رەداكتسيادان: بەلگىلى كينورەجيسسەر، قازاقستاننىڭ كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ توراعاسى ەرمەك تۇرسىنوۆ ءوزىنىڭ Facebook جەلىسىندەگى جەكە پاراقشاسىندا ۇلتتىق كينونى قولداۋدىڭ مەملەكەتتىك ورتالىعىنا قاراتا سىن ايتقان ەدى. ەرمەك كارىمجانۇلىنىڭ اتالعان ماقالاسىن Abai.kz سايتىندا جاريالاعان ەدىك.

كەيىن وسى جازباعا جاۋاپ رەتىندە ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى، پروديۋسسەر ايدارحان ادىلباەۆ ءوز پاراقشاسىندا جازبا جاريالادى. 

«قۇرمەتتى ەرمەك كارىمجانۇلى!

ءسىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالاعان «پرەزيدەنتپەن كەلىسەتىن ماسەلەم قايسى؟» اتتى جازباڭىزعا قاتىستى ءوز كوزقاراسىمىزدى بىلدىرگەندى ءجون دەپ سانادىق. مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇرگىزىپ وتىرعان ورگان – مينيسترلىكتىڭ، ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسىنا بايلانىستى ايتقان كەي پىكىرلەرىڭىزبەن كەلىسپەيتىنىمىزدى، ءتىپتى كەيبىرەۋىن جوققا شىعاراتىنىمىزدى ايتقىمىز كەلەدى. بۇل رەتتە، تاعى ءبىر باسىن اشىپ الاتىن ماسەلە، ءسىز ءوزىڭىزدى ەلىمىزدەگى كينو ءوندىرىسىنىڭ جاناشىرى ەتىپ كورسەتكىڭىز كەلەدى، بىراق اڭگىمەڭىز قارجىلىق ەسەپ-قيساپتان ارىعى بارماعانىن، ونىڭ وزىندە كينو سالاسىنداعى قىرۋار قاراجات تۋرالى ايتقاندا، وزىڭىزگە قاتىستى دەرەكتەردى بۇگىپ قالعانىڭىز كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتادى.

بۇعان دەيىن ءسىزدى مەملەكەت تاراپىنان 2 ملرد تەڭگەدەن استام قولداۋ كورگەن بىلىكتى رەجيسسەر، ساليقالى ستسەناريست دەپ تانىپ كەلگەنىمىز قاتە بولىپ شىققانى وكىنىشتى، ارينە.

يا، ءسىز كوتەرگەن ماسەلە «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى»  جايىندا قازىر ۋاكىلەتتى ورگاندار تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر. ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان «نارتاي» كوركەم ءفيلمى ءتۇسىرىلدى، مينيسترلىك تاراپىنان بۇل تۋىندىنىڭ ساپاسى مەن مازمۇنىنا ازىرگە ەشقانداي نارازىلىق، سىن-ەسكەرتپە ايتىلمادى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ءسىز شۇيلىگىپ وتىرعان بۇل ءفيلمدى قارجىلاندىرۋ تۋرالى شەشىم 2019 جىلدىڭ 5 ماۋسىمىندا شىعارىلدى. ال ول كەزدە «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنا» ا. حازبۋلاتوۆ جەتەكشىلىك ەتكەن ەدى. ساراپشىلار كەڭەسىنە قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، كينو جانە تەاتر اكتەرى، قازاق كسر حالىق ءارتيسى، كسرو حالىق ءارتيسى ءاسانالى ءاشىموۆ توراعالىق ەتتى. ياعني، گ.سارسەنوۆا ول كەزدە «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىندا» جۇمىس ىستەگەن جوق.

ءسىز پيتچينگ ناتيجەلەرىن جويۋدى، وتىنىمدەردى قايتا قاراۋدى تالاپ ەتكەن ەكەنسىز. فيلمدەردى ىرىكتەيتىن ساراپشىلار كەڭەسىنە دە سەنىمسىزدىك تانىتىپ، ولار قابىلداعان شەشىم قايتا قارالسىن دەگەن ۇران تاستاپسىز، جازباڭىزدا. ال سول كەڭەس قۇرامىندا ءوزىڭىز دە مۇشە بولدىڭىز عوي، اتى-ءجونىڭىز كەڭەس قۇرامىنان ءالى كۇنگە دەيىن الىنىپ تاستالماعانىن ايتقىمىز كەلەدى. جالپى قازىر ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ قۇرامىندا سالانىڭ بىلگىر ماماندارى، كينو ءوندىرىسىنىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قامتاماسىز ەتەتىن كاسىبي ماماندار وتىرعانىن نىق سەنىممەن ايتا الامىز.

ءدال وسى «ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى» جانىنداعى ساراپشىلار كەڭەسىندە (05.06.2019 ج.) مۇشە بولعانىڭىزدا شالعاي اۋىلداعى 3 شالدىڭ قارىم-قاتىناسى تۋرالى باياندايتىن «ۆىبور» (جيلي-بىلي) اتتى ءوز فيلمىڭىزگە 600 ملن تەڭگە سۇراپ، اقىر سوڭىندا 500 ملن تەڭگە بولگىزگەنىڭىزدى نەگە ايتپايسىز؟ بۇل سومانىڭ 100 ملن تەڭگەسى بىلتىر قولىڭىزعا ءتيدى. جالپى 500 ملن تەڭگەگە وتە كۇردەلى قويىلىمداردى تالاپ ەتەتىن تاريحي فيلمدەر تۇسىرىلەتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.

قالىڭ وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ءسىز 500 ملن تەڭگەگە تۇسىرگەلى جاتقان «ۆىبور» (جيلي-بىلي) ءفيلمىنىڭ سينوپسيسىنەن ۇزىندىلەر كەلتىرە كەتۋدى ءجون سانادىق.

ەلىمىزدە ءدال ءسىز سياقتى مەملەكەت تاراپىنان قولداۋعا يە بولعان رەجيسسەر جوق شىعار، ءسىرا. 2008 جىلى «كەلىن» فيلمىنە 99 ملن 991 مىڭ تەڭگە، 2012 جىلى تۇسىرىلگەن «شال» فيلمىنە 387 ملن 100 مىڭ تەڭگە، 2015 جىلى جارىققا شىققان «كەنجە» اتتى تۋىندىڭىزعا 505 ملن تەڭگە، كورەرمەنگە بيىل عانا جول تارتقان «شىراقشى» فيلمىنە 680 ملن تەڭگە ءبولىنىپتى. سوڭعى تۋىندىڭىز 2015 جىلى ماقۇلدانىپ، 2017 جىلى جارىققا شىعۋى كەرەك ەدى. كورەرمەنگە 3 جىل كەشىگىپ بارىپ جول تارتۋىنا نە سەبەپ بولعانىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟ ءوزىڭىز دە ەسەپ-قيساپقا جۇيرىك ەكەنىڭىزدى بايقاتتىڭىز. اينالاسى 12 جىلدا مەملەكەتتەن 2 ملرد 172 ملن تەڭگە قارجى الىپ، وسىنشاما قولداۋ كورگەن باسقا كىمدى ايتا الاسىز؟

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ 25 ماۋسىم كۇنى ۇلت باسىلىمى «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا «بىزگە تاريحي وقيعالاردى دارىپتەيتىن، قازىرگى قوعامدى دا بەينەلەيتىن ساپالى دۇنيەلەر كەرەك. قىرعىز كينوگەرلەرى «قۇرمانجان داتقا» دەگەن ءماندى، ماعىنالى، كوز قۋانتىپ، كوڭىل تولاتىن فيلم ءتۇسىردى. سوعان بار-جوعى 1,5 ميلليون دوللار جۇمساعان. ال ءبىزدىڭ كينەماتوگرافيستەر بۇدان الدەقايدا كوپ سۇرايدى. ال تۇسىرگەن دۇنيەلەرىنىڭ ساپاسى ءاردايىم كوڭىلدەن شىعا بەرمەيدى. وكىنىشكە قاراي، بۇگىندە ءبىزدىڭ كينوگەرلەر دە اۋىزبىرشىلىك تانىتا الماي وتىر. بۇل – شىعارماشىلىقتى تۇرالاتاتىن جاعداي» دەپ ەلىمىزدەگى كينوگەرلەر اراسىنداعى اۋىزبىرشىلىكتىڭ جوقتىعىنا الاڭداۋشىلىعىن بىلدىرگەن ەدى. جوعارىدا ايتىلعان قوماقتى قارجىعا ەل اۋزىندا جۇرەتىن ءبىر فيلم تۇسىرە الماعانىڭىزعا نە ايتاسىز؟

2018 جىلى «شاكەن جۇلدىزدارى» كينوفەستيۆالىنە 93 ملن تەڭگە الىپسىز. ال بىلتىرعى جىلى «ەۋرازيا» كينوفەستيۆالىن وتكىزۋگە دەپ بولىنگەن قاراجاتتان وزىڭىزگە 5 221 892,80 تەڭگە قالاماقى الىپ، بەينەرەجيسسەرلىك قىزمەتىن ۇسىنعان ا.كامەنسكي مەن ا. حازبۋلاتوۆقا 10 ملن تەڭگە تولەتىپسىز. ال سول كينوفەستيۆال شەڭبەرىندە شەبەرلىك ساباعىن وتكىزگەن ۇلتىمىزدىڭ «جىبەگى» اتانعان مەرۋەرت وتەكەشوۆاعا 22 500 تەڭگە بەرىلگەنىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟

بۇدان قالدى ءبىراز ۋاقىت «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا كوركەمدىك جەتەكشى بولىپ اي سايىن 500 مىڭ تەڭگە ايلىق الىپ كەلدىڭىز. سول كەزدە ۇلتتىق كينونى دامىتۋ، ەلىمىزدەگى كينو ءوندىرىسىن ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن نە ىستەدىڭىز؟

ءوز جازباڭىزدا مەملەكەتتەن قارجىلاندىرىلۋ ءۇشىن فيلمدەردى وندىرىسكە جىبەرۋ تۋرالى اقىرعى شەشىمگە ءمينيستردىڭ قول قوياتىنىن ايتاسىز. بۇل جەردە دە «امەريكانى اشقانداي» ايعايعا اتتان قوسۋدىڭ سىرىن ۇعا المادىق. ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا قابىلداپ، بەكىتكەن فيلمدەرگە مينيستر قول قويماعاندا، كىم قول قويادى؟

ەندى ءسىز باسقارىپ وتىرعان قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ جۇمىسىنا كەلسەك. وسىدان 4 جىل بۇرىن وداقتىڭ كەزەكتى سەزدى ءوتىپ، باسشىلىققا ۇزاق جىلدار «قازاقفيلمنىڭ» ديرەكتورى بولعان تاجىريبەلى مامان سلامبەك تاۋەكەل مەن پروديۋسەر، رەجيسسەر احات يبراەۆ كەلگەندە سالانىڭ كوسەگەسى كوگەرەتىنىنە سەنىم بىلدىردىك. كينوتانۋشى، كينوگەرلەر، كينوسىنشىلار «جۇمىس العا باساتىن بولدى» دەپ قۋانعان تۇس تا وسى ەدى.

ال باسشىلىققا ءسىز كەلگەلى وداقتىڭ باسىنان داۋ ارىلماي قويدى. تالايدى اۋرەگە سالعان كينو ءۇيىنىڭ تاعدىرى ءالى كۇنگە بىرجاقتى رەتتەلگەن جوق. كينو ءوندىرىسىنىڭ جۇمىسى، بولاشاعى تالقىلانۋى ءتيىس وداق بۇگىندە بىق-سىق اڭگىمەنىڭ ورداسىنا اينالىپ بارا جاتقانى وكىنىشتى. ءسىز جەتەكشىلىك ەتكەن اينالاسى 2 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدىڭ بەلگىلى رەجيسسەرلارى اقان ساتاەۆ پەن احات يبراەۆ وداقتان شىعىپ، وزىڭىزبەن جۇمىس ىستەۋ مۇمكىن ەمەستىگىن جالپاق جۇرتقا جاريا ەتكەنىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟ بيىلعى جىلدىڭ اقپانىندا ەلىمىزدەگى كوممەرتسيالىق فيلم ءتۇسىرىپ جۇرگەن جاس رەجيسسەرلارمەن كەزدەسۋدە ىزىڭىزدەن ەرگەن ىنىلەرىڭىز نۇرلان قويانباەۆ، نۇرتاس ادامبايلاردىڭ دا «ءبىز سياقتى كاسسا جيناعان قانداي ءفيلمىڭىز بار؟» دەگەن سۇراعىنا جاۋاپ تاپپاي مىڭگىرلەپ قالعانىڭىز ەل ەسىندە. بۇل رەتتە وزگەنىڭ ءمىنىن ىزدەگەنشە، ءوز قۇزىرىڭىزداعى ماسەلەلەردى وڭتايلى شەشۋگە جۇمىس ىستەگەنىڭىز الدەقايدا دۇرىس بولار ما ەدى.

جازباڭىزدىڭ باسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ سوزىنەن ءۇزىندى كەلتىرىپسىز. كينەماتوگرافيستەر ورتاسىندا «داۋ كۇشەيىپ»، ونىڭ «ىشكى ايتىس-تارتىسقا ابدەن بوككەنىن» ايتقان جەرىمەن تولىق كەلىسەمىن دەيسىز. بىراق، سول ونبەس داۋدىڭ، ماعىناسىز ايتىس-تارتىستىڭ بەل ورتاسىندا ءوزىڭىز جۇرگەنىڭىزدى بىلەسىز بە؟ ونەرگە، مادەنيەتكە شىن جاناشىر جان بولساڭىز 5 بەت جازباڭىزدا كينووندىرىستى دامىتۋ، وركەندەتۋ جايلى ەمەس، انا جوباعا، مىنا جوباعا بولىنگەن قاراجاتتىڭ ەسەپ-قيسابىن تۇگەندەپ، الدەكىمدە ءوشى كەتكەن ادامداي ورشەلەنە قارجىلىق ماسەلەدەن اسا الماعانىڭىز ءسىزدىڭ «شومىشتەن قاعىلعان جاننىڭ» كەيپىن كورسەتۋگە دەگەن تالپىنىسىڭىز ەمەس پە؟

ايتا كەتەرلىگى، بۇل ءسىزدىڭ ءبۇيتىپ «بۇيرەكتەن سيراق شىعارۋعا» تالپىنىپ، شىرىق بۇزۋعا جاساعان العاشقى ارەكەتىڭىز ەمەس. سوڭعىسى دا بولا قويمايتىن سياقتى… وكىنىشتى.

شىركىن، كينو ونەرىنە شىن جانى اشيتىن ازاماتتارىمىز قايدا ەكەن؟…»

ايدارحان ادىلباەۆ

Abai.kz