ىندەتتى جەڭۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ دارىگەردىڭ كەڭەسى...
وتكەن اپتادا Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا «دارىگەرگە سۇراق» اتتى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرعان ەدىك.
قازىر ەلدە ەپيدەميولوگيالىق جاعداي ۋشىعىپ تۇر. كۇن سايىن ىندەت جۇقتىرعان 2 مىڭعا جۋىق ادام تىركەلۋدە. مينيسترلىكتىڭ سوڭعى مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازىر ەلىمىزدە كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى – 65 مىڭنان اسقان. 396 ادام ءدال وسى ىندەتتەن قايتىس بولعان. بۇل كورسەتكىش بويىنشا الەمدە 30-ورىنعا بىراق شىقتىق. ال ءبىر تاۋلىكتە (15 شىلدە) ىندەت جۇقتىرعاندار سانى بويىنشا 15-ورىندا تۇرمىز (1759 ادام).
بۇدان بولەك، رەسپۋبليكا بويىنشا پنەۆمونيا دياگنوزىمەن مىڭداعان ادام اۋرۋحانالاردا جاتىر. وسىنداي الاعاي دا بۇلاعاي كەزدە ەل ىشىندە الىپ-قاشپا اڭگىمە دە كوبەيگەن. كۇندىز-ءتۇنى ءدارىحانالاردا ۇزىن-سونار كەزەك. وعان ەلدەگى ءدارى-دارمەك جەتىسپەۋشىلىگىن تاعى قوسىڭىز...
وسى رەتتە ءبىز Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ينتەرنەت-كونفەرەنتسيانى – كوروناۆيرۋس تاقىرىبىنا ارناعان ەدىك. وعان 30-عا جۋىق سۇراق كەلىپ ءتۇستى.
Abai.kz سپيكەرى - ورال قالاسىنداعى 4-ءشى جۇقپالى اۋرۋلار ەمحاناسىنىڭ I ساناتتى ينفەكتسيونيست دارىگەرى – ادىلبەك جاقسىبەكۇلى نۇرىمبەتوۆ وقىرمان سۇراقتارىنا ەگجەي-تەگجەيلى جاۋاپ بەردى. مارحابات!
دۇرىس تاماقتانىپ، تازا اۋادا كوپ ءجۇرۋ كەرەك!
ادىلبەك نۇرىمبەتوۆ، I ساناتتى ينفەكتسيونيست دارىگەر:
مۇرات قويشىبايۇلى: بۇرىن سوڭدى ەلىمىزدە پنەۆمونيامەن وسىنشاما ادام اۋىرعان ەمەس. مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ باستى سەبەبى كورونوۆيرۋس بولىپ وتىر. سوڭعى كەزدە ودان قايتىس بولعان ناۋقاستار سانى كوروناۆيرۋستان الدەقايدا كوپ. نە سەبەپتى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى پنەۆمونيانى جەكەشە كورسەتىپ وتىر؟
جاۋاپ: سەبەبى، COVID-19 وكپەگە ءتۇسىپ، وكپەنى زاقىمدايدى دا، ونى قابىندىرىپ، اياعى پنەۆمانياعا الىپ كەلەدى. السىرەگەن وكپەگە باكتەريالار جينالىپ، ونى ارى قاراي زاقىمدايدى. ناۋقاستار ۇيىندە ءجۇرىپ ۋاقىت وتكىزىپ الادى. سول ۋاقىت ارالىعىندا يممۋنيتەت ۆيرۋستى جويىپ جىبەرەدى. ناتيجەسىندە COVID-19-عا اناليز «تەرىس» بولادى. ال، پنەۆمانيا قالادى. سول كەزدە الىنعان اناليزدەردە COVID-19 انىقتالماي، دياگنوزىن تەك پنەۆمانيا بولىپ شىعادى.
ماكسۇت: مەنىڭ ويىمشا بەتپەردە (ماسكا) – وزگەنى، ال قولعاپ – ءوزىڭدى قورعاۋ ءۇشىن قاجەت. وسى ەكەۋىن قولدانا ءجۇرىپ اۋرۋ جۇقتىردىم. قازىر تەمپ. ءتۇستى، جوتەل ازايدى. بىراق بۇيرەكتەن «پريستۋپ» بەرىپ، بۋىن ىسىگى باستالدى. ەم-ءدارىنى توقتاتىپ قويدىم. بار بالە وسى ءبىر «كۆي» ەمەس پە؟ اۋىرعانىما 15 كۇن بولدى. مەن باسقالارعا قاۋىپتى ەمەسپىن بە؟ جۇرەگىم ءالسىز، اۋرۋ قايتالانۋى مۇمكىن بە؟ نەشە كۇندە تازا ايىعۋىم مۇمكىن؟
جاۋاپ: ەگەر سيمپتومدى ءتۇرى بولسا، اۋرۋ قايتالانا قويمايدى. انتيتەلا تۇزىلەدى. تولىق ايىعۋ ءۇشىن ۋاقىت قاجەت. اسىرەسە دۇرىس تاماقتانۋ، تىنىسقا ارنالعان جاتتىعۋلار جاساپ، تازا اۋادا كوپ بولۋ كەرەك.
سۇيىقتىقتىقتى كوپ ءىشۋ كەرەك!
دانا: قازىر جەلىدە اقپارات ءارتۇرلى. ءوزىڭىز جۇمىس ىستەيتىن ورال وڭىرىندە ناقتى قانشا ادام قايتىس بولدى؟
جاۋاپ: وكىنىشكە قاراي، قازىر بارلىق جەردە، ونىڭ ىشىندە ورالدا دا ادام شىعىنى كوپ...
نۇربول: رەنتگەنگە ءتۇسىپ ەدىم وڭ جاق وكپەمنەن پنەۆمونيا تابىلدى. بەس كۇن قاتارىنان انتيبيوتيكتەر (1. لەۆوفلوكساتسين 100 مل ۆ/ۆ كاپەلنو 2. فيز.راستۆور 100مل، اسكوربينوۆايا كيسلوتا 3. امبرو 2 مل ۆ/م) قابىلدادىم. دارىگەر انتيبيوتيكتەر قابىلداۋىمدى توقتاتتى. ەندى تەك سورپا-سۋ ءىشىپ جاتىرمىن. بىراق ءالى ءالسىزبىن، ەپتەپ باسىم اينالادى. ءدام سەزە قويعام جوق. نە ىستەۋىم كەرەك؟ تولىق ايىعۋىم ءۇشىن ماعان تاعى نە قاجەت؟
جاۋاپ: سورپا، سۋ، ايران، ءسۇت، قىمىز سياقتى سۇيىقتىقتاردى ىشە بەرۋ كەرەك. سەبەبى، سۇيىقتىق ورگانيزمدى تازالاپ وتىرادى. ماسەلەن، سورپادا ەتتىڭ قۇرامىنداعى بەلوكتار، مينەرالدار، پايدالى نارسەلەر وتە كوپ. ايران، ءسۇتتىڭ قۇرامىندا بەلوك، كومىرسۋ، كالتسي ت.ب قاجەتتى دارۋمەندەر بار. اسپيرينگە كەلەتىن بولساق، كۇنىنە ءۇش رەت جارتى تابلەتكادان ءىشۋ كەرەك. تاماقتاردىڭ قۇرامى بەلوكتارعا باي بولعانى دۇرىس.
انار: قازىر اۋرۋحانالاردا پنەۆمانيامەن نەمەسە باسقا دياگنوزبەن تۇسكەندەردى قابىلداپ جاتقان جوق. نەگە ولاي؟ ناۋقاستار ءۇي جاعدايىندا قالاي ەمدەلەدى؟
جاۋاپ: قازىر بارلىق اۋرۋحانالار جوسپارلى ەمدەۋدى توقتاتا تۇرۋعا ءماجبۇر. سەبەبى، بارلىق جەردە كوروناۆيرۋس انىقتالعان. بىراق، ينفاركت، ينسۋلت، اۋىر جاراقاتتار ت.ب. حيرۋرگيالىق اۋرۋلار جۇمىسىن توقتاتقان جوق.
تاماق قۇرامى بەلوكقا باي بولۋ كەرەك!
تاكەن: تاماقتانۋدىڭ بەلگىلى ءبىر قۇرامى، ولشەمى، ەرەكشەلىگى بار ما؟ اسپيرين مەن فيزيوتەنز، پاراتسەتامولداردى قالاي قولدانۋعا بولادى؟
جاۋاپ: تاماق قۇرامى بەلوكقا باي بولۋ كەرەك! ەت، ءسۇت، ايران، سورپا، اسىلعان جۇمىرتقا ت.ب. سۇيىقتىقتى كوپ ىشە بەرۋ كەرەك. ءاسپيريندى جارتى تابلەتكادان كۇنىنە ءۇش رەت، پاراتسەتامولدى ءبىر رەت، دەنە قىزۋى جوعارى بولعاندا قولدانىلادى.
كوپشىلىككە: ۆيرۋستان ساقتانۋ ءۇشىن مۇرىنعا سەۋىپ جۇرۋگە ءبىر نارسە ايتايىن دەسەم، سول زاتتىڭ باعاسىن الاياقتار كوتەرىپ جىبەرە مە دەپ ويلانىپ وتىرعانىم...
جاۋاپ: ءيا، كەز-كەلگەن نارسەنى ايتسا، باعاسى سول ساتتە-اق، قىمباتتاپ كەتەدى عوي...
***: قازىر ءدارى-دارمەكتىڭ باعاسى اسپانداپ تۇر. ءدارى-دارمەك جەتىسپەۋشىلىگى كوپ. بۇل قولدان جاسالىپ جاتقان دۇنيە ەمەس پە؟
ءبىز ءدارىنىڭ قورابىن عانا وزىمىزدە شىعارامىز...
جاۋاپ: دارىلەر قانشالىقتى وتەدى، سونشالىقتى شىعارىپ وتىرادى. ءبىر ءدارىنى بارلىق ادام الا بەرمەيدى عوي. ارتىق شىعارسا، ونىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتەدى. ول وزدەرىنە شىعىن. سول سەبەپتى ولار از عانا مولشەردە شىعارىپ وتىرادى.
ال، وسى ماۋسىم-شىلدە ايلارىندا ءدارىنىڭ بارلىعى ەمەس، وسى كوروناۆيرۋستىڭ ەمدەلۋىنە قاتىستى دارىلەر جاپپاي سۇرانىسقا يە بولعاندىقتان، ولاردىڭ ەسەپتەپ شىعارعان دارىلەرى تاۋسىلىپ قالدى. ال، قالعانىن شىعارۋعا ۇلگەرمەي قالدى.
بىزگە ءدارىنىڭ شيكىزاتتارى سىرتتان كەلەدى. ەلىمىزدە ونىڭ تەك سىرتقى قورابىن، ىدىستارىن عانا شىعارادى. سول شيكىزاتتار كەلە الماعاندىقتان كىدىرىپ جاتقان سياقتى. قولدان جاسالعان بولۋى دا مۇمكىن. بىراق، ول جاعىن ناقتى بىلمەيمىن.
تاسجارعان: قالاي ويلايسىز، مىناۋ اتىڭ وشكىر كوروناۆيرۋستىڭ شىنىمەن ەكىنشى تولقىنى ما، الدە، ءبىز ءالى ءبىرىنشى تولقىندا تۇنشىعىپ جاتىرمىز با؟
جاۋاپ: بۇل كوروناۆيرۋستىڭ ەكىنشى تولقىنى. ءبىز ءبىرىنشى تولقىنىنان وتتىك.
تاسجارعان: ءالى قانشا تولقىن بولۋى مۇمكىن؟ رەسەي عالىمدارى ويلاپ تاپقان «اديفوبير» ۆاكتسيناسى تۋرالى نە ايتاسىز؟ مەنىڭشە، اۋرۋحانالار مەن ءدارىحانالاردىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ جۇرگەن، قالتاسىندا كوك تيىنى قالماعان قاراپايىم قازاق ەشقانداي كلينيكالىق مەرزىمى وتپەگەنىنە قاراماستان، كەز كەلگەن ۆاكتسينانى قابىلداۋعا دايىن سياقتى...
جاۋاپ: ۆاكتسينا شىققانىن بىلمەدىم. مەنىڭ ەستۋىمشە، العاشقى ۆاكتسينانى قىتاي پاتەنتتەپ، شىعارىپ جاتىر. ال، شىنىن ايتۋ كەرەك، حالىق ءدارى-دارمەكتەن، ۆاكتسينادان اقشاسىن دا، دۇنيەسىن دە اياپ جاتقان جوق.
بىرنەشە اداممەن سويلەسكەندە ايتاتىندارى: «اكەمنىڭ، شەشەمنىڭ ەمىنەن اقشا اياسام، ولار ءولىپ قالسا، ارتىندا قالعان اقشانى نە ىستەيمىن؟ ارتىنان ونداي اقشانىڭ قانشاسىن جۇمساسام دا قايتارا المايمىن»، دەيدى. سوندىقتا، كوپشىلىك قازىرگى جاعدايدا قاي ءدارى، قاي ۆاكتسينا دەسەڭىز دە ساتىپ الۋعا دايىن وتىر...
COVID-19-دىڭ ءوزى ۆيرۋستىڭ مۋتاتسيالانعان ءتۇرى
كوكتەم: پنەۆمونيادان ۇيدە ەمدەلۋدىڭ جولى قانداي؟
جاۋاپ: اۋەلى سىزگە پنەۆمونيا ەكەنىن انىقتاپ بەرۋ ءۇشىن دارىگەردىڭ كومەگى كەرەك. ەمحاناعا بارماي-اق، ءوزىڭىزدىڭ ۇيىڭىزگە ەمحانادان دارىگەر شاقىرتىڭىز. ول تەكسەرىپ، تاعايىنداۋلارىن بەرىپ كەتەدى. ەسكەرە كەتەتىن جايت – ول تاعايىنداۋلار ناۋقاستىڭ جاعدايىنا بايلانىستى ءارتۇرلى بولادى. قازىردىڭ وزىندە جالپى پروتوكول وزگەرىپ وتىر. ونى دارىگەر ءوزى قاراپ، ولشەپ، تاعايىنداپ بەرگەن دۇرىس. نەگىزىنەن، بارلىق جەردە انتيبيوتيك، ۆيرۋسقا قارسى دارىلەردى بەرەدى. بىراق، قايتالاپ ايتام، ەڭ باستىسى بەلوكتارعا باي تاماقتار ءىشۋ كەرەك!
Jjh: وتىز گرادۋس ىستىقتا پنەۆمونيادان كىم اۋىرادى؟ بۇل كوۆيد 19-دىڭ مۋتاتسيا بولعان كوۆيد 20 ءتۇرى...
جاۋاپ: بۇل COVID-19-دىڭ ءوزى ۆيرۋستىڭ مۋتاتسيالانعان ءتۇرى. ول 19-دىڭ مۋتاتسيالانعان 20-سىنشى ءتۇرى ەمەس. ءوزى مۋتاتسيالانعان. نە مەزگىلگە، نە اۋا رايىنا، نە ىستىققا قارامايدى...
فاريدا: جەدەل جاردەم اقىلى بوپتى. ەندى «سكورىي» شاقىرساڭ 5400 تگ. تولەيدى ەكەنسىڭ. سوندا وبلىستاردان كەلىپ جاتقان، پروپيسكاسى جوقتار قايتەدى؟
قاراپايىم ماسكا ۆيرۋستان قورعامايدى
جاۋاپ: ەگەر جەدەل جاردەم اقىلى بولسا، وندا حالىقتىڭ جاعدايى قيىندايدى. ءبىز دە بىرنەشە رەت جەدەل جاردەم شاقىردىق. بىراق، ول اقىلى بولعان جوق. دەگەنمەن، ونداي اڭگىمە بار...
قانات: ماسكا تاعۋ - ءوزىڭدى ەمەس، وزگەنى قورعايدى دەگەن ءسوز شىعىپ جاتىر. سوندا ماسكا تاعىپ جۇرسە دە كوروناۆيرۋستى جۇقتىرىپ الۋ مۇمكىن بە؟ كوروناۆيرۋستان ساقتانۋ ءۇشىن قانداي ساقتىق شارالارىن جاساۋ كەرەك (سىرتتا جۇرگەندە)?
جاۋاپ: قاراپايىم ماسكا ۆيرۋستان قورعامايدى. ول ءۇشىن ماسكانىڭ سىرتىنان رەسپيراتور كيىپ بارىپ قورعانۋعا بولادى. ال، وزگەنى قورعايدى دەگەنى - اۋىرىپ جۇرگەن ادام سىرتقا ۆيرۋستاردى بولە بەرەدى عوي. ەگەر ماسكاسى بولسا، ۆيرۋستىڭ ءبىراز بولىگى ماسكادا قالادى. سول سەبەپتى باسقالارعا تاراتۋدى ازايتادى. ال، ساۋ ادام ماسكا تاققانمەن رەسپيراتورسىز قورعانا المايدى.
ەرجان: ينتەرنەتتە قارا زەرە مايى، حستا ال حيندا دەگەن سەكىلدى دارىلەردىڭ جارناماسى ءجۇرىپ جاتىر. وسىلار پايدالى ما؟
جاۋاپ: قازىر بارلىعى كوۆيدتى پايدالانىپ، وزدەرىنىڭ رەكلامالارىن وتكىزىپ جاتقان جاعدايى بار. ونىڭ بارلىعىنا سەنە بەرۋگە بولمايدى! دارىگەردىڭ كەڭەسىمەن عانا ءدارى تاعايىنداۋ كەرەك.
قۋانىش: ۇكىمەت ناۋرىزدا توتەنشە جاعداي جاريالاپ، كارانتين جاريالادى. سول اياقتالعاننان كەيىن بىردەن كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاندار كوبەيىپ كەتتى. سول جولعى كارانتين قانشالىقتى ءتيىمدى بولدى؟
جاۋاپ: ءبىرىنشى كارانتيننىڭ پايدالى بولعانى - ادامدار ۇيدە وتىردى. سوندىقتان، ءبىرلى-جارىم ىندەت جۇقتىرعاندار بولعانىمەن، ءدال قازىرگىدەي ورشىگەن جوق. سول كەزدە ۇيدە وتىرعاننىڭ پايدالى ەكەنىن كوپشىلىك ءتۇسىندى.
بىراق، ۇزاق ۋاقىت وتىرا بەرۋ ەكونوميكاعا ءتيىمسىز. سوندىقتان، بيلىك قاتاڭ كارانتيننىڭ پايدالى ەكەنىن كورسەتىپ، ارى قاراي جاۋاپكەرشىلىكتى حالىقتىڭ وزىنە بەردى.
مmd: ءبىزدىڭ مەديتسينا كوۆيدتىڭ ەكىنشى تولقىنىنا مۇلدە دايىن بولماي شىقتى. دارىگەر رەتىندە ايتىڭىزشى 6 ترلن.تگ. كوۆيدپەن كۇرەسكە جەتە مە؟
جاۋاپ: اۋرۋ وسىلاي ءورشي بەرسە، ول اقشا دا جەتپەۋى مۇمكىن. ودان دا كوپ اقشانى قاجەت ەتەدى.
بەرىك: قازاقستاننىڭ مەديتسيناسى كوۆيدكە قانشالىق دايىن؟ ەكىنشى تولقىندى جەڭە الا ما؟ دسم شارالارى قانشالىق ءتيىمدى جاسالىپ جاتىر؟
جانازا مەن توي-تومالاقتار اۋرۋدى ودان ءارى ءورشىتىپ جاتىر...
جاۋاپ: كوۆيدتى ەمدەۋدىڭ پروتوكولىن جالعىز قازاقستاننىڭ مەديتسيناسى ىستەپ جاتقان جوق. ول دۇنيەجۇزىنە كەلگەن ىندەت بولعاندىقتان، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بارلىق اۋرۋلاردان ورتاق پروتوكول شىعارىپ، سونىمەن ەمدەپ جاتىر.
مىسالى، ءبىز جۇمىستا ءار ناۋقاس جايلى تاڭەرتەڭ جانە كەشكە اقپارات بەرىپ وتىرامىز. شىعاراتىن ۋاقىتتا استاناعا «ۆىپيسكامەن» جىبەرىپ وتىردىق. سول سياقتى بارلىق وبلىستان استاناعا جەتەدى. استانادان دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا كەتەدى.
قازىر ەلدە اۋرۋ ءورشىپ تۇر. ودان ساقتاندىرۋ مۇمكىندىگى دە ازايىپ جاتىر. سەبەبى، حالىقتىڭ اراسىنا جايىلىپ كەتتى. ودان كەيىن قايتىس بولعانداردىڭ جانازا نامازىنا قاتىسۋ، تىعىلىپ جاسايتىن توي-تومالاقتار دا اۋرۋدى ودان ءارى ءورشىتىپ جاتىر.
ەندىگى ماقسات – دەر كەزىندە اۋرۋدى انىقتاپ، ولىمگە جول بەرمەۋ!
ەندىگى ماقسات – دەر كەزىندە اۋرۋدى انىقتاپ، ەمدەۋ. ولىمگە جول بەرمەۋ. ال، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى ناتيجە بەرەتىن، بەرمەيتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى.
قازىر دارىگەرلەردىڭ جۇمىسى بىرنەشە ەسەگە كوبەيدى. سەبەبى، بۇرىن ەشقانداي ۇرەي، قاۋىپ جوق ەدى. جازدىڭ ۋاقىتىندا كۇنىنە ارى كەتسە ءتورت-بەس ادامدى قابىلدايتىنبىز. ال، قازىر كۇنىنە 30-35 ۇيگە بارىپ ءجۇرمىن. بارلىعىنىڭ جاعدايى اۋىر. اۋرۋحاناعا جىبەرىپ جاتىرمىن، ەمىن الىپ جاتىر.
جانە كۇننىڭ 40 گرادۋس ىستىعىندا بىرنەشە قابات قورعانىش كوستيۋمىمەن ءجۇرۋ دە وڭاي ەمەس. ول كيىمدى تاڭەرتەڭ ساعات 9-دان باستاپ كيگەننەن كەشكە بىراق شەشەمىز. ال، سونىڭ ءبارى جۇمىستىڭ قانشا ەسەگە كوبەيگەنىن كورسەتەدى.
جالعىز مەن عانا ەمەس بارلىعى سولاي جۇمىس ىستەپ جاتىر. ال، الدىندا ستاتسيوناردا جۇمىس ىستەگەن كەزدە، ۇيگە بارماي جۇمىس ىستەپ جۇردىك. بىراق، سوعان قاراماستان شارشادىم دەپ ايتۋعا ۋاقىت جوق. ىستەمەيمىن دەپ ايتۋعا بولمايدى. وسى ماماندىقتى تاڭداعاننان كەيىن، بارلىق قيىندىعىنا شىدايمىز عوي.
ءوزىم دە كۆي جۇقتىردىم. مەن اۋرۋ ەندى باستالعاندا ءبىرىنشى «كونتاكتنىي» رەتىندە پراۆيزورلىق ستاتسيوناردا جاتتىم. ودان كەيىن كوروناۆيرۋس انىقتالعان كەزدە ماعان ەمدى بىردەن، تەز باستادى. سوندىقتان ناتيجەلى بولدى دەپ ويلايمىن.
ال، مەنىڭ قولىمنان كەلگەنى - سۋدى بارىنشا كوپ ىشە بەردىم. سوسىن جاقىندارىم كۇندە ۇزبەي سورپا اكەلىپ وتىردى. جانە، ۋسارىمسىقتى ءجيى پايدالاندىم. جالپى، سۇيىقتىقتى كوپ ىشكەنىمنىڭ پايداسى بولدى. ال، ەمدى دارىگەرلەر جۇرگىزدى.
رەداكتسيا: جاۋاپتارىڭىزعا كوپ راحمەت. ەڭبەگىڭىز جەمىستى بولسىن.
دايىنداعان نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى
Abai.kz
