جاڭا ءداۋىر 1991 جىلدىڭ جەلتوق­سانىنان باستالدى. نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى نازارباەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ سىن سا­عات­تارىندا نار جۇگىن مويىماي كوتە­رەتىن قاجىرلى قايراتكەر، دانا ساياساتكەر رەتىندە ەلىمىزدى سەنىممەن العا باستادى. ەلباسىمىز ۇلتىنىڭ ءۇمىتىن اقتاپ، ەلدى ەل قىلدى، دەربەس، ەگەمەندى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالادى، ىرگەلى مەملەكەت قۇردى. ەڭ باستىسى، مۇنىڭ بارىنە جانجالسىز، جاعالاسسىز، جاسامپازدىق ارقىلى جەتتى.  بۇنداي جەتىستىك بىرلىكتى ەلى، بىلىكتى ءتورى، ەڭ باستىسى، دانا باسشىسى بار قوعامنىڭ عانا قولىنان كەلەدى.

جاڭا ءداۋىر 1991 جىلدىڭ جەلتوق­سانىنان باستالدى. نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى نازارباەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ سىن سا­عات­تارىندا نار جۇگىن مويىماي كوتە­رەتىن قاجىرلى قايراتكەر، دانا ساياساتكەر رەتىندە ەلىمىزدى سەنىممەن العا باستادى. ەلباسىمىز ۇلتىنىڭ ءۇمىتىن اقتاپ، ەلدى ەل قىلدى، دەربەس، ەگەمەندى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالادى، ىرگەلى مەملەكەت قۇردى. ەڭ باستىسى، مۇنىڭ بارىنە جانجالسىز، جاعالاسسىز، جاسامپازدىق ارقىلى جەتتى.  بۇنداي جەتىستىك بىرلىكتى ەلى، بىلىكتى ءتورى، ەڭ باستىسى، دانا باسشىسى بار قوعامنىڭ عانا قولىنان كەلەدى.

تاۋەلسىز ەلدىڭ ادامدارى اراسىندا ابىرجۋشىلىقتار، ۋاقىتشا كۇيزەلىس­تەر مەن داعدارىستار كەزدەسپەي قوي­مادى. دەمەك، تاۋەلسىزدىگىمىز ەلگە دە، ەلباسىنا دا ۇلكەن سىن بولدى. ول دۇنيەجۇزىندەگى ەلدەرگە، ولاردىڭ باس­شىلارىنا ءوزىن تانىتۋعا، مويىنداتۋعا ءتيىس بولدى. بۇل رەتتە قازاقستان رەس­پۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ونى­مەن ءتۇبى ءبىر تۋىسقان تۇركيا بىردەن قۋانا قۇپتاپ، قولىن سوزدى. ودان سوڭ باسقا ەلدەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى قازاق­ستاندى دەربەس، تاۋەلسىز مەملەكەت دەپ ىشكى جانە سىرتقى ساياسات اراسىندا قارىم-قاتىناستار ورناتۋ قاجەت ەكەندىگىنە مويىن بۇردى. گەوگرافيالىق، اۋماقتىق جاعىنان العاندا جەر كولەمى جونىنەن قازاقستان دۇنيە جۇزىندە توعىزىنشى ورىن الاتىندىعى تالاي شەتەلدىك ارىپتەستەردى تامساندىرماي قويمايتىن ەدى. ويتكەنى، قوس قۇرلىقتى - ەۋروپا مەن ازيانى الىپ جاتقان ءبىزدىڭ وتا­نىمىز ءوزىنىڭ تابيعي بايلى­عىمەن عانا ەمەس، سونداي-اق بايىرعى قازاق جەرىندە الۋان ءتۇرلى ۇلتتار مەن ۇلىستار، تىلدەر مەن دىندەر وكىلدەرى ەشقانداي قاقتىعىسسىز، قاعاجۋ كور­مەي، تاتۋ-ءتاتتى، دوستاستىق، تۋىستىق جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىعى وزگە ەلدەردىڭ قاي-قايسىنا دا ونەگە بولارلىق قوعام­دىق نەگىزدە توپتاسۋدىڭ تولىق­قاندى ۇلگىسى ەدى.

ەل ەكونوميكاسىندا باتىل دا ءجۇ­يەلى، جىگەرلى دە جەدەل وزگەرىستەر ءجۇر­گىزۋدى ءومىردىڭ ءوزى تالاپ ەتتى. بۇل رەتتە ەكونوميكامىز بەن ادامدارى­مىزدىڭ ومىرىندە توتاليتارلىق جۇيە­نىڭ سار­قىن­شاقتارىنان باتىل ارىلۋ، دامۋى­مىزدىڭ جولىن ايقىنداۋ جۇزەگە اسى­رىلدى. قالادا دا، اۋىلدا دا، دالادا دا ادامدارىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن بىرتىندەپ كوتەرۋ باعىتىندا يگى ىستەر اتقارىلدى.

جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋ، استانانى الاتاۋدان ارقاعا اۋىستىرۋ، ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قورىن جاساقتاۋ جانە قازاقستان-2030 ستراتەگياسىن قۇرۋ. كەڭەس وداعىنان ەنشىسىن الىپ، سول ساتتە جان باعۋدىڭ ءوزى مۇڭ بوپ تۇرعان كەزدە، قازاقستان پرەزيدەنتى وسىنداي باتىل باستامالاردى قولعا الدى. بۇگىندە ەلىمىز ءوز مەملەكەتتىلىگىن ءبىرجولاتا بەكىتىپ، دامۋدىڭ قازاقستاندىق  مودەلىن قالىپتاستىردى. وسى كەزەڭدە عاسىرعا بەرگىسىز جولدان ءوتتى، اۋقىمى جاعىنان وراسان تابىس­تارعا قول جەتكىزدى.

قازاقستاننىڭ جاڭا كونستيتۋتسيا­سىنىڭ (1995 جىلى) قابىلدانۋى تاۋەل­سىزدىگىمىزدىڭ اسا بيىك ساياسي بەلەسى بولدى. وندا بيلىك قۇرۋدىڭ جاڭا قاعيدالارى بەكىتىلدى، ازاماتتاردىڭ نەگىزگى قۇقىقتارىن قورعاۋ قولعا الىندى. قازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ باستى جەتىستىكتەرىمىز - بۇكىل حالىق بولىپ قابىلداعان وسى كونستيتۋتسيانىڭ جەمىسى دەپ ايتا الامىز. اتا زاڭ دەگەن اتقا يە بولعان كونستيتۋتسيامىز - ءبىزدىڭ نەگىزگى زاڭى­مىز. ول -  مەملەكەتىمىزدىڭ باسقا زاڭ­دا­رىنا جول كورسەتۋدىڭ، ءجون سىلتەۋ­دىڭ قاينار كوزى، ءتۇپ قازىعى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋ­تسيا­سىنىڭ قابىلدانۋى مەملەكەت­تى­لىكتىڭ زاڭدى تۇردە راسىمدەلگەنىن ايعاقتاپ، ەلدەگى تىڭ وزگەرىستەرگە جول اشتى. پرەزيدەنت سول كەزدەگى كۇردەلى جاعدايعا قاراماستان، ءوز حالقىنا دامۋ­دىڭ سارا جولىن ۇسىندى، بۇل ونىڭ جەكە ەرلىگىنىڭ دالەلى. قازاق­ستاندىقتار ءوزىنىڭ كوشباسشىسىنا، ونىڭ گۇلدەنۋ مەن وركەندەۋگە تەزىرەك جەتۋ ماقسا­تىندا ەلدىڭ كونستيتۋ­تسيالىق قۇرى­لىسىن وزگەرتۋ قاجەتتىگى تۋرالى يدەيا­سىنا سەنىپ قانا قويماي، ىسكە دە اسىردى.

مىنە، وسىنداي كوزقاراس بەيبىت­شىلىكتىڭ، تۇراقتىلىقتىڭ، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك پەن وركەندەۋدىڭ، ياعني بۇگىن­دە شەتەلدىكتەردىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن «دامۋدىڭ قازاقستاندىق جولىنىڭ» ءتيىمدى كەپىلىنە اينالدى. نەگىزگى زاڭ ۇلت قۇرالاتىن نەگىزگى پرينتسيپتەردى: ادام تۇلعاسىنىڭ جوعارعى قۇندىلىعىن، ادامداردىڭ تەڭ قۇقىلىعىن، كەز كەلگەن سەبەپ بويىنشا كىمدى دە بولسىن كەمسىتۋگە تىيىم سالىنۋىن، مەنشىككە قول تيگىزۋگە بولمايتىنىن، پىكىر الۋان­دىعىن، ادامداردى ءوز قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنان ايىرۋعا بولماي­تىن­دىعىن، حالىقتىڭ ەگەمەندىگىن، ت.ب. ايقىندايدى.

قازاقستاندى پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا دەپ جاريالاعان دا سول اتا زاڭىمىز. سونداي-اق «قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭدار قابىلداپ، پارلامەنتتىڭ زاڭ شىعارۋ فۋنكتسياسىن جۇزەگە اسىراتىن رەسپۋبليكانىڭ جوعارى وكىلدى ورگانى بولىپ تابىلاتىنىن دا بەكىتىپ بەردى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تۇراقتى نەگiزدە جۇمىس iستەيتiن، ەكi پالاتادان: سەناتتان جانە ماجiلiستەن تۇرا­تىن پارلامەنت ومىرگە كەلدى. وتكەن جىلى وسى پارلامەنتتىڭ 15 جىلدىق مەرەي­تويىن اتاپ ءوتىپ، بۇگىنگە دەيىنگى اتقارعان ىستەرىن قورىتىندىلادىق.

1996 جىلى 28 ماۋسىم كۇنى ءبىرىنشى شاقىرىلىمنىڭ ءبىرىنشى سەسسياسى اياق­تال­عاندا ءسوز سويلەگەن ەلباسى ن.نازارباەۆ: «پارلامەنت كاسىبي جانە جەتكىلىكتى تۇردە قۇزىرلى زاڭ شىعارۋشى ورگان رەتىندە رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق مۇددە­لەردى ۇيلەستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋگە، جەتكىلىكتى دارەجەدە ساپالى زاڭ جوبالارىن جاساۋ جۇمىسىنا قابىلەتتى ەكەنىن كورسەتتى»، - دەپ زاڭ شىعارۋ ورگا­نىنىڭ العاشقى قادامىنا جوعارى باعا بەرگەن بولاتىن.  سول جىلدارى زاڭ جوبا­لارىن تالقىلاۋ بارىسىندا كەيبىر مي­نيسترلەردىڭ پارلامەنتكە كەلىپ، زاڭ جوباسى جونىندە تۇسىندىرمە بەرۋدەن قاشقاقتاپ جۇرگەنىنەن حاباردار بولعان ەلباسى بۇل ماسەلەگە جەكە توقتالادى. ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ پارلامەنتكە دەرەۋ كەلۋى كەرەك ەكەنىن ايتا كەلىپ: «بارلىق قالىپتى مەملەكەتتەردە ءمينيستردىڭ پارلامەنتكە كەلۋى كادۋىلگى، قۇرمەتتى ءىس دەپ سانالادى. قازاقستان پارلامەنتىنىڭ شىن مانىندە قۇرمەتتى ورگان بولۋىن جاقتاي­تىنىمدى ارقاشان ايتىپ ءجۇرمىن، ال ونىڭ ەكى پالاتاسى ءىس جۇزىندە سونداي ورگان بولىپ وتىر. وسىنداي بولا بەرۋى ءۇشىن مەن ءبارىن ىستەگىم كەلەدى»، - دەگەن ەدى.

العاشىندا ءماجiلiس 67 دەپۋتاتتان سايلانسا، كەيىن 1998 جىلعى كونستي­تۋتسيالىق وزگەرىستەرگە وراي 77,  ال 2007 جىلعى مامىردا جاڭارتىلعان كونستي­تۋتسياعا سايكەس 107 پارلامەنتشىدەن تۇراتىن بولدى. ولاردىڭ 98-ءى ساياسي پارتيالاردان پارتيالىق تىزىمدەر بويىنشا جالپىعا بىردەي، تەڭ جانە توتە سايلاۋ قۇقىعى نەگىزىندە جاسىرىن داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلاندى. ال 9 دەپۋتات قازاق­ستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ وكىلدەرى بولىپ تابىلادى.

كاسىبي پارلامەنتتىڭ باستى ەرەكشەلىگى - زاڭ جوبالارىن جان-جاقتى قاراپ، تالقىلاۋدان وتكىزىپ، تۇراقتى جۇمىس جاسايتىندىعى. دەپۋتاتتىڭ ەڭ نەگىزى مىندەتى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن، مۇڭ-مۇقتاجىن ەلەپ-ەسكەرەتىن زاڭداردى قابىلداۋ ەكەنى انىق. قازىرگى تاڭدا دەپۋتاتتىق كورپۋستىڭ ماقساتى - مەملە­كەتتىڭ العا قويعان باعىتىن زاڭمەن قام­تا­ماسىز ەتۋ بولسا، بۇگىندە كاسىبي پارلامەنت سول جۇمىسىن تولىق اتقارىپ جاتىر دەپ ايتۋعا بولادى.

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەلىمىزدە جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكو­نو­مي­كاعا كوشۋ ءۇردىسى باستالدى. الدى­مەن ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇرگى­زىلدى. قازاقستاندا جۇرگىزىلگەن ەكونومي­كالىق رەفورمالار رەسپۋبليكا ورگان­دارىنىڭ ەكونوميكالىق باسقارۋداعى ءرو­لىن، ورنى مەن فۋنكتسياسىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ جولدارىن قاراستىردى. مينيس­ترلىكتەردىڭ ەندىگى مىندەتتەرى - باسقارۋ ەمەس، ونەركاسىپتەردىڭ تەحنيكالىق دا­مۋىنا، سالاارالىق وركەندەۋىنە دۇرىس باعدار تاڭداۋ جۇمىستارىمەن اينالىسۋ.

ەگەمەندىك العان جىلدار ىشىندە وزىنە ءتان بارلىق ينستيتۋتتارى بار، الەمدىك قوعامداستىقتىڭ ىقپالدى مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەت قۇرىلدى، ونىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تاۋەلسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلدى. كونستيتۋتسيالىق جولمەن مەملەكەتتىك جانە ساياسي بيلىك قۇرىلىمدارىن جاڭارتۋ نەگىزىندە ەلدىڭ دەموكراتيالىق جولمەن دامۋىنىڭ بەرىك ىرگەتاسى قالان­دى. ەلدىڭ ىشكى ەكونوميكالىق جۇيەسى تۇبىرىمەن وزگەرىپ، دامىعان وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ەشقايسىسىنان كەم تۇسپەيتىن نارىقتىق قاتىناستار مەن ينستيتۋتتار قۇرىلدى. سونىڭ نەگىزىندە قازاقستان الەمدىك ەكونوميكادا ءوز ورنى بار ەلگە اينالدى.

ەلىمىز الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ 2003, 2006, 2009 جىلدارى قاتارىنان ءۇش بىردەي قۇرىلتايىن وتكىزدى. ول بۇگىندە جاھاندىق ۇنقاتىسۋعا جول اشاتىن ءىرى باسقوسۋعا اينالدى. ونىڭ ماقساتى - جەر بەتىن مەكەندەگەن ءتۇرلى حالىقتاردىڭ بەيبىت ۇنقاتىسۋىن ورنىق­تىرۋ. مۇنى الەمدىك كەڭ اۋقىمداعى اسا ءىرى وقيعا دەپ باعالاۋىمىز كەرەك. ونىڭ بەيبىتسۇيگىشتىك باعىتى مەن تاتۋلاس­تىرعىش الەۋەتىنە الەم جۇرتشىلىعى ريزاشىلىقپەن ۇلكەن ءمان بەرىپ وتىر. بۇگىندە قازاقستاندا قانشا ەتنوس بولسا، سونىڭ بارىنە ءوز ورتالىقتارىن اشىپ، ءتىلىن، ءدىنىن ساقتاپ، دامىتۋعا تولىق ءمۇم­كىندىك جاسالعان. بۇل جەتىستىككە قازاقتىڭ پەيىلىنىڭ كەڭدىگى مەن دانالىعىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىپ وتىرمىز. «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا" دەگەن ماقال دا بۇگىنگى قازاقستانعا جۇرمەي قالدى. اينالاسى 20 جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا بەدەلدى مەملەكەتكە اينالدىق.

قازاقستان ءۇشىن ءوز تاۋەلسىزدىگىن الار تۇستاعى حالىقارالىق ارەناداعى العاش­قى ەلەۋلى وقيعا پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ­تىڭ باستاماسىمەن سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ جانە يادرولىق قارۋ-جاراقتان باس تارتۋ بولدى. بۇل جاپپاي قارۋلانۋعا جانتالاسىپ جاتقان زاماندا ەشبىر مەملەكەت باسشىسىنىڭ ويىنا كەلمەگەن تەڭدەسى جوق ايرىقشا شەشىم ەدى. مۇنداي نارتاۋەكەلگە ءبىر باسىنىڭ باقىتىن ەلىنىڭ باقىتىمەن بايلانىس­تىرعان كەمەڭگەر تۇلعا عانا بارا الا­تىنى ءسوزسىز. سودان بەرى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قازاقستان ادامزات تاريحىندا يادرو­لىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتقان تۇڭعىش ءارى جالعىز ەل بولىپ كەلەدى. مۇنى حالقىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن قانداي دا تاۋەكەلگە بارىپ، باسىن بايگەگە تىگىپ جۇرگەن ن.نازارباەۆتىڭ ەرلىگى دەسە بولادى.

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋننىڭ 2010 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا سەمەي پوليگونىنا بارىپ، اجال اپانىنىڭ اۋىزىندا تۇرىپ: "قازاق­ستان پرەزيدەنتىنىڭ وسىناۋ سىناق الا­ڭىن جاۋىپ قانا قويماي، تۇتاس وڭىردە يادرولىق قا­رۋدان ادا ايماق قۇرعا­نىنا زور قولداۋ بىلدىرەمىن. ونىڭ بۇل قادامى ءبىزدىڭ يادرولىق قارۋسىز الەمدى قۇرۋ ءىسىمىزدىڭ ەڭ بەرىك ىرگەتاسى ىسپەتتى. بارلىق ەلدەردىڭ باسشى­لارى نۇر­سۇلتان نازارباەۆتان ۇلگى الىپ، ونىڭ جولى­مەن ءجۇرۋى ءتيىس. مەن بۇۇ باس حاتشىسى رەتىندە يادرو­لىق سىناق الا­ڭى­نىڭ قاق جۇرەگىندە تۇ­رىپ، بارلىق الەم ەلدەرىن قازاقستاننان ۇلگى الۋعا شاقى­رامىن", - دەپ اباي توپى­راعىندا تەبىرەنۋى دە سوندىقتان.

ەرتە مە، كەش پە، ءتۇپ­تىڭ تۇبىندە ادامزات بالا­سىنىڭ اقىلى جەتىپ، جاپپاي قىرىپ-جوياتىن جويقىن قارۋسىز ءومىر سۇرەتىن مامىراجاي زامانعا دا جەتەر. ول زاماندى ءبىز كورمەسەك تە كەلەر ۇرپاق كورەر. قاي كەزدە دە، قاي زاماندا دا وسى ءىستىڭ باسىندا قازاق حالقىنىڭ پەرزەنتى، ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ تۇرعانىن ادامزات ارقاشان ەسكە الاتىن بولادى. "ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي، باۋىرىم دەپ" ايتقان دانىشپان ابايدىڭ ءسوزىن تەمىر­قازىق ەتىپ ۇستانعان قازاقستان بۇگىن­دە الەمگە بەيتاراپ ساياسات ءجۇر­گىزەتىن بەي­بىت­شىلىكسۇيگىش مەملەكەت رەتىندە تانى­لىپ وتىر.

ورتالىق ازيا ايماعىنىڭ كوشباس­شىسى سانالاتىن ءبىزدىڭ ەل سوڭعى جىل­دارى قارقىندى دامۋ جولىندا. بۇل جەتىستىكتەر بۇكىل ەكونوميكامىزدى قايتا قۇرۋ ناتيجەسىندە مۇمكىن بولدى. تاۋەل­سىز قازاقستانداعى ەكونوميكالىق رەفورمالارمەن قاتار جۇرگىزىلگەن ساياسي رەفورمالار دا مەملەكەتىمىزدىڭ حالىق­ارالىق ارەناداعى بەدەلىن جوعارىلاتتى. بۇگىن قازاقستان حالىقارالىق جانە ايماقتىق ۇيىمداردىڭ مۇشەسى عانا ەمەس، باتىس جانە شىعىس ەلدەرىنىڭ سەنىمدى ارىپتەسى. قازاقستان بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىم­داردىڭ قاتىسۋشىسى عانا ەمەس، وسى ۋاقىتقا دەيىن تمد، شىۇ، ەۋرازەق سەكىلدى ۇيىمداردىڭ توراعالىعىن ءساتتى اتقارا ءبىلدى. ەلىمىزدىڭ بىلتىرعى ەۋرو­پاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماق­تاستىق ۇيىمىنا توراعالىعى ەل ءيميدجىن جوعا­رىلاتقانى انىق. راسىندا دا قازاقستان ەقىۇ-عا توراعالىعى ارقىلى الەمدىك ساياساتقا ءوز ىقپالىن جۇرگىزىپ وتىردى.

تاريح كوشىندە عاسىردا ءبىر كەلەتىن تاريحي وقيعالار بولادى. سونداي وقيعا - استانادا 56 ەلدىڭ باسشىلارى مەن حالىقارالىق بەدەلدى ۇيىم وكىلدەرىنىڭ باسىن قوسقان - سامميت وتكىزگەنىمىز بولدى.  مۇنداي جوعارى دارەجەلى باسقو­سۋ ەقىۇ قۇرىلعالى بەرگى 35 جىلدىڭ بەدەرىندە 1975 جىلى حەلسينكيدە، 1990 جىلى پاريجدە، 1992 جىلى حەلسينكيدە، 1994 جىلى بۋداپەشتتە، 1996 جىلى ليسسابوندا، 1999 جىلى ىستامبۇلدا وتكىزىلگەن ەكەن. ءبىر عاجابى، سول باسقو­سۋلاردىڭ ەشقايسىسى دا توراعالىق ەتكەن ەلدىڭ استاناسىندا شاقىرىلماپتى. وسىلايشا قازاقستان ءارى توراعا، ءارى سامميت شاقىرۋشى ەل مارتەبەسىنە ەقىۇ تاريحىندا تۇڭعىش رەت قاتار قول جەتكىزگەن مەملەكەت بولىپ وتىر. ارعى-بەرگى تاريحىندا الاساپىراندى باسىنان كوپ وتكەرگەن، تاريحتا ەسەسى كەتكەن ەل ەدىك. تاۋەلسىز ەل بولعالى كەمدىگىمىز تولىپ، كەمەلىمىزدەن اسىپ جاتىرمىز.

بيىلعى جىلى 24-25 اقپاندا اۆستريانىڭ ۆەنا قالاسىندا ەقىۇ-نىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ قىسقى ماجىلىسىنە قاتىستىم. وندا ەقىۇ-نىڭ ءۇش قورجىنىنداعى - ساياسي، ەكونومي­كالىق، ادام قۇقىقتارى ماسەلەلەرى جان-جاقتى تالقىلانىپ، ءتيىستى قۇجاتتار قا­بىلداندى. وسى جەردە فورۋم دەلەگات­تارى قازاقستاندا وتكەن ءسامميتتىڭ  جوعا­رى دەڭگەيدە بولعانىن، ەقىۇ-نىڭ ودان ارعى باعدارىن ايقىنداعان استانا دەكلاراتسياسىنىڭ قابىلدانۋىنا بارىن­شا كۇش-جىگەرىن سالعان قازاقستان ءوز تاريحىنا وراسان ساياسي مۇرا جاساعان­دىعىن، ال بيىلعى جىلى ۇشتىككە مۇشە رەتىندە ەقىۇ-داعى ءوزىنىڭ بەلسەندى ساياساتىن جالعاستىرىپ جاتقاندىعىن اتاپ ءوتتى. سەسسيادا قازاقستانداعى كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى دا اڭگىمە بولدى.

بيىل قازاقستان قۇرامىنا 57 مەملەكەت كىرەتىن يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا باسشىلىق ەتىپ، باتىس پەن يسلام الەمى اراسىندا ۇنقاتىسۋ ورناتۋ مىندەتىن كوزدەپ وتىر. بۇل شارالاردىڭ ءبارى سايىپ كەلگەندە، قازاقستاننىڭ وڭىرلىك جانە جاھاندىق تۇراقتىلىققا قوسقان وزىندىك ۇلەسى.

ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتى­ماقتاستىق ۇيىمىنا جانە يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋ ارقىلى  قازاقستان ءتۇرلى مادەنيەتتەر مەن وركەنيەتتەر اراسىنداعى بايلانىس­تى تەرەڭدەتۋگە اتسالىسىپ كەلەدى.  وسى تۇستا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ مىنا سوزدەرىنە نازار سالايىق: «2010 جىلى ءبىزدىڭ ەل ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعا­لىق ەتەدى. ال 2011 جىلى يسلام كون­فەرەنتسياسى ۇيىمى مينيسترلەرىنىڭ كونفەرەنتسياسىنا توراعالىق جاسايتىن بولامىز. قازاقستان ءتۇرلى مادەنيەتتەر مەن وركەنيەتتەر اراسىنداعى سىندارلى ءىس-ارەكەت تاقىرىبىن جىلجىتۋعا ءارى وسى جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدار اياسىندا ناقتى شەشىمدەر قابىلداۋعا قول جەتكىزۋگە ىقىلاستى».

پرەزيدەنتىمىز ارقاشان دا حالىققا، قازاقستانداعى ەڭ بەدەلدى، باسقارۋشى ساياسي ۇيىم - «نۇر وتان» پارتياسىنا زور سەنىم ارتادى. سوندىقتان پارتيامىزدىڭ XIII سەزى ەلباسىمىزدىڭ سەنىمىن اقتاۋ جولىنداعى ستراتەگيالىق ماقساتتارى­مىزدى ايقىنداۋعا ارنالدى دەسەك تە بولادى. ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارى مەن الماتى، استانا قالالارىنان سەزگە كەلگەن 600-گە جۋىق دەلەگات «نۇر وتان» پارتياسى اتىنان ءوز كوشباسشىسىن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كانديدات ەتىپ ۇسىندى.  ءۇمىت اقتالىپ، سايلاۋدا نۇرسۇلتان نازارباەۆ 95,5 پايىز داۋىس جيناپ، حالقىنىڭ شەكسىز سەنىمىنە يە بولدى. رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى «پرەزيدەنت بىرەۋ، باسقامىز تىرەۋ بولىپ ءتاۋ ەتەر كيەمىز تاۋەلسىزدىكتى ۇلىلاپ، وركەنيەت كوشىنە ىلەسە بەرەيىك!»، - دەگەن شەشىمگە توقتادى. وسى جەردە  قازاق­ستاننىڭ ەلى سۇيگەن، ەلىن سۇيگەن  پرەزي­دەنتىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى، شەت مەملەكەتتەردەگى ابىرويى مەن بەدەلى جايىندا ءوزىم كۋا بولعان جاعدايدى ايتا كەتكىم كەلەدى.

بىلتىر ەقىۇ پارلامەنتتىك اسسام­بلەياسىنىڭ وكىلى رەتىندە ۋكرايناداعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا باقىلاۋشى رەتىندە بارعانمىن. سول ساپارىمدا سايلاۋ ۋچاسكەسىندە 90-شى جىلدارعا دەيىن  ەلىمىزدىڭ قوستاناي وبلىسىندا تۇرعان، كەيىننەن ۋكراينانىڭ كيەۆ وبلىسىنىڭ بروديانسكي اۋدانىنا قونىس اۋدارعان، ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى ۋسولتسەۆا دەگەن بۇرىنعى جەرلەسىمدى كەزدەستىردىم. مەنىڭ قازاقستاننان ەكەنىمدى ءبىلىپ، ۋسولتسەۆا حانىم حالىق­ارالىق باقىلاۋشىلاردىڭ الدىندا قا­زاقستاندا قالعان تۋعان-تۋىستارىمەن حابارلاسىپ تۇراتىنىن، سونداي-اق ەلبا­سى­مىزدىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن رەسپۋبليكادا بولىپ جاتقان بارلىق يگى شارالار جونىندە ءوزىنىڭ حاباردار ەكەنىن بايان­داي كەلىپ، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزگە تامسانا جوعارى باعا بەردى. سول ساتتە مەنىڭ بويىمدى ەلىمىز ءۇشىن، حالقىمىزدى كەمەل  كەلەشەككە باستاپ كەلە جاتقان ەلباسىمىز ءۇشىن ەرەكشە ماقتانىش سەزىمى بيلەپ، توبەم كوككە جەتكەندەي بولدى.

«قازاقستان - 2030» ستراتەگياسىنان باستاۋ الاتىن بيىلعى جولداۋ - الدىڭعى جىلدارداعى جولداۋلاردىڭ زاڭدى جال­عاسى بولىپ تابىلعانىمەن، دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭدەرىنە بايلانىستى ءوزىنىڭ ايتارى ايرىقشا، حالىققا بەرەر جاقسىلىعى دا بولەك جولداۋ بولدى. باستى باسىمدىقتار ەل ەكونوميكاسىن ۇدەمەلى يننوۆاتسيالىق يندۋستريالان­دىرۋدىڭ جالعاسى رەتىندە مودەرنيزا­تسيالاۋعا جانە الەۋمەتتىك ساياساتقا باعىتتالدى. ءار اۋىل ءوزى جايلاعان اۋماقتى ۇقىپتى دا ۇنەمدى يگەرىپ، وعان كەرەك تەحنولوگيا مەن كاسىبي مادەنيەتتى تولىعىمەن مەڭگەرە السا عانا ءوزىنىڭ كوسەگەسىن دە، ەلىنىڭ كوسەگەسىن دە كوگەرتەتىنىن مالىمدەدى.

جەرىمىز ۇلكەن دە، حالقىمىز از! بۇل تۇسەتىن تابىستى تۇگەلدەي تۇتىنۋعا جىبەرمەي، ءوندىرىستى كەڭەيتۋگە جۇمساۋعا قولايلىلىق تۋعىزادى. حالقىمىز جاپپاي ساۋاتتى، يندۋستريالى جانە تەحني­كالانعان اگرووندىرىسكە باۋلىنعان. بۇل ءبىزدىڭ تەحنولوگيالىق جاڭارۋلارعا بەيىم ەكەندىگىمىزدى تانىتادى. وسى جاع­دايدا پرەزيدەنت اۋىلدى يندۋستريا­لاندىرۋ قاجەتتىگىنە باسا نازار اۋدارا وتىرىپ، اگروونەركاسىپتىك كەشەننىڭ «ەڭ زور ەكسپورتتىق الەۋەتى بار» - ەتتىك مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ماسەلەسىن كوتەردى. سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت ەل وڭىرلەرىن دامىتۋ باعدارلاماسىن ءازىر­لەپ، بەكىتۋ تۋرالى باستاما جاسادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ۇسىنىس ءوز كەزەگىندە  ەل وڭىرلەرىن كەشەندى تۇردە دامى­تىپ، تۇرمىس-تىرشىلىگىنە تىڭ سەرپىن بەرەتىندىگىنە سەنىمدىمىن.

تامىرىن تەرەڭنەن تارتقان، عاسىر­لار بويى دالا دەموكراتياسى مەن ەركىندىك سەزىمىنىڭ قۇندىلىق بەلگىلەرىن ساقتاپ كەلگەن، باستاۋىن «قاسىم حان­نىڭ قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، «جەتى جارعى» سياقتى كونە زاڭداردان الاتىن قازاق ەلىنىڭ زاڭ شىعارۋشىلىق قىزمەتىنىڭ قالىپتاسۋ جولى جەڭىل بولدى دەپ ەشكىم ايتا المايدى.

بۇدان ءبىز قازاقستاندىق پارلامەنتا­ريزمنىڭ قالىپتاسۋ جولى كۇردەلى بولعانىن، پارلامەنتاريزم تالابىنا، تابيعاتىنا ساي كەلمەيتىن قوعامدىق سانا مەن ساياسي تاجىريبەدەگى ءۇستىرت كوزقاراستار مەن پىكىرلەردى ەڭسەرۋدىڭ وڭايعا تۇسپەگەنىن، قازاقستان پارلامەنتى قوعامداعى رەفورمالاردى تابىستى جۇزەگە اسىرۋعا قابىلەتتى ساياسي-دەمو­كراتيالىق ينستيتۋتقا تەك تاۋەلسىزدىك جىلدارى عانا اينالعانىن اڭعارامىز. ون بەس جىل تاريح ءۇشىن كوپ ۋاقىت ەمەس. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە نەبىر كۇردەلى كەزەڭدەر مەن سىندارلى ساتتەردى باستان وتكەرگەن قازاقستان پارلامەنتى ءىس ۇستىندە قالىپتاسىپ، كەمەلدەندى، سىن­دارلى تاجىريبە جيناقتادى، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ءسوزى­مەن ايتساق، ەلىمىزدىڭ كەلبەتىن وزگەرتكەن زاڭدار قابىلدايتىن دەڭگەيگە كوتەرىلدى.

ءوز بويىنا الەمدىك جانە وتاندىق تاجىريبەنىڭ جاقسى ۇلگىلەرىن جيناقتاپ، ولاردى قازىرگى ساياساتتاعى، ەكونومي­كاداعى جانە الەۋمەتتىك سالالارداعى جاعدايلارعا بەيىمدەپ وتىرعان پارلا­مەنتتىڭ جەمىستى قىزمەتى تۋرالى مىسال­داردى الىستان ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. 2010 جىلعى 1 قىركۇيەكتە پارلامەنتتە سەنات پەن ءماجىلىستىڭ بىرلەسكەن وتىرى­سىندا ءسوز سويلەگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەكى سەسسيا ارالىعىندا اتقارىلعان ىستەرگە توقتالا كەلىپ: «مىنە، بۇل ماسەلەلەردە پارلامەنت كاسىبي شەبەرلىگىن تانىتىپ، ۇلكەن ىسكە زور ۇلەسىن قوستى. بۇل ورايدا، پارلامەنت جوعارى زاڭ شىعارۋشى ورگان رەتىندە ەلىمىزدىڭ ءوسىپ-وركەندەۋى جولىندا ءپار­مەن­دى جۇمىس جاساۋدا. مىزعىماس مەملەكەتتىگىمىزدىڭ باس باعدارىنا اي­نال­عان اتا زاڭ اياسىندا كوپتەگەن زاڭدار قابىلدانۋدا. وسى سايلانىمنىڭ دە­پۋتاتتارى ءۇش سەسسيانىڭ ىشىندە 340-تان اسا زاڭ قابىلداعانى مۇنىڭ جارقىن ايعاعى بولىپ تابىلادى. بۇل زاڭداردىڭ باسىم كوپشىلىگى قوعامنىڭ ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دەڭگەيىن كو­تە­رۋگە ارنالعان»، دەپ دەپۋتاتتارعا ريزاشىلىعىن بىلدىرگەن.

پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى نەگىزگى ىشكى جۇمىستارىمەن قاتار، حالىقارالىق جانە پارلامەنتارالىق قىزمەتتى دە بەلسەندى جۇرگىزىپ كەلەدى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار، اسىرەسە، قازاقستاننىڭ ەقىۇ-عا توراعالىق ەتۋى كەزەڭىندە ەرەكشە سيپاتقا يە بولعانىن ايتۋ ارتىقتىق ەتپەس. پارلامەنتتىڭ رەگلامەنتىنە سايكەس دەپۋتاتتار توقسان سايىن ايماقتارعا شىعىپ، سايلاۋشى­لارمەن كەزدەسىپ تۇرادى. ونداعى باستى ماقسات - حالىقتى جوعارى وكىلەتتى ورگان، ۇكىمەت تىندىرىپ جاتقان ىستەردەن حاباردار ەتۋ. وسى كەزدەسۋلەردىڭ بارى­سىندا حالىقتىڭ تالاپ-تىلەكتەرىنە دە ايرىقشا كوڭىل ءبو­لەمىز. سونداي-اق، ولار كوتەرگەن ماسەلەلەردى ءتيىستى ورىندارعا جەتكىزۋدى باستى مىندەتىمىز دەپ بىلەمىز.

بيىلعى جىلى قازاقستان ەل تاۋەل­سىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا قادام باستى.  ەگەمەندىگى مەن تاۋەلسىزدىگى تۋى استىندا قازاقستاننىڭ جيىرما جىل ىشىندە دامۋ جولى ەلباسى ساياساتىنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن دالەلدەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋعا، نىعايتۋعا بەلىنىڭ بەكەمدىگىن تانىتتى. ادامدارىمىزدىڭ ۇلكەندەرىنىڭ دە، كىشىلەرىنىڭ دە، جاستارىمىزدىڭ دا ءوز بولاشاعىنا دەگەن سەنىمدەرىنىڭ زور ەكەندىگىن ولاردىڭ بۇگىنگى بەت الىسى، كەلبەتى كورسەتىپ وتىر. «تاۋەلسىزدىك، - دەدى ەلباسى، - ءبىزدىڭ الدىمىزدان جارقىن بولاشاققا جول اشىپ بەردى. ءبىز سول جولدان ەشقايدا بۇلتارماي، العا باسا بەرەمىز».

تاۋەلسiزدiك العان جىلداردا ەل ەكونوميكاسىنا 126 ملرد. دوللاردان استام شەتەلدiك ينۆەستيتسيا تارتىلدى. جالپى iشكi ءونiم ءوسiمi 2010 جىلى 7 پايىز، ونەركاسiپ ءوندiرiسi 10 پايىز، وڭدەۋ ونەركاسiبi 19 پايىز مولشەردi قۇرادى. ورتاشا ايلىق جالاقى 2007 جىلعى 53 مىڭنان 2010 جىلى 80 مىڭ تەڭگەگە دەيiن ارتتى». ەلدىڭ تاۋەل­سىزدىك جىلدارىنداعى ۇدەرىسىنىڭ ينتە­گرالدى كورسەتكىشىنىڭ ءبىرى - ول حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءىجو. 1994 جىلى ءىجو حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا جەتى جۇزدەن استام دوللاردى قۇرادى. 2011 جىلعى 1 قاڭتاردا ول 12 ەسەگە ءوستى جانە 9 مىڭ اقش دوللارىنا ارتتى. الەمدىك ءتاجى­ريبە تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلىندا بىردە-ءبىر ەل مۇنداي ناتيجەگە جەتپەگەنىن كورسەتىپ وتىر.

تولەبەك قوسمامبەتوۆ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى.