قۇربان ايتتىڭ الدىندا «ساقالدىلار بالالاردى قۇرباندىققا شالادى ەكەن» دەگەن قاۋەسەت ءبىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرگە دە  جەتىپ، اجەپتاۋىر دۇربەلەڭ تۋعىزدى. مەكتەپتەردە شۇعىل تۇردە اتا-انالار جينالىسى وتكىزىلىپ، ايت مەرەكەسىندە (ونىڭ ۇستىنە مەكتەپتەردە كانيكۋل باستالعان) بالالاردى بەيساۋات دالاعا شىعارماۋ جونىندە ەسكەرتۋ جاسالدى. جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەردىڭ «ۆاحابيزم»، «سالافيزم» دەگەننەن حابارلارى شامالى بولسا دا، حالىققا ولار دا وزدەرىنشە «ۋاعىز» ايتىپ جاتىر. ءسويتىپ، جۋىردا استانادا وتكەن ءدىني  كونفەسسيالاردىڭ باسقوسۋىندا بەلگىلى رەسەيلىك ءانشى يوسيف كوبزون «بەيبىتشىلىك ارالى» دەپ اتاعان قازاقستانعا دا ءدۇمپۋ كىردى. شىندىعىندا ول وتكەن جازدا شۇبارشي وقيعاسى مەن استاناداعى جارىلىستان سوڭ-اق بەلگىلى بولعان. جانە ساراپشىلاردىڭ بولجامىنشا، بۇل الداعى ۋاقىتتا بولاتىن تالاي قاتەردىڭ باسى عانا سياقتى. سول ءسوز راسقا شىعا ما دەيمىز. كەيىنگى ۋاقىتتا الماتىداعى ەكى ەكى كوشە ءپاترۋلىنىڭ، تارازدا بولعان 7 ادامنىڭ ءولىمى، اقىر سوڭىندا لاڭكەستىڭ ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرۋى قوعامنىڭ ۇرەيىن الىپ وتىر. كەزىندە وسى ءدىنبۇزارلاردىڭ ارەكەتىنە توسقاۋىل قويۋ كەرەك دەپ قاقساعان ساياسي ساراپشىلار مەن جۋرناليستەردىڭ دابىلىنا بيلىك ەلەڭ ەتپەپ ەدى، ەندى سونىڭ ناتيجەسى قانداي بولعانىن كورىپ وتىرمىز.

قۇربان ايتتىڭ الدىندا «ساقالدىلار بالالاردى قۇرباندىققا شالادى ەكەن» دەگەن قاۋەسەت ءبىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرگە دە  جەتىپ، اجەپتاۋىر دۇربەلەڭ تۋعىزدى. مەكتەپتەردە شۇعىل تۇردە اتا-انالار جينالىسى وتكىزىلىپ، ايت مەرەكەسىندە (ونىڭ ۇستىنە مەكتەپتەردە كانيكۋل باستالعان) بالالاردى بەيساۋات دالاعا شىعارماۋ جونىندە ەسكەرتۋ جاسالدى. جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەردىڭ «ۆاحابيزم»، «سالافيزم» دەگەننەن حابارلارى شامالى بولسا دا، حالىققا ولار دا وزدەرىنشە «ۋاعىز» ايتىپ جاتىر. ءسويتىپ، جۋىردا استانادا وتكەن ءدىني  كونفەسسيالاردىڭ باسقوسۋىندا بەلگىلى رەسەيلىك ءانشى يوسيف كوبزون «بەيبىتشىلىك ارالى» دەپ اتاعان قازاقستانعا دا ءدۇمپۋ كىردى. شىندىعىندا ول وتكەن جازدا شۇبارشي وقيعاسى مەن استاناداعى جارىلىستان سوڭ-اق بەلگىلى بولعان. جانە ساراپشىلاردىڭ بولجامىنشا، بۇل الداعى ۋاقىتتا بولاتىن تالاي قاتەردىڭ باسى عانا سياقتى. سول ءسوز راسقا شىعا ما دەيمىز. كەيىنگى ۋاقىتتا الماتىداعى ەكى ەكى كوشە ءپاترۋلىنىڭ، تارازدا بولعان 7 ادامنىڭ ءولىمى، اقىر سوڭىندا لاڭكەستىڭ ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرۋى قوعامنىڭ ۇرەيىن الىپ وتىر. كەزىندە وسى ءدىنبۇزارلاردىڭ ارەكەتىنە توسقاۋىل قويۋ كەرەك دەپ قاقساعان ساياسي ساراپشىلار مەن جۋرناليستەردىڭ دابىلىنا بيلىك ەلەڭ ەتپەپ ەدى، ەندى سونىڭ ناتيجەسى قانداي بولعانىن كورىپ وتىرمىز.

بۇگىنگىدەي اقپارات الاماسۋدىڭ دامىپ تۇرعان ۋاقىتىندا  قوعامنان بىردەڭەنى جاسىرىپ قالۋ مۇمكىن ەمەس. قازاقستاندا بولىپ جاتقان ءدىني ەكسترەميزمنىڭ ءتۇپ تامىرى  اراب ەلدەرىندە ەكەنىن، تەرىس باعىتتاعى ءدىني اعىمداردىڭ  سول جاقتان اسا كوپ مولشەردە قارجىلاندىرىلاتىنىن جانە ونىڭ وسى جاقتا بيىك لاۋازىمدى ورىنداردا وتىرعان قولداۋشىلارى بار ەكەنى قازىر اشىق جازىلىپ جاتىر.

بىراق ەڭ وكىنىشتىسى، كەز كەلگەن ساياسي تولقۋلار مەن الەۋمەتتىك اپاتتاردىڭ قۇربانى قاراپايىم حالىق بولاتىنى سەكىلدى، بىزدە دە ءالى وڭى مەن سولىن تانىپ بولماعان ورىمدەي جاس بالالار «تەرروريست» اتانىپ، اباقتىعا قامالىپ، وققا بايلانۋدا. ال وسىنىڭ بارىنە قولداۋشى بولىپ، ءبىرى پارلامەنتتە، ەندى ءبىرى باسقا دا قۇزىرلى ورىنداردا اللانىڭ اتىن جامىلىپ وتىرعان مىقتىلاردىڭ مۇرتتارىن بالتا شاباتىن ەمەس. شىنداپ كەلگەندە، جاڭاعى جاس بوزداقتاردىڭ وبالى مەن قانى وسىلاردىڭ موينىندا. ونى ەسكەرىپ جاتقان جان جوق. قازاقستانداعى تەرروريزمگە توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن جاڭاعى اقىل توقتاتپاعان جاستاردى ەمەس، سونى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان جوعارىداعى مىقتىلاردى جازالاۋ كەرەك ەكەنى ايتپاسا دا بەلگىلى. ءبىر قىزىعى، وسى ادامدارىڭ اتتارى اتالىپ، تۇستەرى تۇستەلىپ جاتسا دا، وعان بۇلك ەتەتىن بيلىك جوق. ەندەشە، بۇلاردىڭ قورعاۋشىسى ۇقك مەن باس پروكۋراتۋرادان دا بيىك تۇرعان بىرەۋلەر بولدى عوي دەگەن ويعا كەتەسىڭ ەرىكسىز.

ال اقىلعا ساپ تارازىلاپ كورسەڭىز، جاستاردىڭ ءدىني سەكتالارعا كىرۋىنە باستى كىنالى جوعارىداعى «قولداۋشىلارى» عانا ەمەس، ەڭ ءبىرىنشى كىنالى مەملەكەتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ساياساتى، ونىڭ ىشىندە جاستار ساياساتى ەكەنىنە كوزدەرىڭىز جەتەر ەدى. بىزدەگى تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ دەڭگەيىنەن الاتىن بولساق، ءتىپتى تومەن ەكەنى بەلگىلى. الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن قوعامنىڭ قىلمىسقا دا، ءتۇرلى ساياسي اۆنتيۋراعا دا جاقىن تۇراتىنى بەلگىلى. تەك اقشا بەرىپ، ۇيىمداستىراتىندار بولسا بولدى.

مىناداي ءبىر مىسال كەلتىرە كەتسەك. ايتالىق، اۋىلدا تۋىپ-وسكەن قازاقتىڭ بالاسى مەكتەبىن ءبىتىرىپ، مىندەتتى اسكەرىنە بارىپ كەلدى دەلىك. ءارى قاراي نە ىستەيدى. قولداعى ءبىر-ەكى سيىر مەن زەينەتاقىعا قاراپ وتىرعان نەمەسە جۇمىسسىز جۇرگەن اكە-شەشەدە وعان جوعارى ءبىلىم اپەرەتىن قاۋقار بولماسى بەلگىلى. ەل ىشىندە ول اينالىسا قوياتىن كاسىپتىڭ جوعى ەكى باستان انىق. وزدەرى ءىلدالدالاپ وتىرعان اكە-شەشەگە ماسىل بولعىسى كەلمەگەن بالا امالسىز كۇنكورىس ىزدەپ قالاعا تارتادى. قالادا ونى توسىپ وتىرعان كىمى بار؟ (جانە بۇل جاقتا ۇلتى قازاق جاسقا جۇمىس تابىلا قويۋى وڭاي ەمەس). سوسىن اركىمگە ءبىر جالدانىپ، تيىن-تەبەن تاپقان بوپ جۇرەدى. كۇندەردىڭ كۇنىندە الگى بالا ءوزىنىڭ اۋىلداسىن (مۇمكىن تانىسىن، تۋىسىن، ت.س.س) كەزدەستىرەدى. بايقاسا، ونىڭ بازاردا ۇساق-تۇيەك ساتاتىن شاعىن دۇكەنشەسى بار ەكەن، ياعني، اجەپتاۋىر كاسىپكەر. ءوزى ساقال قويعان، شولاقتاۋ شالبار كيەتىن كورىنەدى. جۇمىس ىزدەپ ساندالىپ جۇرگەن جاڭاعى بالاعا ساقالدى تانىسى: «ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا كەل، سەنىڭ دە وسىنداي كاسىبىڭ، قالتاڭدا اقشاڭ بولادى»-دەيدى. جوقشىلىق جۇدەتكەن الگى بالا قۋانا-قۋانا كەلىسەدى، ولاردىڭ قويعان بارلىق شارتتارىن قابىلدايدى. شاعىن كاسىپ باستايتىن شامالى اقشا قالتاسىنا تۇسەدى. بىراق الگى بالانىڭ قوعامعا زيان جاسايمىن-اۋ، تەرروريست بولامىن-اۋ دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەگەن. ونى ماجۇبىرلەپ تۇرعان جاڭاعى اتىڭ  وشكىر جوقشىلىق. جانە ول جەرگە باسىڭدى ءبىر سۇققاسىن، قايتىپ الۋىڭ قيىن. ايتقاندارىنا كونۋىڭ كەرەك. مىنە، جوقشىلىقتىڭ سالدارىنان ءدىن مەن ساياساتتان ەش حابارى جوق اۋىلدىڭ اشىق اۋىز بالاسى ءاپ-ساتتە وسىلاي لاڭكەس بولىپ شىعا كەلەدى. ساقال قويىپ، ساۋدا ىستەپ جۇرگەن وسىنداي بىرەر بوزبالانى بىلەتىنمىن. ەل ىشىندە شۋ كوبەيگەسىن تۋىستارى ولارعا شامالارىڭ كەلسە تاستا دەسە كەرەك. بىراق اقشا بەرگەندەر وڭايلىقپەن جىبەرمەيتىن سياقتى. قازىر بۇل بالالار بوي تاسالاپ، قاشىپ جۇرگەن كورىنەدى. ەرتەڭ وسىلارعا «اسا قاۋىپتى تەرروريست» دەگەن ايىپ تاعىپ، ونداعان جىلعا ايداتىپ جىبەرسە، ەش تاڭقالۋعا بولمايدى.

ەگەر وسى جاستاردى مەملەكەت نازاردان تىس قالدىرماي، قاشان دا قامقورلىعىندا ۇستاسا، جۇمىسقا ورنالاسىپ، ءبىلىم الۋىنا جاعداي تۋدىرسا، ولاردىڭ ءدىني سەكتاعا كىرىپ نەسى بار ەدى. «نۇر وتاننىڭ» وڭ قاناتى، سول قاناتى، «جاس-وتان» دەپ كۇندە شۋلاسىپ جاتادى رەسمي ءباسپاسوز. ايتەۋىر كوپىرمە ءسوز كوپ، بىراق بولىپ جاتقان ناتيجەنى كوزى كورمەگەسىن، حالىق قازىر ەشنارسەگە سەنۋدەن قالعان.

جازداعى شۇبارشي وقيعاسىنان كەيىن وققا ۇشقان ءبىر بالانىڭ اناسىنان جۋرناليست: «بالاڭىزعا نەگە قاداعالاۋ جاسامادىڭىز؟»،-دەگەندە ول كىسى: «قاراعىم، جۇمىسسىز سەندەلىپ جۇرگەن بالامنىڭ ناشاقور بولىپ كەتپەي، قىلمىس جاساماي، مەشىتكە بارىپ، قۇداي جولىندا جۇرگەنىنە ريزا بولىپ ەدىم عوي، ال مەشىتتىڭ ىشىندە ولاردىڭ نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن قايدان بىلەيىن»،-دەگەنى تالاي نارسەنى اڭعارتادى. شىنىندا دا بالاسىنىڭ قۇداي جولىنا تۇسكەنىنە قۋانىپ جۇرگەن انا بايعۇس مەشىتتىڭ ىشىندە قانداي ۋاعىز ايتىلىپ جاتقانىن قايدان ءبىلسىن.

قازىر ەل ىشىندە ءدىني يدەولوگيالىق مايدان ءجۇرىپ جاتىر. ءبىر جاعىندا سوپىلىق ءىلىمنىڭ جەتەكشىلەرى تۇرسا، ەكىنشى جاعىندا سالافيتتەر، تاعى دا بىزگە بەيتانىس نەشە ءتۇرلى اعىمداردىڭ وكىلدەرى بار. جۋىقتا سۋفيزم اعىمىنىڭ وكىلى، عىلىم دوكتورى سايات يبراەۆ 12 جىلعا سوتتالدى. ەستۋىمىزشە،  دال سونشا ۇزاق مەرزىمگە كەسىلەتىندەي كىناسى جوق كورىنەدى. ونى دا ۇيىمداستىرىپ تۇرعان، قولىندا قارجىسى بار بىرەۋلەر شىعار دەدىك ىشتەي.

وسى اتالعان سوپىلىق ءىلىمنىڭ نەگىزىن سالۋشى قوجا احمەت ياسساۋي بولىپ ەسەپتەلەتىنىن كوزى اشىق ادامدار بىلەدى. قازىر ەل ىشىندەگى شالا ساۋاتتى يمامداردان: «ياساۋي كىم؟»- دەپ سۇراساڭ: «ول كىسى ... ەندى ...تۇركىستاندا...»-دەپ كۇمىلجىپ جاۋاپ تاپپاي قالادى. ال شىندىعىندا يسلام ءدىنىنىڭ ميسسيونەرى بولعان (جات ەلدەرگە بەلگىلى ءبىر ءدىندى تاراتۋشى) قوجا احمەت ياساۋي بىزدەرگە، دالالىقتارعا، ياعني، كوشپەلى جۇرتقا ارناپ يسلام ءدىنىنىڭ جەڭىلدەتىلگەن نۇسۇقاسىن جاساعان ادام. ونىڭ ۇلىلىعى دا سوندا جاتىر. بۇل ءبىزدىڭ عاسىرلار بويى تۇتىنىپ كەلە جاتقان ءدىنىمىز. ەگەر ءبىز يسلام ءدىنىن ءدال سول باستاپقى قالپىندا قابىلدايتىن بولساق، وندا جىلقى ەتىن جەمەۋىمىز، قىمىز ىشپەۋىمىز كەرەك ەكەن، بىرگە تۋعان اعايىندى ەكى ادام قىز الىسىپ، قىز بەرىسە بەرۋگە بولادى ەكەن. قايتىس بولعان اتا-انامىزدىڭ، تۋىس-تۋعاندارىمىزدىڭ باسىنا بەلگى قويۋعا بولمايدى ەكەن. ات ۇستىندە كوشىپ-قونىپ جۇرگەن جۇرتتىڭ ايەلدەرى بەتتەرىن كورسەتپەۋى كەرەك ەكەن. ارينە، بۇنداي ءدىندى كوشپەلى حالىق بىردەن قابىلداماسى بەلگىلى. سوندىقتان قوجا احمەت سەكىلدى عۇلاما بىزگە يسلام ءدىنىن ۇسىنا تۇرىپ، ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ، كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىگىمىزدىڭ اجىراماس ەلەمەنتتەرىن سول قالپىندا قالدىرعان. بىراق بۇل ءۇشىن يا ساۋيدى ەشكىم ءدىنبۇزار دەپ ەسەپتەمەگەنىن بىلەمىز. قازىر سوپىلىق ءىلىمدى بار قازاقستان تۇتىنىپ وتىر، سوندا وسىلاردىڭ ءبارى قىلمىسكەرلەر بولعانى ما؟ تالاي عاسىرلىق تاريحى بار سوپىلىق ءىلىمنىڭ بۇگىندە «جاڭاشىلدارعا» نەسى ۇناماي قالعان؟ نەگە بۇلاردى مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەتىن ارانداتۋشىلار رەتىندە جازاعا تارتپاسقا دەيسىڭ.

قازاق قوعامى قاي كەزدە دە قيىندىقسىز كۇن كەشپەگەن. ءتىپتى تاۋەلسىز ەل بولدىق دەگەن وسى زاماننىڭ وزىندە الەۋمەتتىك قورعانسىزدىق، جۇمىسسىزدىق، ۇلتتىق كەمسىتۋشىلىك، پاراقورلىق، ءتىل ماسەلەسى دەگەن تولىپ جاتقان پروبلەمالار بار. ول از دەگەندەي، ءدىني لاڭكەستىك كەلىپ كىردى. ەندى ءارى قاراي نە بولار ەكەن؟

"اباي-اقپارات"