتى جوبالاردى، قۇجاتتاردى دايىنداپ، قوعامدىق پىكىر تۋدىرۋ ارقىلى وسى ماسەلەلەردى شەشۋگە جانىمىزدى سالامىز. اقىلمەن ىستەسەك بارلىعى دا قولىمىزدان كەلەدى.

- ايدوس اعا، ەلىمىزدە جالپى ءدىني احۋال قيىنداپ بارا جاتقان سەكىلدى. سۇراعىم، قازاق دالاسىندا قايتادان تىرىلە باستاعان سوپىلىق ءداستۇر جايلى: يسماتۋللا اقساقال تىرىلتكەن سوپىلىق داستۇرگە قالاي قارايسىز؟ دۇرىس دەپ ويلايسىز با، الدە بۇرىس پا؟

- سوپىلار ءىسى تۋرالى ءبىراز دۇنيەنى جوعارىدا ايتقان سياقتىمىن. ال ياسساۋي جولىنا كەلەتىن بولساق ودان ۇركىپ-قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. سوپىلىق ءداستۇر - قازاق داستۇرىندە بار. ءبىزدىڭ مىقتى-مىقتى اقىن-جاراۋلارىمىز، ءىرى تۇلعالارىمىز سوپى بولعان. ەلىمىزدە كەم دەگەندە سوپىلىقتىڭ ءۇش ورتالىعى بولعان. بۇگىنگى تىلىمىزدە، ءجۇرىس-تۇرىسىمىزدا، بولمىسىمىزدا ءدال وسى سوپىلىقتىڭ ىزدەرىن تابۋعا بولادى. مەنى تاڭ قالدىراتىنى، بۇگىن يسلام جولىندا ءجۇرمىز دەگەندەردىڭ سوپىلىقتان شوشىنۋى، وعان اشىقتان اشىق قارسى شىعۋى. شىنداپ كەلسەك، قازاقستانعا يسلامنىڭ كەڭ تارالۋى ءدال وسى سوپىلىقتىڭ ارقاسى ەمەس پە؟ كەزىندە ياسساۋي بابامىزدىڭ يسلام كانوندارىن تۇركى تىلىنە اۋدارىپ، ولاردىڭ كوشپەلىلەرگە تۇسىنىكتى، جاقىن ولەڭ تىلىنە ءتۇسىرۋى وسى ءدىننىڭ كەڭ تاراۋىنا الىپ كەلدى ەمەس پە؟ سول كەزدەرى ەلىمىزدى حريستياندار (نەستورياندىق نۇسقاداعى), بۋدديستەر دە، ياحۋديلەر دە تورىپ ءجۇردى. بۇگىنگى كۇنى قازاقتى قۇراعان ءبىراز تايپالار سول دىندەردى ۇستاندى ەمەس پە؟ سول ياسساۋي بابامىزدىڭ، ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ارقاسىندا وسى ۇلى دالادا تەك يسلام ءدىنى عانا قالدى، باسقالاردىڭ ءىزى دە قالمادى. كەيىنگى كەزدەرى سوپىلار وزگە دىندەر مەن يسلام ىشىندەگى ەكسترەميستىك باعىتتاردىڭ تارالۋىنا توتەپ بەردى. ەندى كەلىپ بىزدەردىڭ وسى جولدى ۇستانعانداردى «ەكسترەميست» ەتىپ شىعارعانىمىز قالاي؟ ادامنىڭ سوتتالعانىنان گورى ۇلتىمىزدىڭ ءبىر رۋحاني دىڭگەگى بولىپ تابىلاتىن فيلوسوفيالىق، ءدىني اعىمنىڭ ايىپتالۋى جانعا باتادى ەكەن. بۇل اقىل-ويمەن ىستەلگەن شارۋا ەمەس. وسىنداي سوتتار ارقىلى بابالارىمىز تالاي عاسىر بويى توتەپ بەرگەن ءدىني اعىمدارعا جول اشىپ بەرىپ جاتقان جوقپىز با وسى؟

- ايدوس اعا، ءسىز سوڭعى ۋاقىتتا بەدەلى ءوسىپ كەلە جاتقان جاس قايراتكەرسىز. ءسىز تۋرالى جاقسى پىكىرلەردى ءجيى ەستيمىز. الايدا، ءسىزدىڭ قوعام الدىنداعى ابىرويىڭىزعا كۇمانمەن قارايتىنداردىڭ قاتارى از ەمەس سياقتى كورىنەدى. ءبىراز ۋاقىت بۇرىن "جاس الاش" گازەتىنە ء"ماسىموۆتىڭ مونوپولياسى" دەگەن ماقالا شىعىپ، اۆتور ءسىزدى ءماسىموۆ-قۇلىباەۆ توبىنىڭ سويىل سوعارى عىپ كورسەتىپتى. "اباي كز" سايتى شىنىندا دا ەرجان باباقۇماروۆتىڭ قولىنان جەم جەپ جۇرگەن اقپارات قۇرالى ما؟ جانە فەيسبۋك جەلىسىندە "رۋحانيات" پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى سەرىكجان مامبەتالين "ۇلى دالا" قوزعالىسىنىڭ قۇرىلتايىن نە ماشكەەۆيچ، نە قۇلىباەۆ قارجىلاندىرىپ وتىر دەپ جازعانى بەلگىلى. ءسىز باسقاراتىن قوزعالىستىڭ قارجى كوزى قايدان؟

- ورىندى سۇراق. بارىنشا اشىق جاۋاپ بەرۋگە تىرىسايىن.

«جاس الاشتاعى» ءسىز ايتىپ وتىرعان ماقالانى مەن دە وقىعام. اتالعان ماقالا گازەتتىڭ ۆەب-سايتىندا جاريا كورگەن سوڭ پىكىر جازىپ كورىپ ەدىم، جاريالانبادى. نەگىزى ونداي ماقالانى جاريالار كەزدە جۋرناليستەر «ايىپتالىپ» وتىرعانداردىڭ دا ۋاجىنە قۇلاق ءتۇرۋى قاجەت ەمەس پە؟ ماعان ونداي مۇمكىندىك بەرىلمەدى. وسىعان بايلانىستى ءدال وسى سايتتا بىزدەر ءوز پىكىرىمىزدى بىلدىرگەنبىز. وسىدان كەيىن رىسبەك سارسەنباي اعامىزعا ءبىراز دۇنيەنى قاتتى-قاتتى ايتىپ، نومىرىنە سمس-پەن سالىپ جىبەرگەم. مازمۇنىن بۇل جەردە قايتالاماي-اق قويايىن.

ماقالادا ايتىلعان دۇنيەلەرگە كەلسەك. مەن تيمۋر قۇلىباەۆپەن تانىس ەمەسپىن، ودان اقشا الماق تۇگىلى، سويلەسىپ تە كورمەپپىن. كارىم ماسىموۆپەن التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ كومەكشىسى بولىپ جۇرگەن كەزدە بىرنەشە رەت كەزدەسكەنىم بار. ول كىسىنى تانيمىن، ارالاستىم دەپ ايتا المايمىن. وسى سايتتىڭ مازمۇنىن بىلەتىن، باعىتىن بىلەتىن ازاماتتار اباي بابامىزدىڭ اتىنداعى سايتتىڭ ءماسىموۆتىڭ جاقتاسى دەپ ايتا المايتىنى انىق. ءوزىنىڭ قىتىعىنا تيەتىن، مىسقىلدايتىن ماقالالار ءۇشىن اقشا بەرەتىندەي ءماسىموۆ تە يديوت ەمەس شىعار. ءماسىموۆتىڭ اقپاراتتىق سالا بويىنشا وڭ قولى ەرجان باباقۇماروۆپەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە قاتار ىستەدىك. ونى دا، مەنى دە بىلەتىن ادامدار ءبىزدى سەرىكتەس نە تىلەكتەس ازاماتتار دەي المايتىن بولار. ەرجاندى ۇمىتپاسام، سوڭعى رەت دوسىم ەرلان سايروۆتىڭ ۇيىندە وسىدان 6-7 جىل بۇرىن كوردىم. ەرجان، مەن بىلسەم، اقشانى وڭدى-سولدى شاشا بەرەتىن اقىماق ەمەس. ءسوزدىڭ قىسقاسى: مەن ماسىموۆتەن دە، باباقۇماروۆتان دا قاراجات الىپ وتىرعان جوقپىن. ءبىزدىڭ اباي اتىنداعى پورتالدىڭ دا ولارعا قاتىسى جوق!

«ۇلى دالا» قوزعالىسى تۋرالى. بۇل قوزعالىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ازاماتتار قارا-جاياۋ ادامدار ەمەس. كەم دەگەندە قوزعالىس باسشىلىعىنىڭ 40 پايىزى ەلگە تانىمال كاسىپكەر  ازاماتتار. مىسالى، قوزعالىستىڭ ەكى بىردەي جەتەكشىسى - كەڭەس اقاەۆ پەن ءىزباسار بوزاەۆ - اتى، ونەركاسىبى، بيزنەسى بار كاسىپكەرلەر. باسقا دا مىقتى ازاماتتار قوزعالىسقا مۇشە بولىپ جاتىر. مىسالى، ايدار الىباەۆ، تالعات ءابدىجاپپاروۆ. تىم بولماسا گۋگل ىزدەۋ جۇيەسىنە كىرىپ سولاردىڭ ەسىمدەرىن جازىپ، قاراپ كورىڭىزدەر. ولاردىڭ ءوز قاراجاتى، قوزعالىستى قارجىلاندىرۋعا مۇمكىندىگى جوق دەپ ەشكىم ايتا المايدى. سوڭعى 4-5 ايدىڭ ىشىندە ءوز باسىم جۇزگە جۋىق بيزنەسمەن جىگىتتەرمەن تانىستىم، ۇلكەندى-كىشىلى جيىندار وتكىزدىك، پىكىر الماستىق. كەرەمەت ۇلتشىل جىگىتتەر بار ەكەن! ەل-جەر تۋرالى پىكىرلەرىمىز ءبىر جەردەن شىعىپ جاتىر. ولار ءبىزدىڭ قوزعالىسقا كومەكتەسە الماي ما؟ كومەكتەسىپ جاتىر، الداعى ۋاقىتتا دا ءبىزدىڭ ويىمىز بەن ءىسىمىز ءبىر جەردەن شىعىپ جاتسا تاعى دا قول ۇشىن بەرەدى دەپ سەنەمىن. ونىڭ ۇستىنە وسى ۋاقىتقا دەيىن قوزعالىس كوپ قاراجاتتى شىعىنداعان جوق. نەگىزگى شىعىن تەك جولساپارلار مەن قۇرىلتايدى وتكىزۋگە كەتتى. ونىڭ ءوزىن بىزدەر - تورالقا مۇشەلەرى - سانالى تۇردە وزدەرىمىزدىڭ جەكە قاراجاتىمىزعا وتكىزدىك. الداعى كۇندەرى ەسەپ-شوت اشىلادى، جارنالار جينالادى، سول كەزدە دە بىزدەر قوزعالىستىڭ ۆەب-سايتىندا بارلىق تۇسىمدەر مەن شىعىندار تۋرالى اشىق ايتاتىن بولامىز. جەرگىلىكتى جەرلەردە بىرنەشە فيليالدى تىركەۋگە مۇمكىندىك الدىق. ونىڭ ءوزىن جەرگىلىكتى جەردەگى بيزنەسمەندەر كوتەرەمىز دەپ وتىر. ولار وزدەرى كەلىپ قۇرىلتايعا قاتىستى، باسقارۋشى ورگاندارعا مۇشە بولدى.

ال سوڭعى كەزدەگى فەيسبۋكتەگى اڭگىمەلەر مەن سونىڭ نەگىزىندە جازىلعان ماقالالار تۋرالى ايتا كەتەيىن. نەگىزگى اڭگىمەلەرگە سەبەپ بولعان سەرىكجان مامبەتاليننىڭ جازبالارى. مەن ولارىنا سول جەردە اشىق جاۋاپ بەردىم. تاعى دا قايتالايىن: «ۇلى دالا» قوزعالىسىن بىردە-ءبىر وليگارح قارجىلاندىرىپ وتىرعان جوق. قۇلىباەۆ تا ەمەس، ماشكەۆيچ تە ەمەس. قوزعالىستىڭ ارتىندا بىردە-ءبىر ساياسي پارتيا جوق! بۇل وسى قوزعالىستى قۇرعان ازاماتتاردىڭ جوباسى، ءتول بالاسى.

سەرىكجانعا كەلەتىن بولساق، وسىنداي ساندىراقتارىنان كەيىن ادام، ازامات رەتىندە سىيلاۋدان قالدىم. ەر ازاماتقا ساي ەمەس تىرشىلىك جاساپ وتىر. ول تەك ماعان نە بولماسا «ۇلى دالا» قوزعالىسىنا قاتىستى عانا اڭگىمە ەمەس. ونىڭ اڭگىمەسىنە مىناداي نارسە سەبەپ بولۋى مۇمكىن دەپ ويلايمىن. قوزعالىستىڭ قۇرىلتايىنا بىزدەر بەس پارتيانىڭ باسشىلارىن شاقىردىق. ەرلان قارين مەن ماقسۇت نارىكباەۆ بەلگىلى سەبەپتەرگە قاتىستى كەلە المادى. ولاردىڭ ورنىنا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ جەتەكشىسى راحمان الشانوۆ جانە ماقسۇت نارىكباەۆتىڭ وكىلى كەلدى (كەشىرىڭىزدەر، اتى ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى). ولار ءبىز ءسوز سويلەمەي-اق قويالىق، تىڭداپ كەتەيىك دەدى. قالعان پارتيا سەركەلەرىنەن «اق جولدان» ازات پەرۋاشەۆ، جسدپ «ازاتتان» - ءامىرجان قوسانوۆ جانە «رۋحانياتتان» - سەرىكجان مامبەتالين كەلىپ قاتىستى. قۇرىلتايدىڭ ۇيىمداستىرۋ كوميتەتى ەشبىر پارتيانى تومەندەتپەۋ ءۇشىن ولاردىڭ جەتەكشىلەرىنە ءسوزدى ءالىپبي بويىنشا بەرۋ كەرەك دەپ شەشتى. سوندىقتان دا الدىمەن ءسوز پەرۋاشەۆقا ءتيدى. بۇنىڭ ءوزىن سەرىكجان سياقتىلار «ايدوس «اق جولعا» ساتىلىپ كەتىپتى، سول پارتياعا مۇشە بولادى ەكەن» دەگەن اڭگىمەلەرگە ارقاۋ ەتكەن كورىنەدى. تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، ءوز باسىم بىردە-ءبىر پارتياعا مۇشە ەمەسپىن، سايلاۋعا تۇسكىم كەلىپ وتىرعان جوق! سوندىقتان دا جاڭاعىداي داۋرىقپا سوزدەردىڭ ەش استارى دا، نەگىزى دە جوق. مىسالى، قۇرىلتايعا جاستار ۇيىمدارى اتىنان داۋرەن بابامۇراتوۆ دەگەن زامانداس باۋىرىم كەلىپ سويلەدى. بىراق، ەشكىم دە «ۇلى دالانى» داۋرەن قارجىلاندىرىپ وتىر دەپ جاتقان جوق قوي! ياعني بۇنىڭ ارتىندا دا بەلگىلى ءبىر ويىندار جاتىر. ولاردىڭ قايدان شىعىپ جاتقانىن، كىمدەردەن تاراپ جاتقانىن بىزدەر جاقسى بىلەمىز.

تاعى ءبىر جايت تۋرالى ايتىپ كەتەيىن. سوڭعى كەزدەرى بىرەۋلەر مەنى «جاقسى.كز» سايتىنىڭ جەتەكشىسى، قۇرىلتايشىسى دەگەندەردى كوپ ايتىپ ءجۇر. بۇل تۋرالى ماعان ينتەرنەتتەگى جولداستارىم ايتىپ ءجۇر. وسىنداي اڭگىمەنى تاراتىپ جۇرگەندەردىڭ اتى دا، تەلەفوندارى دا بار. بۇل تۋرالى دا ايتا كەتەيىن: مەنىڭ اتالمىش سايتقا ەش قاتىسىم جوق.

- ايدوس، ءسىزدى ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ كۇيەۋ بالاسى دەيدى، راس پا؟

- جۇرە بەرسەڭ، كورە بەرەسىڭ دەگەن وسى ەكەن! ماۋلەن اشىمباەۆ مەنىڭ زامانداسىم، ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز كوپتەن بەرى بىلەمىز. بىراق، وعان كۇيەۋ بالا بولۋ ءتورت ۇيىقتاسام دا تۇسىمە كىرىپ كورمەپتى. ماۋلەندى كەزدەستىرىپ قالسام مىنا اڭگىمەنى انەكدوت قىلىپ ايتىپ بەرەتىن شىعارمىن.

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»