الماتىداعى پانفيلوۆشىلار پاركىنە گۇل قويۋعا كەلگەن ارداگەر تۋرالى بەينە جازبا الەۋمەتتىك جەلىگە تارادى. ەلدەگى توتەنشە جاعداي مەن كارانتينگە بايلانىستى ساياباقتار تولىقتاي جابىلعانىن بىلەمىز. وسىنى ايتىپ، ارداگەر مەن ونىڭ جانىنداعى بىرنەشە ادامدى پارككە كىرگىزبەگەن جاۋاپتى قىزمەتكەرلەر تابان استىندا «حالىق جاۋى» بولىپ شىعا كەلدى.

جەلىدەگى جۇرت: «فاشيستەر توقتا الماعان سولداتتى – ءوزىنىڭ «نەمەرە-شوبەرەلەرى» توقتاتتى»، - دەپ ەت-باۋىرى ەزىلەردەي بولدى. ولاردىڭ كوڭىلىن الاڭ قىلىپ، جانتاپتىرماعان جالقى سۇراق بىرەۋ – ارداگەردى نەگە كىرگىزبەيدى؟!

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا تولارساقتان سۋ كەشىپ، توبىعىنان ساز كەشىپ ءجۇرىپ، بەرليندى باعىندىرعان مايدانگەرلەردىڭ قاتارى جىل سايىن سيرەپ بارادى، راس. قان مايداننىڭ قانقاسابىن كورگەن ارداگەرلەردى ارداقتاۋ، ولارعا لايىقتى قۇرمەت كورسەتۋ – ءاربىرىمىزدىڭ پارىزىمىز! بۇل تۋرالى پرەزيدەنت توقاەۆ تا ايتتى، وتكەندە. «ارداگەرلەردىڭ بىردە-بىرەۋى ەلەۋسىز قالمايدى. لايىقتى قۇرمەت كورسەتىلەدى»، - دەدى. «مامىرداعى مەرەكەلەردى ۇيدە اتاپ ءوتۋ كەرەك!»، - دەدى. ەندەشە؟

كەۋدەسى وردەن-مەدالعا تولى، اسكەري شەندى ارداگەر كىم؟ ول قاي سوعىستىڭ ارداگەرى؟ ەگجەي-تەگجەيلى، رەت-رەتىمەن جازايىق.

ولگا يۆانوۆانىڭ ءۇش اقپاراتى

ولگا يۆانوۆا دەگەن اتپەن تىركەلگەن «ivanovaolgadana» دەيتىن اككاۋنت «Instagram» جەلىسىندە پارككە كىرە الماي تۇرعان اسكەري كيىمدەگى قارت كىسىنىڭ بەينەجازباسىن جاريالادى.

«ءسوز جوق! ءبىزدىڭ اكىمدىك، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ «ايبىندى» قىزمەتكەرلەرى «كورونادان» قاتتى قورىققانى سونشالىق، ءتىپتى مەموريالعا گۇل قويۋ ءۇشىن 93 جاستاعى جالعىز ارداگەرگە رۇقسات بەرمەدى. اكىمدىككە «پوزور»، ساعىنتاەۆقا «پوزور»، نۇر وتانعا «پوزور»، توقاەۆقا «پوزور»، قازاقستانعا «پوزور»! مەن ءۇشىن ۇيات! كەشىرىڭدەر ءبىزدى اتالار! قورقاقتىعىمىز ءۇشىن كەشەرىڭدەر! ءبىز جەر بەتىندەگىنىڭ بارىنەن قويانداي قورقاتىنىمىز ءۇشىن كەشىرىڭدەر! سىزدەر سەكىلدى تانكىگە «ۋرالاپ» جۇرىگە المايتىنىمىز ءۇشىن! كەشىرىڭدەر ءبىزدى! ءبىز سىزدەرگە لايىقتى ۇرپاق ەمەسپىز! مەن بۇل اتانى تانىمايمىن. مەن دە قايتىس بولعان اتام مەن اجەمە گۇل قويۋعا كەلگەم. جاسىن ءوزىنىڭ ايتۋىنشا جازدىم. ول كىرۋ ءۇشىن رۇقسات سۇراعاندا ايتتى. مەنشە، ونى ارداگەرلەر كەڭەسى نەمەسە اسكەريلەر ارقىلى تابۋعا بولادى. ويتكەنى، 3 بىردەي «قىزىل جۇلدىز» وردەنى وتە سيرەك كەزدەسەدى. سىزدەردىڭ سۇراقتارىڭىزعا جاۋاپ بەردىم دەپ ويلايمىن. ارداگەردى تاپتىق! ول – يۆان ابدۋلوۆ. باتىر! ەرتەڭ رەسمي اقپارات بەرەمىن»، - دەپ جازىپتى.

ءبىز ولگا يۆانوۆانىڭ ورىس تىلىندەگى بۇل جازباسىن قازاقشاعا تەكتەن-تەك قوتارىپ وتىرعان جوقپىز. ويتكەنى، كەيىن ولگا يۆانوۆا جاڭاعى ارداگەر تۋرالى تاعى ەكى جازبا جاريالاعان. بىرىندە – «ۆەتەران! گەروي! ابدۋلوۆ يۆان اكيموۆيچ!»، - دەپ جازىلعان. بۇل جازباداعى سۋرەتتە ارداگەردىڭ جاسى – «89» دەپ كورسەتىلگەن. سۋرەت ەرتەرەكتە تۇسىرىلگەن بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرسەك، ازىرگە انىقتالعانى – ارداگەردىڭ تولىق اتى-ءجونى عانا بولىپ تۇر! بۇل دا كەرەك اقپارات.

يۆانوۆانىڭ ءۇشىنشى اقپاراتى – جاڭاعى پارككە كىرە الماي كەتكەن ارداگەردەن الماتى اكىمدىگى كەشىرىم سۇراپتى. ءسويتىپ، قولتىقتاپ اپارىپ، پاركتەگى «ماڭگىلىك الاۋعا» گۇل قويىپتى.

سونىمەن ابدۋلوۆ يۆان اكيموۆيچ دەگەن كىم؟

جالپى، ابدۋلوۆ يۆان اكيموۆچيتىڭ اتى باسپاسوزدە 2015 جىلدان باستاپ ايتىلا باستاعان ەكەن. 11 جاسىندا سوعىس باستالعان. 316 اتقىشتار ديۆيزياسىندا بولعان. گەنەرال سميرنوۆتى دا، باۋىرجان مومىشۇلىن دا اجالدان قۇتقارىپ قالعان. مومىشۇلىنىڭ باتالونى تاس-تالقانى شىققاندا، 274 پولكقا جىبەرىلگەن. سوعىستا 1941 جىلدان باستاپ بولعان. شىن مانىندە سولاي ما؟

2015 جىلعى نۇسقا

2015 جىل. «Nur.kz» سايتى «يۆان ابدۋلوۆ سپاس وت گيبەلي باۋىرجانا مومىشۋلى» دەگەن ماقالا جاريالاپتى.

ونداعى اقپاراتقا سۇيەنسەك، يۆان ابدۋلوۆ بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن. ءوزىنىڭ اتا-اناسى، ءتىپتى ۇلتى تۋرالى ەشقانداي اقپارات بىلمەيدى-ءمىس. سوعىس باستالعاندا ول 11 جاستا بولىپتى. ال 13 جاسىندا مايدانعا اتتانعان. پانفيلوۆتىڭ 316-اتقىشتار ديۆيزياسىنا بارعان. باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، سانيتار بولىپ قىزمەت ەتكەن. ءتىپتى، ءبىر جولى باۋىرجان مومىشۇلىن اجالدان قۇتقارىپ قالعان.

مومىشۇلىن قۇتقارۋ

اسا اۋىر جارالانعان، ءومىرىن قۇتقارۋ مۇمكىن ەمەس حالدەگى سوۆەت سولداتتارىن ازاپتاماي، اتىپ تاستاۋ ءۇشىن سانيتارلارعا تاپانشا بەرىلەدى ەكەن. سونداي-اق، وتىرىك ءولىپ جاتقان فاشيستەردىڭ دە كوزىن جويۋ ءۇشىن تاپانشا كەرەك. سونداي ءبىر وتىرىك ءولىپ جاتقان سولداتتى جاڭاعى سانيتار اكيموۆ بايقاپ قالادى. مومىشۇلىن اتۋعا وقتالا بەرگەندە تاپانشا ۇستاعان قولىن جارالاپ، مومىشۇلىنىڭ ءومىرىن قۇتقارىپ قالادى.

ماسكەۋدەن سوڭ، ابدۋلوۆ كۋرسكىگە، رىلسكى قالاسىنا اتتانادى. وندا 1944 جىلعا دەيىن جۇرەدى. سوسىن ءستاليننىڭ بۇيرىعىمەن سۋۆوروۆ ۋچيليششەسىنە تۇسەدى. 3 جىلدان سوڭ، ماسكەۋگە بارادى. كگب جوعارعى مەكتەبىندە وقيدى. ول جەردە 7 جىل ءجۇرىپ، ۆەنگرياعا اتتانادى.

ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، اسكەري قىزمەت جىلدارىندا فيدەل كاسترومەن دە كەزدەسكەن ەكەن. ءوز ءسوزى: «ءبىز ول جەرگە قارۋ-جارىق، وق-ءدارى، ازىق-تۇلىك جەتكىزدىك. مەن فيدەل كاسترومەن جەكە كەزدەستىم.  ول باۋىرجان مومىشۇلى تۋرالى سۇرادى. مەن ول تۋرالى بارلىعىن ايتتىم. ول ماعان اۋدارماشى بولىپ قالۋدى ۇسىندى. مەن: «وتانىمدى ساتا المايمىن، مەنى وداق تاربيەلەگەن»، دەدىم. سول جەردە ماعان «ەركىندىك» وردەنىن تاقتى».  

ابدۋلوۆ ستالينمەن دە كەزدەسكەن-ءمىس. «ءاي، جاپون، وسىندا وقيسىڭ، سوسىن سەنى جاپونياعا جىبەرەمىن. سوندا ۇيلەنىپ، سوندا تۇراسىڭ»، دەپتى ستالين. وتباسى، بالا-شاعاسى تۇگەل قايتىس بولعان. جالعىز تۇرادى ەكەن. الماتى اكىمى پاتەر سىيلاعان. بۇل 2015 جىلعى اقپارات. «Nur.kz» سايتى جازعان.

2018 جىلعى نۇسقا

كورگەندەرىڭىزدەي، 2015 جىلى گەنەرال سميرنوۆ ءالى قۇتقارىلماعان ەدى. ەندى 2018 جىلعى اقپاراتتى قارايىق. «Voxpopuli.kz» سايتى «پولكوۆنيككە ەشكىم جازبايدى» اتتى ماقالا جاريالاپتى.

گەنەرال سميرنوۆتى قۇتقارۋ

وندا ارداگەر تۋرالى تولىعىراق اقپارات قامتىلعان ەكەن. 1930 جىلى 20 ماۋسىمدا تۋعان دەيدى. اتا-اناسىن بىلمەيدى. تامبوۆ وبلىسىنداعى كوتوۆسك قالاسىندا، بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن.

«ماسكەۋ ءۇشىن قيان-كەستى شايقاستاردىڭ بىرىندە گەنەرال سميرنوۆ مايدان شەبىندە قالىپ قويدى. مەن ونىڭ جانىنا بارىپ، يىعىمدى توسەدىم. ءوزىمىز جاققا قاراي جەرباۋىرلاپ ءجۇرىپ كەلدىك. 200 مەتردەي. ودان ءارى قاراي، ءبىزدىڭ سولداتتار الىپ كەتتى. ول گوسپيتالدان شىققان سوڭ، مەنى تاۋىپ الىپ، «وتان سوعىسىنىڭ» I دارەجەلى وردەنىن تاقتى»، - دەپتى Voxpopuli.kz-كە بەرگەن سۇحباتىندا.

سونىمەن، 2015-2018 جىلعى ارداگەر ابدۋلوۆتىڭ ەكى اڭگىمەسىن قىسقاشا باياندادىق. تولىق سۇحباتپەن تانىسىپ شىعامىن دەۋشىلەر ءۇشىن، سىلتەمەسىن دە سالدىق، انە. ءبىر قاراعاندا ءتاپ-ءتاۋىر، دەرسىز. تەك، ارداگەردىڭ ايتقان اڭگىمەسى فاكتىلىك قيسىن مەن داتالىق دالدىكتەن الشاق دەمەسەڭىز...

ارداگەر ابدۋلوۆ نەشە جاستا؟

اۋەلى ابدۋلوۆتىڭ تۋعان جىلى تۋرالى اقپاراتتارعى قاراڭىز:

«Voxpopuli.kz» سايتى – 1930 جىلى تۋعان دەيدى.

«Zhenyz.kz» سايتىندا  –  1923 جىلى تۋعان دەيدى.

«4145.kz» سايتىندا  – 1933 جىلى تۋعان دەيدى.

كەيىن الەۋمەتتىك جەلىگە ابدۋلوۆ يۆان اكيموۆيچتىڭ جەكە كۋالىگىنىڭ سۋرەتى تارادى. وندا ارداگەردىڭ تۋعان جىلى – 1933 جىل دەپ كورسەتىلگەن ەكەن.

8 جاستا مايدانعا اتتانعانى راس پا؟

ەندەشە، 1941 جىلى يۆان ابدۋلوۆ بار-جوعى 8 جاستا بولعان. سەگىز جاستا سوعىسقا اتتانىپتى دەگەندى ەستۋىڭىز بار ما؟ ءارى قاراي، ءوز سۇحباتىندا سوعىستاعى قىزمەتى ءا، دەگەندە ماسكەۋ تۇبىندەگى مايداننان باستالعانىن ايتىپتى. 1941 جىلى. سوسىن 11 جاسىندا سوعىس باستالىپ، 13 جاسىندا مايدانعا كىرگەنىن ايتادى. سوندا ابدۋلوۆ نەشە جاسىندا سوعىسقا بارعان؟

تاريحي دەرەكتەردە مومىشۇلى ءوز باتالونىمەن قوسا، ولاردى پانالاپ كەلگەن بارلىعى 700 ادامدى قۇرساۋدىن امان الىپ شىققانى جازىلعان. ال ابدۋلوۆ «مومىشۇلىنىڭ باتالونىنان بارلىعى 27 ادام عانا امان قالدى»، دەيدى. كىمدىكى شىن؟

ەگەر 11 جاسار بالا اجالدان قۇتقارىپ قالعانى راس بولسا، مومىشۇلى ءوز ەستەلىكتەرىندە نەگە ونىڭ اتىن اتاماعان؟ ونى دالەلدەيتىن قانداي دا ءبىر قۇجات بار ما؟

ماسكەۋ تۇبىندەگى شايقاستان سوڭ، ابدۋلوۆ رىلسكى قالاسىنا اتتانادى. 1943 جىلى بۇل قالا فاشيستىك وككۋپاتسيادا بولعان. ابدۋلوۆ جاۋ شەبىنەن قالاي وتكەن؟

ايتپاقشى، سوعىستان سوڭ ابدۋلوۆ كگب كونتر-بارلاۋ قىزمەتىنە الىنعان ەكەن. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، ارينە. ال «Voxpopuli.kz» سايتىنداعى سۇحباتىندا قولىنداعى تاتۋ-سۋرەتتى بالالار ۇيىندە سالىنعانىن ايتادى.

سسسر كگب-نىڭ كونتر-بارلاۋ قىزمەتىنە تاتۋ-سۋرەتى بار ادامداردى الماعانى تۋرالى دا تاريحي دەرەكتەر بار.

بىلتىر «e-history.kz» سايتى «كازاحسكيە كاۆالەرى سوۆەتسكيح وردەنوۆ. وردەن كراسنوي زۆەزدى» اتتى ماقال جاريالاپتى. ونداعى اقپاراتقا سەنسەك، بۇل وردەنمەن بارلىعى 3 876 742 ادام ماراپاتتالىپتى. «Wikipedia» سايتىنداعى «قىزىل جۇلدىز» وردەنى يەگەرلەرىنىڭ جالپىلاما تىزىمىنەن دە ابدۋلوۆ يۆان اكيموۆيچتى تابا المادىق.

ءتۇيىن. قوش، ارداگەر تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمەنىڭ شەتىن قايىردىق. انىق-قانىعىن وزدەرىڭىز باعامداي جاتارسىزدار. ءبىز ارداگەردىڭ «ەرلىگىن» جوققا شىعارىپ، «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە»، دەمەك ويىمىز جوق. تەك، ول تۋرالى اقپاراتتاعى ءارتۇرلى دەرەكتەرگە شولۋ جاسادىق.

ال ابدۋلوۆتىڭ كەشەگى بەينە جازباسىن الەۋمەتتىك جەلىگە تاراتىپ، داۋ شىقىرىپ، داۋرىققان جۇرتتىڭ ارەكەتىن قالاي ايتساڭىز دا اقتاپ الا المايسىز! قوعامدىق تارتىپكە بارلىعىمىز باعىنۋىمىز كەرەك! ارداگەردى ارداقتاۋ بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ابىرويلى پارىزى! دەسە دە، ارداگەر ابدۋلوۆ «جاقسى تانيتىن» باۋىرجان مومىشۇلى: «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى»، - دەيدى. ابدۋلوۆ نە دەيدى؟ ال ازىرگە، «ءسىز كىمسىز ابدۋلوۆ، مىرزا»، دەۋگە تۋرا كەپ تۇر.

Abai.kz