(اڭگىمە)

روجدەستۆونىڭ ءۇشىنشى كۇنى، كەشتە، پوشتا كونتورىنىڭ  بويداق  ءجۋرناليسى  راكيتيننىڭ ۇيىندە بىرنەشە ادام قوناققا جينالدى. بۇل وقيعا ءۇش مىڭ ەۆرەي  مەن شارۋا – مازۋرلار قونىس تەپكەن، شالعايداعى، وتە لاس، ادامنىڭ ءىشىن پىستىراتىن، شەكارالىق شاعىن كراسيلوۆ دەگەن جەردە بولاتىن، تۇرعىندار  اراسىندا وزدەرىن «قاۋىم» سانايتىن، توپ شوعىر وزگەلەردەن وقشاۋلانىپ  كوزگە تۇسەتىن. پوشتا شەنەۋنىكتەرى، تاۋارلاردى شەكارادان «وتكىزۋ پۋنكتى»  ارقىلى رۇقسات بەرەتىن ادامدار، جەرگىلىكتى پوليتسيا، ءدىن يەسى مەن مۇعالىم، ونىڭ كومەكشىسىمەن بىرگە وسى «قاۋىمعا» كىرەتىن.    

ءجاي كۇندەرى ارتىق شىعىندالماس ءۇشىن بىرىمەن ءبىرى سيرەك قاتىناساتىن  ولار  روجدەستۆو مەن پاسحا مەيرامىنىڭ كۇندەرى  مىندەتتى تۇردە بىرىنە  ءبىرى  كىرىپ شىعاتىن، قوناققا شاقىراتىن، كەزەكپەن  ساۋىق-سايران «دۋمان» قۇرىپ، تاڭ اتقانشا گارمون، سكريپكا ويناپ، ءان سالىپ، بي بيلەيتىن، وسى جەردىڭ  ادامدارى كارتوپتان قايناتاتىن ءيىسى جامان اراقتى ءىشىپ، وزدەرى ازىرلەگەن  اسپەن كۇتەتىن.  

راكيتيننىڭ ەكى بولمەلى پاتەرىنىڭ ۇيىقتايتىن بولمەسىنە قاراعاندا  دارداي  اتىنا  ساي  كەلمەيتىن  قوناق  قابىلدايتىن  بولمەسىندە ۇستەل جايىلدى.  ءبىرىنشى ورىندىقتا  ءتۇرى بوزارىپ، سۋعا كەتكەندەي سالى سىنىپ، سولعىن، ەنجار، سەمىز،  «شتوس» پەن  «ديابەلكا»  كارتا وينىنان باسقانى مويىندامايتىن،  پوشتا كونتورىنىڭ  باستىعى  شميدت وتىردى.  ونىڭ  ەكى  جاعىندا  قاراما  قارسى:  دياكون  ۆاسيلي  اكەي مەن  جىگەرلى  قارا تورى،  قوشقىل  سارى ءجۇزدى،  جىمىسقى  كوز، وسى ءۇيدىڭ قوجاسى جايعاستى. قالعان ورىنداردا جەرگىلىكتى پريستاۆ كومەكشىسى، بۇرىنعى كازاك وفيتسەرى، قالجىڭباس،  شاتاققۇمار، اندەتكەندى جاقسى كورەتىن  پاۆلوۆ وتىردى، وعان  قارسى تۇكسيگەن ەركەك، سوپىعا  ۇقساس،  قارا شاشى  جالبىراعان،  ءوزىن  «اقىرىن ماستىق  ۋاعىزداۋشىسى» سانايتىن مۇعالىم مۋسورين جايعاستى.  اقىرى ۇستەل اياعىندا  اگگەي فوميچ  مالىگين  جايعاستى، ول دا  پوشتا شەنەۋنىگى،  جاسقانشاق، مومىن  ادام، ول ىلعي  ۇستەلدىڭ شەتىندە  وتىرادى.

اگگەي فوميچ، جالپى ايتقاندا،  مۇمكىن بولعان كەزدە قوناققا بارماۋعا تىرىساتىن، ويتكەنى  ارتىنان  ولاردى ۇيىنە  قوناققا شاقىرۋدان قاشاتىن.  اگگەي فوميچ  پوشتا  كونتورىنداعى  ەڭ ءبىر  سورلى  شەنەۋنىك،  ونىڭ جيىرما ەكى سومدىق  ايلىق  جالاقىسى   ايەلىن،   قولىندا باعىپ  وتىرعان   قارت ەنەسىن،  بەس بالاسىن  اسىراۋعا جەتپەيتىن. مۇندايدا  ونىڭ  قالاۋىنسىز وتكەن ءاربىر  «دۋماننان» سوڭ  ونىڭ ءۇي ء–ىشى اۋىر شىعىندارعا  ۇشىراپ، قاراجاتتى   ۇنەمدەۋگە تۋرا كەلەتىن.  ونىڭ وتباسى كوپكە دەيىن،  ءبىراز ۋاقىت سورپالىق ەت ساتىپ الۋعا مۇرشالارى  جەتپەي،  تاڭەرتەڭگى   ءشايدان،   وتىندىق  اعاشتان  باس تارتاتىن.  اندا - ساندا  جوعارى جاقتان  پوشتا  كونتورىن  تەكسەرۋگە كەلەتىن باسشىلىق اگگەي ءفوميچتىڭ ۇستىندەگى تىگىسى  سوگىلگەن،  شىنتاقتارى مەن  مويىن جاعاسى  جامالعان، ابدەن كوگەرىپ، توزىعى بىتكەن ەسكى مۋنديرىنە قاراپ جاقتىرمايتىن. ۇستىندەگى  كيىمىنىڭ  توزىعىنا  اگگەي فوميچ  ۇيالمايتىن، قايتا جوعارىدان كەلگەندەر  اگگەي ءفوميچتىڭ قۋشيعان دەنەسىنە، سەكپىل  جاپقان بەتىنە،  شۇقشيعان سيرەك مۇرتىنا، اعارعان ساقالىنا، ەزۋىندەگى كەزەرگەن ەرىندەرىنىڭ جىمىسقى  كۇلكىسىنە،  ايانىشتى اقشىل كوزدەرىنە  قاراپ  وعان جاندارى  اشيتىن.

   اگگەي فوميچ  بۇل  جولى  قوناققا  امالسىزدان،   وزىنە كەرەك  بولعاسىن كەلدى. ۇنەمى   ءتىسى  قاقساپ،  بەت اۋزىن  بايلاپ،   اۋرۋدان  كوز  اشپايتىن ايەلى  بىرەر  كۇننەن سوڭ بوسانۋى كەرەك ەدى;  بۇدان  باسقا   ۇلكەن  ۇلىنىڭ  ەتىگىنىڭ تابانى  قاقىراپ،   اياق - كيىمسىز  ءجۇر ەدى;  وعان ەتىك ساتىپ الۋعا  اقشا كەرەك ەدى، ونىڭ  ۇيىندە ءبىر تيىن جوق بولاتىن. جاعدايى  قيىن  بولعانى  سونداي  اگگەي  فوميچ ۇياتتى قويىپ، وسى  كەشتە  راكيتين ۇيىندەگى قوناقتىقتا  كىمنەن بولسا دا،  كىم قانشا  بەرسە دە قارىز  اقشا  سۇراپ الۋعا  ءوزىن كوندىردى.  ۇستەل باسىندا  وتىرعاندا  ۇيالىپ،  سۇراۋعا  جۇرەكسىنىپ،  ءارلى - بەرلى قولىن ۋقالاپ،  اقشا سۇرايتىن  ىڭعايلى  ءساتتى  كۇتتى.  ول ءۇيدىڭ قوجاسى   ۇسىنعان   دامنەن  قىمسىنا   قىزارىپ   باس تارتىپ وتىردى.

قوناقتار ءىشىپ - جەپ، اراقتان الىپ وتىردى. قوناقتاردىڭ اڭگىمەلەرى كەلگەن بويدان جەرگىلىكتى  پومەششيك، وكرۋگ پوشتا باستىعى، جەرگىلىكتى  ارحيرەيلەر مەن  بيىلعى جىل ەگىنى  توڭىرەگىندە  بولدى، بۇل  اڭگىمەلەر  ولاردى  جالىقتىرسا دا،  وزدەرىنىڭ  اراسىندا كۇندە ايتىلاتىن  بىرسارىنداعى  اڭگىمەلەر ەدى،  ولار بۇدان كەيىن قاسىندا وتىرعان ادامنىڭ  قانداي انەكدوت  ايتاتىنىن دا  بىلەتىن.  اگگەي ءفوميچتىڭ  ءۇش -ءتورت رەت اقشا   سۇراۋعا  ءساتى ءتۇسىپ،  اڭگىمە  بارىسىندا  پريستاۆ كومەكشىسىنە،  قاسىندا وتىرعان  مۇعالىمگە  ەڭكەيىپ،   بايقاتپاي   سۇرايتىن   مۇمكىندىگى بولدى،  ولارعا بۇرىلىپ، جەڭىنەن  تارتىپ، اقشا  سۇراۋعا دا ءيىلدى.  بىراق ءار جولى ساسقالاقتاپ، قورقىپ توقتادى. ولاردىڭ اڭگىمەلەرى  بىرتىندەپ ءومىردىڭ قيىنشىلىعى،  قىمباتشىلىعى  تۋرالى،  ادامدار  قىزمەتىندە  نەگە وسپەيتىنى،  نەگە  كىشكەنتاي شەنەۋنىك بولىپ  قالا بەرەتىنىنە اۋىسا بەردى.  بۇل اڭگىمەلەر ولارعا  جاقىن ەدى،  اركىم  وزدەرىنىڭ   پىكىرىن  ايتىپ، سوڭىندا:  «نە ايتساقتا ەڭ باستىسى -  اقشا:  ول ءۇشىن  اقىلدى دا، سۇلۋدا، ەڭبەكقور دا بولىپ كەرەك  جوق، –  التىن بۇزاۋ  الدىندا  ءبارى دە باس  يەدى ەمەس پە»، -  دەپ اڭگىمەلەرىن  بىتىرەتىن.

-مەن  ءبىر جولى بايىپ  كەتە  جازدادىم، -  دەپ باستادى  اڭگىمەسىن شميدت كەكىرىپ جوتەلىپ، -  بۇل گولوۆچيندەگى  پومەششيك پورچينسكيدىڭ  تويىندا  بولدى. تويدا  جيىرما پولياك پانى  جينالدى، كەشكى  استان سوڭ بىردەن  شتوسقا وتىردى.  قازىر ەسىمدە جوق، قالتامدا جيىرما، نە وتىز بەس رۋبل  بولاتىن.  ولار ءبىر مىڭ رۋبلدەن سالىپ ويناپ جاتقاندا ارالارىندا بوس ورىن بولمايتىن،  جاندارىندا  قاراپ تۇردىم.  ءبىر مەزگىلدە  ۇزىن  مۇرتتى  پومەششيك،  جەردە تىگىلگەن  اقشاعا جاۋاپتى ادام ماعان بۇرىلىپ:  «ءسىز نەگە ويناماي تۇرسىز؟»  دەمەي مە،  مەن ويناۋعا  وسىنشا  اقشام  جوق دەپ  ءتۇسىندىردىم. «تۇك ەتپەيدى،  اقشاڭىزدى  سالىڭىز»،  - دەيدى  ماعان  قاراپ.  سولاي  مەن  ون ءرۋبلىمدى  سالدىم،  – بىردەن  ۇتىلىپ  قالدىم،  قالتامداعى  ۇساق تۇيەكتى  جيناپ،  تاعى ون رۋبل سالدىم،  – تاعى  ۇتىلىپ قالدىم.  سوندا  مەنى  اشۋ قالاي قىستى دەسەڭشى؟!  كۇمىس  ەكاتەرين ءرۋبلىم بار ەدى، ەسكەرتكىش  رەتىندە   قالتاما  سالىپ  جۇرەتىنمىن.  ويلانىپ،  ويلانىپ، اقىرىندا  سونى سالدىم.  قولىم  شىعا  باستادى،  جەردەن  ءبىر الدىم،  سودان سوڭ  تاعى  الدىم، تاعى ءبىر رەت، تاعى....   بەس مينۋت  ىشىندە  جەردە  جاتقان  بانكتى  سىپىرىپ  الدىم.  جەردەگى  بانكتى  جيناۋشى  ماعان:  «ەندى  ءسىز،   كەپىل  ەتىڭىز،  سالىڭىز» دەمەي مە.  مەن، ارينە، ءدىر ەتە قالدىم. تۇسىنەسىڭدەر عوي، ۇلكەن كارتامەن بىرەۋ  باسىپ السا، وتىرىپ قالامىن ەمەس پە.  قاراسام  جەردە  ون بەس مىڭ  رۋبلگە دەيىن  جينالىپ قالىپتى.  تۇرىپ كەتسەم بە ەكەن  دەگەن ويدا  كەلدى، بىرجاعىنان  جاتقان اقشانى قيمايمىن. سول ساتتە ۇستەل جانىنا ۇيلەنىپ  جاتقان  پورچينسكي ءوزى  كەلدى.  «ماحاباتتا  جولىڭىز بولسا  بولار، بىراق  كارتادا   ءسىزدىڭ  جولىڭىز بولا قويماس،  كانەكي،  ماعان بەرشى، مەن تىگەيىن» دەمەي مە . مەن كارتانى ارالاستىرا بەرىپ: «مەن ءوزىم سالامىن» دەيمىن. ول: «ءسىز بە؟ وتە جاقسى. وندا مەن  «ۆا –بانكقا  بارامىن»  دەيدى.  جۇرت اڭ - تاڭ.  نە ىستەيىن،  كارتانى  ارالاستىرا  باستادىم،  ول كارتاسىن كوتەرگىسى دە  كەلمەيدى،  بەتى  بۇلك ەتپەيدى، تۇرعان ءبىر  سۇرقيا. سونىمەن نە كەرەك،  ەكىنشى  كارتادا  جەردە جاتقان  اقشانى  سىپىرىپ، قالتاسىنا  سالىپ كەتە باردى. «مەن  كارتامدى  قارامايمىن دا دەيدى».  وتىرعاندار  ءشميدتتىڭ اڭگىمەسىن كوزدەرى جايناپ، ون بەس مىڭ ءرۋبلدى وزدەرى كورگەندەي، اقشا سىلدىرىن   قۇلاقتارىمەن  ەستىگەندەي تىڭدادى.

-بيلەتتەردەن  ۇتىس الىپ   جولى  بولاتىندار دا  بولادى،  – دەيدى اۋىر كۇرسىنگەن  دياكون  اكەي   (وتىرعاندار دياكون اكەيدە  ىشكى زايم بيلەتتەرى بارىن بىلەتىن). –  جۋىقتا  مەن  ءبىر ءوسىم الۋشى  ەكى ءجۇز مىڭ رۋبل  قاعىپ الدى دەگەندى وقىدىم. جارىماعان  كەدەي  ۇتىپ  السا  ءبىر ءجون،  ال ءوسىمشىنىڭ   اقشاسى  ونسىزدا   جەتپەي مە؟  قۇداي  الدىندا  تاۋباشىلىق  ەتەيىك.

-ارينە،   مۇنداي   بولادى،  – دەيدى  جۋان داۋىسىمەن،  ويلانىپ وتىرعان  مۇعالىم.  ال  بىرەۋلەر  بيلەتتەن  ءبىر رەت  ۇتىپ السا،  ارتىنان دا ۇتىپ الا بەرەدى  ەكەن.   بۇل راس پا،  الدە وتىرىك  پە ؟ ونى كىم ءبىلسىن!       

-ءيا،  سولاي،  – دەپ  باستاعان  پريستاۆ كومەكشىسى، -  بىراق  بۇنىڭ راستىعىن  بىلمەيمىن،  بىزدە   ز. – دا  ءبىر  كوشىرمەشىمەن   مىنانداي وقيعا بولدى. الگى   كوشىرمەشى  گۋبەرنيالىق  باسقارمادا  جۇمىس  ىستەيتىن،   باسقارمادا ءجۇرىپ  كوپ  بيلەت جيناپتى،  ءبىر كۇنى باسقارماعا كەلسە، ۇستەل باسشىسى: «سەرگەي نيكولاەۆيچ، ءسىزدىڭ بيلەتىڭىزدىڭ   نومەرى قانداي؟» - دەپ  سۇرايدى. 

- «قازىر  قانداي  ەكەنى  ەسىمدە جوق،  ءبىر مىڭ ءجۇز جيىرما ءۇش دەلىك» - دەيدى الگى.  ۇستەل  باسشىسى وعان بىردەن: «ءسىزدى قۇتتىقتايمىن، ءسىز ەلۋ مىڭ ۇتتىڭىز» دەيدى.   گازەتتى قاراسا  شىنىندا   ءبىر مىڭ ءجۇز جيىرما ءۇش – ەلۋ مىڭ ۇتىس دەپ جازىلىپتى.  كوشىرمەشىنىڭ  قۋانىشتان  ەسى شىعىپ كەتە جازدايدى!  تۇسكى استا  ۇتىسىن  شامپانمەن  جۋادى،  ءبارى  قۇتتىقتاپ،  لەبىزدەرىن   ايتادى.  كەلەسى  كۇنى سول گازەتتە ءبىر مىڭ ءۇش ءجۇز جيىرما ءتورتتىڭ ورنىنا ءبىر مىڭ ءجۇز جيىرما ءۇش دەپ قاتە جازىلىپ كەتىپتى  دەگەن تۇزەتۋ باسىلادى.  كوشىرمەشىنىڭ   قانى  كوتەرىلىپ،   جىندانىپ كەتە جازدادى.               

ولار جينالسا  بولدى  ادامنىڭ مەزىن قاشىراتىن سۋ تامشىسىنداي ۇقساس،  ءبىر سارىنداعى  اڭگىمەلەر  ايتىلاتىن:  روتشيلد   پاريجگە  جالاڭ اياق،  جالاڭ باس كەلىپ،  كوشەدە سىرىڭكە  ساتىپ، ارتىنان  ءجۇز ميلليون جىلدىق تابىسقا كەنەلگەنى، ۆاندەربيلدتتىڭ جەر استىنان  تاۋىپ العان شەكسىز ولجالارى  تۋرالى،  ادام سەنگىسىز  كارتا ۇتىستارى، بيرجالىق تابىستار، كۇتپەگەن  جەردەن تۋىس بولىپ شىعاتىن  امەريكاندىق  ميلليونەر  –   ناعاشىلار  تۋرالى  اڭگىمەلەر  جارىسا ايتىلاتىن.          

اگگەي فوميچ مۇندايدا  اڭگىمەلەردى ءوزى ايتپاسا دا بار ىقىلاس ىنتاسىمەن تىڭدايتىن.  ءوڭسىز  ۇسقىنىنا  قاراماستان  ايتىلعان  حيكايالاردان  سوڭ  كەرەمەت  قيالعا  باتىپ،   كوز  الدىنا  وقيعانى  ەلەستەتىپ،  اۋزى  قۇرىپ تىڭدايتىن.  ويدا جوقتا  اسپاننان  تۇسە  قالعان  بايلىقتار، وزدەرىنىڭ  ەركە  نازدارىنان  باس تارتپايتىن   ميلليونەرلەر   تۋرالى  حيكايالار   اگگەي ءفوميچتى  تولعاندىرعانى   سونشالىق   سول ساتتە  ايەلىن  تۋعىزىپ الۋ  ءۇشىن  اكۋشەرگە  تولەۋگە،  ۇلىنا ەتىك  ساتىپ الۋعا بىرنەشە  رۋبلگە  زار بولىپ  وتىرعانىن   ۇمىتىپ  كەتتى.  

-    كەيبىرەۋلەر   كوشەدە   كەلە  جاتىپ  تا  اقشا  تاۋىپ الادى، –  دەمەسى بار ما اگگەي فوميچ،  -  اۋزىنان قالاي  شىعىپ  كەتكەنىن ءوزى  بايقاماي.

وتىرعاندار  تاڭىرقاپ  قارادى،  وسى كەشتىڭ  باسىنان بەرى  اۋىز اشپاعان  اگگەي فوميچ    ۇياتتان  باسى سالبىراپ، ۇستەلدەن  كوزىن  المادى.     

- كوشەدەن   عانا  ەمەس،  بىرەۋدىڭ  قالتاسىنان دا...  تاۋىپ الاتىن  شىعار، – دەپ   پريستاۆ كومەكشىسى  كەكەتكەن بولدى.

قوناقتار  پريستاۆ  كومەكشىسىنىڭ  اششى مىسقىلىنا  ەمەس اگگەي ءفوميچتىڭ   ابىرجىعان    ۇسقىنىنا  قاراپ،  وتىرعاندار  ءبىراز كۇلىپ الدى،  سودان  كەيىن   قوناقتاردىڭ   ارقايسىسى  ارتى  اشىلماعان  اقشا  ۇرلىقتارى  تۋرالى  جالعاستىردى.  اگگەي  ءفوميچتىڭ  كوز الدىنا  بۇل جولى دا  ون مىڭ،  ءجۇز مىڭ  رۋبلدەر،  اسا كوپ ورامداعى  الا – قۇلا  اسسيگناتسيالار،  اقشانىڭ ەسەبىن  بىلمەيتىن   سيقىرلى   بايپاتشالار  ورالا  بەردى.  ول  اڭگىمەلەردى  گاسترونوم  دۇكەنىنىڭ  تەرەزەسى الدىندا  اۋزىنان سىلەكەيى  اعىپ  قاراپ  تۇرعان  اشقاراق  ادامداي  تىڭدادى. 

قابىرعادا  ىلىنگەن  ەسكى  ساعاتتىڭ   قىرىلداعان  داۋسى ساعات ءبىردى سوقتى. دياكون اكەي  ورنىنان تۇرىپ،  ۇزىن جەڭدەرىن  وڭ قولتىعىنا   جيناپ قوشتاسا  باستادى،   اگگەي فوميچتەن   باسقا  قوناقتاردا   تۇرىپ  قايتا باستادى.  

راكيتين قوناقتاردى  مايشامدى  قولىنا الىپ،   ەسىككە  جارىق ءتۇسىرىپ، قوناقتارىن شىعارىپ  سالعانشا   اگگەي فوميچ  وتىرعان  جەرىندە  قوزعالماي،  ۇستەل ۇستىندەگى نان  ۇگىندىسىن   شۇقىلاپ   وتىرا بەردى.  «قازىر راكيتين كەلگەن بويدا  سۇرايمىن،  باتىل بولۋ كەرەك.  اقشا  سۇراعانىم  ءۇشىن،   مەنى  جەپ قويماس؟» دەپ  ءوزىن  جۇباتتى.

اقىرى  راكيتين دە  كىردى،  اگگەي ءفوميچتىڭ قوناقتارمەن بىرگە نەگە قايتپاعانىن  تۇسىنبەگەن ول  ونىڭ قاسىنا كەلىپ وتىردى. اگگەي فوميچ بىردەن اقشا سۇراۋدىڭ ورنىنا  جۇمىسى،  جالاقىسى  تۋرالى ۇزىن  سونار  بوس  اڭگىمەدەن  باستادى.   راكيتين بولسا  ۇيقىلى  كوزدەرىمەن ەسىنەپ،  ادەپ ساقتاپ،   تىستەنىپ وتىردى. وسىلاي  جارتى ساعات ءوتتى،  شىدامى تاۋسىلعان  راكيتين  ەسىنەگەن   داۋسىن   قاتتىراق  شىعارىپ:   

-نەتكەن وپاسىزدىق دەسەڭىزشى! –  ەرتەڭ مەنىڭ كەزەكشىلىگىم!... دەپ  اتىپ تۇردى. 

اگگەي  فوميچتە  ورنىنان   تۇرىپ، كەشىرىم  سۇرادى.  سۇرلانعان  بويى    سىرتقى ەسىكتىڭ  تۇتقاسىن  ۇستاي بەرىپ،  ۇرەيى   قاشىپ    راكيتينگە بۇرىلدى:   

-مەنىڭ ساعان   كىشكەنتاي... ،  ياعني،   بۇيىمتايىم بار ەدى.

-ول نە؟ - دەپ   راكيتيندە  الاڭ –جۇلاڭ  بۇرىلدى.

-تۇسىنەسىڭ بە،  مەن سەنى ... مازالاماس ەدىم، ...ايەلىم،  مىنە،  بوسانۋ كەرەك ەدى.... سەن تۇسىنەسىڭ   عوي،   ماعان ...  كەرەك بولىپ  تۇرعانى،  مەن  جيىرما  ءرۋبلدى ... قالدىرماي   قايتارامىن،    -  ون  رۋبل  دەگىسى  كەلىپ ەدى، بىراق اۋزىنان جيىرما  رۋبل شىعىپ كەتكەنىن اڭعارمادى، ءوزى ايتقان  سومادان  ءوزى  شوشىپ،  ەڭ بولماسا   بەس رۋبل  بەرسە دە،  سونىڭ ءوزى دە  جامان بولماس ەدى  دەگەن ويدا  كەلىپ  ۇلگەردى.

-قۇداي  اقىسى ءبىر تيىن  جوق،  –دەپ،  راكيتين  ەكى قولىن كەۋدەسىنە قويىپ،   ناندىرىپ  باقتى، -   تۇسىنەسىڭ  بە  ۇيدە ءبىر تيىن جوق.

راكيتيننىڭ   تىم  شىن  ايتقانىنا  قاراپ،   اگگەي فوميچ ونىڭ اقشاسى  بولسا دا  قارىز  بەرگىسى  كەلمەيتىنىن  ءتۇسىندى.  كەشىرىم  سۇراعانداي   مىڭگىرلەپ،  اگگەي  فوميچ سىرتقا  شىقتى.     

اي  جارىق،  تىنىش،   سىقىرلاعان  ايازدى ءتۇن بولاتىن.  كوشەلەردى  كۇرتىك   قار  باسىپ،  الاسا  ءۇي  توبەلەرىنە  اق  جينالىپ،  اعاشتاردى   قىراۋ باسقان  تۇنگى  جىم - جىرت ەدى.  اياق  استىندا  قار  سىقىرلايتىن.  اگگەي فوميچكە  ۇزاق  جاياۋ  جۇرۋگە تۋرا كەلدى. ونىڭ  ەسىنەن اقشا  شىقپاي قويدى.  ول تار، سۋىق  جاسىل  تەرەزە  جيەكتەرى  بىتەلگەن،  ۇنەمى  جوقشىلىق پەن ءسابي جايالىعىنىڭ  ءيىسى  مۇڭكيتىن  باقا ۇيىنە باراتىنان زارەسى قاشتى. ەگەر  ايەلى،   الدىنان شىعىپ،  قارلىعىپ،  اقشا قايدا دەپ سۇراسا نە دەيدى؟  ءيا، اراق ءىشتىم، سىرا ءىشتىم، قۋىرىلعان توراي ەتىن  جەدىم دەي مە، بالا  شاعاسىنىڭ  قارىندارى  اشىپ،  اكەلەرى  قايتسە دە  اقشا تاۋىپ  اكەلەدى  دەگەن  ۇمىتپەن  ۇيقىعا  كەتتى ەمەس پە؟.

-و، جاراتقان،  قۇداي! -  دەپ ىشتەي  كۇيىندى اگگەي فوميچ، -  نەگە سەن  بىرەۋلەرگە  ءۇيىپ  توگىپ  بەرەسىڭ،  باقىتتى  ەتەسىڭ،  بايلىق  بەرەسىڭ؟  سەن نەگە مەنى  ۇمىتتىڭ؟   مىسالى،   كەيبىرەۋلەر عوي  اقشاعا مۇقتاج  بولماسا دا  اقشا تاۋىپ الادى.  مەن ومىرىمدە   ءبىر جولى  بولسا دا ...  تىم بولماسا ون،  جوق، جيىرما رۋبل تاۋىپ  الدىم با؟!  اكۋشەركاعا  تولەر ەدىم،  ۆاسيۋتكاعا  ەتىك ساتىپ  الار ەدىم،  لەلەگە  جىلى  كىشىكەنتاي  پالتە....  قازىر  جولدا كەلە جاتىپ   نەگە ءاميان  تاۋىپ  الماسقا؟  مۇنداي  وقيعالار  تالاي بولادى،  ءجيى بولادى ەمەس پە؟  بۇل تۋرالى جازىپ،  ايتىپ تا جاتادى ەمەس پە؟ 

اگگەي  فوميچ   وزىنەن ءوزى   قۇشىرلانا  قيالعا  باتىپ،   كوشەدە  كەلە  جاتىپ،   ول  جەردەن  قالىڭ،  بىلعارى  اميان تاۋىپ  الىپ،  ءاميان ءىشىن   اشىپ  قاراسا  تۇتاس ءبىر  بۋما  جۇزرۋبلدىك  اقشالار  سالىنعانىن،  ونىڭ   ىشىندەگى   ۇتىس  بيلەتتەردى  كورىپ،   ونىڭ  بالا  - شاعاسى  كەڭ،  جىلى،  جارىق  پاتەرگە  كوشىپ،  جاڭا  ۇيگە  جيھازدار  كىرگىزىپ،  بالالارىنا  اسەم، جىلى كويلەكتەر تىككىزىپ   جاتقانىن  كوز  الدىنا  راحاتتانا ەلەستەتتى،  كوپ اقشاعا  نە كەرەك...  ءبارىن الۋعا  بولادى ەمەس پە؟ 

ازداپ ۇرتتاعان   اراق  ريۋمكاسىنىڭ   اسەرى مە ، الدە وزىنە دەگەن  سەنىم بە اگگەي ءفوميچتىڭ   ىشىندە   قيسىنسىز،  ادام سەنگىسىز بۇگىن،  ءدال قازىر،  ول  كوشەدەن  كەزدەيسوقتا   ءاميان  تاۋىپ  الامىن  دەگەن  سەنىم  پايدا بولدى.  نەگە بۇگىن،  نەگە  سولاي  بولۋى كەرەگىن ءوزى دە تۇسىنگەن جوق، ونى  ويلاعاندا ەمەس.  ول باسىن  كوتەرمەستەن،  تومەن ءتۇسىرىپ،  سەنىمدى كۇيدە  اياق استىنا  مۇقيات قاراپ  كەلە جاتتى. 

-قازىر...، مىنە،  قازىر....ەندى...،  – دەپ ساندىراقتاپ،  – باسقالار تاۋىپ   الادى،  ەندى  بىرنەشە  قادام... قازىر...قازىر....  

ول  كەنەت  قاردىڭ  ۇستىندە  جاتقان   شاعىن   ءتورتبۇرىش  نارسەنى  كوردى،   بۇل  ونىڭ  جەلىككەن  قيالىنىڭ  ەلەسى  ەمەس ەدى.  اگگەي فوميچ  قۋانىشتان   تۇنشىعا  جازدادى، اينالاسىنا  ۇرلانا  قاراپ، جەردە جاتقان نارسەگە  ۇمتىلدى....

اگگەي ءفوميچتىڭ  قولىنا  بىلعارى  قالىڭ  ءاميان ىلىكتى.... اۋەلى  ونىڭ ەسالاڭ قيالى  كۇتپەگەن جەردەن  بولا  قالعانى  بىرنەشە  سەكۋندتقا   ونى ەسەڭگىرەتىپ  جىبەردى.   اگگەي فوميچ  قولىندا  كادىمگى  ءاميان  تۇرعانىنا  كوزى  جەتكەن سوڭ جان ۇشىرا ءامياندى توسىنە تىعىپ، ۇيىنە  قاراي  جۇگىرە  جونەلدى....

اگگەي فوميچكە  جارتى  شاقىرىم  جۇگىرۋگە  تۋرا كەلدى.  بۇرىن  بۇلاي جىلدام جۇرمەگەندىكتەن  كەۋدەسىنىڭ  استى  شانشىپ،  القىمىنا قۇرعاق،  اششى  قاقىرىق  جينالىپ،  باسى اينالا باستادى. بىراق ول  توقتامادى،  ەگەر  توقتاسا،  نەمەسە  ءسال  كىدىرسە  بىرەۋ قۋىپ جەتەتىندەي كورىندى،  تاپقان  ولجاسىن  تارتىپ الاتىنداي بولدى. جۇگىرىپ كەلە جاتقاندا   بوركى باسىنان  جەرگە ءتۇسىپ كەتتى.  ەڭكەيىپ  كوتەرگىسى كەلىپ  ەدى، بىراق  قولىن دەرەۋ  ءبىر سىلتەپ، ءارى قاراي  زىمىراي ءتۇستى. ول قۋانىشتان: «ءالى  مىڭ  بورىك ساتىپ الامىن!»  دەپ  ىشىنەن سىبىرلادى....           

ەسىكتى  دۇركىرەتە  قاققان  اگگەي ءفوميچتىڭ  دىبىسىنان  شوشىپ ويانعان ايەلى ەسىكتى اشتى.  بالالاردىڭ  زارەلەرى ۇشىپ  ۇيقىدان ويانىپ، توسەك ۇستىنەن  اكەلەرىنە  قاراپ تۇردى.  قارا  تەرگە تۇسكەن اگگەي فوميچ  تەنتىرەكتەپ  بارىپ،  ورىندىققا  جالپيا كەتتى....

- انەچكا!  بالالار! – دەپ  قارلىعىپ،   تاۋىپ  العان  ءاميادى باسىنا كوتەرىپ، سىلكىپ تۇردى. –  مىنانىڭ  ىشىندە.... مىنا ءامياندا...اقشا... ءجۇز مىڭ...، ەندى  پاتەر  جالدايمىز. انيا... شامپان اكەل...،  ءتورت ءجۇز مىڭ... تۇسىنەسىڭدەر مە؟ ۋررا-ا!

..............................................................................................

اگگەي ءفوميچتىڭ بۇگىندەگى   داۋلەتى  سونشالىقتى،  ونىڭ ميلليوندارىنا قاراعاندا   گولكوندا  مەن  كاليفورنيانىڭ  بارلىق قازىنالارى تۇكتە  ەمەس.  ونىڭ ات قوراسىندا  الپىس  مىڭ جىلقى، ءۇش ميلليون  بەس ءجۇز مىڭ كۇيمە تۇر. ول الەمدەگى  بارلىق تەمىرجولدىڭ، ءتىپتى جەردەن  يۋپيتەرگە تارتىلعان  جاڭا تەمىرجولدىڭ  دا ديرەكتورى. ونىڭ قولى تىم  اشىق،  اقشا  سۇراپ كەلگەن  كەدەي -  كەپشىككە  ءبىر، ەكى ميلليون  اقشانى  قولىنا ۇستاتىپ  جىبەرەدى.  ول تىم  مەيىربان،  جۋاس، جۇمساق ادام، ول  ءبىر نارسەنى  عانا  كوتەرە المايدى –  ءۇش رۋبلدەر، جۇك تۇبىرتەگى مەن گازەت حابارلاندىرۋ قيىندىلارى تىعىلعان بىلعارى  ءاميان  ىشىنەن  بىرەۋ - مىرەۋ  بىردەڭە العىسى كەلسە بولدى،  اگگەي  فوميچ ادەتتەن تىس جىندانىپ  شىعا كەلەدى.  سول كەزدە قولىنا تۇسكەندى  قاسىندا  تۇرعاندارعا  لاقتىرادى. ايەلى مەن بالالارى اگگەي ءفوميچتى وتە جاقسى كورەدى،  ونى باعىپ كۇتەدى. ول دا  جاقىندارىنا سولاي  قارايدى. 

ەڭ اياعىندا، ءبىز  بىلەتىن، قيالي ناقۇرىستار دەنى ساۋ بىزدەن دە شەكسىز باقىتتى  شىعار دەگەندە وي كەلەدى؟ 

1895 جىل.         

اۋدارعان: سالاۋات كارىم

Abai.kz