الەۋمەتتىك جەلىدە قر پرەزيدەنتى ق.ك.توقاەۆقا حات دايىنداپ جۇرگەنىمدى بۇرىنعى جازبالارىمدا ايتقام. ايتۋىن ايتىپ الىپ، اڭىسىن اڭدىپ ۇزاقتاۋ كۇتىپ قالدىم. ويتكەنى، COVID-19 ۇستىنە ساردوبو سۋ قويماسى بۇزىلىپ، ماقتارالدىڭ 10 اۋىلىن تاسقىن سۋ باستى. قانشاما وتباسى ءوزىنىڭ ءۇيىن تاستاپ تاسقىن سۋدان قاشىپ شىقتى. ەندى تولەبي اۋدانىن اعىن سۋ ءابىرجىتۋلى. ەل باسىنا تۇسكەن قوسىمشا قيىندىق.

اكەسى، شەشەسى 1920 جىلعى «اق قويان»، 1932 جىلعى، قازاق حالقىنىڭ تەڭ جارىمىن الىپ كەتەتىن، ستاليندىك قولدان ۇيىمداستىرىلعان الاپات اشتىقتى باستان كەشىپ وتكەن، ءوزى 1962-64 جىلعى حرۋششەۆتىك «اشتىقتى» باستان وتكەرگەن ازامات رايىندا ەلدەگى بۇگىنگى ورىن الىپ وتىرعان ساياسي جانە الەۋمەتتىك جاعدايلاردى قوسىپ تالداۋ، تەرەڭ بايىپتاۋ كەرەك ەدى. بۇل تۇرعىدا ۇكىمەت  العان شەشىمدەر، وبلىس اكىمىنىڭ ىلكىمدىگى كوڭىلىمنەن شىعادى. قيىن ساتتە قازاق قانا ەمەس، ارعى تەگى ءبىر، ءبىر تامىردان (وزبەك حاننان) تاراعان، ءبىر سىرداريانىڭ سۋىن ءبولىپ ءىشىپ، سىر نۋىن قاتار جايلاپ، ءونىپ-ءوسىپ وتىرعان قازاق-وزبەك حالقىنىڭ ىنتىماق تانىتۋى جانىمدى مارقايتادى.

مەملەكەتتە اۋىس-ءتۇيىس. اۋىس-ءتۇيىستى ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋدىڭ باسى دەپ قارايمىن. جەلىدە جاڭا دا، ەسكى كادرلەر جايىندا (م.اشىمباەۆ، ت.دۇيسەنوۆا) جەكە-جەكە پىكىرىمدى جازىپ وتىردىم. اقىرىندا ءارى ويلاپ-بەرى ويلاپ، ءبىر پايداسى تيە مە دەگەن ويمەن الدىن-الا دايىندالعان پرەزيدەنتكە حاتىمدى جاناشىرلىقپەن جولداۋدى ويلادىم.

قر پرەزيدەنتى ق.ك.توقاەۆقا!

مارتەبەلى پرەزيدەنت!

پرەزيدەنت قىزمەت قانا. ونىڭ مارتەبەلى بولۋ، بولماۋى - سول ورىنتاقتى ۋاقىتشا يەمدەنگەن ادامعا بايلانىستى. ونى ءسىز سەزىندىردىڭىز! راحمەت! پرەزيدەنت - اسقان جاۋاپكەرشىلىك! مۇنى سەزىندىرىپ كەلەسىز. ەسەلى العىس! پرەزيدەنت جالعىز. كومانداسى ءالى قالىپتانىپ ۇلگەرگەن جوق. ۋاقىتتان ۇتىلىس!

دۇنيە-عالامدا قيىن جاعداي. داعدارىس! تابىس كوزى مۇناي توقتادى! بۇۇ الاپات اشتىق بولاتىنىن ايتتى. اسپانداعى ايدى الپاۋىت ەل جەكەشەلەندىرىپ الەك. مەيماناسى تاسىعان ەل، ەلدەر ءبىر-بىرىمەن ەسەپ ايىرىسىپ جاتىر. تابيعات پەن ادامزات ءبىر-بىرىمەن ەسەپ ايىرىسىپ جاتىر. ارانىن اشىپ ادامزاتتىق اشتىق كەلە جاتىر. كوروناۆيرۋس قايتالاناتىن سياقتى. داعدارىس ۇستىنە داعدارىس! تىعىرىقتان شىعار جول قايدا؟ پرەزيدەنتتىڭ اكەسىمەن ءبىر كابينەتتە وتىرىپ سىيلاسىپ قالام ۇستاعان جازۋشى(باسقارما مۇشەسى), سوڭعى 30 جىل بويىنا ەل اراسىندا ميداي ارالاسىپ قىزمەت ەتكەن جۋرناليست («ەگەمەن... №50) رايىندا، پايداسى بولا ما دەپ ويلارىمدى حاتقا ءتۇيىپ جولدايمىن.

1.10 ملردتىق قولداۋدى الپاۋىت كومپانيالاردى ساقتاپ قالۋعا بولۋگە بولا ما؟

ا) ولار كارانتينگە بايلانىستى از كۇن توقتادى. الدا ءىستى جالعاپ الىپ كەتەدى. قينالىس جوق. مۇنايعا بايلانىستى توقتاۋ بولسا، وعان مەملەكەت جاردەم بەرگەنمەن ناتيجە بولمايدى. قارجىنى بوسقا شاشۋ.

ءا) راس ولار جەر-جەردە قۇرىلىس سالىپ، قارجىسى جۇمسالىپ جاتىر. بىراق، ولار قانداي قۇرىلىستى دا مويىنسەرىكپەن (گچپ) سالۋ ۇستىندە. بۇگىن شىعىندايدى، ەرتەڭ ورنىن مەملەكەت ەسەلەپ تولتىرادى. (گچپ شارتى سولاي). وسىنىڭ ءوزى قولداۋ! تاعى دا قارجىلاي قولداۋ – مەملەكەت بايلىعىن ساناۋلى ادامنىڭ قولىنا جيناقتاۋ بولىپ شىعادى. قازاقستان بايلىعى تاعى شەت ەلگە كەتەدى. حالىق اشىنادى. قۇرىلىس سالۋ جونىندە: الىپ قۇرىلىستارمەن ەشكىمدى تاڭقالدىرا المايمىز. كوپ قاباتتى، كوپ پاتەرلى ءۇي بولسا، از عانا ۋاقىتتان كەيىن كۇيى قاشاتىن ادامدار پاتەردى قالاي السىن؟ الماتى مەن استانادا جالدامالى پاتەر ارزانداعان بۇگىنگى جاعدايدا – بايلار قارجىسىن پاتەرگە جۇمسامايدى.

ءتۇيىن: جۇيە قۇرۋشى الىپ كومپانيالارعا قارجى قۇيۋعا بولمايدى. 1).اقتالمايدى.2.) حالىق نارازىلىعى تۋادى.

1. بانكتەرگە شە؟ ەگەر، بۇحارا حالىقتىڭ قارىز-نەسيەسىن بانكتەر كەشەتىن بولسا عانا مەملەكەت قارجى قۇيۋعا بولادى. ايتپەسە، جوق! 30 جىل بويى قۇيعان قاراجاتتان حالىق قايىر كورگەن جوق. زەينەتاقى قورىن العان بانكتەر ەسەپ بەرگەن جوق. بەرە المايدى. 42,500 تگ، نەسيە تولەمىن كەيىنگە شەگەرە تۇرۋ... ماسەلەسىندە قر پرەزيدەنتى جارلىعىن بانكتەر دۇرىس ورىندامادى. نەشەتۇرلى قۇيتىرقى جولمەن ارزان الىنعان اقشانى قۇيتىرقىعا سالىپ قىمبات نەسيە بەرۋ – حالىقتى ابدەن اشىندىرعان. سەنىم جوق. الدا ادامدار قارىزىن قۇيا المايدى.

قازىرگى تاڭدا الپاۋىت كومپانيالار دا، بانكتەر دە ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتى قولداۋ ەمەس، تۇنشىقتىرۋمەن كەلەدى. مەملەكەت قولداسا – ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتى ورايىن تاۋىپ قولداسىن!

قازىرگى تاڭدا الپاۋىت كومپانيالاردىڭ، بانكتەردىڭ قىزمەتىن اۋىلشارۋاشىلىعىنا بۇرۋ ءجون. ولاردىڭ قىزمەتىن اۋىلشارۋاشىلىعىمەن بايلانىستى عانا قولداۋعا بولادى. مۇنايدىڭ شارۋاسى بىتكەن بۇگىنگى كۇنى شەت ەلدىك قارىزدان قۇتقاراتىن دا، حالىقتى ارانىن اشىپ كەلە جاتقان اشتىقتان اراشالايتىن دا - اۋىلشارۋاشىلىعى!

2. اۋىلشارۋاشىلىعىنا بۇرىن-سوڭدى بولماعان باسىمدىق بەرىلۋىجون. باياعى ستاليندىك نەپ (30-شى جىلدار), حرۋششەۆتىك ا/ش. باسىمدىعى (60-شى جىلدار) تاجىريبەلەرى ەسكەرىلسە. تاۋەلسىزدىكتەن بەرى 9 مينيستر اۋىستى. ءبارى رەفورما جاسايمىن دەپ كەلدى. جاساي الماي كەتتى. بار كىنا - ءبىرىن-ءبىرى جوققا شىعارۋ. «مالەنكوۆ بەرگەن بايتالدى، حرۋششەۆ كەلىپ قايتاردىنىڭ...» كەرى. ءمينيستردىڭ ءبىرى ا/ش-نا سۋبسيديا بەردى. ەكىنشىسى توقتاتتى. توسقاۋىل كوپ. سۋبسيديا شارۋا قولىنا ناقتى جەتكەن جوق. اۋىل اكىمىنەن مينيسترگە دەيىنگى «جەمقورلىق» ءبارىنىڭ تۇبىنە جەتتى.

3. وزبەكستانمەن ماشينا جاساۋ سالاسى ىنتىماعى بۇگىن اكتۋالدى ەمەس. (اش حالىققا ماشينا ءمىنۋ قايدا؟) «بوس جاتقان جەر – جاۋ شاقىرار...» ەلسىزدەنگەن سولتۇستىك وڭىرگە قازاقستاندىقتاردى تارتۋ جۇيەلى، مىندەتتى جۇرگىزىلگەن ۇستىنە، شەت ەلدەگى قازاقتاردى تارتۋ، وزبەكستان، قىرعىزستان شارۋالارىن تارتۋ شارت. ءتۇرلى كەلىسىم، مويىنسەرىك (گچپ) شارتتارى، سۋبسيديا ارقىلى.

4. ستاليندىك «قىزىلقۇم»، «قاراقۇم» كانالى – ەلدى تىعىرىقتان الىپ شىققان كەزىندە. شاردارا سۋ قويماسى، «قىزىلقۇم» كانالى وڭتۇستىكتى (گولودنايا ستەپ) سۋلاندىردى. بىرنەشە اۋدان پايدا بولدى. «ەرتىس-قاراعاندى» (اكادەميك ش.شوكين يدەياسى) سارىارقانى ىرىسقا كەنەدى. سۋ قويمالارى، الىپ كانالدار – جەردىڭ قانتامىرى! سولتۇستىك وڭىردە سۋ قويمالارى، كانالدار جاسالسا (تارتىلسا) – ەلدى ىرىزدىققا بولەيدى، كوكتەمگى سۋ تاسقىنى ارناعا تۇسەدى. سۋلى جەر حالىقتى شاقىرادى. شارۋاشىلىق ءتۇرى كوبەيەدى. جان-جاقتى ۇتىس.

5. جەر – الپاۋىتتار قولىندا. جەكەشەدە. ول شەت ەلگە ساتۋى، ساتپاعان كۇندە قالاسا ەگەدى، قالاماسا ەكپەيدى، ءونىمىن قالاسا وزىمىزگە، قالاسا شەت ەلگە ساتادى. وسىنى تىيۋ شارت! شەت ەلدىك فيرمالارمەن كەلىسىپ سالىنعان ءوندىرىس ورىندارى بار. جەر ۇستىندەگى مۇلىك – شەت ەلدىكى بولعان كۇندە، استىنداعى جەر – قازاقستان مەنشىگىندە قالۋى ءتيىس!

6. مەملەكەت ءبىلىم، عىلىم جانە مەديتسينانى قولداۋى كەرەك. بۇل سالاعا دا ءتۇبىرلى رەفورما قاجەت. ۇلىبريتانيا نەگە سسسر ءبىلىم بەرۋ مودەلىنە كوشكىسى كەلەدى؟ يزرايل كومەرتساليزاتسيا جونىنەن الەمدە 1-ءشى ورىندا. ونى دا جاساعان سسسر-دەن كەتكەن عالىمدار. ال، بىزدە عىلىم بۇرىنعى جۇيەسىنەن ايىرىلىپ قالدى. بىزدە عىلىم – تەحنيكالىق، ستاتيستيكالىق ەسەپ قانا! جۇيە جوق!

6. كادرلىق رەفورما جاسالۋى كەرەك. بالكىم، باستالدى. جالعاسىن تاپسىن! داعدارىستىق 3 جىلدا 3 پرەمەر اۋىستىرماساڭىز نە قىلسىن؟! پرەمەر-مينيستر ءومىردى، ءوڭىردى، ادامدى، اقشانى، كەشەندى (كومپلەكستى) جەتىك بىلەتىن تاجىريبەلى، ۇلتتىق بولمىسى مىقتى، مەملەكەتشىل ەكونوميست-فينانسيست بولعانى ءجون. تاپتىرماس توپ-مەنەندجەر قاجەت!

P.S.بۇرىن دا ەكى حات جازعام.

سىزگە دەگەن قۇرمەتپەن، جازۋشى، جۋرناليست، پروفەسسور، كاسىپكەر

قۇلبەك ەرگوبەك!

قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz