ءبارى قاراپايىم قازاققا اقىل ايتقىش ايتەۋىر. "قازاق جالقاۋ", "قازاق ەرىنشەك" دەيدى. ءانشى مەن ارتىستەن سۇحبات الا بەرەتىندەردى تۇسىنبەيمىن. نە ايتادى بۇلار؟ كوبىنىڭ سوڭعى وقىعان كىتابى "الىپپە". سولاردان قانداي كەمەڭگەر وي، عىلىمي تۇجىرىم كۇتەسىڭدەر...بىلمەدىم.

جالپى قازاق جالقاۋ ما؟ جالپى "جامان ۇلت بولمايدى، جامان ادام بولادى" دەگەن سياقتى، "جالقاۋ ۇلت بولمايدى، جالقاۋ ادام بولادى". رەسەي يمپەرياسى ارتىنشا كەڭەستىك بيلىك قاساقانا ويلاپ تاۋىپ، قوعامعا تاستاعان بىرنەشە جالعان ستەرەوتيپ بار. قازاقتى جالقاۋ، ەرىنشەك، ءبىلىمسىز ۇلت رەتىندە سۋرەتتەپ، ۇلتتىق رۋحتى تۇسىرۋگە بارىن سالدى. "قازاققا ءبىلىم كەرەك ەمەس، ول قوي باقسا جەتەدى" دەدى. ءبارى دە جالعان، وتىرىك، قاساقانا ويلاپ تابىلعان ساياسي ءادىس بولاتىن. ءجا، قويشى سول ءبىر شىرىك كەزەڭدى. قازىر كسرو ەمەس، باسقا ءداۋىر. بىراق سول كوزقاراسپەن ءالى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جاندار بار. كوبىسى قازاقتار. ميىن شايۋ مۇمكىن ەمەس بولىپ قالعان.

ەي، قازاقتى جالقاۋ دەيتىندەر! سەندەر ءوزى كىتاپ وقيسىڭدار ما؟ شەتەل تاريحشىلارىنىڭ نە جازىپ جاتقانىن قاراساڭدارشى. ءبارى قاقاعان قىستا، اپتاپ ىستىقتا كوشپەندىلەر قالاي كۇن كەشكەنىنە تاڭدانىس بىلدىرەدى. قامالدان شىقپاي قامالىپ وتىرعاندار ونداي ومىردە بولسا، ءبىر كۇن شىداماي ءولىپ قالاتىنىن جازادى. سول كوشپەندىنىڭ ءبىرى مىنا ءبىز ەدىك. قىرىق گرادۋس ايازدا ات ۇستىندە مال باعىپ، ەل قورعاپ، ءتورت مەزگىل جۇزدەگەن شاقىرىم كوشىپ كۇن كەشەتىن داۋىردە - جالقاۋلار ءبىرىنشى ارام قاتادى.

"وتكەن ءداۋىر عوي ول" دەيتىن شىعارسىڭ. جاقسى، قازىرگى ۋاقىتقا ورالايىن. تەرەزەڭدى اش. نە كورىپ تۇرسىڭ؟ كولىكتەر زۋلاپ جاتىر. بارلىعى ءوز جۇمىسىمەن ءجۇر. ءبىرى جۇك تاسىپ، ەندى ءبىرى قۇم تاسۋدا. ءبارى قازاقتار. سالىنىپ جاتقان قۇرىلىستى قارا. قاپتاعان قۇرىلىسشى. كوبى قازاقتار. اۋلانى سىپىرىپ جۇرگەن كىمدەر، بازاردا ساۋدا جاساپ جاتقاندار شە، زاۋىتتار مەن كەن ورىندارىنداعىلارى شە، مال باعىپ، ەگىن ەككەندەر شە، كومپانيالار مەن فابريكالاردا كىمدەر ءجۇر، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالاردا كىمدەر ساباق بەرىپ، ەمدەۋدە، 12187 شاقىرىمدى كىم كۇزەتىپ تۇر؟ ءبارى قازاقتار. ونىڭ ءبارى جۇمىس.

قازاق جالقاۋ بولسا، كوكتەم شىعا سالا باقشا ەگە ما؟ 250 مىڭ توننا ورامجاپىراقتى جالقاۋلار ءوسىردى ما؟ جوق، ەڭبەكقور قازاقتار ءوسىردى. ءشىرىپ كەتۋى، وتپەي قالۋى قاراپايىم قازاقتىڭ ەمەس، ناشار مەملەكەتتىك مەنەدجمەنتتىڭ جانە توسىننان كەلگەن ىندەتتىڭ كەسىرى.

قازاق جالقاۋ بولسا مىڭداعانى وڭتۇستىك كورەيادا ايعا باتا بەرىپ ءجۇر ما؟ جوق، قينالىپ قارجى تاۋىپ ءجۇر. جالقاۋ بولسا سەۋل اسپاي، الما ءپىس، اۋزىما ءتۇس دەپ جاتا بەرەر ەدى-اۋ اۋىلىندا.
ايتا بەرسە مىسال كوپ.

ەلگە اقىل ايتقىش انشىلەر مەن ارتىستەر قارا جۇمىس ىستەپ كورمەي ما، سوسىن تەرەڭ ءپالساپا ايتا بەرسىن. اۋىزدارىن ەكى-اق رەت جازىلعان زاپيسكە جىبىرلاتىپ، ءار تويدان ميلليون الاتىن ادام ناعىز ەڭبەك پەن قارا تەر جايلى وي تولعاماسا دا بولادى جالپى. ويتكەنى تۇسىنبەيدى.

ءبىر ۇلتتىڭ اتىنان ونىڭ تابيعاتىنا سيپاتتاما بەرە سالاتىندار كوبەيدى. مىناۋ جالقاۋ، اناۋ ەڭبەكقور دەيدى. اينالايىندار، ءار ۇلتتىڭ اراسىندا ەڭبەكتى سۇيەتىندەر دە، جاتىپ ىشەرلەر دە بولادى. ءومىر عوي. بۇل الەمدە شىبىق باسىن سىندىرمايتىن جاپون دا بار، كۇرىش ەكپەيتىن قىتاي دا بار، ەڭبەك ەتپەيتىن اعىلشىن دا بار، ءارىپ تانىمايتىن ەۆرەي دە بار. بىراق ولار ەشقاشان "ەۆرەي ەرىنشەك", "جاپون جالقاۋ" دەمەيتىن شىعار. مۇمكىن انشىسىماقتارى دەپ تە جاتقان بولار.

ايتپاعىم جالقاۋ دەگەن تۇسىنىك ۇلتقا ەمەس، جەكە ادامعا قاتىستى. "مەن جالقاۋمىن" دەپ ايتا بەر، بىراق "مەنىڭ ۇلتىم جالقاۋ" دەپ ايتپا. بۇ قازاق ايلىعى شايلىعىنا جەتپەي بىرنەشە جۇمىستا قاتار جۇرگەن حالىق.

"قازاق جالقاۋ" دەپ قازاق ايتىپ تۇرسا، انتالاعان جاۋعا تابالاۋعا سەبەپ، مازاق ەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەي ما؟ سونى نەگە ويلامايسىڭدار.

اسحات قاسەنعاليدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz