وكىنىشكە وراي كورونوۆيرۋس ىندەتىنىڭ ءبىرىنشى تولقىنىن اۋىزدىقتاي الماي جاتقاندا، جىعىلعانعا جۇدىرىق دەگەندەي وعان پنەۆمونيا قوسىلدى. بۇگىنگى تاڭدا كوروناۆيرۋسقا شالدىققاندار سانى 60 مىڭنان استى. ماۋسىم ايىندا پنەۆمونياعا 623 ادام شالدىققان، بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 2,3 ەسە جوعارى.

1-8 شىلدە ارالىعىندا 56 809 ناۋقاس تىركەلىپ، 39 702-ءنىڭ ەتيولوگياسى كورونوۆيرۋسپەن بىردەي، 9789 باكتەريالى ەكەنى انىقتالىپتى. جارتى جىلدا پنەۆمونيادان 1780, كورونوۆيرۋستان 375 ادام قايتىس بولعان، ساۋىققاندارى - 33814 ادام. سوڭعى كەزدە قازاقستاندا كەڭ تارالعان پنەۆمونيانى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى كورونوۆيرۋس ىندەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى دەگەن بولجام جاسادى. وسىنى ەسكەرسەك، بۇگىنگى تاڭدا بۇل اۋرۋعا شالدىققاندار 250 مىڭنان، قايتىس بولعاندار 2 مىڭنان استى.

كورونوۆيرۋس ەلىمىزدە جاڭا تارالا باستاعان كەزدە مىڭداعان الىس جانە شەتەلدەردەن ورالعان ازاماتتاردى ەكى اپتا كارانتيندە ۇستاپ، ۇشاق پەن پوەزدا جانە قوعامدىق ورىنداردا ناۋقاس اداممەن بىرگە بولعانداردى پروۆيزورلىق ەمحانالارعا جاتقىزىپ، ميللياردتاعان قاراجات جۇمساساق، بۇگىنگى تاڭدا ونىمەن جەڭىل جانە ورتاشا دارەجەدە اۋىرعانداردى ۇيدە جاتىپ ەمدەل دەپ كەڭەس بەرىلۋدە. ىندەتتىڭ تارالۋىن شەكتەۋ ءۇشىن ەلىمىزدە ەكى اي توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، قالالاردا بلوكپوستىلار قويىلىپ، اۆتوكولىك قاتىناستارى توقتالىپ، ازاماتتاردىڭ كوشەگە شىعۋى قاتاڭ شەكتەلدى. كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ بىرىندە كۆ شالدىققان ادام بايقالسا، عيمارات كارانتينگە الىنىپ، كىرەبەرىستەرى مەن اينالاسى، الماتى مەن نۇر-سۇلتان قالالارىندا حالىق كوپ جۇرەتىن كوشەلەر مەن ساياباقتار،  ايالدامالار زالالسىزداندىرىلدى.

ارينە سانيتارلىق گيگينەالىق تۇرعىدان بۇل شارا قاجەت بولعان شىعار، بىراق ۆيرۋستىڭ جوعارعى تەمپەراتۋراعا بەرىك، ونى جوياتىن بىردە ءبىر حيميالىق زات جوق ەكەنىن ەسكەرسەك، ميللياررداتاعان بيۋدجەت قاراجاتى بوسقا ىسىراپ بولدى. مامىر ايىندا كورونوۆيرۋسپەن كۇرەسۋگە 6 تريلليون تەڭگە نەمەسە 13 ميلليارد دوللار، ءجىو-ءنىڭ 8%-ىنا جۋىق قارجى جۇمسالىپتى دەگەن اقپارات بولدى. جاقىندا تاعايىندالعان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستر ا. تسويدىڭ رەسمي مالىمەتى بويىنشا 114 ملرد 826 ملن، قارجى ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ب. شولپانقۇلدىڭ مالىمەتىنە سايكەس 191,9 ميلليارد تەڭگە جۇمسالىپتى. 

بۇگىنگى تاڭدا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن رەسپۋبليكانىڭ باس سانيتارلىق دارىگەرى ۇسىنعان شارالار كورونوۆيرۋستىڭ تارالۋىن شەكتەۋدە  ناقتى ناتجە بەرمەگەنىن، جاۋاپتى شەنەۋنىكتەر مەن عالىمداردىڭ بولجامى اقتالماعانىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدىق. قازاقستان تەلەارناسىنىڭ «اشىق الاڭ» باعدارلاماسى ۇيىمداستىرعان، مينيسترلىك وكىلى مەن ماماندار قاتىسقان حاباردى تۇراقتى كورىپ ءجۇردىم. العاش ۆيرۋس ينفەكتسياسىنان ساقتانۋدىڭ نەگىزگى جولى -  ازاماتتاردىڭ بەتپەردە پايدالانۋى ەكەنىنە مۇلدە نازار اۋدارىلمادى. سەبەبى كەيىن بەلگىلى بولدى، ءدارىحانالاردا ول  تاپشى ەكەن، الىپساتارلار مۇقتادجىقتى پايدالانىپ باعاسىن ەسەلەپ ساتىپ، پايداعا كەنەلۋ ءۇشىن الىپ قويعان ەكەن.

ۆيرۋس ينفەكتسياسى كەسەلگە شالدىققان ادامدار تۇشكىرىپ، جوتەلگەندە اۋاعا تارالىپ، كوبىنەسە سول ارقىلى جۇعاتىندىقتان قىتاي ماماندارى بەتپەردە پايدالانۋدى كەسەلدەن ساقتانۋدىڭ ءبىرىنشى شارتى دەپ ەسەپتەيدى. كەلەسى شارتتار ناۋقاس ادامدارمەن قاتىناستا بولماۋعا تىرىسۋ نەمەسە بەلگىلى قاشىقتىق ساقتاۋ، قولدى ءجيى سابىنداپ جۋ. اتالعان حابارعا بىرنەشە رەت قاتىسقان پروفەسسور د. بايشەۆا ينفەكتسيا تىپتەن ناۋقاس ادام وتىرعان ورىندىق پەن ديۆاننان، كيىمدەرىنەن جۇعاتىنىن، دۇرىس تاماقتانۋ مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستاپ، سپورتپەن اينلىسۋدى ايتۋدان جالىقپادى.

كورونوۆيرۋس ەلىمىزدە جاڭادان تارالا باستاعاندا، كۇزدىڭ سوڭىنا قاراي ىندەتتىڭ ەكىنشى تولقىنى بولاتىنىن، تۇماۋمەن قوسىلا وعان كوپتەگەن ازاماتتار شالدىعىپ، جاعداي الدە قايدا كۇردەلەنە تۇسەتىنىن، سوندىقتان ءىرى مەگاپوليستەر مەن وبلىس ورتالىقتارىندا ينفەكتسيالىق اۋرۋحانالار، ولاردىڭ قاسىندا دارىگەرلەر تۇراتىن جاتاقحانالار مەن تاماقتاناتىن اسحانالار سالۋدى ۇسىنعان ەدىم. بۇگىنگى تاڭدا ءىرى قالالاردا اۋرۋحانالاردا ورىن جەتىسپەۋىنەن جەڭىل جانە ورتاشا دارەجەدە اۋىرعاندار ۇيىڭدە  ەمدەلۋدە، دەمەك ينفەكتسيا وتباسى مۇشەلەرىنە تارالۋدا.

جاقىندا ەلباسى «سامۇرىق قازىنا» قورىنىڭ باسشىسى ا. ەسىموۆتى قابىلداپ، الماتى مەن ەلوردادا بىرمىڭدىق اۋرۋحانالار سالۋعا قاجەت قاراجات بولۋگە تاپسىرىس بەردى. وكىنىشكە وراي جەدەل جاردەم قىزمەتىنە سۇرانىس ەكى ءۇش ەسەگە دەيىن ارتىپ، ناۋقاستارعا مەزگىلىندە كومەك كورسەتۋگە مۇمكىندىك بولماي، تاجىريبەلى دارىگەرلەر مەن كولىكتەر جەتىسپەۋدە. اتىراۋ وبلىسىنا رەسەيدەن ون ەكى دارىگەر كەلىپ كومەك جاساۋدا. ارينە دارىگەرلەرگە وڭاي ەمەس ەكەنىن، ولاردىڭ ناۋقاستاردى ولىمنەن اراشالاپ قالۋ ءۇشىن  شاماسى كەلگەنشە كومەكتەسىپ، ايلاپ وتباسىن كورە الماي جۇرگەنىن بىلەمىز.  ۇستىمىزدەگى جىلى ەكى مىڭنان اسا اقحالاتتىلار كورونوۆيرۋس جۇقتىرىپ، 28  دارىگەر قايتىس بولدى. 

ءبىر ميلليوننان اسا تۇرعىندارى بار مەگاپوليستەر الماتى مەن نۇر-سۇلتان جانە شىمكەنت قالالارى كورونوۆيرۋس پەن پنەۆمونيانىڭ تارالۋى بويىنشا   العاشقى ورىنداردا ەكەنى تۇسىنىكتى. ىندەتتەردىڭ كوپ تارالعان ايماقتارى ءىرى ءوندىرىس ورىندارى بار اتىراۋ، اقتوبە، قاراعاندى، پاۆلودار وبلىستارى بولىپ تۇر. دەمەك توي تومالاقپەن قاتار، جۇمىسشىلار شوعىرلانعان مۇناي جانە كەن ورىندارىندا. وندىرىستىك كاسىپورىنداردا سانيتارلىق جانە گيگيەنالىق تالاپتاردىڭ ساقتالماۋى ىندەتتىڭ تارالۋىنا سەبەپكەر بولىپ وتىر. وسىدان ءبىر ايداي بۇرىن اتىراۋدا جۇمىستا بولعان جۇزگە جۋىق جۇمىسشى كورونوۆيرۋس جۇقتىرىپ، ۇيلەرىنە قايتارىلعانى جايلى اقپارات بولعان ەدى.

بۇگىنگى تاڭدا كورونوۆيرۋسپەن پنەۆمونياعا شالدىققانداردى ەمدەۋ تاسىلدەرى اسا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ءبىرىنشى ىندەتكە ورتاشا جانە اۋىر دارەجەدە شالدىققاندار ستاتسيونارلىق جاعدايدا ەمشارا الىپ جاتىر،  قازىر رەسەي مەن قىتاي، باتىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ونىنشى حاتتامامەن جۇرگىزىلىپ جاتىر ەكەن، دەمەك ەمدەۋ تاسىلدەرى بىرنەشە رەت وزگەرتىلگەن. ال ىندەتپەن جەڭىل جانە ورتاشا دارەجەدە ءۇي جاعدايىندا ەمدەلىپ جاتقاندارعا دارىگەرلەردىڭ كەڭەسىنە جۇگىنىپ، ەمشارالار الۋى قاجەت جانە رەسمي ۇسىنىستار اقپارات قۇرالدارى ارقىلى تاراتىلماق. وكىنىشكە وراي بۇگىنگى تاڭدا اتالعان اۋرۋلاردى ەمدەۋدىڭ نەشە ءتۇرلى  تاسىلدەرىن ۇسىعان ساۋەگەيلەر كوبەيىپ كەتتى. ماسەلەن، كوروۆيرۋسقا قارسى  قويدىڭ قۇيرىق مايىن قولدانۋ، سورپاسىن، جابايى تاڭقۋرايدىڭ تامىرىن، نەمەسە تاۋدا وسەتىن قايىڭنىڭ جاپىراعىن قايناتىپ ءىشۋ جانە ت.س.س.

ارينە اعزانىڭ كەسەلگە قارسى يممۋنيتەتىن كوتەرۋ ءۇشىن قىمىز بەن شۇبات، اسىرەسە ساۋمال، ءۆيتامينى مول كوكونىستەر مەن جەمىس جيدەكتەر پايدالى  ەكەنىندە كۇمان جوق. بىراق قالا تۇرعىنى ساۋمالدى قايدان الماق، كۇندەلىكتى  قوي نەمەسە جىلقى ەتىن اسىپ، سورپاسىن ىشۋگە جاعدايى بار ما؟ سۇرانىس ارتقان سوڭ ولاردىڭ دا باعاسى ءبىر جارىم- ەكى ەسەدەي شارىقتاپ كەتىپتى. ءبىر قۋاناتىن جاعداي قازاقستان تەلەارناسىنان تەلەدارىگەر دەپ اتالاتىن  ارنايى باعدارلاما اشىلىپ، كورەرمەندەرمەن تاجىريبەلى ماماندار تىكەلەي تىلدەسىپ نەشەتۇرلى دەرتتەردەن ايىعۋ جولدارى جايلى كەڭەس بەرە باستادى.

بۇگىنگى تاڭدا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعا وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى  ناۋقاستارعا قاجەت ءدارى-دارمەك پەن قورعانىس كيىمدەرى مەن ارنايى  قۇرالداردىڭ جەتىسپەۋى. پنەۆمونيانىڭ كەڭ تارالۋى، كۆ جەڭىل جانە ورتاشا دارەجەجدە شالدىققان ازاماتتاردىڭ ۇيدە ەمدەلۋىنە بايلانىستى سۇرانىس ارتىپ، دۇربەلەڭنەن ءدارىحانالاردا كوپتەگەن دارىلەر تەز ارادا ساتىلىپ،   زارۋگە اينالدى، ولاردى شەتەلدەردەن تاسىمالداۋدامىز.   

ەل باسىنا كۇن تۋعان وسىنداي قيىن قىستاۋ كەزەڭدە الىپساتارلىق پەن سىبايلاس جەمقورلىق بەلەڭ الۋدا. كورونوۆيرۋس جاڭا تارالا باستاعاندا وڭاي تابىس تابۋ ءۇشىن ميلليونداعان بەتپەردەلەردى بىرنەشە ەسە قىمبات ساتۋمەن اينالىسقاندار اشكەرەلەنسە، قازىر ءدارى دارمەكتەر مەن قورعانىس زاتتارىن زاڭسىز ساتۋمەن اينالىسقاندار ۇستالىپ جاتىر. ماسەلەن سوڭعى كۇندەرى جالپى قۇنى 725 ملن 182 مىڭ قاپتاما ءدارى دارمەكتەر تاركىلەنگەن.  الماتى وبلىسىندا ءبىر ازامات قۇنى 7.2 ملن 2920 دارىمەن ۇستالسا، ەكىنشىسى  كورونوۆيرۋسقا قارسى قولدانىلاتىن 10  قاپتاما ازيتروميتسينمەن قولعا تۇسكەن. ەل پرەزيدەنتنىڭ نۇسقاۋىمەن قۇقىق قورعاۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس مەكەمەلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى الىپساتارلارمەن  ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزىپ جاتىر. مىندەتتى ساقتاندىرۋ قورى مەن سك «فارماتسيا» مەكەمەلەرىنىڭ باسشىلارى قىزمەتىنەن بوساتىلدى.

بۇگىنگى تاڭدا قاجەت ءدارى دارمەكتەر رەسەي مەن وزبەكستان جانە تۇركيا مەن ءۇندىستاننان تاسىمالدانۋدا. تۇرىك مەملەكەتى وكپەنى جاساندى تىنىستاندىرۋ  قۇرالىن شىعاراتىن زاۋىت سالۋعا كومەكتەسپەك. باتىس ەۋروپا مەن تۇركيادا تۇراتىن قانداستارىمىز دا گۋمانيتارلىق كومەك رەتىندە ءدارا دارمەكتەر مەن قورعانىس، تىنىس الۋ قۇرالدارىن جىبەردى. اتالعان جۇمىستاردىڭ ءبارىن كورونوۆيرۋس پەن پنەۆمونيا ابدەن اسقىنداپ كەتكەندە ەمەس، وسىدان جارتى جىلداي بۇرىن، تىپتەن ەگەمەندىك الاسىمەن بولماسا دا، مۇناي باعاسى شارىقتاپ، بيۋدجەتكە ميللياردتاعان قارجى ءتۇسىپ جاتقان جىلدارى قولعا الۋعا بولاتىن ەدى. 

وسىدان ءۇش ايداي بۇرىن Abai.kz پورتالىندا جاريالانعان «كورونوۆيرۋس، ەكونوميكا جانە ازىق تۇلىك قاۋىپسىزدىگى» دەپ اتالعان ماقالامدا ميللياردتاعان قارجى جۇمسالاتىن مادەنيەت جانە سپورت كەشەندەرى   قۇرىلىستارىن سالۋدى، مەملەكەتتىك جانە كۆازيسەكتورلاردا ىستەيتىن شەنەۋنىكتەردى قىسقارتۋدى، فۋتبول جانە باسقا سپورت كوماندالارىنداعى جالدامالى ويىنشىلاردان باس تارتۋدى جانە ت.ب. مەملەكەت بيۋدجەتىن ۇنەمدەيتىن شارالاردى قاراستىرۋدى ۇسىنعان ەدىم.

وكىنىشكە وراي ەلىمىزدە  بۇگىنگى تاڭدا كورونوۆيرۋس ناندەمياسى سالدارىنان مۇناي باعاسى قۇلدىراپ، الەم ەكونوميكاسى قۇلدىراپ تۇرعاندا ەلىمىزدە قاراجاتتى ۇنەمدەۋ ساياساتى ىلعيدا ەسكەرىلىپ جاتىر دەپ ايتا قويۋ قيىن. ماسەلەن ۇستىمىزدەگى جىلى الماتىدا 28 پانفيلوۆشىلار ساياباعىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋ ء8شىن ءبىر ميلليارد قاراجات قاراستىرىلىپتى. اباي داڭعىلىن ساين كوشەسىنەن ناۋرىزباي اۋدانى اكىمشىلىگىنىڭ عيماراتىنا دەيىن سوزۋ ماقساتىندا قيراتىلاتىن جاڭا سالىنعان جەكەجايلار مەن جەرلەرىن ساتىپ الۋ ءۇشىن يەلەرىنە تولەم رەتىندە ءجۇز ميللياردقا جۋىق قارجى قاراستىرىلعان كورىنەدى. ومىعان وراي سەنات دەپۋتاتى م. باقتيارۇلىنىڭ: جولداردى جوندەۋگە بولىنگەن 700 ملرد تەڭگەنى ىندەتپەن كۇرەسۋگە باعىتتاۋ  قاجەت دەگەن پىكىرىن قولدايمىن. 

مۇرات قويشىباەۆ

Abai.kz