ءبىزدىڭ باسىلىمنىڭ ۇيعىر دياسپوراسىنىڭ كەيبىر وكىلدەرىنىڭ سەپاراتيستىك پيعىلى ءھام قىلمىستىق ءىس-ارەكەتتەرىن سىنعا الۋى، ءبازبىر ۇيعىر زيالىلارىن بەي-جاي قالدىرماپتى.

قازاق پەن ۇيعىردىڭ ارىدەن باستالاتىن تۋىستىعىنىڭ ءدايىم جالعاسىن تابا بەرۋىن جان-جۇرەگىمەن قالايتىن ۇيعىر دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرى رۋسلانجان ارزيەۆ پەن سمايىلجان ابدىقادىرۇلى بىزدە مەيمان بولىپ، قازاق حالقى جونىندەگى اقجارما پەيىلىن اقتارىپ سالدى.

جۇرەگىمنىڭ جارتىسى ۇيعىر، جارتىسى قازاق...

ءبىزدىڭ باسىلىمنىڭ ۇيعىر دياسپوراسىنىڭ كەيبىر وكىلدەرىنىڭ سەپاراتيستىك پيعىلى ءھام قىلمىستىق ءىس-ارەكەتتەرىن سىنعا الۋى، ءبازبىر ۇيعىر زيالىلارىن بەي-جاي قالدىرماپتى.

قازاق پەن ۇيعىردىڭ ارىدەن باستالاتىن تۋىستىعىنىڭ ءدايىم جالعاسىن تابا بەرۋىن جان-جۇرەگىمەن قالايتىن ۇيعىر دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرى رۋسلانجان ارزيەۆ پەن سمايىلجان ابدىقادىرۇلى بىزدە مەيمان بولىپ، قازاق حالقى جونىندەگى اقجارما پەيىلىن اقتارىپ سالدى.

جۇرەگىمنىڭ جارتىسى ۇيعىر، جارتىسى قازاق...

رۋسلان ارزيەۆ: «باۋىرمال قازاق حالقىنىڭ پاناسىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ۇيعىرلار ەشقاشان تۋىستىقتان اتتاپ، باستان اسىرىپ ءسوز ايتقان ەمەس. مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ جارتىسى ۇيعىر بولسا، جارتىسى قازاق. ال، كەيبىر وعاش پىكىرلەردى ايتىپ جۇرگەندەر تۋىستىعىمىزعا سىنا قاققىعىسى كەلگەن توعىشارلار نەمەسە بۇل سىرتقى ساياسي كۇشتەردىڭ ويىنى دەپ ويلايمىن. دۇنيەگە تارىداي شاشىراپ كەتكەن ۇيعىرلارعا ءوز تىلىندە مەكتەپ اشىپ بەرىپ، ۇلتتىق بولمىسىنىڭ ساقتالىپ قالۋىنا جاعداي جاساپ وتىرعان الەمدەگى جالعىز مەملەكەت - قازاقستان. قازىر مەنەن بىرەۋ: «الەمدەگى ۇيعىرلاردىڭ ەڭ جاقىن تۋىسى كىم؟» دەپ سۇراسا، ويلانباستان: «قازاقتار» دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىم. «دۇنيەدەگى ەڭ باقىتتى ۇيعىر قايدا تۇرادى؟» دەپ سۇراسا، تاعى دا: «قازاقستاندا» دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىم. سەبەبى، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر ۇيعىرلاردىڭ ەڭ كوپ شوعىرلانعان ءھام اتا قونىسى سانالاتىن سۋار جاپپاي ۇيعىر مەكتەپتەرىنە قىتايلاندىرۋ ساياساتى جۇرگىزۋدە. الداعى ەلۋ نەمەسە ءجۇز جىلدان كەيىن شىڭجاندا ءوز تىلىندە سويلەيتىن ۇيعىردىڭ قالۋى نەعايبىل. سونداي-اق، وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارى قازاقستاندا 60 مىڭ ۇيعىر بولسا، وزبەكستاندا 300 مىڭ ۇيعىر بار بولاتىن. قازىر، قازاقستانداعى از ۇيعىر ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاپ قالدى دا، وزبەكستانداعى 300 مىڭ ۇيعىر اسسيميلياتسياعا ۇشىراپ، وزبەكتەرگە ءسىڭىسىپ كەتتى. قازاقستانداعى از ۇيعىردىڭ ۇلتتىق بولمىسىنىڭ ساقتالىپ قالۋىنا ماسكەۋدىڭ جۇرگىزگەن ساياساتى سەپ بولدى دەسەك قاتەلەسەمىز. ماسكەۋ ۇيعىردى جارىلقاعان بولسا، وزبەكستانداعى 300 مىڭ ۇيعىرعا دا جاعداي جاساعان بولار ەدى. سول كەزدەگى قازاقستاندىعى 60 مىڭ ۇيعىردىڭ بۇگىن دە 250 مىڭعا دەيىن كوبەيىپ، ۇلتتىق ءتىلى مەن بولمىسىن ساقتاپ قالۋى تىكەلەي قازاق حالقىنىڭ تۋىسىنا دەگەن جىلى شىراي تانىتۋىنان دەپ بىلەمىن. سوندىقتان، تاعى دا قايتالاپ ايتايىن الەمدە ۇيعىرلاردىڭ ەڭ جاقىن تۋىسى، ءسوز جوق - قازاقتار.

«قازاقستان-ZAMAN» گازەتىنىڭ سوڭعى جىلدارى ورىن العان كەيبىر وقىس وقيعالاردان كەيىن ۇيعىرلاردىڭ سوڭىنان شىراق الىپ ءتۇسۋى مەنىڭ كوڭىلىمدى قۇلازىتقانىن جاسىرعىم كەلمەيدى. اسىرەسە، گازەتتىڭ سوڭعى سانىنداعى س.وزبەكۇلىنىڭ «ءبىز، قازاق - ەشكىمدى باسىندىرماعان ەلمىز!» دەگەن ماقالاسىنداعى ۇيعىرلارعا قاراتا ايتىلعان تىركەستەر، كادىمگىدەي، مەنى قىنجىلتتى. ءجاي ادام ەمەس، قازاقستان زاڭ عىلىمدارى اكادەمياسى پرەزيدەنتىنىڭ ۇيعىرلاردىڭ اتىنا قاتتى سوزدەر ايتۋى، ماسەلەنىڭ ءبىراز جەرگە بارىپ قالعانىن كورسەتسە كەرەك. ماسەلە، بۇلاي ءوربي بەرەتىن بولسا، ونسىزدا تاعدىردىڭ تالكەگىنە ۇشىراعان ۇيعىر ۇلتىنىڭ الداعى كۇنى نە بولماق؟ وسى جاعداي مەنى قاتتى الاڭداتادى. شەلەك، مالىباي جانە شونجى وقيعالارىنداعى ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ وعاش ارەكەتتەرى، جالپى ۇيعىردىڭ كوزقاراسىن بىلدىرمەيدى. ءبىز، ونداي ارەكەتتەردى ەشقاشان قولداعان ەمەسپىز. ونداعى وعاش ارەكەتتەردى سول ادامداردىڭ قىلمىسى دەپ تۇسىنگەن ءجون.
وتكەنىمىزگە ۇڭىلسەك، 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستە قازاق پەن ۇيعىردىڭ ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، پاتشا ۇكىمەتىنە قارسى كۇرەسۋى، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ العاشقى جىلدارىندا ءومىر سۇرگەن و.جاندوسوۆ پەن ا.روزىباكيەۆتىڭ اراسىنان قىل وتپەس دوستىقتىڭ ورناۋى، 1986 جىلعى جەلتوقسانداعى قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كوتەرىلىسىنە ۇيعىرلاردىڭ دا بىرگە قاتىسۋى، قازاق پەن ۇيعىردىڭ ەجەلدەن تۋىس ەل ەكەندىگىن كورسەتەدى. ءبىردى-ەكىلى وقىس وقيعالار مەن ق.ءماسىميدىڭ شالا زەرتتەنگەن كىتابىنا بولا، قازاق پەن ۇيعىردىڭ اراسىنداعى قانشاما عاسىردان بەرى ورناعان تۋىستىقتى ۇمىتا سالۋعا بولمايدى عوي.
مەن ق.ءماسىميدىڭ كىتابىن عىلىمي شىعارما دەپ ايتا المايمىن. باسقا قاتەلىگىن ايتپاي-اق قوياايىن، ق.ءماسىمي سول شىعارماسىندا ادام، تايپا، جەر-سۋ اتتارىنىڭ ەتيمولوگياسىنا قاتىستى كوپتەگەن جاڭساقتىققا ۇرىنعان. بۇل پىكىردى مەن ءتىلشى، عالىم رەتىندە ايتىپ وتىرمىن. ماسەلەن، ق.ءماسىمي: «اۆار» ءسوزىنىڭ شىعۋ توركىنىن ۇيعىرشا «ءاۆارا»، ياعني، اۋرە بولىپ كەتتى دەگەن سوزدەن شىقتى» دەپ جورامالدايدى. بۇل، لينگۆيستيكانىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن ادامنىڭ ءسوزى. ياعني، بۇل كىتاپتاعى نەگىزسىز پىكىرلەرگە سىزدەر قانشالىقتى قىنجىلساڭىزدار، بىزدە سونشالىقتى قىنجىلىس بىلدىرەمىز. قازاق حالقىنا دەگەن مەن ءوزىمنىڭ ىزگى سەزىمىمدى قالاي جەتكىزەرىمدى بىلمەيمىن. قازاق ادەبيەتىن سوناۋ 9 سىنىپتا «قان مەن تەردى» وقىعان كەزىمنەن بەرى ءسۇيىپ وقيمىن. تەلەديداردا «ايتىس» بولىپ جاتسا، ىشكەن اسىمدى جەرگە قويىپ، تىڭدايمىن. قازاق اقىندارىنىڭ ولەڭ-جىرلارىن ءالى كۇنگە دەيىن ەرەكشە ىنتىزارلىقپەن وقىپ جۇرەمىن. قازاقتىڭ دومبىراسىنىڭ كۇمبىرلەگەن ءۇنى مەنىڭ كوڭىلىمدى دۋتاردان كەم تەربەمەيدى.

وتكەن عاسىردىڭ ورتا شەنىندە اۆتونوميا ماسەلەسىنىڭ بولعانى راس، جوققا شىعارا المايمىز. بىراق، بۇل ويىننىڭ ماسكەۋ تاراپىنان جۇرگىزىلگەنىن كوزى قاراقتى ادامنىڭ ءبارى تۇسىنە الادى. 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندەگى الماتىداعى كونياك زاۋىتىنىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى ارميان سەرگەي كاراپەتياننىڭ جەتىسۋدا ۇيعىر اۆتونومياسىن قۇرۋ جونىندەگى پىكىرىن دە، قازاق پەن ۇيعىردىڭ تۋىستىعىنا سىزات تۇسىرگىسى كەلگەن ارانداتۋشىلىق دەپ قابىلدايمىن. بۇل ارانداتۋشىلىقتىڭ دا ءتۇپ-توركىنى ماسكەۋدەن شىققاندىعى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سونداي-اق، س.وزبەكۇلى كوتەرگەن «يەني حايات» گازەتىندەگى ءبىر اۆتوردىڭ الگىندەي سۋىق پىكىرى بولعانى دا راس. بىراق، ءبىز بۇنداي سۋىق پىكىرلەردى ەشقاشان قولداعان ەمەسپىز، قولدامايمىز دا. بەلگىلى ساياساتكەر د.كوشىمنىڭ: «قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن ۇيعىرلار مويىنداعىسى كەلمەيدى» دەگەن پىكىرىن دە ارتىق ءسوز دەپ باعالايمىن. «ۇيعىر اۆازي» گازەتىن وقىعان بولساڭىزدار، ۇيعىر زيالىلارى ءوز وقىرماندارىنا ۇدايى قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن بىرتۇتاستىعىنا  قۇرمەت كورسەتۋ جونىندە ۇندەۋ ايتىپ كەلەدى. قازاقستانداعى ات توبەلىندەي از ۇيعىردىڭ اۆتونوميا دەپ ءجۇرىپ، جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق جەيتىن جاعدايى جوق.
ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋ ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، ەگەر، ۇكىمەت بۇل اتاۋ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ گەوساياسي جاعدايىنا نۇقسان كەلتىرەدى دەپ، اۋداننىڭ اتىن وزگەرتكىسى كەلسە، وعان ەشكىم قارسى تۇرا المايدى. بىراق; «ۇيعىر حالقى جامان» - دەپ، كۇش كورسەتىپ اۋداننىڭ اتىن وزگەرتۋ دە دۇرىس بولمايدى دەپ ويلايمىن. ال، ۇيعىرلاردى دياسپورا دەپ اتاۋ كەرەك دەگەن ماسەلەگە كەلەتىن بولساق، بالكىم، قۇقىقتىق تۇرعىدان العاندا وسىلاي اتالۋى دۇرىس شىعار، دەگەنمەن، مەنىڭ پىكىرىمشە ءاربىر حالىق قاي جەردە بولماسىن حالىق بولىپ قالا بەرەدى.  
«قازاقستان-ZAMAN» گازەتىنىڭ وتكەن ايدا ۇيىمداستىرعان قازاق جانە ۇيعىر زيالىلارىنىڭ ديالوگىنا ءبىزدىڭ كەلمەي قالعان سەبەبىمىز، قازاق زيالىلارى وكپە-نازعا باسىمدىق بەرىپ، اڭگىمە اراسىندا قىسىر سوزدەر ايتىلىپ جۇرەر، - دەگەن وي بولدى. ءارى رەسمي ورىندارمەن حابارلاسقانىمىزدا، ءبىزدىڭ كەزدەسۋگە بارماعانىمىزدىڭ ءجون ەكەنىن ەسكەرتتى. الداعى كۇندە ءدال وسىنداي بەيبىت اڭگىمە ۇيىمداستىرىلاتىن بولسا، ۇيعىر زيالىلارى كەلەتەن ەدى.

مەنىڭ ەكى انا ءتىلىم بار...

سمايىلجان ابدىقادىرۇلى: مەنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىم قازاقتار كەز-كەلگەن ادامنىڭ ءبىر عانا انا ءتىل بولادى. بىراق، مەنىڭ ەكى انا ءتىلىم بار. ءبىرى ۇيعىر ءتىلى بولسا، ەكىنشىسى قازاق ءتىلى. نەگە دەسەڭىز، مەن قازاقتاردىڭ اراسىندا ءوستىم. اكەمنىڭ ەڭ جاقىن ارالاسقان ادامدارى قازاقتار بولدى. اكەم ابدىقادىر جىر الىبى جامبىلدىڭ باتاسىن الىپ، ونىڭ وكىل بالاسى بولعان. قايتىس بولاتىننان بۇرىن جامبىل مەنىڭ اكەمە: «بالام مەن ولگەندە جانازامدى سەن شىعار» دەپ، ءوتىنىشى ايتقان. 1945 جىلى 22 ماۋسىمدا جامبىل دۇنيەدەن وتكەندە، ءسابيت مۇحانوۆ مەنىڭ اكەمە: «ابەكە جاكەمىزدىڭ ماعان ايتقان اماناتى بويىنشا، جانازاسىن سەن شىعارۋىڭ كەرەك» دەگەندە، اكەم كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعانىنا قاراماستان، جاكەمىزدىڭ جانازاسىن شىعارعان ەكەن.

بالا كەزىمىزدە قازاقتاردىڭ اراسىندا ءوستىم. سولارمەن تۋىس بولىپ قويان-قولتىق ارالاستىق. مەنىڭ شەشەم كىشى اقسۋدىڭ ۇيعىرى بولاتىن. شەشەمنىڭ توركىن جاعىنان ەركىن جانە نۇرقاسىم دەگەن قازاق اعالارىم كەلگەندە، شەشەم; «يسمايىلجان اعالارىڭ كەلدى» دەپ ويناپ جۇرگەن جەرىمنەن مەنى شاقىرىپ الاتىن. ولار كەلگەندە ۇيمىزدە كىشىگىرىم توي بولۋشى ەدى. ەركىن مەن نۇرقاسىم اپكەسى سانالاتىن مەنىڭ شەشەمنىڭ قولىنان ىستىق تاندىر نان جەپ، اتكان شاي ىشەتىن. قىزىق اڭگىمەلەر ايتىلىپ، ءبىز ارقا-جارقا ءبولۋشى ەدىك.   
قازاق پەن ۇيعىردىڭ تاريحى ءبىر، ومىردەن كورگەن اششىسى مەن تۇششىسى ءبىر. 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستە ەكى اعايىندى حالىق پاتشا ۇكىمەتىنە تىزە قوسا وتىرىپ قارسى شىقتى. 1941-45 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسىنا قازاقستاننان قازاقپەن بىرگە ۇيعىر دا اتتاندى. 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە 33 ۇيعىر قاتىسقان. تاريحىمىز، ءتىلىمىز بەن ءدىنمىز ءبىر بولعاندىقتان، ءبىز ءاماندا قازاق حالقىمەن بىرگەمىز. قازاق حالقىنىڭ بىزگە جاساعان قامقورلىعىنا ءبىز تەك العىس جاۋدىرامىز. جاڭا، رۋسلان ايتىپ ءوتتى; «الەمدە ۇيعىرلارعا قامقور بولىپ وتىرعان جالعىز مەملەكەت - قازاقستان». مەنىڭ دە ايتاتىنىم: «جاھاندا ۇيعىرلاردى جارىلقاعان جالعىز مەملەكەت - قازاقستان! سىزدەر وسى ەلدىڭ ازاماتى بولساڭىزدار، بىزدە ءوزىمىزدى وسى ەلدىڭ بالاسى دەپ بىلەمىز. سىزدەر قازاقستاندى وتانىمىز دەپ قابىلداساڭىزدار، ءبىز دە قازاقستاندى وتانىمىز دەپ تانيمىز. ءبىزدىڭ تاريحي وتانىمىز شىڭجان بولعانمەن، وسى جەردىڭ اۋاسىن جۇتىپ، سۋىن ىشكەننەن كەيىن قازاقستاندى جان-جۇرەگىمىزبەن وتانىمىز دەپ بىلەمىز.

قازاق پەن ۇيعىردىڭ اقساقالدارى ماسەلەنى بىرگە وتىرىپ شەشسەك...

مارۋانا حامزاقىزى: مەن قازاق پەن ۇيعىرعا اراعايىندىق جاساۋ ءۇشىن رۋسلان مەن يسمايىلجاندى ەرتىپ كەلىپ وتىرمىن. ماسەلەنى تەك اشىق سويلەسۋمەن عانا شەشۋگە بولادى. وتكەندەگى ديالوگقا ۇيعىر زيالىلارىنىڭ كەلمەي قالعانى دۇرىس بولماعان. شىن پاتريوتتار مىنا مەنىڭ ەكى دوسىم سەكىلدى ءوز پىكىرىن اشىق ءبىلدىرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. مەنىڭ ايتپاعىم، جامان ۇلت بولمايدى، جامان ادام بولۋى مۇمكىن. كەزىندە جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە كەيبىر ۇيعىرلار ايتاققا ەرىپ جاساقشىلارعا ەرسە، ال، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا جۇمىس ىستەگەن كەيبىر ۇيعىر جىگىتتەرى قازاقتىڭ جىگىتتەرى مەن قىزدارىن بوساتىپ جىبەرىپ وتىرعان.  وتكەن جىلى قىتايداعى تۇرپانعا بارعانىمدا ۇيعىرلار مەنى تۋىسىمىز كەلدى دەپ قۇشاق جايىپ قارسى الدى. بۇل جونىندە مەن بىرنەشە ماقالا جازدىم. ءاسىلى، ءبىز تۋىستىعىمىزدى ارتتىراتىن مۇمكىندىكتەرىمىزگە كوزجۇمبايلىقپەن قاراپ ءجۇرمىز. الداعى ۋاقىتتا قازاق پەن ۇيعىر زيالىلارى وسى ءجايتتى ەسكەرسە ەكەن دەيمىن.

مۇحان يساحان: مەن تۇركىستاننىڭ تۇلەگىمىن. ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ ءبىلىم الىپ، وسى جوو بىرنەشە جىل جۇمىس ىستەدىم. تۇركىستان - تۇرىكشىلدىكتىڭ ورداسى. وندا وقىعان سانالى ازاماتتار تۇرىكشىلدىكپەن قارۋلانىپ، وسى يدەيامەن قاناتىن قاتايتادى. مەنىڭ تۇرىكشىلدىك تۇسىنىگىمدە ءاربىر تۇركىنىڭ بالاسى ءبىر-بىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋى ءتيىس. ءوز جەرىندە قاي تۇركىنىڭ بالاسى مەملەكەت قۇرعان بولسا، وزگەسى شاڭىراقتىڭ ءبىر ۋىعىن كوتەرىسىپ، سول مەملەكەتتىڭ نىعايۋىنا اتسالىسۋى قاجەت. ەگەر، ۇيعىرلار قاشقاردا تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرسا، وعان سونداعى قازاقتار مويىنسۇنۋى كەرەك. سول سىقىلدى ءبىزدىڭ دە مەملەكەتتىلىگىمىزگە ۇيعىر اعايىندار قۇرمەتپەن قاراۋى ءتيىستى. تۇركى تەكتەستەر ءبىر-بىرىنە قۇرمەتپەن قاراعاندا عانا باسى بىرىگە الادى. قاراپايىم عانا وسى تۇسىنىكتى يگەرە الماۋىمىز، ءبىزدىڭ باستى قاتەلىگىمىز.

سىزدەردىڭ كوڭىلدەرىڭىز قالىپ وتىرعان س.وزبەكۇلى مەنىڭ ۇستازىم. ول كىسى دە تۇلا بويىن تۇرىكشىلدىكپەن سۋارعان ادام. ماقالانى دۇرىستاپ وقىعان بولساق، س.وزبەكۇلى توقسانىنشى جىلدارى قازاق پەن ۇيعىردىڭ تاتۋلىعى حاقىندا ءسوز ايتقان. ال، قازىر نەگە ۇيعىرلارعا شۇيلىگىپ وتىر؟ ونىڭ سەبەبى، سوڭعى كەزدەرى «مەملەكەت سەندەردىكى، جەر بىزدىكى» دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلدى. ودان قالسا، ۇيعىر زيالىلارىنىڭ ديالوگقا كەلمەي قالۋى، ۇستازىمنىڭ قىتىعىنا ءتيدى. سوعان بايلانىستى، ول كىسى ۇلت مۇددەسىن قورعاۋ ماقساتىندا قولىنا قالام العان بولۋى كەرەك.

يۋ.ازاماتوۆتىڭ: «قازاقستان-ZAMAN» گازەتى قازاق پەن ۇيعىردىڭ اراسىنا وت جاعۋدا» - دەگەن پىكىرىمەن مۇلدە كەلىسپەيمىز. ويتكەنى، ءبىزدىڭ باسىلىم مەملەكەتىمىزدىڭ بىرتۇتاستىعىنا نۇقسان كەلتىرەتىن كەز-كەلگەن ماسەلەنى كوتەرۋگە دايىن. ماسەلەن، كەزىندە كازاكتار ەلىمىزدە اسكەري  قوعام قۇرامىز دەگەندە، وعان ءتيىستى جاۋابىن بەردىك. وزبەك دياسپوراسىنىڭ كەيبىر وكىلدەرى سايرامعا قاتىستى بىرجاقتى پىكىر بىلدىرگەندە، وعان دا عىلىمي تۇرعىدان تويتارىس جاسادىق. بۇدان باسقا مولوۆودنىيدا شەشەندەردىڭ شەكتەن شىققاندىعىن، ماياتاستاعى كۇرد جىگىتىنىڭ ايۋاندىق ءىسى سەكىلدى ماسەلەلەردى دەر كەزىندە كوتەرىپ، ازاماتتىق پىكىرىمىزدى اشىق بىلدىردىك.
ال، مەنىڭ ۇيعىرلارعا قاتىستى ماقالا جازعان سەبەبىم، جەتىسۋدا ءبىزدىڭ ۇلەسىمىز بار دەگەن سەپاراتيستىك پيعىلدى تويتارۋ بولاتىن. ق.ءماسىميدىڭ كوزقاراسى سەكىلدى ساندىراق پىكىرلەرگە ورىن بەرسەك، ءبىز ەشقاشان بىرىگە المايمىز. بۇزىق پىكىردەگى اعايىندار اقش، رەسەي، قىتاي سەكىلدى الپاۋىتتاردىڭ ويىنىن ويناپ جۇرگەنىن ءتۇسىنسىن. بۇگىنگى ايتقان ادەمى اڭگىمەلەرىڭىزدى ۇيعىر اعايىندارعا دا بارىپ ايتساڭىزدار، كوپتەگەن ماسەلەلەر وڭ شەشىمىن تاپقان بولار ەدى دەپ ويلايمىن.

ەرتاي ايعاليۇلى: ەكەۋىڭىزدىڭ ءوز ۇلتىڭىزعا جاندارىڭىز اشىپ،  كۇڭىرەنىپ كەلگەندەرىڭىز مەنى قۋانتىپ وتىر. قازاق حالقىنا دەگەن پاك پەيىلدەرىڭىزدى بىلدىرگەننەن كەيىن سىزدەرگە قالاي ريزاشىلىعىمدى ايتارىمدى بىلمەي وتىرمىن. ءبىز وتكەندەگى كەزدەسۋدى ۇيىمداستىرعان سەبەبىمىز، ءبىر-ءبىرىمىزدى سىرتىمىزدان عايباتتاپ، وسى كۇنگە دەيىنگى ورىن العان ماسەلەنى ۇلعايتپاي، ق.ءماسىمي سەكىلدى ادامداردىڭ ايتىپ جۇرگەن وعاش پىكىرىن قازاق پەن ۇيعىردىڭ اقساقالدارى بىرگە وتىرىپ شەشسەك دەگەن وي ەدى. الايدا، سول جيىنعا قاتىسۋعا ۋادە بەرگەن ۇيعىر زيالىلارىنىڭ كەلمەي قالۋى، ءبىزدى شىنىندا دا اشىندىردى. ءبىز، بۇنى ۇلتتى سىيلاماعاندىق دەپ ۇقتىق. ۇيعىر زيالىلارى سول جيىنعا قايمىقپاي كەلگەندە،  ارادا مۇنداي اڭگىمەلەر جۇرمەگەن بولار ەدى. س.وزبەكۇلىنىڭ ماقالاسى وسى وكپە-رەنىشتەن جازىلدى دەپ ويلايمىن. بىراق، ءبىز ول ماقالاداعى ارتىق اۋىز سوزدەردىڭ ءبارىن قىسقارتتىق. ءبىز ەشقاشان ۇيعىر ۇلتىن جامان دەگەن ەمەسپىز، كەيبىر قىلمىستىق وقيعالار مەن سەپاراتيستىك پيعىلدى عانا ماسەلە ەتىپ كوتەردىك. ەگەر، ماسەلەگە بىرجاقتى قاراعان بولساق، احماديەۆ، كۋزيەۆ سەكىلدى ۇيعىر دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرىنىڭ ماقالالارىن گازەتىمىزگە باسپاعان بولار ەدىك. ءبىزدىڭ رەداكتسيامىزدا ءۇش ۇيعىر جۇمىس ىستەيدى. ولارمەن تاتۋ-ءتاتتى ارالاسامىز. باستىعىمىز ا.اليازدىڭ ۇلتى تۇرىك. ول كىسى بارلىق تۇرىك تەكتەس ۇلتتارعا تەڭ قارايدى. تۇرىكتىڭ ءبىر بالاسى قازاق بولسا، ءبىر بالاسى ۇيعىر. وعان ەشكىم داۋ ايتا المايدى. ءبىزدىڭ باسىلىمنىڭ باستى ماقساتى تۇرىك حالىقتارىنىڭ ىنتىماعىن ارتتىرىپ، بولاشاعىن جارقىن ەتۋ. بۇگىنگى سىزدەرمەن بولعان ادەمى اڭگىمە، وسى ىنتىماقتاستىقتىڭ باسى بولسىن دەپ تىلەيمىن.

مۇحان يساحان

«قازاقستان زامان» گازەتى 18 ماۋسىم 2009 جىل