وتەگەن كۇمىسباەۆ - اقىن، پروزايك، اۋدارماشى، پارسىتانۋشى، سونداي-اق، كەزىندە ءدىني جانردا قالام تەربەگەن تۇرماعانبەت پەن شاكارىم شىعارمالارىن تسەنزۋرادان ىقپاي، العاش رەت عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋشى عالىم. كوپ جىلداردان بەرى ادەبيەت الەمىندە تىنباي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان عۇلاما اعامىز بيىل جەتپىسكە تولىپ وتىر.

بىزگە، ومىردەن كورگەنى مەن تۇيگەنى مول اعامىزبەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى.

وتەگەن اعا، قازاقستانداعى شىعىستانۋ عىلىمىنىڭ كوشباسىندا تۇرعان اتپال ازاماتتاردىڭ ءبىرىسىز. الدىمەن اڭگىمەنى شىعىستانۋ عىلىمىنا قالاي كەلگەنىڭىزدەن باستاساق؟

وتەگەن كۇمىسباەۆ - اقىن، پروزايك، اۋدارماشى، پارسىتانۋشى، سونداي-اق، كەزىندە ءدىني جانردا قالام تەربەگەن تۇرماعانبەت پەن شاكارىم شىعارمالارىن تسەنزۋرادان ىقپاي، العاش رەت عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋشى عالىم. كوپ جىلداردان بەرى ادەبيەت الەمىندە تىنباي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان عۇلاما اعامىز بيىل جەتپىسكە تولىپ وتىر.

بىزگە، ومىردەن كورگەنى مەن تۇيگەنى مول اعامىزبەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى.

وتەگەن اعا، قازاقستانداعى شىعىستانۋ عىلىمىنىڭ كوشباسىندا تۇرعان اتپال ازاماتتاردىڭ ءبىرىسىز. الدىمەن اڭگىمەنى شىعىستانۋ عىلىمىنا قالاي كەلگەنىڭىزدەن باستاساق؟

مەنىڭ شىعىستانۋ عىلىمىنا كەلۋىم، وزىنشە بولەك ءبىر قىزىق اڭگىمە. 1960 جىلدارى قازمۋ-ءدىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەنىمدە اراب ءتىلى مەن ادەبيەتىنە دەگەن ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىم بولدى. اراب ءتىلى مەن ادەبيەتى مەنىڭ شىعىس الەمىنە بەتىمدى بۇرعىزىپ، شىعىس شىعارمالارىنا دەگەن ىشكى شىرايىمدى تۋدىرىپ، شىعىس جۇلدىزدارىنا دەگەن ءىلتيپاتىمدى ارتتىردى. بۇرىن ءبىز اراب اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن ورىسشا اۋدارماسىنان وقيتىنبىز. اراب ءتىلىن ۇيرەنە باستاعاننان كەيىن، اراب شىعارمالارىن ءتۇپ نۇسقادان وقي باستادىم. اراب اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىنىڭ شۋاعى اقىندىققا جەتەلەپ، مەن 1964 جىلى «تۇڭعىش» دەگەن ولەڭدەر جيناعىمدى شىعاردىم. 1964-69 جىلدارى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ كوركەم ادەبيەتتى ناسيحاتتاۋ بولىمىندە قىزمەت ىستەدىم. سونىمەن قاتار، «ەگەمەندى قازاقستان» گازەتىنىڭ ادەبيەت بولىمىندە قىزمەت ەتتىم. 1969 جىلى قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىندا كىشى عىلىمي قىزمەتكەر رەتىندە جۇمىسقا قابىلداندىم. ول كەزدە مەنى جۇرتشىلىق اقىن رەتىندە تانىعانمەن، مەنىڭ نەگىزگى ويىم عىلىممەن شۇعىلدانۋ بولاتىن. اكادەميادا ءبىر جىلداي جۇمىس ىستەدىم. ءبىر كۇنى ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى ءمۇسىلىم بازارباەۆ مەنى كابينەتىنە شاقىردى. ول كىسى قازاقستاننىڭ ەكى رەت سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولعان، جيىرماسىنشى جىلدارداعى قازاق ادەبيەتىن، دالىرەك ايتاتىن بولساق، شاكارىم مەن ماعجاندى زەرتتەپ، دوكتورلىق قورعاعان ادام بولاتىن. ءمۇسىلىم اعامىز ماعان: «ماسكەۋگە وقۋعا باراسىڭ با؟» دەدى. ول كەزدە 22-23 جاستاعى بويداق كەزىم. وسى بويداقتىقتى قيمادىم با، بىلمەيمىن، مەن بىردەن جاۋاپ بەرە الماي، توسىلىڭقىرادىم. ءمۇسىلىم اعامىز: «ماسكەۋدىڭ شىعىستانۋ ينستيتۋتىنان شاقىرتۋ قاعاز كەلىپ وتىر. بۇل شاقىرتۋ بويىنشا ءبىز ماسكەۋگە ءبىر جاس ماماندى وقۋعا جىبەرۋىمىز كەرەك. وسىعان سەنى تاڭدادىق» دەدى. مەن: «ءبىر كۇن ويلانىپ كورەيىن» دەدىم. ەرتەسىنە كەلىپ، كەلىسىمىمدى بەردىم. ءمۇسىلىم اعامىز: «كىممەن اقىلداستىڭ؟» دەدى. مەن: «ءجۇرىپ جۇرگەن قىزىم بار ەدى، سونىمەن اقىلداستىم. قالىڭدىعىم: «ۇلكەن كىسىلەر، سەنىم ارتىپ، جىبەرىپ وتىرسا، بارعانىڭ ءجون» دەپ وتىر. قابىرعاممەن كەڭەسە كەلە بارسام بارايىن دەگەن شەشىمگە كەلدىم» دەدىم. سونىمەن مەن ماسكەۋگە اتتانىپ كەتتتىم.

سول جىلى ماسكەۋدە كسرو جاس جازۋشىلارىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايى ءوتتى. وسىعان قازاقستاننان قالداربەك نايمانباەۆ، بەكەجان تىلەگەنوۆ، مۇحتار شاحانوۆ، اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا، ءساتىمجان سانباەۆ سەكىلدى بارلىعى ون جازۋشى مەن اقىن اتتاندىق. وسى قۇرىلتايدىڭ پوەزيا بولىمىندە مەن ولەڭدەرىمدى وقىدىم. جۇرت جاقسى قابىلداپ، وڭ باعالادى. وسى قۇرىلتايدا شولوحوۆ، گاگارين سەكىلدى ۇلى ادامدارمەن جۇزدەستىك. بۇل كەزدەسۋلەر مەنىڭ شىعارماشىلىعىما قانات ءبىتىردى. الماتىدا ورىس اقىندارىنا ولەڭدەرىمدى ورىسشاعا اۋدارتقان بولاتىنمىن. وعان ولجاس سۇيلەيمەنوۆ العى ءسوز جازىپ بەرگەن ەدى. سول جىلدارى شىققان «ليتەراتۋرا يتي» دەگەن الماناققا ولەڭدەرىم ەنىپ، ونى ماسكەۋ جۇرتشىلىعى جىلى قابىلدادى.

العاشقى شاكارىمتانۋشى

ماسكەۋدىڭ شىعىستانۋ ينستيتۋتىندا جۇرگەن كەزىڭىزدەگى شىعارماشىلىعىڭىزعا كەڭىرەك توقتالىپ وتسەڭىز؟

- العاشقىدا، شىعىستانۋ ينستيتۋتىنا ماشىقتانۋشى-زەرتتەۋشى بولىپ جۇمىسقا قابىلداندىم. ءبىر جىلدان سوڭ وسى ينستيتۋتتىڭ اسپيرانتۋراسىنا ءتۇستىم. اسپيرانتۋرادا وقىپ ءجۇرىپ عىلىمي جۇمىسىمنىڭ تاقىرىبىن «تۇرماعانبەت ىزتىلەۋوۆ جانە ونىڭ رۇستەم داستانى» دەپ بەكىتتىردىم. شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ «يران ادەبيەتى بولىمىندە» جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، شىعىس ادەبيەتىنىڭ تۇڭعيىعىنا ءتۇسىپ كەتتىم. مەنىڭ عىلىمي جۇمىسىما ۇلتى ءازىربايجان، پروفەسسور گازەنفور اليەۆ دەگەن جىگىت جەتەكشىلىك جاسادى. جەتەكشىم ماعان اعىلشىن، اراب، پارسى تىلدەرىن وقىپ ۇيرەنۋىم كەرەكتىگىن ايتتى. اراب تىلىنەن يۋري نيكولايۆيچ انسەتس دەگەن پولشا ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن كىسى ساباق بەردى. ول اتاقتى يۋري كراچكوۆسكيدىڭ شاكىرتى بولاتىن. ال، پارسى تىلىنەن كيرين نيكولايوۆنا يۋروما دەگەن عىلىم كانديداتى ءدارىس بەردى. وسى كىسىلەردەن ەكى جىلداي ۋاقىت ساباق الىپ، اراب جانە پارسى تىلدەرىن مەڭگەرىپ شىقتىم. مەن ماسكەۋگە وزىممەن بىرگە ەلدەن رۇستەم داستانى، ءلايلى ءماجنۇن، سەيفۋل-مالىك، شاحناما تۋرالى جيىرماعا تارتا قيسسا-داستاندار الا كەلگەن ەدىم. وسى قيسسا-داستانداردى عىلىمي سۇزگىدەن وتكىزىپ، ماقالالار جازىپ تۇردىم. تىرناق الدى العاشقى عىلىمي شىعارمام رەتىندە شاكارىمنىڭ «ءلايلى-ءماجنۇن» داستانىنا قاتىستى زەرتتەۋىمدى ايتا الامىن. ول كەزدە شاكارىمنىڭ اتىن اتۋعا، ونىڭ شىعارماسىن وقۋعا تيىم سالىنعان كەز بولاتىن. وسىعان قاراماستان، ماسكەۋ مۇراعاتتارىنان شاكارىم شىعارماسى جونىندە كاتالوگتاردى قاراپ شىعىپ، ونىڭ «ءلايلى-ءماجنۇن»داستانىن تاۋىپ الدىم. شاكارىمنىڭ بۇل داستانىن مۇحتار اۋەزوۆ 1922 جىلى تاشكەنتتە «شولپان» جۋرنالىندا ەسكى اراب ارپىمەن باسىپ، جاريالاعان ەكەن. كەيىن، 1935 جىلى ساكەن سەيفۋللين العى ءسوز جازىپ، بۇل داستاندى جەكە كىتاپ ەتىپ شاعارعان. وسى داستانداعى ستيل، ماقام، سيپات، تەڭەۋ مەن وقيعالار ءورىسىن وزگە «ءلايلى-ءماجنۇن» داستاندارىمەن سالىستىرىپ، سونداي-اق، بۇل داستاننىڭ قازاقتىڭ ەپيكالىق جىرلارىنا اسەرىن تالداي كەلە ورىس تىلىندە عىلىمي ماقالا جازدىم. شاكارىم جونىندە ايتۋعا تيىم سالىنعانمەن، مەنىڭ باتىلىم جەتىپ، اۆتوردىڭ ويلاۋ جۇيەسى مەن كوركەمدىك ءتىلى جونىندە كەڭىرەك توقتالىپ، عىلىمداعى العاشقى قارلىعاشىمدى ۇشىردىم. سول جىلدارى ماسكەۋدە وتكەن كونفەرەنتسيادا بۇل جونىندە بايانداما جاسادىم. كونفەرەنتسيادا مەنىڭ بۇل زەرتتەۋىمە عالىمدار ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تانىتتى. «شاكارىم دەگەن قانداي اقىن؟ نەگە بۇل داستاندى جىرلاعان؟» دەگەن سۇراقتار قويدى. مەن: «قازاق حالقىندا سونداي ءبىر جاقسى ءداستۇر بار، وزگە ەلدىڭ عيبراتتى، گۋمانيستىك تۇرعىداعى جىر-داستاندارىنا قازاقى رەڭ، ءتۇس بەرە وتىرىپ، ءوز تىلىندە جىرلايدى. شاكارىمنىڭ «ءلايلى-ءماجنۇن» داستانى وسى سيپاتتا جازىلعان شىعارما» دەپ جاۋاپ بەردىم. شاكارىم داستانىنىڭ كىرىسپەسىندە مۇنداعى وقيعالار ءورىسىن فيزۋلي دەگەن پارسى اقىنىنىڭ شىعارماسىنان العانىن ايتادى. مەن ءفيزۋليدىڭ «ءلايلى-ءماجنۇنى» مەن شاكارىمنىڭ داستانىندا سيۋجەتتىك ۇقساستىق بار ما؟ دەپ سالىستىرىپ كورگەنىمدە، شاكارىمنىڭ وقيعالارعا ءوز ويىنان ەشتەڭە قوسپاستان، داستاندى تەك قازاقى تەڭەۋ، ۇقساس، ريتميكا، ءسوز تىركەستەر، ماقال-ماتەلدەر، ماقامدارمەن جىرلاپ شىققاندىعىنا ءتانتى بولدىم. شاكارىمنىڭ «ءلايلى-ءماجنۇنى» جونىندەگى بۇل ماقالام سول كەزدە ماسكەۋدە شىعاتىن «پروستور» جۋرنالىندا جاريالاندى. ەكى-ءۇش ايدان كەيىن ماعان ءبىر حات كەلدى. حاتتىڭ كىمنەن جىبەرىلگەنىن قاراسام «احات شاكارىمۇلى قۇدايبەرديەۆ» دەپ جازىلىپ تۇر. احات ماعان جازعان حاتىندا: «وتەگەن سەنىڭ شاكارىم تۋرالى ماقالاڭدى وقىپ قاتتى ريزا بولىپ وتىرمىز. شاكارىم تۋرالى قورىقپاي جازعان العاشقى عالىمداردىڭ ءبىرىسىڭ. بۇدان كەيىن شاكارىم تۋرالى تەرەڭىرەك جازامىن دەگەن نيەتىڭ بولسا، ونىڭ مىنانداي ەڭبەكتەرى بار. ماعان حات جازىپ حابارلاس» دەپ، جازىپتى. جالپى، مەن عىلىمعا شاكارىمنىڭ شىعارماسىن زەرتتەۋ ارقىلى كەلدىم دەسەم بولادى. تۇرماعامبەت ىزتىلەۋوۆتىڭ «رۇستەم» داستانىن دا زەرتتەۋىم، مەنى بيىككە شىعاردى. بۇل داستاندى زەرتتەپ جۇرگەنىمدە مەن ادەبيەتتىڭ كەرەمەت سىرلارىنا قانىقتىم دەپ ايتا الامىن.

1973 جىلى جوعارىدا ايتىپ وتكەن تاقىرىبىم بويىنشا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادىم. سول جىلدارى كسرو جازۋشىلار وداعىنىڭ قازاق ادەبيەتى بولىمىندە كونسۋلتانت بولىپ جۇمىس جاساپ جۇرگەن تاكەن الىمقۇلوۆ دەگەن ازامات مەنى شاقىرىپ الىپ: «وتەش، مەن ەلگە قايتپاقپىن. مەنىڭ ورنىما سەن جۇمىس ىستە» دەپ ءوتىندى. مەن اسپيرانتۋرانى وقي ءجۇرىپ، وسى قىزمەتتى قاتار الىپ ءجۇردىم. 1974 جىلى ەلگە ورالىپ، ادەبيەت ينستيتۋتىندا قىزمەتكە ورنالاستىم. وسى ينستيتۋتتا ءجۇرىپ مەن «رۇستەم داستانى» دەگەن كىتابىمدى شىعاردىم. بۇل كىتاپتىڭ ارتىنشا «قازاق-اراب ادەبيەتىنىڭ بايلانىسى» دەگەن كىتابىم شىقتى. مەن وسىلايشا شىعىستانۋ عىلىمىنا كەلدىم.

سىر سۇلەيلەرىنىڭ جۇرناعى

ال، ادەبيەتكە قالاي كەلدىڭىز؟

مەن ءوزى سىر ەلىنىڭ تۋماسىمىن. «سىر ءوڭىرى، جىر ءوڭىرى» دەمەكشى، جاس كەزىمىزدە سىر سۇلەيلەرىنىڭ، جىراۋلارىنىڭ ورتاسىندا ءوستىم. اكەم دومبىرانىڭ قۇلاعىندا ويناعان داۋلەسكەر كۇيشى ءھام بۇركىت ۇستاپ، سايات قۇراتىن سال-سەرىلىككە جانى قۇمار جان ەدى. ءبىزدىڭ ۇيىمىزگە سول كەزدەگى سىر ءوڭىرىنىڭ بەلگىلى اقىن-جىراۋلارى كەلىپ كەتەتىن. جىراۋلار كەلگەندە ءتۇن ۇيقىمدى ءبولىپ، جىر تىڭدايتىنمىن. ودان قالسا، مەكتەپتەگى ادەبيەت ءپانىنىڭ مۇعالىمى ادەبيەتتىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن ادام ەدى. ول كىسىنىڭ ادەبيەتشىلدىگى مەنى ادەبيەت الەمىنە جەتەكتەپ كىرگىزدى.

مەن ادەبيەتكە ولەڭمەن كەلدىم. 1965 جىلى «الاقان»، 1969 جىلى «گۇلسانا باعى»، 2001 جىلى «موسكۆام مەنىڭ كوزىممەن» اتتى ولەڭدەر جيناعىم شىقتى. ال، پروزاعا 1965 جىلى «تاڭعى شىق» دەگەن اڭگىمە جازۋمەن كەلدىم. مەنىڭ بۇل اڭگىمەمدى ز.شاشكين، ز.سەرىكقاليەۆ، ق.ىسقاق ۇناتىپ، جىلى پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ولار ماعان: «قولىڭنان پروزا جازۋ كەلەدى ەكەن، پروزا جاز» دەپ كەڭەس بەردى. سول جىلدارى «مادەنيەت» دەگەن جۋرنال شىعىپ تۇراتىن. وسى جۋرنالعا مەنىڭ ماحاببات تۋرالى ءۇش نوۆەللام شىقتى. بۇنى اقىن م.ماقاتاەۆ وقىعان ەكەن. ول كىسى: «وتەش، ساعان ولەڭ جازۋدى تاستا دەپ ايتا المايمىن، بىراق، سەن اڭگىمە جازۋعا شەبەر ەكەنسىڭ، وسى قابىلەتىڭدى دە شىڭداي ءتۇس» دەپ، مەنى پروزا جازۋعا قايرادى. وسى كىسىلەردىڭ ءسوزى اسەر ەتتى مە، بىلمەيمىن سودان پەن پروزا جازۋعا بەيىم بولا باستادىم. «تىرشىلىك توقتامايدى»، «اۋىلدان شىققان جول»، «اسپالى كوپىر» دەگەن اڭگىمەلەر جازدىم. بۇل اڭگىمەلەرىم وقىرماننىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ جاتتى. مەن، پروزاداعى بيىك شىعارمام دەپ «پولشا پەرزەنتى» دەگەن رومانىمدى ايتا الامىن. ءحىح عاسىرداعى قازاقتار جونىندە ەستەلىكتەر جازعان ادولف يانۋچكەۆيچتى باستى كەيىپكەر ەتىپ العان بۇل ەڭبەگىم بىرنەشە تىلدەرگە اۋدارىلىپ، جاريالاندى.

«پولشا پەرزەنتىن» جازۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟

الپىسىنشى جىلدارى مەنىڭي قولىما «الىستان جازىلعان حاتتار» دەگەن كىتاپ ءتۇستى. «بۇل كىتاپتا نە جازىلعان ەكەن» دەپ قاراسام، ءحىح عاسىردا قازاق دالاسىندا ايداۋدا بولعان ادولف يانۋچكەۆيچتىڭ اناسىنا جازعان حاتتارى بەرىلگەن ەكەن. ول وسى حاتتارىندا قازاقتار جونىندە عاجايىپ قۇندى ەستەلىكتەر جازعان. قازاقتار قانداي حالىق، ءتۇرى قانداي، ءتىلى قانداي، مادەنيەتى مەن سالت-ءداستۇرى جونىندە كەڭ تولعامدى مالىمەتتەر بەرگەن. قازمۋ-ءدىڭ پالينا ستەكلوۆا دەگەن وقىتۋشىسى پولشاعا بارعانىندا وسى ەستەلىكتەردىڭ ورىسشا نۇسقاسىن ەلگە اكەلىپ، ونى سارسەكەەۆ دەگەن جۋرناليست قازاقشا ءتارجىمالاپ جاريالادى. وسى ەستەلىكتى وقىپ وتىرىپ، مەن ادولف يانۋچكەۆيچكە قايران قالدىم. ول مەنىڭ حالقىمدى كەرەمەت ءسۇيىپ وتكەن ازامات ەكەن. ونى كورمەسەكتە، ەستەلىكتەن مەن ونىڭ تۇلعاسىن تانىعانداي بولدىم. قازاعىما عاشىق بولعان ادامعا مەن نەگە عاشىق بولمايىن. ءسويتىپ ادولف يانۋچكەۆيچكە دەگەن سۇيىسپەنشىك «پولشا پەرزەنتى» رومانىن جازۋىما تۇرتكى بولدى.

ءوزىڭىزدى قانداي پروزاشىمىن دەپ ويلايسىز؟

مەن ءوزىمدى ليريك-پروزايكپىن دەپ قابىلدايمىن. سەبەبى، مەن ليريكانى جاقسى كوردىم. ليريك جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن ءسۇيىپ وقىدىم. جان دۇنيەم ليريكاعا جاقىن بولعاندىقتان، مەنىڭ اڭگىمەلەرىمنىڭ دە ليريكالىق سيپاتى باسىم. مەن جاس كەزىمدە قاراۋىلبەك قالزيەۆ، الديقان قالدىباەۆ، ەرعالي احمەتوۆ، مۇحتار ماعاۋين، ءابىش كەكىلباەۆ، رىمعالي نۇرعاليەۆ سەكىلدى تالانتتى جازۋشىلارمەن بىرگە وقىپ، ەتەنە جاقىن ارالاستىم. وسى ورتا مەنىڭ جازۋشىلىققا كەلۋىمە كوپ اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن.

پارسىتانۋ عىلىمىنىڭ پىراعى

ۇستازدارىڭىز رەتىندە كىمدەردى ايتاسىز؟

مەن وزىمە ۇستازدىق جاسادى دەپ بەيسەنباي كەنجەباەۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، ىسمەت كەڭەسباەۆ، تەرىمعالي نۇرتازين، نۇرتاي قابىلعانوۆ دەگەن قازاقتىڭ ۇلىلارىن ايتا الامىن. ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەن شاعىمدا عازەنفور اليەۆ، كيرين يۋروما، اتاقتى كونروتوۆ، بەرتەلس، تەنيشەۆ سەكىلدى عالىمدار ۇستازدىق جاسادى. ۇستازدارىمنىڭ ىشىندە ەرەكشە عۇلاما دەپ مۇحتار اۋەزوۆتى ايتار ەدىم. مۇحتار اۋەزوۆ بىزگە ستۋدەنت كەزىمىزدە «ابايتانۋدان» ءدارىس وقيتىن. مەن ول كىسىدەي ءبىلىمدى، شەشەن، ويى تىم تەرەڭ، جان-جاقتى، ءوزىن وتە ۇقىپتى ۇستايتىن ەنتسيكلوپەديستى ءالى كورگەن ەمەسپىن. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دارىستەرى مەنى عىلىمعا باستادى دەسەم، ارتىق ايتقانىم ەمەس. سەبەبى، ءبىز مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دارىستەرىنەن ۇلى ابايدى، شاكارىمدى، ودان ارىرەكتە ءومىر سۇرگەن بۇحار جىراۋ، اقتامبەردى، دۋلات، شال، شورتانباي سەكىلدى اقىندارمەن، سونداي-اق، قازاقتىڭ ەسكى قيسسا-داستاندارى، ەپيكالىق جىرلارىمەن تانىستىق. اۋەزوۆ مەنىڭ كوڭىل الەمىمدە عاجاپ ءبىر ەسكەرتكىش بولىپ قالدى. مۇحاڭنىڭ دارىستەرىنەن كەيىن قيالىڭا قانات ءبىتىپ،  قازاقتىڭ ادەبيەتىن زەرتتەگىڭ كەلەدى دە تۇرادى. وسىنداي ۇلى تۇلعالاردان ءدارىس تىڭداۋ مەن ءۇشىن زور باقىت ەدى.
وتىز جىلدان استام ۋاقىت ۇستازدىق جاساپ كەلەسىز، شاكىرت تاربيەلەۋدە قانداي جەتىستىكتەرگە جەتتىڭىز؟
جالپى، پارسىتانۋ سالاسى، جاس سالا. بۇل سالانىڭ دامۋىنا شاكىرتتەرىم شاما-شارقىنشا ۇلەس قوسىپ كەلەدى. گ.قۇدايبەرگەنوۆا، ا.بورانباەۆا، ع.ءجۇمادىلوۆا، ع.قامباربەكوۆا، ف.احمەتوۆا، ت.قىدىر سەكىلدى بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتتىرەتىن شاكىرتتەرىم بار. اسىرەسە، بۇلاردىڭ ىشىندە ت.قىدىر مەن ع.قامباربەكوۆا سەكىلدى تالانتتى شاكىرتتەرىمدى ەرەكشە ايتىپ وتسەم بولادى.

اعا، اۋدارمامەن شۇعىلدانعانىڭىزدى دا بىلەمىز؟

ماعان دەيىنگى اقىندار اراب-پارسى اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن ورىس تىلىنەن اۋدارىپ كەلگەن. مەنىڭ اۋدارمامنىڭ ەرەكشەلىگى ساعدي، ومار حايام، رۋداكي، فيزۋليلەردىڭ تاڭدامالى ولەڭدەرىن تىكەلەي تۇپنۇسقادان ءتارجىمالادىم. پارسى اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن اۋدارىپ وتىرىپ اڭعارعانىم ولاردىڭ دۇنيەتانىمىنا تۇركىلەر دە ەرەكشە اسەر ەتكەن ەكەن. مىسالى، مەن «بابىرنامانى» تۇپنۇسقادان وقي وتىرىپ بايقاعانىم، ونىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراسى قازاقتاردىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراسىنا وتە ۇقساس. اۋدارماداعى مەنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگىم، ورىس اۋدارماشىلارى پارسى اقىندارىنىڭ تەڭەۋلەرىن تۇسىنىڭكىرەمەي، ولاردى ايەل سۇيگىش، ءناپسى قۇمار، ىشكىش رەتىندە سيپاتتادى. ال، تۇپنۇسقاعا قاراساق، پارسى اقىندارى كەيبىر ىشكى ءيىرىم مەن رۋحاني ءلاززاتتى باستان كەشكەن كەزىن «ماس بولدىم» دەگەن سەكىلدى تەڭەۋلەرمەن تۇسىندىرگەن. وسىنى ورىستىڭ كوزىلدىرىگىمەن ەمەس، تىكەلەي تۇپنۇسقادان قاراعاندىقتان، مەن مازمۇنىن بۇزباي اۋدارۋعا كۇش سالدىم.

پارسىلاردى بىزگە تانىستىرىپ كەلەسىزدەر، بىراق، ولارعا قازاقتى تانىتۋدا نە اتقارىلىپ جاتىر؟

- وكىنىشكە وراي، بۇل سۇراعىڭا ماردىمدى جاۋاپ بەرە المايمىن. سەبەبى، پارسىلاردا قازاقتاردى تانۋعا دەگەن قۇشتارلىق بايقالمايدى. ال، ءوزىمىزدىڭ پارسىتانۋشىلار بۇل تاقىرىپتى ءالى قولعا الا قويعان جوق. ەلىمىزگە كەلگەن يراننىڭ كەيبىر ەلشىلەرى ابايدى اۋدارعان سياقتى بولدى. بىراق، وعان كوڭىلىم تولمادى. قايبىر جىلى يرانعا پرەزيدەنتتىڭ دەلەگاتسياسىمەن بىرگە ەرىپ بارعانىمدا وسى ماسەلەنى كوتەرىپ: «نۇراعا، يرانعا قازاق ادەبەيتى مەن مادەنيەتىن تانىستىرۋدى قولعا الۋىمىز كەرەك» دەپ ۇسىنىس ايتقان ەدىم. بۇل ۇسىنىسىمدى ەلباسى ماقۇلداعان بولاتىن. ايتكەنمەن، وسى كۇنگە دەيىن ۇكىمەت تاراپىنان ەشقانداي ءبىر ناقتى باستاما بولماي وتىر.

ال، اعا ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ، اڭگىمەلەسكەنىڭىزگە راحمەت. جەتپىس جاسقا تولعان مەرەيتويىڭىز قۇتتى بولسىن دەپ تىلەيمىز.

مۇحان يساحان

«قازاقستان زامان» گازەتى 25 ماۋسىم 2009 جىل